Urug‘ ekish mashinalari - Transport - Referatlar

Urug‘ ekish mashinalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2940.37109375 KB

Ko'chirib olish

Urug‘ ekish mashinalari Reja: 1. SEYALKALARNI TURKUMLASH 2. CHIGIT EKISH SEYALKALARI 3. DON SEYALKALARI 4. MAXSUS SEYALKALAR 5. KARTOSHKA EKADIGAN SEYALKALAR 6. O‘G‘ITLASH VA SOCHISH MASHINALARI

1. SEYALKALARNI TURKUMLASH Chigit tish-g‘altakli apparatlar yordamida ekiladi. Tishli g‘altaklar turiga qarab, bir va ikki g‘altakli ekish apparatlari bo‘ladi. CTX va C×X tiðidagi seyalkalarda qator oralarining kengligini 60 sm qilib ekishda ikki g‘altakli, 90 sm qilib ekishda esa bir g‘altakli apparatlar ishlatiladi. Ikki g‘altakli apparatlar g‘altaklarning chigitlar bilan ta’minlash usuliga qarab qarshidan va yo‘lakay ta’minlanuvchi, faqat yo‘lakay yoki faqat qarshidan ta’minlanuvchi xillarga bo‘linadi. Konstruksiyasi murakkab tuzilganidan faqat qarshidan va faqat yo‘lakay ta’minlanuvchi ikki g‘altakli ekish apparatlari amalda joriy etilmadi. Hozir g‘altaklarning biri qarshidan, ikkinchisi esa yo‘lakay ta’minlanuvchi ekish apparatlari ishlatiladi. Pnevmatik ekish apparati Pnevmatik ekish apparatlari ekish usuliga qarab ikki gruppaga ajratiladi: qatorlab va sochma, donalab yoki uyalab aniq ekish apparatlari. Apparat quyidagicha ishlaydi. To‘zitgich 3 urug‘larini to‘zib, ularning yashik 2 dan ekish apparati 4 ga o‘tishini ta’minlaydi. G‘altak, o‘z navbatida urug‘larni markaziy pnevmatik truba 5 ga tushiriladi. Ventilator 12 bilan hosil qilingan havo oqimi urug‘larni truba 5 bo‘ylab kallak 1 ga uzatadi. Kallak urug‘larini markazlashtirilgan usulda dozalarga ajratib, soshniklar 9 ga taqsimlaydi. Markaziy truba 5 dan kelgan urug‘lar kallakning konussimon qopqog‘iga urilib, urug‘ o‘tkazgichlar 7 ga tekis taqsimlaydi. Urug‘lar soshniklarga 3—5 m/s tezlikda kelib, egatchalarga tushadi. Urug‘ o‘tkazgich 7 dagi havo oqimining tezligi 27 ‚ 68 m/s atrofida drossel zaslonka 10 bilan rostlanadi. G‘altakdan urug‘larning yaxshi oqib tushishi uchun konussimon soplo 6 yordamida kuchli oqim hosil qilinadi. Zagortachalar 8 ekilgan urug‘larni tuproq bilan ko‘mib ketadi. 12-rasm. Urug‘larni soshnikka pnevmatik usulda uzatuvchi apparat. 12 1 —kallak; 2 —urug‘ yashigi; 3 —to‘zitkich; 4 —ekish apparati; 5 —truba;

6 —soplo; 7— urug‘ o‘tkazgich; 8 —zagortach; 9 —soshnik; 10 —zaslonka; 11 —g‘ildirak; 10 12 —ventilator; 13 —urug‘ o‘tkazgichlarning gofrlangan qismi. Soshniklarning vazifasi, klassifikatsiyasi va tuzilishi. Soshniklar ekin ekishga tayyorlangan dalada egatcha yasashda, urug‘larning egatcha tubiga belgilangan chuqurlikda yotqizish, nam tuproq bilan ko‘mish uchun mo‘ljallangan. Soshniklar tuproqqa ta’sir etish usuliga qarab tuproqqa botish burchagi o‘tmas, to‘g‘ri va o‘tkir burchakli soshniklarga bo‘linadi. Tuproqqa o‘tmas burchak bilan botuvchi soshniklarga diskli, sirpanma va qilsimon soshniklar kiradi. Bular ishlaganda tuproqni yuqoridan pastga bosib, kesak va o‘simlik qoldiqlarini qirqadi, tuproqni hamda egat tubini biroz zichlaydi. Tuproqqa to‘g‘ri burchak bilan botuvchi soshniklar tuproqni ikki tomonga kerib, egat hosil qiladi. O‘tkir burchaklilarga naralnikli, ankerli va panjali soshniklar kiradi. Bular egat hosil qilishda tuproqni pastdan yuqoriga siljitib, egatgacha tubini yumshatadi va doim tuproqqa chuqurlanishiga intiladi. Ish jarayonini bajarishiga qarab, soshniklar yumalovchi va sirpanuvchi turlarga bo‘linadi. Sirpanuvchilarga: omoch tishisimon, ponasimon, sirpanchiqli, quvursimon, yumalovchi turlariga disksimon soshniklar kiradi. Sirpanuvchi soshnikning tumshug‘i bilan tuproqqa o‘tkir, tik va o‘tmas burchaklar ostida botishi mumkin. Tumshug‘i o‘tkir burchakli soshnik tuproqni pastdan yuqoriga siljitadi, ariqcha tubi yumshoq bo‘ladi. O‘tmas tumshuqli soshnik esa tuproqni yuqoridan pastga qarab siljitib, zichlaydi. Tik tumshuqli soshnik ariqcha tubini zichlamaydi, tuproqni yon tomonlarga surib ketadi. Omoch tishisimon soshnik (13- a rasm), asosan, don seyalkalarida ishlatiladi. Bunday soshnik yaxshi yumshatilgan, mayin tuproqli, o‘simlik qoldiqlari bo‘lmagan yerlarda qo‘llaniladi. Omoch tishisimon soshnik tumshuq 1 , tarnov 2 va xomut 3 lardan iborat. Omoch tishisimon soshnik qurg‘oqchilik mintaqalarida 113 2 3 4 5 11 6 7 8 9

