Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalliklari, o’t pufagi va jigar kasalliklari - Tibbiyot - Referatlar

Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalliklari, o’t pufagi va jigar kasalliklari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

87.5 KB

Ko'chirib olish

Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalliklari, o’t pufagi va jigar kasalliklari Reja: 1. Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalligi haqida umumiy ma’lumot. 2. Oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak yara kasalligining etiologiyasi, klinik belgilari, davosi va oldini olish chora- tadabirlari. 3. O’t pufagi kasallklari haqida umumiy ma’lumot, uning sabablari, klinik belgilari, davosi va oldini olish chora-tadbirlari. 4. Jigar kasalliklari haqiida umumiy ma’lumot, uning etiologiyasi, klinik belgilari, davosi va oldini olish chora-tadbirlari.

Ovqat hazm qilish kasalliklari 1000 ta aholiga 56 ga yetdi, ayrim davlatlarda bu ko’rsatkichlar bundan ham yuqori. Gastroenterologiya rivojlanishiga ko’pgina tibbiyot xodimlari o’z hissalarini qo’shgan. S.P.Boykin birinchi bo’lib yuqumli gepatitni alohida kasallik sifatida ko’rsatib berdi, ayrim hollarda jigar sirrozining sababi bo’lishi mumkinligini ko’rsatib berdi. V.P. Obrazsov va N.D. Strajesko tomonidan qorin bo’shilig’i organlarini chuqur paypaslashni ishlab chiqdi. Ovqat hazm bo’lishini fiziologik va patalogik asoslarini I.P.Pavlov o’rganib chiqdi. Oxirgi yillarda ovqat hazm qilish a’zolarini maxsus rentgenologik tekshirish usullarini (rentgenkimografiya, duyedenografuya, xoledoxoduodengografiya, angiografiya) ishlab chiqilmoqda. Bundan tashqari endoskopiyaning yangi shakllari(ezofagofibroskopiya, gastroduodenoskopiya, kolonoskopiya) keng qo’llanilmoqda. Yangi usullardan bionsiya olib tekshirish usuli radiozoton tekshirishi, exografiya, kompyuter tomografiya ishlatilmoqda. Hozirgi davrda gastrit sekretin pankreozimin garmonlarini o’rganish chuqurroq o’rganib borilmoqda. Ovqat hazm qilish tizimidagi kasalliklarni paydo bo’lishida nasliy omillarning roli borligi to’g’risidagi fikrlarga ko’proq e’tibor berilmoqda. 1966 yilda gastroenterologlar jamiyati tashkil etilgan. Oxirgi yillarga kelib gastroenterlogik ilmiy tekshirish institutlari tashkil etilmoqda. Hozirgi kunda gastroenterologik bemorlarni bosqichma-bosqich davolash (shifoxonada sanitariya poliklinikaga) keng yo’lga qo’yilmoqda. Ovqat hazm qilish organlari og’iz bo’shlig’i, halqum, qizilo’ngach me’da va ichak qismlaridan iborat bo’lib, ular oziq moddalarning maydalash va hazm qilish vazifasini bajaradi. Me’dada qisman hazm bo’lgan oziq moddalar ichaklar orqali harakatlanib, yo’g’on ichakda so’riladi. Qoldig’i esa to’g’ri ichak orqali tashqariga chiqariladi. Hazm qilish organlari kasalliklarining belgilari. Bemorning me’dasi va ichagi kasallangan bo’lsa, u ovqatlanganda anashu organlar og’riydi. Shu tariqa

