Синтактик алока воситалари. Формал, лексик-грамматик ва позицион муносабатлар - Tilshunoslik - Referatlar

Синтактик алока воситалари. Формал, лексик-грамматик ва позицион муносабатлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

94 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Синтактик алоқа воситалари. Формал, лексик- грамматик ва позицион муносабатлар Режа: 1. Синтактик алоқани ифодаловчи воситалар: а) формал воситалар; 6) лексик-грамматик воситалар; в) тартиб(познцион) восита ва интонация,

www.arxiv.uz Аслида синтактик алоқа бундан кўра кенгроқ тушунчани ўз ичига олади. У гапда сўзлар ва сўз бирикмаларининг ўзаро боғланишини билдириш билан бирга, нутқда гапларнинг маълум усул ва воситалар ёрдамида бир-бирлари билан боғланишини ҳам билдиради.Ҳар бир тилда сўзларни синтактик алоқага киритувчи воситалар ҳар хилдир. Ўзбек тилида сўзлар қўшимчалар, ёрдамчи сўзлар, тартиб ва интонация орқали синтактик алоқага киришади: ҳаётни севмоқ, қўл билан ушламоқ, бизнинг кўчамиз, бахтли турмуш каби бирикишлар бунинг ёрқин далилидир.Сўзлар орасидаги алоқанинг турли воситалар билан ифодаланиши ўша сўзларнинг қайси сўз туркуми эканига ва уларнинг турли лексик-грамматик хусусиятларига боғлиқ. Масалан, от – феъл алоқасида келишик қўшимчалари ва кўмакчилардан фойдаланилса, сифат - от алоқасида тартиб ва интонациядан фойдаланилади: бозорга бормоқ, завқ билан ўқимоқ, яхши қиз, ҳаёт гўзал каби. Синтактик алоқа сўз бирикмаси компонентлари орасида ҳам, гапдаги бўлаклар орасида ҳам(масалан, эга- кесим), шунингдек қўшма гапнинг қисмлари-қўшма гап составидаги содда гаплар орасида ҳам мавжуд. Синтактик алоқаларни ифодаловчи воситалар: сўз формалари, ёрдамчи сўзлар, сўз таркиби ва интонация. Демак, синтактик алоқа воситаларининг кўринишлари қуйидагича: формал-грамматик воситалар, лексик-грамматик воситалар, позицион воситалар ва интонацион воситалар. Бу синтактик воситалар сўз бирикмаси ва гап ҳосил қилишдагина эмас, анжир ва анор типидаги сўз тизимлари тузишда ҳам қатнашади. Синтактик алоқани ифодаловчи бу воситалар синтактик формани ҳосил қилади.Тилшунослигимизнинг бу соҳадаги энг сўнгги дарсликларида синтактик алоқа воситаларига ҳам алоҳида эътибор қаратилиб,бу шаклий синтагматик муносабатлар тизими сифатида намоён бўлиши таъкидланади.Ўзбек тилининг қонун-қоидалари асосида маълум бир сўз ёки сўзлар гуруҳини боғли нутқнинг мустақил (содда, қўшма гаплар ва матн) ва номустақил (гап бўлаги ва сўз бирикмаси) хусусиятга эга бўлган бирлиги сифатида шакллантирувчи ва уларни боғловчи воситалар синтактик алоқа