ishlatilmagani ma’qul. Chunki, u tuproqning nam bo‘lgan pastki qatlamini yer yuzasiga chiqarib tashlaydi. O‘simlik qoldiqlari unga ilinib, to‘planib qolishi mumkin. Omoch tishisimon soshnikning tuproqqa botish chuqurligini (4— 7 sm) jilov 3 ga osib qo‘yiladigan yuk miqdorini o‘zgartirish bilan sozlanadi. Ponasimon soshnik (13- b rasm) zig‘ir, pichanbop o‘simliklarning urug‘ini ekishda ishlatiladi. O‘simlik qoldiqlarini yanada pastga, tuproqqa botirib o‘tadi, tiqilib qolmaydi. Ayrim kesakchalarni maydalaydi, ammo yirik kesaklarni uchratsa, ularning ustiga siljib chiqib, urug‘ni ekish chuqurligini kamaytirishi ham mumkin. Shu sababli, bunday soshnikli seyalka ishlatishga mo‘ljallangan daladagi tuproq o‘ta mayin holatga keltirilgan bo‘lishi zarur. Ponasimon soshnik o‘tkirlangan qirrali tumshuq 1 , kengaytirilgan quvur 2 va xomut 3 dan iboratdir. U tuproqni yuqoridan pastga bosib, ariqcha tubini zichlaydi. Zichlangan yerdagi kapillarlik tiklanib, tuproqning chuqur qatlamidagi namlik ko‘tariladi va urug‘ning unib chig‘ishini tezlashtiradi. Shu sababli ponasimon soshniklar qurg‘oqchilik mintaqalarida ishlatilgani maqsadga muvofiqdir. Soshnikning tuproqqa botishi (1—6 sm) xomut 3 ga ilintiriladigan yuk (zanjir) miqdorini o‘zgartirish hisobiga sozlanadi. Sirpangichli soshnikdan (13- d rasm) chigit, makkajo‘xori, lavlagi, sabzavot va ayrim poliz ekinlari urug‘larini ekishda foydalaniladi. Sirpangichli soshnik katta pichoqsimon tishining orqasi kengayib, bir-biriga parallel bo‘lgan ikkita uzun jag‘ 7 larga aylantirilgan. Sirpanma soshnik ishqalanish koeffitsiyenti katta bo‘lgan (misol uchun, tukli chigit) urug‘larini yaxshi ko‘mib ketadi, chunki uning pichog‘i tilib, ikki tomonga surib qo‘ygan tuproqni ariqcha tubiga tushishiga soshnikning uzun jag‘lari uzoqroq to‘siq bo‘lib turadi. Natijada, pichoq tayyorlagan ariqchaning tubiga hamma urug‘lar joylashib ulguradi. Chigit seyalkasining sirpangichli soshnigi ramaga parallelogrammli mexanizm yorda-