dispeptik vaziyat, ma’za bilish va ishtahaning buzilishi, jig’ildon qaynashi, kekirish, ko’ngil aynishi va qusish ichak peristaltikasining buzilishi, ich surish, qabziyat, qon ketish kabi holatlar ro’y beradi. Me’da kasalliklari Me’da shilliq qavatining yallig’lanishi-gastrit me’da kasalliklari orasida eng ko’p uchraydi. O’tkir va xronik gastrit farq qilinadi. O’tkir gastrit. Etiologiyasi va patogenezi. Kasallikka asosan ovqatlanish rejimining buzilishi sabab bo’ladi. Tartibsiz ovqatlanish, ovqat tarkibining sifatsiz bo’lishi, spirtli ichimliklarni suiste’mol qilish kasallikning paydo bo’lishiga qulay sharoit yaratadi. O’tkir gastrit dori-darmon va boshqa narsalarga nisbatan o’ta sezuvchanlik (allergiya) tufayli ham vujudga kelishi mumkin. O’tkir gastritning patogenezi me’daning sekret ishlovchi hamda motor funksiyasining buzilishi oqibatida ro’y berib, ovqat hazm qilish va uning ichakka so’rilishi izdan chiqadi. Belgilari. O’tkir gastritda me’da osti sohasida og’riq paydo bo’ladi, bemorning ko’nli aynib, qayt qiladi, darmonsizlanadi. Badbo’y qusuqda hazm bo’lmagan oziq moddalar qoldiqlari, ba’zan o’t bo’ladi. Bemorning ishtahasi yo’qoladi; rangi o’chib, puls tezlashadi. Tili kul rang karash boylaydi. Palpatsiya qilinganda ko’krak osti sohasida og’riq bo’ladi. Kasallikning og’ir formasida bemorning temperaturasi ko’tariladi (38-39%), sovuq ter bosadi, eti uvishadi. Tili karash boylab, so’lak oqadi. Arterial qon bosimi pasayadi, siydik miqdori kamayadi, ich qotadi. Bemor labida toshmalar paydo bo’ladi. Ba’zan kollaps holati ro’y beradi. Davolash va oldini olish. Kasallikning boshlang’ich davrida zond vositasi iliq suv yoki fiziologik eritma yoki ichimlik sodaning 0,5% li eritmasi bilan me’da yuviladi. Basharti, me’dani yuvish imkoniyati bo’lmasa, teri ostiga qustiradigan moddalar (apomorfin) yuboriladi. Qayt qilish to’xtagach, bemorga magneziy sul’fat eritmasidan ichirib surgi qilinadi. O’tkir gastritda o’rinda yotish kerak. Birinchi ikki kun bemorni ovqatdan tiyib, faqat suv (ko’pincha, choy, borjomi)

berib turiladi, keyingi kunlari kefir, bulyon, guruchli suyuq kasha, kisel, olma pyuresi, kartoshka, ilitilgan tuxum beriladi. Bemorlar bu parhezni 10 kun saqlashi kerak. Keyin asta-sekin umumiy stolga o’tiladi. Fizioterapevtik davo usullaridan me’da sohasiga grelka qo’yiladi, deatermiya va kompres qilinadi. Basharti bemor, organizmi holdan toygan bo’lsa, teri ostiga fiziologik eritma yuboriladi. Me’da sohasida og’riq davom etaversa, platefillin, balladonna, papaverin kabi dorilar yuboriladi. Agar yurak-tomir sistemasining ishi susaygan bo’lsa, teri ostiga koffein, kordiamin inyeksiya qilinadi. Kollaps ro’y bersa, holatning o’zgartiruvchi kerakli davo choralari ko’riladi. O’tkir gastritning oldini olish uchun uni keltirib chiqargan sabablarni yo’qotish kerak. Xronik gastrit. Etiologiyasi. O’tkir gastritning keltirib chiqargan sabablar yo’qotilmasa, kasallik xronik formaga o’tib ketishi mumkin. Xronik gastrit ko’pincha me’da shilliq qavatining sekin-asta yallig’lanishi oqibatida paydo bo’ladi. Me’da shilliq qavatining yallig’lanishiga esa ba’zan professiya (kasb) ham sabab bo’ladi, chunki issiq sexlarda ishlovchilarda ham kasallik uchrab turadi. Nikotindan zaharlanish va o’tkir gastritni davolashni oxiriga yetkazmaslik ham xronik gastritga sabab bo’ladi. O’pkaning yiringli kasalliklarida bemor ba’lg’am bilan patogen mikroblar yutganda han xronik gastrit vujudga keladi. Xronik gastrit me’da yarasi va rak paydo bo’lishiga zamin yaratadi. Belgilari. Ishtahaning pasayishi, kekirish, jig’ildon qaynashi, ba’zan ko’ngil aynishi va qayt qilish, me’da osti sohasida og’irlik sezish va boshqalar. Odatda yuqoridagi belgilar ko’pincha bemor parhezni buzishi oqibatida ro’y beradi. Kasallik bemor ovqatlangandan bir oz vaqt keyin og’riq paydo bo’lishi bilan xarakterlanadi. Kislotali gastritda ko’pincha kekirish nordon bo’lib, qusuq massasidan ham nordon hid kelib turadi. Xronik gastritda ba’zan me’dada chirish protsessi ro’y berishi tufayli kekirish badbo’y bo’ladi (sassiq kekirik). Bemorning tili qalin karash bog’laydi. Kasallik yillar davom etishi, bemor ahvoli vaqti-vaqti

