Paxta yig‘im-terim mashinalari - Transport - Referatlar

Paxta yig‘im-terim mashinalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4626.953125 KB

Ko'chirib olish

Paxta yig‘im-terim mashinalari Reja: 1. Paxta terish mashinalarining rivojlanishi tarixi va paxta terish mashinalarining turkumlari 2. Paxta terish mashinalari 3. Ko‘sak terish mashinalari 4. Ko‘sak chuvish va to‘kilgan paxtani tozalash mashinalari 5. G‘o‘zapoya yuladigan mashinalar

1. PAXTA TERISH MASHINALARINING RIVOJLANISHI TARIXI VA PAXTA TERISH MASHINALARINING TURKUMLARI Paxta terish mashinalari 1929- yildan boshlab ishlab chiqarila boshlandi. Birinchi paxta terish mashinasi paxtani havo yordami bilan so‘rib olishga asoslangan. Bu mashina sakkiz qatorga mo‘ljallangan sakkizta shlangli bo‘lib, sakkiz ishchi tomonidan boshqarilgan. 1930—31- yillarda ÂÈÑXOM konstruktorlari ochilgan paxtani kardolenta yordamida teradigan mashina ixtiro etdi. 1933—35- yillarda siyraklashtirilgan havo va ejektor tiðidagi shlangli mashina ishlab chiqarildi. 1937- yilda Tashselmash zavodi ko‘p soploli havo dami bilan so‘rib oladigan mashinaning dastlabki nusxalarini ishlab chiqardi. 1937—41- yillarda Tashselmash zavodining XÇ va XÍ markali, Soyuznixining, ÑÑMAXning „XÃØ“ markali na „ÂÈÑXOM“ ning „ÁØ-4“ markali mashinasi ishlatib ko‘rildi. 1947- yilda „XÂØÍ“ markali vertikal shpindelli paxta terish mashinasi sinovdan o‘tkazildi va ishlab chiqarishga tatbiq etildi. 1948- yilda „XÂØÍ“ markali mashinaga o‘zgartish kiritilib, SXM48 mashinasi ishlab chiqarila boshlandi. 1959- yildan boshlab XÂÑ-1,2 vertikal shpindelli ikki qatorli, ish apparatlari va bunkeri gidravlik ko‘tarilib-tushiriladigan, o‘ziyurar paxta terish mashinasi ishlab chiqarila boshlandi. 1964- yilda T-28X4 traktoriga o‘rnatilgan XT-1,2 ikki qatorli vertikal shpindelli mashina sinovdan o‘tkazildi. 1966—68- yillarda 14XÂ-2,4 „O‘zbekiston“ mashinasi, 1966—70- yillarda 17XÂ-1,8 keng qatorli (90 sm) paxta terish mashinasi ishlab chiqarila boshlandi. 1970- yildan boshlab keng qator oralariga mo‘ljallangan to‘rt qatorli XÍ-3,6 paxta terish mashinalari ko‘plab ishlab chiqarila boshlandi. 3-jadval Paxta terish mashinalarining ko‘rsatkichlari Mas hina mark alari Shpind ellar diamet ri, mm Barab anda shpind ellar soni Bara ban dia- metr i, mm Qat or ora lari, sm Qat orlar soni Bir o‘tish da tupl arga ishlo v beris h soni ХН Ш ХВ ШУ 18 18 16 18 18 32 32 12 21 438 438 438 438 60 60 60 60 1 — — — — — B —

ХВ ШН СХ М-48 СХ М- 48М СХ М- 48М ХВ С-1,2 ХТ- 1,2 12Х В-1,2 17Х В-1,8 ЛНТ Х- 1,3У 11Х В-2,4 14Х В-2,4 18 24 24 24 24 21 24 24 18 15 15 15 15 15 12 10 12 292 292 292 292 292 292 292 216 292 60 60 60 60 60 90 60 68 60 — — 2 ta < — C — 4 — — — Ingichka tolali paxta terish mashinalari ХВ Н- 1,2А 24/30 12 292 60 2 Urug‘lik paxtani teradigan mashinalar ХВ А-1,2 ХВБ- 1,8 21 24 12 12 292 292 60 90 — — Mashinalar paxtani toza, xas-cho‘psiz terishi, yerga mumkin qadar to‘kmasligi, terilgan paxtadagi tola bilan chigitni shikastlamasligi, tuplardagi ochilgan paxtani to‘liq terishi, g‘o‘za tuplarini ezib, bosib yubormasligi va shu kabi ko‘pgina talablarning bajarilishini ta’minlashi kerak.

14XÂ-2,4 paxta terish mashinasi to‘rt qatorli vertikal shpindelli mashina bo‘lib, qator oralari 60 sm li g‘o‘zalarda ochilgan paxtalarni terishga mo‘ljallangan. Qamrov kengligi 2,4 m. Mashina T-28X4M traktoriga o‘rnatilib ishlatiladi. Mashina ishlaganda traktor ketinga yurish uzatmalarida harakatlanadi, traktorning oldingi g‘ildiragidagi boshqarish kolonkasi bilan birgalikda mashina ramasining oldingi qismiga o‘rnatiladi. Mashinada to‘rt qatorli ikki tomonlama ishlovchi apparatlar o‘rnatiladi. Gorizontal shpindelli paxta terish mashinalari vertikal shpindelli mashinalar kabi g‘o‘za tupiga ikki tomondan ishlov beradi, ammo bir tomondan ikki marta ishlov beradigan mashinalar ham mavjud. Bunday mashinalarning o‘lchamlari kichik, lekin g‘o‘za tupiga bir tomonlama ishlov berishda bosib turuvchi to‘siq oldidagi chanoqlar to‘la terilmaydi. Gorizontal shpindelli paxta terish mashinalari vertikal shpindelli mashinalardan farqli o‘laroq, g‘o‘za tupiga ikki marta ishlov berilmaydi, chunki ular bir marta terishda paxtani yetarli darajada to‘liq terib oladi. Gorizontal shpindelli paxta terish apparatlari vertikal shpindelli apparatlarga qaraganda ko‘p joy egallaydi. Tor qatorli oraliqlarda bo‘ylama yo‘nalishda joydan tejash zarurati, ishchi mexanizmlar va uzatish qurilmalarini joylashtirishning turli xil usullarini izlashga majbur qilmoqda. Birinchi terish hududidan o‘tgan g‘o‘za qarama-qarshi tomonda joylashgan shpindelli barabanning terish hududiga kiradi va yuqorida keltirilgan jarayon boshdan-oyoq qaytariladi. Ikkala terish hududida ham terilmay qolgan paxta kuchli vakuum hosil qilingan quvurlar orasidan o‘tayotganda so‘rilayotgan havo bilan birga tozalanmagan paxta bunkeriga jo‘natiladi. Mashinaning tup yo‘naltirgichlari g‘o‘za tuplarini shpindelli barabanlar orasidagi ish kamerasiga yo‘naltiradi. Barabanlar mashina yo‘nalishiga teskari yo‘nalishda aylanib, g‘o‘za tuplarini siqadi. O‘zi bilan ilashtiradi. Shpindellar esa baraban aylanishi yo‘nalishiga teskari yo‘nalishda aylanib o‘zining tishli yuzalari bilan ochilgan ko‘saklardagi paxtani ilashtirib o‘ziga o‘rab oladi. Barabanlar paxtani ilashtirib olgan shpindellarni ichki zonadan chiqarib cho‘tkali ajratkichlarga keltiradi. Shpindellar ajratkichlar bilan uchrashish oldidan teskari aylantirish kolodkasi ta’sirida o‘z aylanish yo‘nalishini o‘zgartiradi. Ajratkichlar shpindel aylangan tomonga shpindellardan ildamroq aylanib, ulardan paxtani ajratib oladi va pnevmatik transport yo‘liga tashlaydi. Paxtaning bir qismi shpindellarning aylanish yo‘nalishini o‘zgartirish hisobiga va ventilatorlarning havo oqimi ta’sirida shpindellardan o‘z-o‘zidan ajraladi. Paxta havo quvurlari orqali ventilatorga, bundan esa bunkerga boradi. Mashinaning hamma mexanizmlari ramaga mahkamlanadi. Mashinaning ramasi kashak va tayanch tutqilar vositasida traktorning lonjeronlariga biriktiriladi. Mashinadagi barcha terish apparatlari deyarli bir xil tuzilgan. Ular bir-biridan tup yo‘naltirgichlarning joylanishi va reduktorlarning tuzilishi jihatidan farq qiladi. Ikki qatorli apparatning ichki seksiyalari qo‘zg‘almas, tashqi seksiyalari esa qo‘zg‘aluvchan qilib mahkamlanadi. Seksiyalarning bunday