www.arxiv.uz воситалари саналади. Улар қуйидагилардан иборат: а)келишик, эгалик шакллари; б)ёрдамчи сўзлар; в)айрим ҳолатларда мустақил сузлар, асосан, олмошлар;г) гап ва матнда гап бўлакларининг ёки бошқа қисмларининг тартиби; д) оҳанг. Синтактик алоқа воситаларини қанчалик чуқур ўрганилмасин, барибир энг асосийлари қаторида умумлашма тарзда қушимчали, яъни синтетик, ёрдамчи сўзли-аналитик, синтктик-аналитик (дадасини деб келмоқ), позицион ва интонацион турларини алоҳида қайд қилишга тўғри келади. а) формал воситалар. Дарсликларимизнинг сўнгги нашрларида бу воситалар сўз формалари ёки сўз шакли каби атамалар остида ўрганилиб келинмоқда. Булар синтактик вазифа бажарувчи аффикслар - сўз ўзгартувчи қўшимчалардир. Сўз ўзгартирувчилар бир сўзнинг Бошқа сўз билан боғланишини, умуман, синтактик алоқаларни ифодалашдаги грамматик воситаларнинг э НГ активларидандир. Масалан: Мен клубга бордим(Мен бордим: -м аффикси, клубга бормоқ:-га аффикси). Булар морфологик элемент бўлса ҳам функциялари синтактикдир. Бошқарув, мослашув каби тобелик муносабатини курсатувчи бу формаларнинг ҳар бири муайян маънони ифодалайди: Шунинг учун А.А.Потебня-қўлланиши ва функцияси маънодан ташқари бўлинадиган форма йўқдир-деб қайд этган эди. Синтактик алоқаларни ифодалашда эгалик аффикслари, турловчилар (келишик аффикслари) ва тусловчилар (шахс-сон аффикслари) хизмат қилади. Эгалик аффикслари қарашлилик билдирадиган бирикмалар ҳосил этишда иштирок қилади (сизнинг дафтарингиз каби). Лекин уларнинг хусусияти турловчи ва тусловчи аффикслардан Бошқачадир: булар ҳоқим сўзга қўшилиб, унинг тобе сўз билан шахо ва сонда мослашишини кўрсатади: сизнинг опангиз каби. Келишиклар отнинг иккинчи сўз(асосан феъл) бўлган муносабатини ифодалайди(кинога бормоқ, кинода кўришмоқ, уйга келмоқ), шу элементлар

www.arxiv.uz орасидаги муносабатнинг характерига қараб отнинг формаси ўзгаради. Тусловчилар бажарувчи билан - белгининг эгаси билан бўлган муносабатни, шахс-сон маъноларини билдириб, шу компонентнинг ўз ҳоким сўзига боғланишида хизмат қилади(Биз айтдик). Демак, тусловчилар предикатив характердаги қўшилишда қўлланади (мосликни кўрсатадиган -лар аффикси ҳам тусловчига киради.Масалан, қизлар планларини ошириб бажардилар. Сўз формалари орқали, юқоридаги мисоллардан кўриниб турганидек, от билан от(субстантив характердаги олмошлар ҳам) от билан феъл боғланади. Бу асосий холатдир. Сўз формалари синтактик характерга эга бўлиб, улар грамматик маънони билдиради. Грамматик маъно уя ифодаланиш формасига зга бўлган маънодир. Сўз формалари билан боғланишда маркер (бу ўринда - морфологик элемент, формал кўрсаткич) қўлланмай қолиши ҳам мумкин. Масалан, қуш(нинг) уяси. Бу кўринишдаги омонимия ҳам нутқда контекст орқали конкретлик касб этади. Таъкидланганидек, сўзларнинг грамматик формасини ўзгартиргани сабабли юқоридаги сўз шакллари сўз формалари орқали боғланиш деб юритилади. Бундай сўзларни боғлашда кенг кўлланувчи мофологик шаклларнинг синтактик вазифалари хусусида тилшунослигимизда талайгина- тадқиқот ишлари ҳам мавжуд. Айниқса Ибодат Зиёеванинг жўналиш келишигидаги сўзларнинг тўлдирувчи ва ҳол вазифаларида келишига доир ёки морфологик шаклларнинг синтактик имкониятлари борасидаги тадқиқотлар шулар жумласидандир. И.Зиёева ўз ишида жўналиш келишигидаги сўзни турли сўз туркумлари доирасида олиб, уларнинг тўлдирувчи ёки ҳол бўла олиш хусусиятларини бадиий асарлардан олинган мисоллар асосида изоҳлайди: Ўктам индамади, фақат юрагида тўлқинланган меҳр билан онага узоқ тикилди(Ойбек).