bilan yaxshilanib turishi mumkin. Bu hol bemorning turmush sharoitiga hamda vaqtida tegishli davo choralari ko’rilishiga bevosita bog’liq. Oldini olish va davolash. Xronik gastritning oldini olish uchun o’tkir gastritni o’z vaqtida davolash kerak. Ovqatlanish gigiyenasi qoidalariga amal qilish, spirtli ichimliklar ichmaslik, og’iz bo’shlig’ini toza tutish, tishlarni davolash, ovqatni yaxshilab chaynab yutish kasallikning oldini olishda birdan-bir choralardir. Xronik gastrit qaytalaganda vaqtda qayta parhez buyuriladi (stol №1- 2). Bemorlar achchiq va qiyin hazm bo’ladigan ovqatlarni yemasligi kerak. Dori- darmonlardan gangleron, arenal va vitaminlar (askorbin kislota, nikotin kislota, V 12 , V 6 vitamin), kislota kamayib ketganda me’da shirasi, xlorid kislotaga suniy pepsin qo’shib beriladi. Ayrim hollarda bemorlarga Jeleznivodsk, Borjomi, Esentuki kabi kurortlarda davolash tavsiya etiladi. Me’da va o’nikki barmoq ichak yarasi Me’da va o’nikki barmoq ichak yarasining rivojlanishi bir xil bo’lib, oqibatda bemorning mehnat qobiliyati pasayadi. Etilologiyasi va patogenezi. Me’da va o’nikki barmoq ichak yarasining kelib chiqishida markaziy nerv sistemasi faoliyatining buzilishi muhim rol o’ynaydi. Noqulay tashqi ta’sir natijasida bosh miya po’stlog’ining funksiyasi izdan chiqadi. Bu esa me’da va o’nikki barmoq ichak yarasining paydo bo’lishiga imkon beradi. Bundan tashqari, kuchli hayajonlanish, ovqatlanish rejimining buzilishi, organizmning o’ziga xos xususiyati va gormonal faktorlar ham kasallikning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Nihoyat yara paydo bo’lishida nikotin spirtli, ichimliklarni iste’mol qilish ham muhim rol o’ynaydi. Me’da yarasi ko’pincha me’daning pilorus qismi va kichik egilmada, ba’zan kardial qismida paydo bo’ladi. Yara yumaloq yuk elleps shaklda ko’pincha yakka va kamdan-kam hollarda to’p bo’ladi. Belgilari. Me’da yarasi ba’zan hech qanday belgisiz kechishi va ancha qon ketishi yoki teshilishi natijasida ma’lum bo’lib qolishi mumkin. Kasallikning birinchi belgisi: qorinning ustki sohasida kuchli og’riq paydo bo’lib, ko’pincha