joylashishi qaramaqarshi shpindelli barabanlar orasidagi tirqishini ko‘saklarning o‘lchamiga, holatiga va g‘o‘za tuplarining rivojlanganlik darajasiga qarab rostlash imkonini beradi. Barabanlarning orasiga katta kesaklar kirganda tashqi seksiya ochilib barabanlarni sinishdan saqlaydi. Mashinada ikkita markazdan qochirma ventilator o‘rnatiladi. Ventilator elliðtik kirish qismiga ega bo‘lib, uning kurakchalari chigitlarni shikastlamaydi. Agar chigitga zarar yetkazilsa, uning po‘stlog‘i tola bilan birga ajralib, keyinchalik paxtani tozalash qiyin bo‘ladi. 17XÂ-1,8A vertikal shpindelli ikki qatorli mashinalar qator oralari 90 sm li paxtalarni terish uchun mo‘ljallanadi. Bu mashina T-28X4M traktoriga o‘rnatib ishlatiladi. Quyidagi 4-jadvalda paxta terish mashinalarining qisqacha tafsiloti keltirilgan. 4-jadval Paxta terish mashinalarining tavsifi Ko‘rsatkichlar 4XB- 2,4 17ХГ- 1,8 ХН- 3,6 Qator oralari, sm Bir yo‘la paxtasi teriladigan qatorlar soni Ish unumi, ga/soat: Birinchi terimda Ikkinchi terimda Mashinaning yurish tezligi, km/soat Birinchi tezligi Ikkinchi tezligi Transport tezligi Mashina massasi, kg Terish apparati Barabanlar soni Barabanlardagi shpindellar soni Jami: Ajratkichlar soni Shpindelli barabanlar diametri, mm Shpindellar diametri, mm 60 4 0,9 1,2 3,75 5,05 10,9 4400 16 12 192 24 292 24 90 2 0,67 0,9 3,86 5,2 10,9 3100 8 12 192 12 292 24 90 4 1,42 1,88 3,95 5,24 7,62 4600 16 12 192 16 292 24 4-jadvalning davomi 1 2 3 4

Shpindellar ish qismining balandligi, mm Bunker Hajmi, m 3 Ag‘darish balandligi Suv bakining hajmi, l Yurish qismlari Yetakchi g‘ildiraklar: O‘lchamlari, duym Havo bosimi, MPa Yetaklanuvchi g‘ildiraklar: O‘lchamlari, duym Havo bosimi, MPa Traktorning markasi 615 14,6 2,8 115 12X38 0,3 115 6,5X16 3,5 T- 28X4 615 2,8 2,8 115 12X38 0,3 115 6,5X16 3,5 T- 28X4 615 14,7 2,8 115 15X30 0,18 115 12X12 1,8 МТЗ- 80 Gorizontal shpindelli paxta terish mashinalari vertikal shpindelli mashinalar kabi g‘o‘za tupiga ikki tomondan ishlov beradi, ammo bir tomondan ikki marta ishlov beradigan mashinalar ham mavjud. Bunday mashinalarning o‘lchamlari kichik, lekin g‘o‘za tupiga bir tomonlama ishlov berishda bosib turuvchi to‘siq oldidagi chanoqlar to‘la terilmaydi. Gorizontal shpindelli paxta terish mashinalari vertikal shpindelli mashinalardan farqli o‘laroq, g‘o‘za tupiga ikki marta ishlov berilmaydi, chunki ular bir marta terishda paxtani yetarli darajada to‘liq terib oladi. Gorizontal shpindelli paxta terish apparatlari vertikal shpindelli apparatlarga qaraganda ko‘p joy egallaydi. Tor qatorli oraliqlarda bo‘ylama yo‘nalishda joydan tejash zarurati, ishchi mexanizmlar va uzatish qurilmalarini joylashtirishning turli xil usullarini izlashga majbur qilmoqda. Gorizontal shpindelli mashinalar vatanimizda 1948- yilgacha CXC-1,4 rusumi bilan ishlab chiqarilgan. Vertikal shpindelli mashina 1937- yili Rozeblum tomonidan ixtiro qilingach, shu tiðdagi mashinalar seriyalab ishlab chiqarila boshlandi. Buning oqibatida gorizontal shpindelli mashinalar ishlab chiqarish to‘xtatildi. Respublikamiz mustaqillikka erishgach „Keys Korporeyshn“ firmasining „Kotton ekspress 2022“ rusumli paxta terish mashinalari keltirildi. Bu mashinalarning eng afzal tomoni g‘o‘za barglarini sun’iy ravishda to‘kish shart emas, terilgan paxtaning tolalari sifati vertikal shpindelli mashinalarda terilganga qaraganda sezilarli darajada yaxshi. Kamchiligi esa, uning vaznining nisbatan og‘irligidir „Kotton ekspress 2022“ mashinasining asosiy qismlarining vazifasi vertikal shpindelli paxta terish mashinasinikidan deyarli farq qilmaydi. Har bir apparat 432 tadan 42 tirnoqli shpindelga ega. Shpindel kassetalari yuqori mustahkamlikka ega