1 e f g 13-rasm. Soshniklar. mida o‘rnatiganligi tufayli, doimo o‘ziga-o‘zi parallel ko‘tarilib tushishi mumkin. Uning asosiy qismlari pichoq 4 , o‘ng va chap jag‘ 7 lar, ariqcha tubini zichlagich 8 , soshnikni tuproqqa botishini cheklovchi sirpangich 9 , ekish chuqurligini rostlash moslamasi 10 dan iborat. To‘siq 11 bevosita soshnikning ustiga o‘rnatiladigan miqdorlagichni tuproqdan saqlaydi. Soshnik orqasiga o‘rnatilgan maxsus g‘ildirakcha ariqchaga tashlangan chigit ustidagi tuproqni bosib zichlaydi. Urug‘ni 2—12 sm chuqurlikka ko‘mish uchun sirpangichni jag‘larga nisbatan past-yuqoriga surib qo‘yish (chigit seyalkasida) yoki g‘ildirakcha balandligini o‘zgartirish (makkajo‘xori seyalkasida) hisobiga amalga oshiriladi. Quvursimon soshnik (13- e rasm) shamol eroziyasi xavfi bo‘lgan joylarda, qisman ishlov berilgan ang‘izga donli ekinlar urug‘ini ekishda foydalaniladi. Bu soshnikning tumshug‘i 1 tik holatda quvur 2 ga o‘rnatilgan. Quvur esa egiluvchan qilib seyalka ramasiga o‘rnatiladi. Shu sababli ish jarayonida u titrab turadi va yopishgan tuproqdan tozalanadi. Tumshuq 1 tayyorlagan ensiz ariqchaga quvurdan tushgan urug‘lar, ariqcha yonlaridan to‘kilayotgan tuproq hisobiga ko‘miladi. O‘q-yoy tumshuqli soshnik (13- f rasm) shamol eroziyasiga uchragan yengil tuproqli yerlarga, ishlov berilmagan ang‘iz ustiga don urug‘larini ekishda qo‘llaniladi. Bunday soshnik bir vaqtda urug‘ ekiladigan ensiz joydagi tuproqni 2 3 a B1 A 2 3 1a A 11 10 3 4 5 7 6 22 1 2a b d 5

yumshatadi, begona o‘tlarni kesib ketadi, urug‘ ekadi va o‘g‘it soladi. Soshnik tumshuq 1 , quvur 2 va o‘q-yoysimon tish 5 dan iborat. Bir diskli soshnikdan (13- g rasm) don urug‘larini ishlov berilgan va ishlov berilmagan ang‘izli joylarga ekishda foydalaniladi. Sferik disk tuproqni yumshatib, urug‘ uchun joy tayyorlaydi. Soshnik sferik disk 6 va quvur 2 dan iborat. Quvur diskka qancha yaqin o‘rnatilsa, urug‘lar shuncha kam sochilib, ensiz qatorga aniq to‘kiladi. Bir diskli soshnik qo‘sh diskliga nisbatan yerga chuqurroq botadi, o‘simlik qoldiqlarini to‘liqroq kesadi, natijada yopishib qolgan nam tuproqdan o‘zi tozalanadi. Bunday diskni qattiq tuproqli, o‘simlik qoldiqlariga boy bo‘lgan va nam yerlarda ishlatilishi maqsadga muvofiqdir. Ammo bunday soshnik urug‘larni nisbatan bir xil chuqurlikda ko‘mib keta olmaydi. Soshnikning ish jarayoni quyidagi uch bosqichdan iborat: ariqcha tayyorlash, ariqchaga urug‘ni joylashtirish va urug‘ni ko‘mish. 2. CHIGIT EKISH SEYALKALARI Paxta chigitlarini ekish uchun quyidagi seyalka variantlari mavjud: CXÓ-4 seyalkalasi tukli chigitlarni ekish uchun mo‘ljallangan hamda chigitlarni ekish uchun almashtiriladigan apparatlar bilan jihozlangan; ÑXÓ-4-1 seyalkasi g‘altakli ekish apparati bilan jihozlangan bo‘lib, tukli chigitlarni 90 va 60 sm qator oralariga ekish uchun mo‘ljallangan; ÑXÓ-4-11 seyalkasi diskli ekish apparati bilan jihozlangan bo‘lib, chigit va makkajî‘xorini 90 va 60 sm qator oralig‘ida ekish uchun mo‘ljallangan. ÑXÓ-4 seyalkasi (14-rasm) tayanch g‘ildirak 2 va bikir ramada 1 iborat. Ramaning old va ketingi bruslariga 4 zvenoli mexanizm 3 mahkamlangan. Bu mexanizmga soshniklar va urug‘ni ko‘madigan ish organlari o‘rnatilgan.