orqaga o’tadi. Og’riq vaqti-vaqtida tutishi bilan xarakterlanadi. U odatda, bemor ovqatlangach, 1-2 soatdan so’ng boshlanadi. O’nikki barmoq ichak yarasida bemor ovqat yeganda 3-4 soatdan keyin kindikdan bir oz yuqori, o’ng tomonda, qorin to’g’ri muskulining chetida og’riq paydo bo’ladi. Og’riqning tunda va nahorda qorin ochligida tutishi bu kasallikka xos belgidir. Og’riqni yo’qotish maqsadida bemor me’dani bo’sh qoldirmay, tez- tez ovqat yeb turishi kerak. Kasallikning ikkinchi muhim belgilaridan biri qayd qilishdir. Bemor qayt qilgach, o’zini yengil his qiladi. Shu boisdan bemor kuchli og’riq paydo bo’lishi bilan og’ziga barmog’ini tiqib qayt qilishga intiladi. Bemor ko’pincha qon qusadi, bu yara kasalligiga xos belgilardan biridir. Basharti, ichakka ko’p qon quyilgan bo’lsa, bemor axlati xuddi qoramoyga o’xshaydi. Davomli suratda ichakdan ko’p qon ketishi umumiy darmonsizlikka olib keladi. Qonsizlik, oziq kollaps holatiga sabab bo’lishi mumkin. Puls pasayib ketadi. Rang oqaradi, oyoq-qo’l muzlaydi. Yara kasalligida bemor kekiradi, jig’ildoni qaynab, ko’ngli ayniydi. Kekirish nordon bo’lib, ko’p hollarda me’da shirasida kislota miqdori oshib ketadi. Bemorning tili karash boylaydi, me’da osti paypaslanganda yara bor joyda og’riq seziladi. Ehtiyotlik bilan ezilsa, qorinning o’ng to’g’ri muskullari qattiqligi qayt qilinib, bu holga, “muskul himoyasi” deyiladi. Me’da yarasida og’riq nuqtasi to’sh suyagining qilichsimon o’simtasi o’rta chizig’ida, o’nikki barmoq ichak yarasida esa kindik tepasida, o’rta chiziqdan o’ng tomonda bo’ladi. O’nikki barmoq ichak va me’da yarasi mavjudligini faqat rentgenda tekshirib aniqlash mumkin. Buning uchun bemorga maxsus tayyorlangan bariy sulfat bo’tqasi ichiriladi. O’nikki barmoq ichak va me’da yarasi turlicha kechadi. Og’riq surunkasiga yillab davom etishi va bemorga ortiqcha zarar yetkazmasligi mumkin. Ayrim hollarda esa yara tuzalib, o’rni bitib ketishi, bir necha yildan so’ng yana paydo bo’lishi mumkin. Ko’pincha kasallik mavsumiy kechadi. Asoratlar. Me’da va o’nikki barmoq ichak yarasidan qo’yidagi asoratlar qoladi: ichakdan qon ketadi, yara teshiladi, pilorus torayadi. Ba’zi hollarda me’da raki kelib chiqadi.

I ch a k d a n q o n k e t g a n d a: bemor qon qusadi, rangi oqaradi, boshi aylanadi, temperaturasi pasayadi, pul’si tezlashadi va hushdan ketadi; axlati qoramtir bo’ladi. Ya r a t e sh i l g a n d a: qattiq og’riq tutadi, kollaps holati ro’y beradi, qorin devori muskullari g’oyat taranglashadi, puls va temperatura pasayadi, qo’l- oyoq soviydi va ko’z kirtayadi. Yaraning teshilish protsessi uning me’da yo’li o’nikki barmoq ichak seroz pardasigacha yetib borib, qorin bo’shlig’ida yorilishidan iborat. Teshilish to’satdan tig’ urgandagi kabi og’riq bilan boshlanadi. P i l o r u s t o r a y g a n d a: bemor qayt qiladi, nordon kekiradi, og’zi bemaza bo’ladi, siydigi kamayadi, ichi qotadi, qusuq massasida ancha ilgari yeyilgan ovqat qoldiqlari bo’ladi. Me’da muskullari zaiflashishi tufayli u kengayadi va pastga tushadi. Oldini olish va davolash. Yaraning oldini olish uchun mehnat qilish, dam olish va ovqatlanish rejimiga qatiyan rioya qilish kerak. Kasallikning o’tkir formasida bemor kasalxonada davolandi. Unga orom beriladi, parhez buyuriladi. Bemor taomi yumshoq qilib pishirilgan va ko’p sekret ajratishga imkon bermaydigan bo’lishi lozim. Yara kasalliklarida № 1a-№ 1b parhez stoli tavsiya etiladi. Bemorga eziltirib pishirilgan sutli bo’tqani sariyog’ bilan, yormalardan tayyorlangan ovqatlar va 2-3dona tuxum ilitib beriladi. Tuz miqdori 7-8 grammdan oshmasligi kerak. Kuniga 4-5 marta ovqatlanish lozim. Og’riq qoldirish maqsadida atropon, anestezin, platifillin beriladi. Me’da shirasida kislotani kamaytirish uchun me’da ishqorlanadi. Markaziy va vegetativ nerv sistemasi faoliyatini yaxshilash maqsadida bromid novokain, uyqu dorilari ichiriladi va inyeksiya qilinadi. Me’da shilliq qavatini (0,12-400,0 suvdagi eritmasi) beriladi. Basharti, jig’ildon qaynashi avj olib, me’da shirasida kislota ortib ketsa, ishqoriy va mineral suvlar ichish buyuriladi. Fizioterapiya: iliq proseduralar, parafin, ozokerit, diatermiya qo’llaniladi. Aksari hollarda bemorlar sanatoriy va kurortlarda (Jeleznovodk, Borjomi, Yesentuki va boshqalarda) davolanadi. Bemorga dori-darmon foyda bermasa, xirurgik usul qo’llaniladi. Yara kasalligiga duchor bo’lgan bemorlar doim dispanser nazorati ostida bo’ladi.