bo‘lgan aluminiydan quyilgan. Harakat barcha apparat va shpindellarga tishli g‘ildiraklar orqali uzatiladi. Paxta yig‘im-terimi paxtachilikda eng sermehnat va mas’uliyatli ish hisoblanadi. Mashina bilan paxta terish mehnat unumdorligini 2—3 marta oshiradi va yig‘im- terim ishlarining tannarxini 20 foizdan ortiq kamaytiradi. 14XÂ-2,4A to‘rt qatorli, vertikal shpindelli paxta terish mashinasi 60 sm kenglikdagi qator oralariga ekilgan g‘o‘zaning ochilgan ko‘saklaridan paxtani terish uchun mo‘ljallangan. Paxta terish mashinasi T-28X4M traktorlariga o‘rnatiladi. Mashinaning asosiy qismlari rama, terish apparatlari, tarqatuvchi reduktor, apparatlar o‘rnatiladigan joy, bunker, ventilatorlar va havo yo‘llari, masofadan boshqarish sistemasidan iborat. XÍ-3,6 va XÍ-3,6A paxta terish mashinasi to‘rt qatorli, vertikal shpindelli bo‘lib, qatorlari orasi 90 sm kenglikda ekilgan g‘o‘zaning ochilgan ko‘saklaridan paxta terish uchun mo‘ljallangan. Mashina MTÇ-80X yoki TTÇ-100X traktorlariga o‘rnatiladi. Uning ish jarayoni, asosan 14X-2,4A mashinasining ishlash protsessiga o‘xshaydi. XÂA-1,2 va XÂÁ-1,8 ikki qatorli vertikal shpindelli mashinalar urug‘lik (pastki yarusdan) va texnik (yuqoridagi yarusdan) paxtani alohida-alohida terish uchun mo‘ljallangan. Ular T-28X4M traktoriga o‘rnatiladi. XÂÍ-1,2A va XÂÍ-1,8 ikki qatorli vertikal shpindelli paxta terish mashinalari, mos holda, ingichka tolali paxtani terish uchun mo‘ljallangan. T-28X4M traktori bilan agregatlanadi. XÍÏ-1,8 ikki qatorli vertikal shpindelli paxta terish mashinasi pnevmopodborshik va kichik gabaritli tozalagichga ega bo‘lib, ochilgan paxtani to‘plardan, to‘kilgan paxtani yerdan terib olish hamda uni tozalash uchun mo‘ljallangan. Tozalagichli CKO-2,4; CKO-3,6 va CKO-5,4 ko‘sak terish mashinalari ko‘sak va qolgan hosilni qatorlar orasida terib olishga mo‘ljallangan. Ular uchta texnologik sxema bo‘yicha ishlay oladi: paxta aralashmasini terish va tozalash, paxta aralashmasini tozalamasdan terish. Paxta terish mashinalariga nisbatan quyidagi agrotexnik talablar qo‘yiladi: mashina bir o‘tishda ochilgan paxtaning kamida 95% ni terishi, yerga 2% dan ortiq to‘kilmasligi lozim; paxtasi mashinada teriladigan dalada ko‘saklarning kamida 60% ochilgan bo‘lishi; g‘o‘za barglarining 75% sun’iy yo‘l bilan to‘ktirilgan bo‘lishi; g‘o‘zapoyalar yotib qolmagan bo‘lishi, qator oralarida begona o‘tlar bo‘lmasligi, jo‘yaklarini suv yuvib ketmagan bo‘lishi lozim. Mashina ishlayotgan paytda xom ko‘saklarni to‘kmasligi, shikastlamasligi, to‘kilgan ko‘saklar soni har 10 m yo‘lda uch donadan oshmasligi; terilgan paxtada shox, ko‘k ko‘saklar bo‘lmasligi lozim. Paxta terish mashinalari. Gorizontal shpindelli paxta terish mashinasining tuzilishi va ishlashi. Gorizontal shpindelli paxta terish mashinasi ham vertikal shpindelli paxta terish mashinasiga o‘xshab, shpindelli barabanlar, ajratgichlar, terilgan paxtani uzatish moslamasi, bunker kabi qismlardan iborat. Bu mashina

vertikal shpindelli mashinadan shpindelli barabani, ajratgichi va shpindellarni yuvib tozalash moslamasining tuzilishi bilan tubdan farq qiladi. Mashina apparatining texnologik ish jarayonida (21- rasm) erkin turgan g‘o‘zapoya shoxlari yo‘naltirgich 1 yordamida 70— 100 mm qalinlikkacha kuchli siqilib, terish kamerasi 2 ga majburan tortib kiritiladi. Kasseta 3 shpindellari 4 yo‘lakcha 6 ta’sirida ishchi kameraga deyarli perpendikular yo‘nalishda A joyida kiritiladi va g‘o‘zapoyaning bir joyida aylanib turadi, chunki mashinaning siljish tezligi v M va kassetaning baraban bilan birgalikda oladigan chiziqli tezligi v o‘zaro teng. Shu sababli o‘z o‘qi atrofida aylanayotgan shpindel, g‘o‘za oralig‘iga kirayotganida, uchratgan paxtani tishlari bilan ilintirib, o‘z ustiga halqa ko‘rinishida o‘rab oladi. Paxtani o‘rab olgan shpindellarni g‘o‘za shoxlari orasidan tik yo‘nalishda (Â joyida) sug‘urib olgan kasseta ÂÑ oralig‘ida ilgari tomon keskin burilib, shpindellarning aylanishini tezlatadi. 1 2 12 9 3 4 10 7 11 8 9 8 21- rasm. Gorizontal shpindelli paxta terish apparatining texnologik ish jarayoni: 1 —shox yo‘naltirgich; 2 —terish kamerasi; 3 —kasseta; 4 —shpindel; 5 —darcha; 6 —yo‘lakcha; 7 —ajratgich; 8 —qabul kamerasi; 9 —namlagich; 10 —shpindelli baraban; 11 —panjasimon to‘siq; 12 —yaxlit to‘siq. Markazdan qochma kuchlar ortishi sababli paxtaga ilingan xas-cho‘plar darcha 5 dan tashqariga chiqarib yuboriladi, demak, paxta qisman tozalanadi. Kassetaning keskin burilishi hisobiga shpindelning uchi ajratgich likopchalari 7 ni tezroq uchratadi. Shpindel ajratgichga tekkan vaqtdan boshlab, baraban bilan birga aylanayotgan kasseta teskari tomonga, ya’ni orqasiga burilishi hisobiga, shpindelning ajratgichga tegib turish vaqtini uzoqroq saqlab (kassetaning CD yo‘lida) qoladi.

