Ёрдамчи сўзлар. Кўмакчилар - Tilshunoslik - Referatlar

Ёрдамчи сўзлар. Кўмакчилар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

46.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Ёрдамчи сўзлар. Кўмакчилар Режа: 1. Ёрдамчи сўзлар ха қ ида маълумот. 2. Кўмакчилар ва уларнинг грамматик хусусиятлар. 3. Кўмакчиларнинг турлари.

www.arxiv.uz 1. Ёрдамчи сўзлар хақида маълумот . Мустақил сўзлар орасидаги грамматик муносабатларни ёки уларга қўшиладиган модал маъноларни ифодалаш учун хизмат қиладиган ва мустақил холда бирор гап бўлаги вазифасини бажармайдиган сўзлар ёрдамчи сўзлар дейилади. Ёрдамчи сўзлар уч турга бўлинади: 1)кўмакчилар; 2) боғловчилар; 3) юкламалар. 2. Кўмакчилар ва уларнинг грамматик хусусиятлари . Гапда отдан (ёки отлашган сўзлардан) кейин келиб, уларнинг бошқарув йўли билан тобеланишини ифодалайдиган ёрдамчи сўзлар кўмакчи дейилади. Кўмакчи ўзидан олдин келган сўзни бошқаради, сўнгра ўша сўз билан бирга феъл томонидан бошқарилади. Кўмакчи ўзи боғланган от билан бирга бир гап бўлаги бўлади. Масалан: Йил сайин уруш қатнашчиларининг сафи камайиб бормоқда. Кўмакчи атама бґлиш вазифасини бажармаса хам, тушунча ифодалайди. Бу тушунча мустақил сўзлар ифодалайдиган лексик тушунча бўлмай, ўрин, пайт, сабаб, мақсад, биргалик, восита қурол каби грамматик тушунчадир. Масалан: Ўғлининг хам ўзи каби бўлмоғичун, Маманиёз сарф қиларкан бутун кучин. Сен билан бир умр сурмоққа даврон розиман.(қўшиқдан.). Кўмакчилар мустақил маъноларини йўқотиш даражасига ва қайси сўз туркумидан келиб чиққанига кўра учга бўлинади: 1. Асл кўмакчилар. 2. От кўмакчилар. 3. Феъл кўмакчилар. Асл кўмакчилар аввалги лексик маъноларини йўқотиб, бутунлай кўмакчига айланган сўзлардир: билан, учун, сари, сингари каби, архаик уза, узра сўзлари ва бошқалар.

www.arxiv.uz От кўмакчилар от ёки равишдан ўсиб чиққан кўмакчи сўзлардир: томон, ташқари(отдан), бурун, илгари, кейин, сўнг (равиш) ва бошқалар. Феъл кўмакчилар феълнинг бирор функционал формасидан ўсиб чиққан кўмакчи сўзлардир: кўра, яраша (хозирги замон равишдошидан), қараб, бошлаб, тортиб (ўтган замон равишдишидан), қараганда (ўрин-пайт келишигидаги ўтган замон сифатдошидан) ва бошқалар. Кўмакчилар бош, жўналиш, чиқиш келишикларидаги отни (ёки отлашган сўзни) бошқаради: а) бош келишикдаги сўз билан учун, билан, каби, сингари, сари, орқали, сайин, бўйлаб, бўйича, узра кўмакчилари боғланади; б) жўналиш келишигидаги сўз билан қадар, довур, кўра, қараб, қараганда, яраша, томон кўмакчилари боғланади; в) чиқиш келишигидаги сўз билан илгари, бурун, аввал, кейин, бери, буён, бошқа, ташқари, бошлаб, тортиб кўмакчилари боғланади. Кўмакчи отлар . Баъзи отлар маълум формалари предметлик маъносини йўқотиб, келишиклар билан турланиш жихатдан чегараланиб, кўмакчига силжиб қолади. Кўмакчи вазифасини бажарувчи бундай отлар кўмакчи отлар деб юритилади. Кўмакчи от ўзидан олдин келган сўз билан қаратқичққаралмиш алоқасига киради ва ўзидан олдинги от билан бирга бир бутунлик ташкил қилади хамда феълнинг талабига кўра маълум келишикда келади. Бундай бутунлик гапда кўпинча хол вазифасини бажаради. Кўмакчи отларга олд, хузур, орқа, кет, ён, ўрта, ора, ич, таг, ост, уст, тепа, тўғри, хақ, хусус, юза, бўй сўзлари киради. Кўмакчи отлар маъно жихатдан қуйидагиларни ифодалайди: 1. Вертикал йўналишдаги ўринни ифодалайди. Бундай маънони ост, таг, уст, тепа каби кўмакчи отлар ифодалайди. Масалан: Усти тош, ости тош, ўртасида жондор бош. Баъзан ўрин маъноси йўқолиб, абстракт муносабат маънони ифодалаши мумкин.

www.arxiv.uz Масалан: Фашизм устидан қозонилган ғалаба нишонланди. 2. Горизонтал йўналишдаги ўґринни ифодалайди. Бундай маънони олд (хузур), орқа, орт, ён, ўрта, ора, ич, ташқари, қарши каби кўмакчи отлар ифодалайди. Масалан: қиз хоргин холатда ўтирган онаси олдига келди. 3. Харакатнинг объектини ифодалайди. Бундай маънони хақ, тўғри, хусус, юза каби кўмакчи отлар ифодалайди. Масалан: Шу кунларда мехр-оқибат хақида жуда кўп гапирилмоқда.

www.arxiv.uz Адабиётлар руйхати: 1. А.Абдуазизов. Узбек тили фонолггияси ва морфологияси, Тош.1992 й. 2.Узбек тилининг асосий имло коидалари «Укитувчи», Тош.1995 й. 3. У.Турсунов, Ж.Мухторов. Ш.Рахматуллаев. «Щозирги узбек адабий тили. «»Узбекистон» Тош. 1992 й. 4. Х.Жамохонов. Щозирги узбек адабий тилидан маъруза матнлари. (кириш.фонетика ва фонология.графика ва орфография) Тош.2006 й. 5. Рахимов С., Умуркулов Б. «Щозирги узбек адабий тили» Т. «Молия» 2003 й.

O'xshashlar

Ёрдами сўзлар кўмакчилар боғловчилар юкламалар стилистикаси

Ёрдамчи сузлар

Араб тилига туркийдан ўзлашган сўзлар

Достонлар тилида умумий нокатегориал маънога эга бўлган сўзлар

Синтактик алока воситалари. Формал, лексик-грамматик ва позицион муносабатлар