Me’da va ichakda qon ketganda tez tibbiyot yordami berish Bu holatda bemorni darhol yotqizib, ko’rpa-to’shak rejimi joriy etish va uning ahvolini kuzatib borish kerak. Bemorga 2-3 kungacha hech narsa berilmaydi, faqat ozgina mineral suv ichishga ruxsat etiladi. Har soatda arterial qon bosimi o’lchab turiladi va teri ostiga 1 ml dan 0,1% li atropin sulfat eritmasi yuboriladi. Organizm suvsizlansa, venagacha tomchi usulda 400-1000 ml poliglyukin yoki 1000-1500 ml 40% li glyukoza eritmasi yuboriladi. Muskullar orasiga (dumbaga) 4-6 ml 0,5% li vikasol eritmasidan yuboriladi. Venaga 10 ml 10% li kalsiy xlorid, 5 ml 5% li askorbin kislota eritmasidan inyeksiya qilinadi. Bemorga 100-200 ml qon quyish yaxshi foyda beradi. Ichakning yallig’lanish kasalliklari Ingichka ichakning yallig’lanishi-enterit va yo’g’on ichakning yallig’lanishi- kolit deyiladi. Biroq ko’pincha ingichka ichak bilan yo’g’on ichak baravar yallig’lanadi, buni enterokolit deb yuritiladi. Butun ichak yoki uning bir qismi yallig’lanishi mumkin. Kasallikning kechishiga qarab, o’tkir va xronik yallig’lanish ajratiladi. O’tkir yallig’lanishda kasallik to’satdan boshlanib, tezroq tugaydi. Xronik yallig’lanish esa oylab, hatto yillab davom etishi mumkin. Enterit Enterit ko’pincha ovqat hazm qilish protsessi izdan chiqib, bemorning ahvoli og’irlashishiga sabab bo’ladi. O’tkir enterit. Etiologiyasi va patogenezi. O’tkir enteritning etiologik faktorlaridan biri sifatsiz oziq-ovqat mahsulotlarini is’temol qilishdir. Kasallikka ichakning o’tkir yuqumli kasalliklari (ich terlama, paratif), shuningdek, zaharli moddalar (margimush, simob, yod salitsilat, ba’zi sanoat korxonalaridan chiqadigan zaharli gazlar va hokazolar) bevosita sabab bo’ladi. Bundan tashqari, me’da osti bezi sekretor funksiyasining yetishmovchiligi ham kasallikning paydo bo’lishida muhim o’rin tutadi. Kasallik aksari yoz-kuz oylarida uchraydi.