Kasseta o‘zining CD yo‘lida orqaga burilib, birinchidan, shpindelni ajratgich likopchalariga uzoqroq tegib turishi, ikkinchidan, shpindelning aylanish tezligi sezilarli kamayishi hisobiga zich o‘ralgan paxta halqasi inersiya kuchi ta’sirida qisman yechilib ulguradi, shu sababli uni shpindeldan ajratib olish yengillashadi. Shpindel kichik va konussimon sirtga ega bo‘lgani uchun ajratgich paxta halqalarining bir qismini shpindeldan to‘liq yechmay, tuguncha ko‘rinishida sidirib tushiradi. Ajratilib olingan paxta qabul kamerasi 8 ga tushib, u yerdan havo oqimi yordamida bunkerga uzatiladi. Ajratgichdan so‘ng, shpindel namlagich yostiqchasi 9 ga kelib uriladi va uning namlangan yumshoq va serqirra sirti bo‘ylab yumalab o‘tadi. Yostiqchaning uzunligi shpindel sirtini to‘liq tozalashga yetarli qilib o‘rnatilgan. Yostiqcha ta’sirida shpindel sirtiga yopishib qolgan o‘simlik shirasi, chang-to‘zon va boshqa chirkka aylanadigan moddalar yuvilib tushiriladi. Tozalangan shpindel navbatdagi ish siklini bajarish uchun yana terish kamerasiga kirib ketadi. 2. PAXTA TERISH MASHINALARI Paxta terish mashinasi o‘z vaqtida va to‘g‘ri rostlansa, paxta yerga to‘kilmasdan o‘z vaqtida terib olinadi, ikkinchidan mexanizm, uzellarining uzoq vaqt ishlashi ta’minlanadi. Apparatni rostlash osonlashishi uchun tashqi seksiyani ochish mumkin, buning uchun oldingi g‘ilof olinadi va havo trubadan qabul kamera ajratilib, burovchi richagdan tortuvchi prujina chiqarib olinadi. Shpindelni shaxmat tartibida o‘rnatish. Yonma-yon joylashgan barabanning shpindellari bir-biriga nisbatan shaxmat tartibida, ya’ni bir barabanning shpindeli ikkinchi barabanning shpindeliga nisbatan bir yarim oraliqqa siljitib, joylashtiriladi. Baraban yuqorigi diskning o‘yiq joyiga yondosh barabanning chizig‘i to‘g‘ri kelguncha aylantiriladi, o‘yiq va chiqiq baraban markaz chizig‘iga to‘g‘ri kelishi lozim. Barabanlar orasiga shchup o‘rnatilib, ish tirqishini rostlovchi mexanizm orqali shpindellar shchupini o‘yilgan joyiga to‘g‘ri kelguncha rostlovchi mexanizm o‘ng yoki chapga buraladi. Yetaklagichi bo‘lmagan barabanning shpindellarini shaxmat tartibida o‘rnatish uchun suriladigan seksiya barabanning shesternasi olinadi. Shundan so‘ng baraban yuqori dissini o‘yiq joyiga yondosh barabanning chiqig‘i to‘g‘ri kelguncha aylantiriladi, o‘yiq va chiqiq barabanning markaziy chizig‘iga to‘g‘ri kelishi kerak. Barabanlar orasiga shchup (23-rasm) o‘rnatib, ish tirqishini shpindellar shchupini o‘yilgan joyiga to‘g‘ri kelgunga qadar 6 — M.Melibayev

1 2 3 4 22- rasm. Tortuvchi prujinani bo‘shatish: 23- rasm. 1 —disk; 2 —rostlovchi 1 —gayka kaliti; 2 —prujina richagi; vint; 3 —shayba; 4 —bolt; 3 —tayanch; 4 —prujina. 5 —oldingi qopqoq rostlovchi mexanizm o‘ngga yoki chapga buraladi. Shundan so‘ng olingan shesterna baraban valiga o‘rnatiladi va shchupni baraban orasidan olinadi. Oldingi va keyingi juft barabanlarning ish tirqishi kerakli o‘lchamlariga o‘rnatib qo‘yiladi. Apparatning ish tirqishi kengligini rostlash. Paxta terish mashinasi apparatining ish tirqishi kengligini rostlash ishlari mashinaning o‘zida bajariladi. Ish tirqishining kengligi daladagi hosilga, g‘o‘za tuplarini rivojlanganligiga, g‘o‘za tuplaridagi ko‘saklarning ochilganligiga, ko‘sakning katta-kichikligiga va paxtaning mashina terimi soniga qarab (24—32 mm gacha) belgilanadi. Disk (1) o‘yig‘iga shayba (3) ni o‘rnatib bolt (4) bilan qotiriladi. Disk (1) bir marta aylantirilsa, ish tirqishi 1 mm ga o‘zgaradi. Zavodda oldingi juft barabanning ish tirqishidan 2 mm katta qilib o‘rnatiladi. Agar kerak bo‘lsa, oldingi juft barabanning kulachogi bilan keyingi juft barabanning kulachogini birlashtiruvchi tortqining muftasini burab uzaytirish bilan ish tirqishi rostlanadi. Buning uchun rostlovchi vint (2)ni o‘zgartirmaydigan qilib, qo‘zg‘atuvchi skoba ko‘tariladi. Mufta oldingi va orqa juft barabanning ish tirqishi ma’lum oraliqqa kelguncha buraladi. Shundan so‘ng mufta qirrasiga qo‘zg‘atuvchi skoba tushiriladi. Ish tirqishi shpindellarning o‘rta qismidan alohida shchup bilan o‘lchanadi. Ajratkich cho‘tkalarning shpindellarga nisbatan holatini rostlash. Bu paxta terish mashinasining apparatida bajariladi. Ajratgich cho‘tka qillari 7 mm dan ortiq yoyilgan bo‘lsa, yangisiga 24- rasm. Ajratgich va apparat eshigi xolatini rostlash. 1 —qabul kamerasi; 2 —shpindelli baraban; 3 —shpindel; 4 —rostlovchi bolt; 5 — ajratkich; 6 —apparat eshigi. almashtirish kerak, aks holda paxta sifatsiz terilib, ko‘p to‘kiladi. Ko‘pincha, cho‘tkaning pastki qismi yuqori qismiga nisbatan qo‘proq yeyiladi. 3 21 4 5

Cho‘tkaning yeyilgan tomonini yuqoriga qaratib (ag‘darib) ishlatish mumkin. Ularni o‘rnatishda shunga e’tibor berish kerak. Cho‘tka shpindellarning butun uzunligi bo‘yicha urilishi lozim, qillar shpindel tishlariga 1,5 mm dan ortiq botmaydigan qilib rostlanadi. Agar cho‘tka qillari me’yordan ortiq botsa, ular tez yeyiladi va ishga yaroqsiz bo‘lib qoladi. Ajratgich cho‘tkalarini rostlashda apparat ishdan to‘xtatiladi. Shesternalarning g‘ilofi olinadi va qabul kamerasi ochilib kardan valni aylantirib cho‘tkalarning qillari ( 5 ), shpindel ( 3 ) ga yuzma-yuz keltiriladi; ajratgichda yuqorigi va pastki podshiðnik korpusining bolti bo‘shatilib, yuqorigi korpusning panelini oldingi joyidan surib, cho‘tka ( 5 ) shpindel ( 3 ) tishiga yaqinlashtiriladi. Rostlab bo‘lingandan so‘ng pastki va yuqorigi korpus boltlari panelga mahkam qotirib qo‘yiladi. Qabul kamerasini rostlash. Qabul kamerasi eshigining holatini rostlash paxta terish mashinasining apparati oldida bajariladi. Shpindellardan ajratib olingan paxta qabul kamerasida tiqilib qolmasligi uchun kameraning eshigi bilan ajratgichning yuqorigi qismi oralig‘i 5—7 mm gacha bo‘lishi kerak. Buni rostlash uchun yuqorigi qismidagi shchitga o‘rnatilgan rostlovchi bolt (4) ning kontrgaykasi bo‘shatilib, bolt o‘ngga yoki chapga buraladi, oraliq to‘g‘ri bo‘lgandan so‘ng kontrgayka mahkam qotirib qo‘yiladi. Ajratgich pastki qismining oralig‘i 12—15 mm gacha bo‘lishi ta’minlanadi. Shpindel barabanining parallelligini rostlash. Shpindel barabanining parallelligi mashinaning apparati oldida rostlanadi. Qarama-qarshi barabanlarning (o‘ng va chap) o‘qi parallel bo‘lishi kerak. Barabanlarning yuqorigi va pastki qismi ish tirqishining farqi 2 mm dan ortiq bo‘lmasligi kerak. Pastki qismi yuqorigi qismiga nisbatan kengroq bo‘lishi ham mumkin. Agar parallel bo‘lmasa gorizontal joylashgan brus rom karkasi (6) ni ostiga joylangan qistirma (3) ni o‘ng va chap bolt (4) ni burab ostiga qistirma qo‘yish yoki olish bilan rostlanadi. Operatsiya tamom bo‘lganidan so‘ng bolt (4) qotiriladi.