www.arxiv.uz Шошманг, сизга ҳам бир кундош топиб берамиз. Яхшиликни билмасанг, яхшиларга қўшил. Ўқиганга нима етсин. Ўлкамнинг энг гўзал баҳори: Гулга тўлган дала тузимиз, Шаҳарига, боғи, чўлига, Дарёсига, нахри, кўлига Хўжайинмиз бизнинг ўзимиз. (Ҳ.Олимжон). Ичкарига ҳам олиб ки p м a б ca н . (Т y йғ y н). Ботир билан Бўстонни Москвага узатиб қўйдилар (С.Н.) Уларнинг келишикли-кўмакчили ҳолатдаги синтактик муносабатларига ҳам жуда кўплаб мисоллар топиш мумкин. Тилшунослигимизга систем-назарий тадқиқотларнинг кириб келиши ва шаклланиши морфологик воситаларнинг синтактик моҳиятини ҳам чуқур англашга кенг йўл очди. Шунга кўра, дейди ушбу мавзу маллифи Б.Менглиев, морфологик шаклларнинг синтактик имкониятларини ўрганишда уларнинг синтактик имкониятини ўта тор, яъни сўзларни бир- бирига боғлаш билан чегараланган деб эмас» балки анча кенг, яъни гап ва микроматнларни шакллантира олиш имкониятига эга бўлган категориялар деб ҳам тушунишимиз керак. Демак, морфолорик шакллар: а)бир сўзни иккинчи сўзга боғлаш учун хизмат қилиши(яъни синтактик қобилиятини сўз бирикмаси доирасида воқелантириши); б)гап қурилишини белгилаши (синтактик қобилиятини гап доирасида воқелантириши); в)синтактик имкониятларини гапдан каттароқ бутунликлар -микроматн доирасида воқелантириши мумкин. Келишик ва эгалик категориялари, феълнинг функционал шакллари ва қисман сон категорияси формалари ўз синтактик имкониятларини сўз бирикмаси доирасида воқелантирса, феъл нисбатлари ҳосил қилувчи шакллар сўз бирикмасидан каттароқ нутқий доирани талаб этади. Чунки улар

www.arxiv.uz феъллардаги бўлишли бўлишсизлик, майл, замон,шахс-сон шакллари сингари гап қурилишида муҳим рол ўйнайди. Сифат даражалари, хусусан, шахсий баҳо шакллари ва қисман сон категориясининг синтактик имконияти гапдан каттароқ синтактик бутунликлар шаклланишида муҳим восита бўлиб хизмат қилади. Англашиладики, биз маърузамиз аввалида таъкидланган формал-грамматик алоқа воситалари сўзларни сўзларга боғлашда қатнашувчи шунчаки шакллар эмас, балки моҳият ва ҳодиса,сабаб ва натижа,имконият ва воқелик кабиларни юзага чиқарувчи муҳим омил ҳамдир. б)лексик-грамматик воситалар. Синтактик алоқа воситаляри қаторида лексик-грамматик воситалар ҳам алоҳида ўрин тутади. Бундай воситаларга кўмакчи, богловчи, юклама ва боғламаларни киритишимиз мумкин. Кўмакчилар ҳам худди сўз ўзгартирувчи шакллар каби гап бўлакларини ва қўшма гап қисмларини синтактик алоқага киритувчи восита вазифасини бажаради. Бу воситалар от ёки от ўрнида алмашиниб келган олмошларни Бошқа сўзлар (асосан, феъллар билан) боғлаб келади. Масалан, Она ўғлининг сўзи билан овунди. (П.Т). Ватан учун тўккали йўқми бир қошиқ қонинг. (Ҳ.О). Кўмакчилар ўзи боғланган сўз билан бирга битта гап бўлаги вазифасида келади. Билан кўмакчиси баъзан тенглик муносабатини ифодалаб боғловчи вазифасида бўлиши ҳам мумкин. Айрим холларда кўмакчилар келишик шакллари билан алмашина оладилар. Мисол: Она ўглининг сўзи билан овунди. Она ўғлининг с ў з и д а н овунди. Акам мактаб томон кетди. Акам мактабга кетди ёки бир вақтнинг ўзида келишикли-кўмакчили шаклда қўлланиши мумкин: Акам мактабга қараб (томон) кетди. Шунинг учун ҳам сўзларнинг келишикли (мактабга), кўмакчили (мактаб томон), ва келишикли- кўмакчили (мактабга томон) шакллари шу сўзларнинг синтактик шакллари саналади. Бу синтактик шакллар ўртасида маълум мазмуний фарқланишлар