14-rasm. ÑXÓ-4-1 universal paxta seyalkasi: 1 —g‘ildirak; 2 —yashik; 3 —shkiv; 4 —don yashik; 5 —don o‘tkazgich; 6 — tekislagich; 7 —zagardach; 8 —disk; 9 —soshnik; 10 —g‘altak; 11 —chigit o‘tkazgich; 12 —yo‘naltirgich. Aylanma harakat seyalkasining tayanch g‘ildiragidan yuritma orqali umumiy taqsimlash valiga, undan esa ekish va uya hosil qilish apparatlariga uzatiladi. Markyorlar 4 ramaning old brusiga o‘rnatilgan. ÑXÓ-4-1 seyalkasining ekish apparatidagi chigitlar to‘zitgich yordamida ekish g‘altagiga yo‘naltiriladi. G‘altaklar aylanganda ularning tishlari bankadagi chigitlarni ilib olib apparat tubidagi darcha orqali tashqariga urug‘ o‘tkazgichga uzatadi. Urug‘ o‘tkazgichdagi chigitlar uya hosil qiluvchi apparat tubiga tushadi, uya hosil qiluvchi disk kurakchalari esa chigitlarni to‘plab, seyalka ma’lum masofa yo‘l o‘tgach soshnik hosil qilgan egatga tashlanadi.

Zagartachlar egatga tashlangan chigitlarni tuproq bilan ko‘mib, pushta hosil qiladi, g‘altak esa pushtani zichlab ketadi. CXÓ-4-11 seyalkasi tuksizlantirilgan chigitlarni ekish uchun mo‘ljallangan. Bu seyalkaning ekish apparati uya hosil qiluvchi apparat bilan birga joylashtirilgan, bular esa soshnikka o‘rnatilgan. Banka tubidagi ekish diski aylanganda uning katakchalariga 1 tadan olib tushadi. Katakchalarga tushgan urug‘ disk bilan birga siljib ekish darajasining ustiga keladi. Daraja zonasiga kelgan chigitlar yulduzsimon turtkich yordamida uya hosil qilish apparati tubiga tushiriladi. Keyin chigitlar uya hosil qilish diskning kurakchalari orqali uloqtirib, soshka hosil qilgan egatga tashlaydi. Seyalkani ekish normasiga sozlash. G‘altakli ekish apparatini ekish normasiga sozlash uchun apparat bunkerining 3/4 qismi chigit bilan to‘ldiriladi. Kichik zagartachlar va zagartachlar zichlash g‘altaklari bilan ko‘tarib qo‘yiladi. Bu holatda chigit ekish egatlar ko‘milmaydi. Seyalka ish holatiga tushiriladi va 8—10 m masofaga chigit ekiladi. So‘ngra har bir soshnik bilan ekilgan uyadagi chigitlar soni aniqlanadi. Aniqlangan chigitlar soni texnik xarakteristikada berilganlari bilan solishtiriladi. Bu ish 2—3 marta takrorlanadi. Uyalar orasidagi masofa 10—30 sm gacha bo‘lsa uyadagi chigitlar soni 2—4 ta bo‘ladi, punktir ekilganda esa 2 dona, 7 sm oraliqda esa 3 dona bo‘ladi. Diskli ekish apparati bilan ekilganda ekish normasi sozlanmaydi, bunda faqat ekish va uya hosil qilish disklari almashtiriladi. Seyalkaning texnik xarakteristikasi Agregat 7 km/soat tezlikda ishlaganda ish unumi, ga/soat: 60 sm qator oralig‘ida ekkanda..................................... 0,81 90 sm qator oralig‘ida ekkanda..................................... 1,54 Chigit ekish chuqurligi, sm ......................................... 3...6 Agregatning eng kichik aylanishi radiusi, m...................... 6 Transport tezligi km/soat......................................... 18—20

3. DON SEYALKALARI Don va dukkakli ekinlar urug‘larini qatorlab, tor qatorlab ekish bilan bir vaqtda, yerga o‘g‘it solish uchun universal seyalkalardan foydalaniladi. Universal don seyalkasining namunaviy sxemasi 15- rasmda ko‘rsatilgan. U bug‘doy, arpa, suli, savsar, no‘xat, loviya, soya, grechixa, tariq va boshqa ekinlarning urug‘ini qatorlab ekish bilan bir vaqtda mineral o‘g‘itni ham solib ketadi. Seyalka rama 7 , traktorga ulash moslamasi 9 , urug‘ qutisi 1 , urug‘ 2 va o‘g‘it mig‘dorlagich 2a, urug‘ o‘tkazgichlar 3 , qo‘shdiskli ekkichlar 4 , sidirib ko‘mgich 5 , pnevmatik g‘ildirak 6 , ekkichlarni ko‘tarish mexanizmi 8 gidrosilindri, harakatni g‘ildirakdan miqdorlagichlarga uzatadigan mexanizm, seyalka ishini nazorat qiluvchi tuzilmadan iborat. Ekkichlari ikki saflab o‘rnatilganligi tufayli ularning orasiga o‘simlik qoldiqlari tiqilib va tuproq bilan to‘lib qolmasligiga erishilgan. Ekkichlarning yerga botishini bosuvchi prujinalarning siqilish darajasini o‘zgartirish hisobiga sozlanadi. Seyalkaning texnologik ish jarayoni quyidagicha bajariladi: urug‘ va o‘g‘it qutilari 1 dan urug‘ va o‘g‘it miqdorlagichlar 2 yordamida kerakli me’yorda ajratilib, urug‘ va o‘git o‘tkazgich 3 ga tashlanadi va ekkich 4 orqali esa tayyorlangan ariqcha tubiga borib tushadi. Tuproqning pastga qarab erkin siljishi hisobiga 15-rasm. Universal seyalka. urug‘ qisman ko‘miladi. Urug‘larni batamom ko‘mish jarayonini ko‘mgich 5 tugatadi. 1 1 2 a 5 3 10 5 44679 8 2