1 25- rasm. Baraban va ramaning parallelligini rostlash (orqadan ko‘rinishi): 1 —pastki qistirma; 2 —stoyka; 3 —yuqorigi qistirma; 4 —tik bolt; 5 — gorizontal bolt; 6 —karkas rama; 7 —shpindell. So‘riluvchi seksiyani balandlikka o‘rnatish uchun tortuvchi prujinani olmasdan stoyka ostidagi qistirma (1) ning soni o‘zgartiriladi va karandashning turish holati balandlikka rostlanadi (aylantirish bilan). Shpindelli barabanlar yuqorigi disklarining birbiridan balandligi 7 mm dan oshmasligi kerak. Barabanlarga harakat uzatuvchi shesternalarning veneslari bir-biridan 2 mm dan ortiq chiqmasligi kerak. Apparatni balandlikka o‘rnatish. Apparatni balandlikka o‘rnatish paxta terish mashinasining o‘zida bajariladi. Bu mashg‘ulot uchun apparatni pastga tushishini cheklaydigan maxovikni apparat yerga biroz iz qoldirguncha buraladi. Shundan so‘ng ishchi apparatni cheklagichga tekkuncha ko‘tarishi yoki tushirishi mumkin. Paxta terish mashinasini olis joylarga olib borish uchun apparatni transport holatga ko‘targanda apparat o‘zicha tushib ketmasligi uchun cheklagichni vint bilan mahkamlab qo‘yiladi. Tortuvchi prujinani o‘rnatish. Tortuvchi prujinani o‘rnatish paxta terish mashinasining apparatida bajariladi. Prujina richagining qirrasiga (6 ta qirraga) gayka kalitini o‘rnatib, tortuvchi prujina richagini 140° bilan tayanchga tekkuncha buraladi. Tortuvchi prujinani olishda va o‘rnatishda ehtiyot bo‘lish kerak. Prujina ketiga qaytib shikast yetkazishi mumkin. Apparat tortqisini rostlash. Apparat tortqisini rostlash paxta teradigan mashinaning o‘zida bajariladi. Mashinani tekis yerga olib chiqib tortqisining kontrgaykasi bo‘shatiladi, tortqi vinti apparat yerdan 100 mm ko‘tarilgunga qadar buraladi. Shunda baraban ramasi yerga parallel bo‘lishi kerak. Shundan so‘ng kontrgayka mahkam qotiriladi. Parallelogramm mexanizm vujudga kelib, apparat bloki yerga nisbatan parallel holatda ko‘tarilishi yoki tushirilishi ta’minlanadi. 3 4 5 6 7 2

Sharnirli valning saqlagich muftasini rostlash. Saqlagich muftasini rostlash paxta terish mashinasida bajariladi. Saqlagich mufta qopqoq ustida tortuvchi bolt gaykasini burash bilan rostlanadi. Rostlangan mufta prujinasi doimo burovchi momentni hosil qilishi kerak. Apparatga birorta narsa duch kelib og‘irlik tushsa, muftaning tishli shaybasi bir-birining ustiga harakatlanishi kerak. Ventilator tasmasining tarangligini rostlash, shkiv va rolikning taranglash qurilmasi holatini tekshirish. Bu mashg‘ulot paxta terish mashinasida bajariladi. Ventilator tasmasi tarang bo‘lmasa, parrak sekin aylanib paxta so‘rish qobiliyati pasayadi, ya’ni qabul kamerasiga paxta tiqilib qoladi. Tasma tarangligini birinchi galda mashina 60 soat ishlagandan keyin tekshirish kerak. Tasma (26rasm) rostlovchi vintlar ( 3 va 5 ) bilan roliklar ( 2 va 6 ) ni kronshteyn o‘qi atrofida aylantirib taranglanadi. Taranglikni tekshirish uchun tasmani o‘rta qismidan 6 kg kuch bilan bosiladi, shunda tasmaning bukilishi 25—35 mm gacha bo‘lishi kerak. Tasmaning to‘g‘ri harakatlanishi uchun ventilator shkivining o‘qi bir to‘g‘ri chiziqda yotishi kerak. Agar to‘g‘ri chiziqda yotmasa, stanina ostiga qistirma qo‘yiladi. Oraliq (uzatma) va tarqatish reduktorining shkivi ariqchasiga tasma tushmasa, oraliq shkiv korpusini avval o‘yiq joyida surish bilan rostlanadi; reduktorga nisbatan oraliq shkiv qiya tursa shkiv korpusining tayanch yuzasiga qistirma qo‘yib rostlanadi. Ventilator shkivi bilan oraliq shkivning ariqchasiga tasma tushmasa, almashtirish yo‘li bilan qistirma rostlanadi. 5 8 26- rasm. Ventilatorga harakat uzatuvchi tasmani taranglovchi moslama: 1 —reduktor shkivi; 2 — pastki taranglovchi rolik; 3,5 —rostlovchi vintlar; 4 —berk uzatma; 6 —yuqorigi taranglovchi rolik; 7 — ventilator shkivi; 8,9 — ponasimon tasmalar. 27-rasm. Shpindellarni teskariga aylantiruvchi kolodkani barabandan ajratib olish: 1 —montirovka; 2 — surilgich; 3 —teskariga aylantiruvchi kolodka; 4 —ponasimon tasma; 5 —prujina. 1 2 3 4