www.arxiv.uz бор. Кўп холларда келишикли шакл билан кўмакчили шакл бир-биридан аниқлик-ноаниқлик белгисига кўра фарқланади. Синтетик(келишикли) шакл кўпинча аниқлик, аналитик (кўмакчили) ва аналитик-синтетик (кўмакчили- келишикли) синтактик шакллар эса ноаниқлик белгиларига эга бўлади. Масалан, мактабга кетди (йўналиш нуқтаси аниқ - мактаб), мактаб томон кетди мактаб томонга кетди (йўналиш нуқтаси аниқ эмас). Кўмакчилар ёрдами билан таркиб топган сўз бирикмаларида ифодаланган синтактик алоқалар ҳақида профессор А.Абдуллаев фикр юритар экан, уларнинг хилма-хил маъноларга эга бўлишини ҳам таъкидлайди. Яъни, отдан ўсиб чиққан ёқа, ён сингарилар фақат макон маъноларини ифодалашга хизмат қилса, уст, ост, олд, Орқа сингарилар макон, обьект, сабаб, аниқловчи-холат каби муносабатларни аниқлаштиришга ёрдам беради. Деразамнинг олдида бир туп, Ўрик оппоқ булиб гуллади. (Х.Олимжон). Боғловчилар содда, гап қисмларини, қўшма гап компонентларини ва матн таркибидаги гапларни ўзаро грамматик ва мазмуний алоқага киритиш учун хизмат қилади. Масалан: Сўйлаб берай Зайнаб ва Омон. Севгисидан бир янги достон. Боғловчилар ҳам синтактик алоқани юзага чиқишида муҳим восита бўлиб, мустақил лексик маънога эга бўлмаган, бироқ гапда тенглик ёки эргашувчилик муносабатларини ифодалай оладиган морфологик бирликдир. Уни шаклан морфологик дейиш мумкин, мазмунан эса синтактик алоқани ифодаловчи воситалар таркибидан муҳим ўрин олганларини рад этиб бўлмайди. Улар вазифасига кўра тенг ёки эргаштирувчи турлардан иборат бўлса-да, синтактик алоқалар жараёнида биргалик, зидлик ёки аниқлаш, сабаб, шарт, чоғиштирув каби маъноларни ойдинлашувига хизмат қилади.

www.arxiv.uz Биласанки, пахта - колхоз рўзғорининг фили.(0.) Оппоқкина нозик юзи куёшда шундай тиник куриндики, гуё у нурдан яратилгандай. (0.) Юкламаларнинг вазифаси кумакчи ва богловчилар вазифасига караганда мураккаб ва хилма-хилдир. Биринчидан, содда гап таркибида гап булакларининг синтактик алоқага киришида тенг богловчилар каби хизмат килади. Шунинг учун ҳам тенг богловчи урнида юкламани куллаш мумкин булади. Жумладан: Бир севгиким жон берур танга Ҳам Зайнабу Омонларга хос.(Х.О.) Келди ва кетди -- келди-да, кетди -- келди-ю кетди. Факат богловчи ва юклама уртасида нозик мазмуний фарк борлиги сезилиб туради. Уюшик феъл кесмлар юкламалар ёрдамида боғланганда»ҳаракат тезлиги семаси ҳам ифодаланади. Айрим юкламалар уюшик булакларнинг ва уюшик гапларнинг синтактик алоқага киришувида маълум даражада хизмат килиш билан бирга, уюшаётган булакларга таъкид маъносини ва бутун гапга инкор маъносини юклаши мумкин: На хотин, на фарзанд курмаган бир йигит Хотин ҳам, фарзанд ҳам курмаган бир йигит. Иккинчидан, юкламалар эргаш гапли кушма гаплар таркибида зргаш гапларни бош гапга боғлаб келади: Билки, жангда билинади мард йиғитнинг сараси. (Х.О.) Юкламалар матннинг алохида гапларини боғлаб келади ва матн хосил килиш вазифасини бажаради: На кукнинг фонари учмасдан, на юлдуз сайр этиб кучмасдан... (У.) Бу гапнинг биринчи компонентида на юкламасининг ишлатилиши худди шу юклама билан бошланувчи кейинги компонентнинг ҳам келишини такозо этади. Кейинги компонент ифодаланмаса, биринчи компонент нисбий тугал маъно англатмайди, синсемантик хусусиятга эга булади. Автосемантиклик бутун бир матнга хос