4. MAXSUS SEYALKALAR Sabzavot seyalkasi. Sabzavot urug‘lari keng qatorlab, tasmasimon, donalab va uyalab ekiladi. Zamonaviy seyalkalar qatorlab ekishda qator oralig‘i 45, 60 va 70 sm, ikki satrli tasmasimon ekishda 8—62 sm (8 sm — satrlar oralig‘i, 62 sm — tasmalar oralig‘i), 20—50, 50—90, 40—100 va 60—120 sm, uch satrlab ekishda 32—32—76 va shu singari boshqa sxemalarda ham ishlay oladi. Sabzavot seyalkasi urug‘ ekish uchun novli g‘altaksimon 10 (16- a rasm), yerga o‘g‘it solish uchun shtiftli-g‘altaksimon miqdorlagichlar, urug‘ va o‘g‘it bunkerlari 6 va 7 , sirpangichli 1 hamda disksimon ekkich 12 lar, harakatlantiruvchi g‘ildirak 16 , uzatish mexanizmi 4 va iztortkichlardan tashkil topgan. Urug‘ bunkeri to‘zitkich 9 , o‘g‘it bunkeri niqtalovchi shnek 5 bilan jihozlangan. Mayda urug‘lar uchun miqdorlagich ustiga almashtiriladigan quticha 8 o‘rnatiladi. Seyalkaga bir yoki ikki satrlab ekadigan ekkichlar o‘rnatilishi mumkin. Bir satrlab ekadigan ekkich urug‘ni 2—4 sm chuqurlikka ko‘mib ketadi. Cheklovchi reborda 20 silindrsimon halqa ko‘ri- 16-rasm. Sabzavot seyalkasi. nishida bo‘lib, kronshteyn 21 orqali ekkich diskiga ulanadi. Cheklovchi reborda tuproq yuziga tegib yurib, diskning yerga botishini cheklab, urug‘ni ko‘mish chuqurligini belgilaydi. Seyalkaga urug‘ni 2, 3 va 4 sm chuqurlikka ekishni ta’minlaydigan turli diametrdagi cheklovchi rebordalar o‘rnatish mumkin. Rebordali ekkichlar sholibop seyalkalarda ham ishlatiladi. 5 6 7 8 9 10 114 3 2 1 16 12 13 14 b a 18 19 17 2021 15

Ekkichga jilov 18 yordamida zichlovchi g‘altak 17 lar ulangan. Uning to‘g‘inining sirti ikkita kesik konussimon shaklga ega bo‘lib, u zichlagan tuproqning usti nishab bo‘lib qoladi. G‘ildirakchaning tuproqni zichlash darajasi prujina 15 yordamida o‘zgartiriladi. Qirgich 16 zichlovchi g‘ildirakcha tuguniga yopishib qolgan nam tuproqni qiradi, qirgich 19 esa cheklovchi rebordadagi yopishgan tuproqni tozalaydi. Urug‘ o‘tkazgich urug‘ miqdorlagich ajratib bergan urug‘ni ekkichga yetkazadi. Sirpangichli ekkich 1 o‘g‘itni urug‘ga nisbatan 2—3 sm chuqurroq tashlab, qisman ko‘madi va uning ustiga urug‘ni tashlab ko‘madi. Sabzavot seyalkasi sharoitga qarab, turli qator oralig‘ida ekish uchun sozlanib, umumiy qamrov kengligi 3,5—4,8 m bo‘ladi. Ishchi tezligi 10 km/s gacha, ish unumi 2,8—3,8 ga/soat (ish vaqtida) oralig‘ida bo‘ladi. 5. KARTOSHKA EKADIGAN SEYALKALAR Kartoshka ekish mashinalari. Agrotexnik talablar. Ekish uchun o‘rtacha kattalikdagi (massasi 50—80 g) tugunaklardan foydalangan ma’qul. Ammo maydaroq (30—50 g), ba’zan yirik (80—120 g) tugunaklardan bo‘laklab foydalanish ham mumkin. Kartoshkani qatorga bir-biridan 20—40 sm masofada, qator oralarini esa 60, 70 va 90 sm dan qilib ekiladi. Bunda mashina unib qolgan kurtakchalarni sindirmasligi kerak. O‘rtacha kattalikdagi tugunaklarni ekishda kartoshka tushmasdan qolgan hamda ikkita tugunak tushgan uyalar soni 3% dan oshmasligi lozim. Kartoshka tugunaklari qatorda belgilangan oraliqda va chuqurlikda joylashishi kerak. Kartoshka pushtaga ekilganda 8—16 sm, tekis yerga ekilganda 6 —12 sm chuqurlikda ko‘miladi. Tugunaklarning ekish chuqurligi tayinlanganidan 5 sm farq qilishi joiz. Mashina kartoshka oraliqlaridagilar oddiylariga nisbatan ekish bilan bir vaqtda o‘g‘itni tugunaklardan 2—3 sm chuqurroq tashlab, uni alohida tuproq qatlami bilan yopib ketishi lozim. Ko‘chat o‘tqazish mashinalari. Agrotexnik talablar. Sabzavot ekinlari urug‘ini qishning oxirida issiqxonalarda ekib-o‘stirib, ko‘chat qilib, bahorda ularni ochiq dalalarga ekiladi. Ayrim ko‘chatlar alohida-alohida tuvakchalarda, ayrimlari