Oraliq shkivga nisbatan ventilator shkivi qiya tursa, ventilator staninasininng ostiga qistirma qo‘yiladi. Taranglovchi roliklarni to‘g‘ri o‘rnatish uchun tayanch kronshteyinlarning ostiga qistirma qo‘yiladi. Shpindellarni teskariga aylantiruvchi yuritmani (kolodkani) olish va o‘rnatish tartibi. Yuritmani chiqarib olish uchun barabanning yuqorigi podshiðnik korpusidagi surilgich (2) boltini ora- 28-rasm. Bunker va terish apparatini ko‘tarish sistemasi: 1 —tupko‘targich; 2 —relyefni moslab beruvchi disk; 3 —moy o‘tkazgich; 4 —chap moy taqsimlagich; 5 —rostlovchi vint; 6 —rigel; 7 —rostlovchi vilka; 8 —burchak; 9 —uchlik; 10—11 —yuqori bosimda ishlovchi moy yo‘naltirgich; 12 —gidrosilindr; 13 —ikki yelkali richag; 14 —o‘ng moy taqsimlagich; 15 —berkituvchi klapan; 16 —gidrosilindr; 17 —gidravlik qulfi kranining dastasi; 18 —gidravlik qulf; 19 —berkituvchi qurilma; 20 —saqlagich klapan; 21 — radiator; 22 —teskari klapan; 23 —rostlovchi drossel; 24 , 25 —metaldan yasalgan moy trubalari; 26 —yuqori bosimda ishlovchi moy shlangi; 27—tik tortqi; 28— gorizontal tortqi; 29 —bir yoqlama skoba; 30 —metall trubali moy yo‘naltirgich. siga montirovkani o‘rnatib, baraban markazi tomon suriladi. Asosni barmog‘i surilgich teshigidan chiqqandan so‘ng teskari aylantiruvchi yuritmani chiqarib olinadi. Yig‘ish yuqoridagi jarayonga teskari holda bajariladi. Qabul kamerasini apparatdan olish va o‘rnatish. Uni olish uchun surish trubasi chiqarib olinadi. Pastki tomonda panel bilan birikkan boltlar bo‘shatiladi, kronshteyndan ilgak chiqquncha qabul kamerasi ko‘tariladi. Apparatdan ma’lum burchak ostida qiyalanib kamera olinadi. Kamerani o‘rnatish chiqarib olishga teskari holda bejariladi. Tup ko‘targichni o‘rnatish paxta terish mashinasining apparatida bajariladi. Bu mashg‘ulot relyefni moslovchi disk o‘rnatilmagan mashinalarda bajariladi. 1 227 28 12 11 10 7 6 4 3 21 29 20 2616 17 25 2416 1514 5 15 18 19 89 53023 22

Tupko‘targich (1) og‘ib va yotib qolgan go‘za tuplarini ko‘tarib terish apparatining ish tirqishiga to‘g‘ri yo‘naltiradi. Tupko‘targichlarning old qismi yerda sirpanib yurishi, biror do‘nglikka duch kelganda oson ko‘tarilib, yana boshlang‘ich holatga qaytib tushadigan qilib o‘rnatiladi. 3. KO‘SAK TERISH MASHINALARI CKO-2,4 va CKO-3,6 ko‘sak terish mashinalari qishloq xo‘jaligida ishlatib kelinmoqda. Hozir asosan aktiv ish organli valikli CKO-2,4 va CKO-3,6 ko‘sak terish mashinalari keng qo‘llanilmoqda. Bu mashinalar tuzilishi, texnologik ish jarayoni, sozlanishi, rostlanishi hamda ularga texnik xizmat ko‘rsatilishi jihatidan bir-biriga o‘xshaydi. Shuning uchun ularni tuzilishi va ishlashi umumiy tarzda bayon etiladi. Mashinalarning bir-biridan asosiy farqi ish apparatlarining joylashishidadir. CKO-2,4 mashinasida ish apparatlari 60 sm li, CKO-3,6 mashinasida esa 90 sm li to‘rtta qator oralariga moslab o‘rnatilgan. To‘rt qatorli bu mashinalar uch xil texnologik sxema bo‘yicha ishlay oladi: 1. Terilgan ko‘saklarni chuvib, xas-cho‘pdan tozalaydi; 2. Terilgan ko‘saklarni chaqib bunkerga uzatadi;3. Terilgan ko‘saklarni tozalamay bunkerga uzatadi. Mashinalarni traktordan tez ajratish mumkin. Ular yig‘ilgan holatda saqlanadi. Tozalagichli CKO-2,4 va CKO-3,6 ko‘sak terish mashinalari tuplardagi ko‘saklar hamda boshqa paxta hosili qoldiqlarini terishga mo‘ljallangan. Ular traktorga yarim o‘rnatib ishlatiladi, keyingi yo‘naltiruvchi g‘ildiragi masofadan turib boshqariladi. Ko‘sak terish mashinasi ko‘rak, ko‘sak va chanoqlardan qolib ketgan hosil qoldiqlarini osilib qolgan paxtalarni yulib terish va lozim bo‘lganda, ularni qisman tozalab berish uchun xizmat qiladi. Mashina traktorga yarim o‘rnatiladi. Uning asosiy qismlariga ish apparati, rama, ko‘ndalang shnek, konveyer, ventilator, qabul kamerasi, tozalagich, bunker, harakat uzatish mexanizmi, almashlab ulash kamerasi bo‘lgan chiqarish trubasi va o‘z-o‘zidan o‘rnashadigan ketingi tayanch g‘ildiraklar kiradi. Mashinaga to‘rtta ish apparati o‘rnatilgan. Har bir apparatda riflangan valik (ish organi), ikkita shnek, reduktor va karkas bor. Karkasga apparatning barcha uzel va detallari mahkamlangan. Apparat karkasi to‘g‘ri to‘rt burchak shaklida payvandlab ishlangan qutidan iborat bo‘lib, qutining ketingi qismi ish apparati reduktorini mahkamlash uchun panel vazifasini bajaradi. Qutining tagiga ikkita nov payvadlangan. Bu novlarning yuqori qismi yoysimon shvellerga biriktirilgan yoyga apparatning old qismini muvozanatlovchi prujinali osma mahkamlangan, bu esa apparatning qator relyefiga yaxshi moslanishini ta’minlaydi. Ish apparatini mashinaga joylashtirishdan oldin qo‘l bilan yarim mufta aylantirilib, apparat mexanizmlarining aylanishi tekshiriladi. Ish apparatlari