www.arxiv.uz булади. Матн кисмларини боғлашда оханг асосий, инкор юкламаси эса кушимча роль уйнайди. Юкламалар матн кисмларини боғлашда хизмат килиш билан бирга гапга эмоционал-экспрессив ва модал маънолар ҳам юклайди: Нахотки денгизлар чаппа айланиб, нахотки дарёлар оқар тесқари.(Г.Г) Олмошлар эргаш гапларнинг бош гапга боғланишида ва матн кисмларининг узаро боғланишида иштироқ этиши мумкин. Мисол учун: Толеим шулки, Ватанда бир гулистон танладим. (Х.О.) Бу гапда эргаш гапни бош гапга боғлашда -ки юкламаси иштирок этиши билан бирга, олмош мазмуний "пуч" бўлганлиги учун кейинги гап шу сўзнинг маъносини изоҳлаш, "тўлдириш"га хизмат қилмоқда. Демак, олмош асосида икки гапнинг боғланиши рўй беряпти. Олмош матн ҳосил қилиш вазифасини бажариши ҳам мумкин. Бунда матннинг биринчи қисмида қатнашган от, сифат, сон ўрнида кейинги гапда олмош алмашиниб келади ва бу алмашиниш матн қисмларини бир бутунлик ичида бирлаштириш имконини беради. Масалан: Бу эрининг якин ўртоғи Тўланбой исмли киши эди. У қиз танлаб-танлаб ёшини ўтказиб қўйган, охири қирқни қоралаб қолганда уйланган, ўзи кичиккина, ҳар гапига мақол ёки матал қўшиб гапирадиган сўзамол киши эди. У кирган давра бирдан яшнаб кетар, тўй-ҳашамларда у бўлмаса, ўрни йўқланиб туради. У ўзини катта олмасди. (С.А.) Бу микроматндаги гапларнинг синтактик алоқаси биринчи гап таркибида келган атоқли от Тўланбойнинг кейинги гапларда III шахс кишилик олмоши билан алмашиниши орқали юзага –чиқади. Бошқа мустақил сўзлар, одатда, махсус грамматик восита вазифасини бажармайди. Шундай булишига қарамасдан, улар ҳам маълум дара жада гапнинг грамматик шаклланишида хизмат қилади. Айрим мустақил сўзларнинг лексик маъноси гапда қўлланилиши мумкин бўлган барча сўзларнинг мазмуний ва грамматик алоқалари ҳақидаги, айрим сўзларнинг мазмуний вазифа имконияти ҳақидаги, Бошқа сўзлар билан боғланиш

www.arxiv.uz имконияти ҳақидаги дастлабки ахборотни ташийди. Яъни, келди сўзи қуйидаги саволларга жавоб бўлиб келувчи сўзлар билан бирика оладиган бўш ўринларга эга: келди -ким? качон? каердан? нимада? нима учун? каерга? Демак, бу феъл 6 та валентликка эга. Гап таркибида бошқа сўзларни эргаштирувчи грамматик марказ предикат саналади. Унинг бўш ўринларини тўлдирувчи, у билан қандайдир муносабатда бўлган сўзлар аргументлар ҳисобланади. Кўринадики, предикат барча аргументларнинг уюштирувчисидир. в) тартиб (позицион) ва интонация (оҳанг)га асосланган алоқа. Бу восита алоқага киришувчи элементларнинг бир-бирига нисбатан ўринлашишидан, тартибидан иборатдир. Ўзбек тилида синтактик алоқа формал-грамматик ёки лексик-грамматик воситалар ёрдамида ифодаланганда, сўзлар тартибининг ўзгариши синтактик ҳолатга таъсир этмайди. Бунинг сабаби ўзбек тили морфологик жиҳатдан аглютинатив тилларга киради ҳамда кўпинча сўз шакллари унинг синтактик ўринларини ҳам олдиндан тайин этиб туради. Шу боис гап бўлакларининг тартиби аморф тилларга нисбатан анча эркин, Гап бўлаклари ўрни алмашса-да, гап умумий мазмуни сақланади: Биз сессияни қувонч билан якунладик Биз қувонч билан сессияни якунладик каби. Лекин бу ҳолат гап бўлакларининг тартиби маълум бир меъёрга буйсунмайди, дегани эмас. Ўзбек тилида гап бўлакларининг тартиби қуйидаги вазифаларни бажаради: 1) Сўз бирикмаси қисмлари тартибининг грамматик меъёрини курсатиш; 2) гап (жумла)нинг коммуникатив мақсадига кўра у ёки бу бўлакнинг аҳамиятлилигини кўрсатиш; 3) нутқнинг услубий хусусиятини акс эттириш ва ҳоказо. Тартиб жуда умумий восита бўлиб, сўз морфологик жиҳатдан шаклланганда, у маълум даражада пассив роль ўйнайди, яъни ёрдамчи белги бўлади. Демак, сўз тартиби сўз формалари билан ўзаро муносабатда бўлади: сўз формалари тарққий қилган тилларда сўзнинг синтактик вазифасини кўпинча унинг формаси кўрсатиб туради, тартиб