tuvakchalarsiz o‘stirilib-yetishtiriladi. Mashina yordamida ekish uchun bir xil o‘lchamdagi, so‘limagan, egilmagan ko‘chatlar saralanib, olinadi. Karam ko‘chatlar 12—15 sm balandlikka (5—6 bargga), pomidor ko‘chatlari 20—25 sm balandlikka (8—10 bargga) ega bo‘lishi talab qilinadi. Ko‘chatlarning oralig‘i 60, 70, 80, 90 sm bo‘lgan qatorlarga yoki 50—90, 60— 120 sm qilib ekiladi. Bir qatordagi ko‘chatlar oralig‘i 10—140 sm gacha bo‘lishi mumkin. Agar ko‘chatlar oralig‘i 35 sm dan kam bo‘lsa, ekishda jo‘yaklar bo‘ylab sug‘oriladi, 35 sm dan ko‘p bo‘lsa, har bir tup ko‘chatni alohida sug‘orish ma’qul bo‘ladi. Sug‘oriladigan dehqonchilikda ekish bilan bir yo‘la jo‘yaklar ham olinadi. Mashinadan ko‘chatni tik holatda, ildizlarini bukmasdan, shikastlantirmasdan, bexato ekish talab qilinadi. Tuvaksiz ko‘chatlar 5—15 sm, 2 tuvagi bilan kamida 10 sm chuqurlikka ko‘miladi. Agronom tavsiya etgan chuqurlik 1 sm aniqlikda bo‘lishi kerak. Ko‘chat atrofidagi ildizi tuproq bilan zichlanadi. 2 sm (tutash qator qatorlar to‘g‘ri chiziq bo‘yicha, belgilangan kenglikdan 7 sm) olinishi kerak. Oddiy ko‘chatning 95%, tuvakli ko‘chatning 100% ildiz olishiga erishish kerak. 6. O‘G‘ITLASH VA SOCHISH MASHINALARI O‘g‘itlash mashinalarining umumiy tuzilishi. O‘g‘itlash mashinalarining turi juda ko‘p. Shunga qaramay, ular yagona bir prinsiðial sxema bo‘yicha tuzilgan bo‘lib, uchta asosiy qismdan iborat: o‘g‘it saqlanadigan sig‘im (kuzov, bunker, yashik); dozalovchi qurilma (tarelka, zanjir-plankali transportyor); sochuvchi qurilma (vertikal o‘qda katta tezlikda aylanuvchi disklar, halqasimon o‘tqichlar, shneklar va boshqalar). Shulardan tarelkali o‘g‘it seyalkalari va kuzovli ikki diskli o‘g‘it sochgichlar keng qo‘llaniladi. PTT-4 tarelkali o‘g‘it sochgichi 0,9 yoki 1,4 klass traktorlariga tirkab ishlatiladi. O‘g‘it sochgich rama ikkita o‘zi o‘rnashuvchi old g‘ildiraklarga tayanadi. Barcha mexanizmlar harakatni ketingi g‘ildiraklardan oladi. Sig‘imi 700 dm 3 li yashik ichida aylanuvchi to‘zitgichlar, uning tagida esa 11 ta tarelka o‘rnatilgan. har bir o‘g‘itlash apparati tarelka, ikkita o‘ng va chap parrakli tushirgich, o‘g‘it oqimini yo‘naltiruvchi planka va tarelka sirtini tozalovchi