ramaning pastki ko‘ndalang brusiga o‘rnatiladi. Reduktor vallari, yarim mufta, taqsimlash ish apparatlari bir tekislikda o‘rnatiladi, keyin taqsimlash reduktori va o‘rta apparati orasida qisqa ( L =150 mm) oraliq val, so‘ng o‘rta val va oxirgi apparatlar uzoq ( L =575 mm) qo‘yiladi. Oxirida yarim mufta zanjir bilan ulanadi. CKO-2,4 mashinasida oraliq valida ( L =275 mm)faqat o‘rta va oxirgi apparatlar orasiga qo‘yiladi. Har bir apparatlarning oldingi qismi ko‘tarish mexanizmining o‘rnatma plankasi bilan biriktirilgan. Yerdan ish apparatini aylanuvchi qismigacha bo‘lgan masofa eng kamida 180 – 20 mm bo‘lishi kerak. Ustqo‘ymaning boltlarini mahkamlashdan oldin ko‘ndalang balkaga qatorlararo joylashtirilgan ish apparatlarining holatini tekshirish zarur. Bunda mashinaning o‘qi bilan o‘rta apparatlar ish tirqishlarini orasigacha bo‘lgan masofa CKO-3,6 mashinasi uchun 450 – 10 mm CKO-2,4 uchun esa 300 – 10 mm bo‘lishi lozim. Ishchi apparatlar brusga o‘rnatilgandan so‘ng, ramaning chap tomoniga transportyorning kontryuritmalari va apparatlarini mustahkamlash uchun brusning chap tomoniga ko‘ndalang shnekning kontryuritmasi o‘rnatiladi. Ishchi tirqishning kirish qismi g‘o‘zaning holatiga qarab 18— 32 mm qilib o‘rnatiladi. Ko‘ndalang shnek ko‘sakni ishchi apparatdan qabul qiluvchi tirqishiga uzatish uchun xizmat qiladi. Lentali transportyorning qabul qilish tirqishi qarshisidagi shnek kuragi ko‘sakni transportyor tutqichlariga olib boradi. Ko‘ndalang shnek trubasimon val bo‘lib, unga shnekning qanotlari o‘ralgan. Valning tayanchlari shnek kojuxlarining yon devorlariga o‘rnatilgan. Ko‘ndalang shnekning chap tomonida valga yulduzcha mahkamlangan. Ko‘ndalang shnek mashina ramasiga o‘rnatilgan shnek bosmasiga boltlar yordamida mahkamlangan. Shu bilan flanes yordamida lentali transportyorga ham qotirib qo‘yiladi. Rama mashina uzellari va mexanizmlarini o‘rnatish hamda mahkamlash uchun xizmat qiladi. Rama payvandlab tayyorlangan bo‘lib, u rama, o‘zi o‘rnashadigan g‘ildirak, bunker stoykalari, ko‘ndalang shnek osmasi, ko‘tarish mexanizmidan iborat. Ramaning old qismida brus bo‘lib, unga payvandlangan to‘rtta tayanchga ishchi apparatlarni ko‘tarish mexanizmining vali, kontryuritma va ko‘ndalang shnek hamda transportyor yuritmasi o‘rnatilgan. Ko‘tarish mexanizmining valiga beshta richag mahkamlangan. O‘rtadagi richag valiga payvandlangan va ko‘tarish gidrosilindriga biriktirilgan. Boshqa to‘rtta richag valga nisbatan biroz burchakka burila oladi, bu esa ishchi apparatlarning qator relyefiga moslanishiga imkon beradi. Har bir richag muvozanatlovchi prujinaga va osma orqali tegishli ishchi organga biriktiriladi. Ramaning o‘rta qismida tarqatish reduktorini mahkamlash uchun teshikli to‘rtburchak shakldagi „kosinka“ payvandlangan. Ramaning old qismida ikkita

ko‘ndalang brus bor. Bu bruslarga tozalagichni va ventilatorni harakatlantiradigan transmissiya, ventilator, taranglash qurilmasi va ventilatorni harakatlantirish tasmasining to‘sig‘i mahkamlangan. Ramaning bu kronshteynlar yordamida traktor yarim o‘qlarining kojuxlariga sharnirli biriktirilgan. „Kosinka“lar saqlash qurilmasini o‘rnatish uchun xizmat qiladi. Saqlash qurilmasi prujinali privodlar va traktor yarim o‘qlari kojuxlarining pastki tomoniga o‘rnatiladigan kronshteynlardan iborat. 4. KO‘SAK CHUVISH VA TO‘KILGAN PAXTANI TOZALASH MASHINALARI Paxta tozalash va ko‘sak chuvish ishlari asosan ÓÏX-1,5Á rusumli paxta tozalash mashinalarida bajariladi. Iflos paxtani tozalaydigan va ko‘sakni chaqib paxtani ajratib oladigan mashina sxemasi 29- rasmda tasvirlangan. Iflos paxta yoki ko‘sakni kuchli havo oqimi bilan tortib oladigan pnevmatik trubaning ishi kuzatiladi. Trubaning paxta kiradigan qismida cho‘zinchoq teshiklari bo‘lib, bu cho‘zinchoq teshiklarni kompensatorlar deyiladi. Kompensatorlar pnevmatik trubaga paxta uzatish jarayonida o‘zidan havo o‘tkazib, trubaga tiqilib qolishga yo‘l qo‘ymaydi. Paxta so‘rish trubasidan o‘tib, rastrubga kiradi, rastrubdagi pnevmatik taqsimlagich paxtani yoyadi va havo separatoriga uzatadi. Shundan so‘ng birinchi jarayon boshlanadi. Bunda paxtani separatorga keltirgan havo oqimi to‘r teshiklaridan mayda xas-cho‘plarni va changni ventilatorga olib o‘tib chiqindilarni tashqariga chiqarib yuboradi. 5. G‘O‘ZAPOYA YULADIGAN MASHINALAR Paxtasi to‘la terib olingan g‘o‘zapoyalarni yulib to‘playdigan KÂ-4 va KÂ-3,6 mashinalari keng foydalanib kelinmoqda (30- rasm). KÂ-3,6 markali g‘o‘zapoyani yulib bir qatorga uzluksiz tashlab ketadigan mashina. KÂ-3, 6 markali mashina qator oralari 90 sm qilib ekilgan paxta g‘o‘zapoyasini kovlab, qirqib, bog‘-bog‘ qilib, bir qatorga uzluksiz tashlab ketishga mo‘ljallangan. Bu mashina T-28X4 yoki T-28X4M-Ñ va MTÇ-8OX traktorlariga o‘rnatilib, quvvat ajratuvchi validan kardan val orqali harakat oladi. Barcha uzellari umumiy rama ( 16 ) ga o‘rnatilib, ikkita chetki va bitta o‘rta osma ( 17 ) va ko‘tarish mexanizmi ( 4 ) vositasida traktorning ketingi qismiga osiladi. Uzatgichlar (14) traktorni quvvat ajratuvchi validan kardan val orqali asosiy reduktorga, undan uzatgichlarga va ish organlariga harakat tarqatadi. Harakat uzatish mexanizmlarining usti to‘siq ( 7 ) bilan yopilgan. Mashinaning ish organlari uchta diskli uzatgich ( 14 ), o‘ng va chap yumshatgich ( 9, 15 ) lardan iborat, ular asosiy ishni bajaradi. KÂ-4 mashinasining tuzilishi va ishlashi KÂ-3,6

markali mashinaning tuzilishi va ishlash jarayoniga o‘xshash bo‘lganligi uchun KÂ-3,6 markali mashinaning tuzilishi va ishlashi misolida ko‘riladi. Mashina asosiy uzellarining tuzilishi. Mashina uzellarining tuzilishini KÂ-4 va KÂ-3,6 markali mashinalarni qismlarga qisman ajratib, ularning tuzilishi o‘rnatilishi va ishlashi o‘rganiladi. O‘rganib bo‘lingandan so‘ng joyiga o‘rnatib qo‘yiladi. Apparatning tuzilishi. Apparatning tuzilishi mashinaning o‘zida o‘rganiladi. Apparat kolosnik ( 13 ) dan, diskli uzatgich ( 14 ) dan, yumshatgichlar ( 9, 15 ) dan, yoy ( 12 ) dan, to‘siq ( 10 ) dan, rostlash mexanizmi ( 2 ) dan, yasovchi chivig‘i ( 11 ) dan va asosiy reduktor ( 8 ) dan iborat. Uzatgich ( 14 ) ning o‘rta reduktori o‘rta stoykaga payvandlangan kronshteynga mahkamlanadi. Pastki va yuqorigi tayanch bir butun kronshteynni tashkil etib,