www.arxiv.uz етакчилик касб этмайди, аналитик тилларда эса бунинг аксини кўриш мумкин.Экспрессив тусдаги гапларда ва шеърларда мазмунни кучли ифодалаш, поэтик талабга мослаш каби ҳодисала билан боғлиқ ҳолда одатдаги тартиб ўзгаради. Масалан, Ёмғир ёғди-нейтрал тартиб эга.кесим. Қуйди ёмғир, қуйди ёмғир: кесим эга. -ўзгарган тартиб.Булар ҳақида "Гап бўлаклари тартиби" мавзусида батафсил танишиб чиқамиз. Интонация ҳам турли синтактик алоқаларни, грамматик- фикрий ҳолатларни ифодалашда хизмат қиладиган воситадир. У нутқдаги бўлакларнинг бир бутун, яҳлит ҳолатини кўрсатади, гапнинг мазмун, грамматик тугаллигини, гапдаги сўзларнинг, бирикмаларнинг, айрим гапларнинг турли муносабатларини ифодалайди, гап мазмунидаги ҳар хил ҳолатларни, гапнинг турини, унинг қандай қисмларга бўлинишини, айрим бўлакларнинг ажратилганини билдиради. Интонация орқали гапдаги сўзларнинг группаланиши – синтактик бўлиниши, элементларнинг ўзаро қандай боғланганлиги ифодаланади. Бирор группада интонацион ўзгариш бўлар экан, бу одатда синтактикбўлинишнинг, мазмуннинг бошқалигини кўрсатади. Масалан: Қалин муқовали китоб(муковаси қалин)-қалин муқовали китоб (қалин китоб). Йигит излади қиз(йигит - эга)-Йигит излади қиз(қиз - эга). Санаш оҳанги бир хил ёки уюшган бўлаклар алоқасини ифодалайди.Боғловчисиз қўшма гапнинг шарт, қарама-қаршилик, сабаб каби маъноларни ифодаловчи қисмида маҳсус интонация бўлади: Кундузи иссиқ кечаси совуқ. Сен кел - у боради. Боролмадим: меҳмонлар келиб қолди. Бу муносабатлар Бошқа грамматик восита – боғловчи билан ифодаланганда, интонация ўзининг хал қилувчилик мавқеини йўқотади, ёрдамчи воситага айланади. Интонация биринчи ўринда бўлганда бир боғланишнинг ўзи оҳангни ўзгартириш усули билан бир нечта фикрий муносабат кўринишларини ҳосил қилади: У келди - мен кетдим (санаш) У келди - мен кетдим(сабаб) - У келди – мен кетдим(вақт). Интонация қўшма гап қисмларининг грамматик-фикрий муносабатларини белгилашда,қўшма гап тури ва эргаш гаплар турларини аниқлашда катта аҳамиятга эга. Сўз

www.arxiv.uz формалари ва ёрдамчилар гапнинг ичидаги икки элемент муносабатини кўрсатса, тартиб ва интонация гапдаги ҳамма сузларга ёйилади, бутун гапда иштирок қилади.

www.arxiv.uz А Д А Б И Ё Т Л А Р : 1. А.Гуломов. М.Асқарова. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. Тошкент. Ўқитувчи. 1987й 2. Г.Абдураҳмонов. А.Сулаймонов. Х.Холиёров. Ж.0монтурдиев. Ҳозирги ўзбек адабий тили. Синтаксис. Тошкент. Ўқитувчи. 1979 й. З. колл.авторлар. Ўзбек тили грамматикаси. Тошкент. Фан. 1976 йил. 4. Н.Маҳмудов. А.Нурмонов. Ўзбек тилининг назарий грамматикаси. Тошкент. Ўқитувчи. 1995 йил. 5. Б.Менглиев. Морфрлогик шаклларнинг синтактик имкониятлари ҳақида. Тил ва адабиёт таълими. 1996. №1. 50-52-6. 6. Ш.Акрамов. Б.Менглиев. Келишиклар кенгайтирувчилар сифатида. Ўзбек тилшунослигига оид тадқиқотлар, IV чиқиш, Тошкент. 1994 йил. 11-бет. 7 . www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Таржимада лексик ва грамматик трансформациялар

Лексик-семантик муносабатлар

Матнда синтактик алоқани таъминловчи лексик воситалар

Синтактик алока ва унинг турлари. Тенг ва тобелик(эргашиш) алокаси

Мазмуний синтаксис йуналиши