qirg‘ichdan iborat. Tarelkaning tashqi tagi yetaklanuvchi konussimon shesternya (z = 48), bilan yaxlit tayyorlangan. Harakat g‘ildirakdan zanjirli uzatma, to‘rt xil tezlik beradigan silindrik reduktor, konussimon yetakchi shesterna orqali tarelkaga beriladi. Ekish dozasi reduktorning uzatish sonini (shunda tarelkaning aylanish chastotasi o‘zgaradi) va o‘g‘it chiqadigan tiqish balandligini zaslonka yordamida o‘zgartirib rostlanadi. Mineral o‘g‘it sepish normasi 100—1000 kg/ga. Sochish notekisligi 15% dan oshmasligi kerak. O‘g‘it sepish tarelkasining ish jarayoni ketma-ket bajariladigan to‘rt bosqichdan iborat: yashikdagi o‘g‘itni tarelkaning tashqi qismiga chiqarish; o‘g‘itlarni ekish tirqishidan tushirish joyiga (tushirgichlar oldiga) keltirish; tarelkadagi o‘g‘itlarni majburiy tushirish; tarelkadan tushgan o‘g‘itlarni dalaga tekis taqsimlash. Organik o‘g‘it sochish mashinalari. Organik o‘g‘itlarga go‘ng, torf, suyuq go‘ng, torf-go‘ng va go‘ng-mineral o‘g‘it aralashmalari, turli o‘simlik va mollardan chiqqan tashlandiqlar kiradi. Go‘ng asosiy organik o‘g‘it hisoblanadi. Uning tarkibida 5% gacha azot va o‘simlikning o‘sishi hamda rivojlanishi uchun zarur bo‘lgan barcha oziqa elementlar bo‘ladi. Go‘ng tarkibi mol turiga, oziq va to‘shamga bog‘liq. Ot go‘ngida azot miqdori mol va cho‘chqalarnikiga nisbatan ko‘proq. Torf va xashak to‘shamalar go‘ngdagi azot va boshqa elementlarning yaxshi saqlanishiga yordam beradi. Go‘ng chirish darajasiga qarab yangi, chala chirigan, chirigan go‘ng va chirindi deyiladi. Yangi go‘ngda xashak ko‘p bo‘lib, uni dalaga sochish tavsiya etilmaydi. Chala chirigan go‘ngda organik moddalarning 20 % foizi yo‘qoladi. Uning tarkibidagi xashaklar ancha yumshamagan bo‘ladi. Chiritilgan go‘ngda organik moddalarning 50 % yo‘qoladi. U qo‘lga yopishadigan bir jinsli qora massadan iborat. Chirindi yangi go‘ngning 25 % ni tashkil etadi. U sochiluvchan qora tuproqsimon massadan iborat. 4 — M.Melibayev Sanoatda 1-ÏTÓ-4, KÑO-9, ÐÏÍ-4, ÐTO-4, ÐOÓ-6 va boshqa markadagi go‘ng sochgichlar ishlab chiqariladi. Bularning ish organlari deyarli bir xil prinsiðda ishlaydi. Sochish organlari traktor pritseplari yoki yarim pritseplar kuzovining ketingi qismiga o‘rnatiladigan ustma-ust joylashgan barabandan iborat.

Barabanlar traktorning ketingi quvvat olish validan kardanli val, reduktor, krivoshið-shatunli hamda xrapovikli mexanizmlar orqali aylanma harakatlanadi. Go‘ng sochgich quyidagicha ishlaydi; agregat yurganda kuzov tubida joylashgan zanjir-plankali transportyorning yuqorigi tarmog‘i (17-rasm) orqaga juda sekin siljib, go‘ngni, pastki maydalovchi shnekli barabanga uzatadi. Pastki baraban ustki sochuvchi barabanga nisbatan deyarli ikki baravar sekin aylanib ( n p = 385 min -1 , n u = 705 min -1 ), go‘ngni yaxshilab maydalab yuqoriga uzatiladi. Ustki shnek o‘ramalari o‘rtadan chap va o‘ng tomonlariga qarab o‘ralganidan go‘ngni keng (6 —7 m) yoyib sochadi. Sochish normasi transportyorning tezligini 0 dan 0,09 m/s gacha o‘zgartirib rostlanadi. O‘g‘it tayyorlash va uni sochish mashinalari. Mineral o‘g‘itlar haydalmagan dalaga yillik o‘g‘it solish me’yorining uchdan ikki qismi sochib solinadi. Ayrim hollarda erta bahorda haydalgan yerga o‘g‘it solib, so‘ngra ekish yoki ko‘chat o‘tqazish oldidan yoppasiga kultivatsiya qilinadi. Natijada o‘g‘itning fizik- mexanik xossalari o‘zgarishidan tashqari, ularni kimyoviy xossalari ham 17- rasm. Go‘ng sochkichning texnologik sxemasi. 1 —zanjir-plankali transportyor; 2 —maydalash barabani; 3 —go‘ngni ikki tomonga yoyib sochish barabani. o‘zgaradi. Bunda o‘g‘itning tarkibidagi moddalar kamayib ketadi, qotib qoladi. Qotib qolgan mineral o‘g‘itlarni mashinalar vositasida dalaga bir tekis qilib solish imkoni bo‘lmaydi. Bunday o‘g‘itlar mashinaning ish organlariga tiqilib qoladi. To‘p-to‘p bo‘lib, yerga tushgan o‘g‘it o‘simlikni kuydirib yuborishi, ayrim joylar o‘g‘itlanmay qolishi mumkin. Shuning uchun ham, qotib qolgan o‘g‘it yerga