rama ( 16 ) brusining yuqorigi qismiga payvandlangan. Chetki va o‘rta kolosnik ( 13 ) tayanchi boshqa kronshteynga mahkamlanadi. Pastki tayanchga esa markaziy 8 30-rasm. KÂ-3,6 markali g‘o‘zapoyani yulib bir qatorga uzluksiz tashlab ketadigan mashina: 1 —chap tayanch; 2 —rostlash mexanizmi; 3 —kardan val; 4 —ko‘tarish mexanizmi, 5 —zanjir, 6 —bolt, 7 —o‘ng uzatmaning to‘sig‘i; 8 —asosiy reduktor: 9 —o‘ng yumshatgich: 10 —tusiq, 11 —yasovchi chivig‘i; 12 —yoy; 13 —kolosnik; 14 —diskli uzatgich, 15 —chap yumshatgich; 16 —rama; 17 —osma; 18 —uzatgichning reduktori. kronshteyn mahkamlanadi. Rama ( 16 ) ning old tomonidan stoykaga to‘rtta kronshteyn mahkamlanib, unga yumshatgich ( 9, 15 ) lar o‘rnatilgan. Brusni oldingi tomoniga apparat bilan ko‘tarish mexanizmining richagini osish va kronshteyn o‘rnatish uchun „quloq“ payvandlangan, orqa tomoniga uzatmalar to‘sig‘i ( 7 ) o‘rnatilgan. Uzatgichlarning reduktorlari. Uzatgich reduktorlarining bittasini mashinadan olib, qisman qismlarga ajratiladi, tuzilishi va ishlashi o‘rganiladi, yig‘ib mashinaga o‘rnatib qo‘yiladi. Tik valning pastki tayanchi podshiðnik bo‘lib, alohida stakan bilan o‘rnatilgan. O‘rta reduktorning cheti gorizontal valdan ikki tomonida xvostovigi bo‘lishi bilan farq qilib, unga yarim mufta mahkamlangan. Hamma reduktorlar kergich vtulka, qopqoq zichlovchi va rostlovchi qistirmadan iborat bo‘ladi. Uzatgich ( 14 ) lar to‘rtta bo‘lib, bir-biriga o‘xshaydi. Har birida uchtadan barmoqli disklar, truba, flanes va reduktorni pastki flanetsiga prujina va oddiy shayba o‘rnatib, uchta bolt bilan qotiriladi. O‘rta uzatma rama ( 16 ) ga o‘rnatilgan bo‘lib, uzatkich (14) ni o‘rta reduktoriga birlashtiradi va asosiy reduktordagi harakatni uzatgichga uzatadi. Valga o‘rnatilgan zanjirli yarim mufta, yulduzchalar ikkita vtulka va sharikli podshiðnikdan iborat. Mashinaga to‘rtta-ikkita o‘ng va ikkita chap yumshatgich ( 9, 15 ) lar o‘rnatilgan. Stoykalari rama ( 16 ) ga bolt bilan mahkamlangan. Yumshatgich panjasi 10 mm li po‘latdan ishlangan.

Chetki kolosniklar ( 13 ) yulingan g‘o‘zapoyani markaziy kolosnikka uzatib berish uchun xizmat qiladi. U truba, burchaksimon rama, plankalar, plastinkalar, yo‘naltirgichlardan iborat. Yo‘naltirgichlar kronshteyn bilan biriktirilgan bo‘lib, kolosnik ( 13 ) ni rama ( 16 ) ga mahkamlash uchun burchaksimon ramkalar payvandlangan. Yasovchi g‘o‘zapoyani uyib yoki to‘p-to‘p qilib yig‘ib-tashlash uchun xizmat qiladi, u prujina ( 5 ) va ikkita tik val ( 3, 6 ) yuqorigi krivoshið ( 4 ) bilan biriktirilgan. G‘o‘zapoyani uyib ketishga jihozlash uchun prujina ( 5 ) ning uzun tomonini yuqorigi krivoshið (4) ning old teshigiga o‘rnatiladi. Agar agregat g‘o‘zapoyani bog‘-bog‘ qilib ketishga mo‘ljallansa, ishning turiga qarab prujinani uzun tomoni uchta teshikdan biriga o‘rnatiladi. Kardan val ( 3 ) traktorni quvvat ajratuvchi validan harakatni asosiy reduktorga uzatib berish uchun xizmat qiladi. Kardan val ( 3 ) ikkita sharnir va teleskopdan iborat. Ish organlari sinmasin uchun valga kulachokli surgagich mufta o‘rnatilgan. Saqlagich mufta: ikkita tishli shayba, prujina, rostlovchi gayka, karetka va flanesdan iborat. Ko‘tarish mexanizmi . Ko‘tarish mexanizmi mashinaning o‘zida, o‘quv plakatidan foydalanib o‘rganiladi. Ko‘tarish mexanizmi apparatni ishchi holatdan transport holatga, transport holatdan ishchi holatga keltirish uchun xizmat qiladi. Richaglar ikkala ko‘tarish mexanizmini bog‘laydi. Chetki richaglar va o‘qlar gidrosilindrlarning vilkasi bilan birikadi. Rostlash mexanizmi ( 2 ) yumshatgich ( 9, 15 ) panjalarini har xil chuqurlikka rostlash uchun xizmat qiladi . U vint tortqi tayanch, kronshteyn, krestovina va fiksatordan iborat. Rostlash uchun rostlash mexanizmining chambaragini aylantirib, yumshatgich ( 9, 15 ) lar panjalarini 50 dan 150 mm gacha yerga botirish mumkin. Yumshatgich ( 9, 15 ) larning panjalari quruq yerda ishlanganda 100— 120 mm chuqurlatiladi. Yer 2—3 sm qalinlikda muzlagan bo‘lsa, palaxsalar hosil bo‘lmasligi uchun yumshatgich panjasi 50 mm chuqurlatiladi. Tayanch ( 1 ) traktor yarim o‘qini kojuxiga o‘rnatiladi. O‘ng va chap tayanchlarga ko‘tarish mexanizmi va gidrosilindr o‘rnatiladi. Mashinaning ishchi organlariga harakat traktorning quvvat ajratuvchi validan kardan val (3) orqali o‘tadi. Kardan val, quvvat ajratuvchi valga biriktirilgan bo‘lib, asosiy reduktor ( 8 ) juft konus shesternasi va zanjir bilan ikkita yulduzcha shayba orqali o‘rta uzatmaga harakat uzatadi.

ADABIYOT 1. Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988. 2. Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002. 3. B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002. 4. B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.

O'xshashlar

Don o‘rim-yig‘im mashinalari

Urug‘ ekish mashinalari

Yuklash-tushirish va tashish mashinalari

Kartoshka kovlash va yig‘ish mashinalari

Avtomobil transportida yuk tashishni tashkil etish asoslari