solinishidan ilgari maydalanishi va elanishi kerak. O‘g‘it solish oldidan har xil turdagi o‘g‘itlarni aralashtirish ham talab qilinadi. Yerga mineral o‘g‘it solish uchun uch turdagi mashinalar ishlab chiqariladi. Birinchisi ekish va ko‘chat o‘tqazishda ishlatiladigan seyalka, o‘tqazgich mashinalariga o‘rnatiladigan o‘g‘itlagichlar, ikkinchisi o‘simliklarni vegetatsiya davrida oziqlantirishda qo‘llaniladigan kultivatorga o‘rnatiladigan oziqlantirgich, uchinchisi yoppasiga sochib o‘g‘it soladigan, maxsus mashinadir. Organik o‘g‘itlar sepadigan ÐOÓ-5 mashinasi go‘ng, torf, kompost va boshqa organik o‘g‘itlarni tuproq sirtiga sepishga mo‘ljallangan. Undan o‘zi bo‘shatiladigan transport vositasi sifatida ham foydalanish mumkin. ÓTÑ-30 o‘g‘it aralashtirish moslamasi ikki xil mineral o‘g‘itni mexanik ravishda aralashtirish bilan bir vaqtda tayyor o‘g‘it aralashmasini transport vositasi yoki sepkichlarga ortish uchun mo‘ljallangan. U elektr tarmog‘idan ishlovchi statsionar mashinadir. Moslamadan temir yo‘l yoqasida joylashgan bosh agroximkomplekslarning mineral o‘g‘itlar omborlarida foydalaniladi. Bu moslama bir soatda 30 t gacha o‘g‘itni aralashtira oladi. AÈÐ-20 mineral o‘g‘itlarni maydalagich — idishdan bo‘shatkichi yarim tirkalma statsionar mashinadir. U qotib qolgan mineral o‘g‘itlarni idishdan bo‘shatish va maydalash bilan bir vaqtda ularni qopdan ajratib olish uchun mo‘ljallangan. AÈÐ-20 mashinasi 0,9—1,4 klassdagi traktorlarga tirkab ishlatiladi. Qotib qolgan mineral o‘g‘itlar ÈÑÓ-4 maydalagichda maydalaniladi. U T- 28X4MÑ; T-40; T-40A va TTÇ; MTÇ-80X va boshqa traktorlarga o‘rnatib yoki elektr dvigatel bilan ishlatiladi u bir soatda 6 t o‘g‘it maydalaydi. Yer haydash vaqtida beriladigan organik va mineral o‘g‘itlarni tashishda sig‘imi oshirilgan tirkalma kuzovlar hamda ÐTO-4, ÐÓM-3 va boshqa o‘g‘it sochish moslamalari ishlatiladi. Ekish oldidan mineral o‘g‘itlar ×KÓ-4 chizel-kultivatori va ÁTÄ-3 diskli og‘ir boronaga o‘rnatiladigan moslamalar bilan sepiladi. Ekish va qatorlar orasiga ishlov berishda o‘g‘it berish uchun KÐX-4; KÐX-3,6; KÐX-5,4 va boshqa kultivatorlarning o‘g‘itlagichlaridan foydalaniladi.

ÐTO-4 organik o‘g‘it sochgichni organik o‘g‘itlar, kompostlar, torf uvoqlari va ohaklarni tashish va sochish uchun mo‘ljallangan. Uning ish unumi 13 t soat; 4 t yuk ko‘taradi; 2-ÏTÑ-4-793 pritsepning shassisiga o‘rnatiladi va T-28X4M, TTÇ, va MTÇ-80X traktorlari bilan ishlatiladi.

ADABIYOT 1. Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988. 2. Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002. 3. B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002. 4. B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.

O'xshashlar

Don o‘rim-yig‘im mashinalari

Paxta yig‘im-terim mashinalari

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari

Kartoshka kovlash va yig‘ish mashinalari

Qator oraliqqa ishlov berish mashinalari va qurollari