Belgilari. Kasallik to’satdan boshlanadi. Dastlab xuruj tarzida kindik atrofida og’riq paydo bo’lib, qorin quldiraydi, ich tez-tez va suyuq keladi. (sutkada 5-8 marta), axlat badbo’y bo’ladi, bemorning ko’ngli aynib, qayt qiladi, ishtahasi yo’qoladi, og’zidan sassiq hid kelib, tili qurib karash boylaydi. Sutka davomidagi siydik miqdori kamayib, konsentratsiyasi oshadi. Puls tezlashadi, kasallikning og’ir formasida arterial bosim pasayib, kollapsga qadar borib yetadi. Bemorning rangi oqaradi, labi qurib qoladi. Qo’l-oyog’i sovib tortishadi, organizmda tuz miqdori kamayishi va suvsizlanishdan boldir muskullarida og’riq paydo bo’ladi. Gavda temperaturasi ko’tarilishi mumkin. O’tkir enterit bilan og’rigan bemorlarga o’z vaqtida davo qilinsa, ular sog’ayib ketadi. Biroq u xronik enteritga aylanishi ham mumkin. Dizenteriyadan farq qiladigan diagnostikasi: 1)enteritda yallig’lanish protsessi ingichka ichakda, dizenteriyada esa yo’g’on ichakning pastki qismida bo’ladi; 2) enteritda og’riq kindik atrofida, dizenteriyada esa qorinning pastida, chap tomonda bo’ladi; 3) enteritda kuchanish bezovta qilmaydi. Sutkasiga 5-8 marta shilimshiq, biroq qon va yiringsiz ich keladi. Dizenteriyada esa bemorning ichi kuchaniq bilan kelib, sutkada, 15-20 marta, hatto undan ham oshiq (axlat qon va yiring aralash) bo’ladi; 4) enteritda bemorning axlati laborotoriyada tekshirilganda shilimshiq va ham bo’lmagan ovqat qoldiqlari, dizenteriyada esa qon, yiring va dizenteriya tayoqchalari topiladi. O’tkir enteritni davolash. Kasallikning kelib chiqishi sabablariga qara davo qilinadi. Bemor o’rinda yotishi kerak. Dastlab me’da yuviladi. So’ngra klizma qilib, ichi tozalanadi. Ichakdagi yallig’lanish belgilarining oldini olish maqsadida bemorga sulgin, ftalazol beriladi. Antibiotiklardan levomitsitin yaxshi foyda beradi. Teri ostiga koffein va kordiamin, kasallikning og’ir formasida fiziologik eritma yoki, 5% li glyukoza eritmasi yuboriladi. Basharti tirishish holati ro’y bersa, venaga osh tuzining 10% li eritmasidan inyeksiya qilinadi. Og’riq qattiq bo’lganda atropin yaxshi natija beradi. Dastlabki ikki kun davomida bemor och qoldirilib, faqat shirin ichimliklar berib turiladi. Keyingi 2-3 kun davomida

quruq xo’rda, quyuq sho’rva, yog’siz ovqatlar beriladi. Ayni vaqtda vitaminlar ham beriladi. Bemorga beriladigan osh tuzi miqdori 5-6 g dan oshmasligi kerak. Xronik enterit ko’pincha gastrit va xronik kolit bilan birga uchraydi. Ayni hollardagina u ingichka ichakning alohida zararlanishi ko’rinishida namoyon bo’ladi. Etiologiyasi va atogenezi. Etiologiyasida o’tkir enteritni qo’zg’atuvchi sabablardan tashqari, sifatsiz ovqatlanish, ovqatda oqsil, A, V, vitaminlar yetishmasligi ham muhim o’rin tutadi. Xronik enteritning kelib chiqishi va kechishida me’da ahiliyasi, me’da osti bezi funksiyasining yetishmovchiligi, ovqatni yaxshi chaynamaslik va boshqalar ma’lum ahamiyatga ega. Belgilari. Qorinning mijg’ib og’rishi va o’rta qismining shishishi kasallikning o’ziga xos belgisidir. Ko’richakda quldirash va chaynalish eshitilib, ich suradi (sutkada 8-9 marta), axlat badbo’y bo’ladi. Xronik enteritda vitaminlarning sintez qilinishi buziladi, oqsil yog’larning shimilishi pasayadi. Kasallikning og’ir formasida organizmda tuz va suv almashinuvi izdan chiqadi. Kaliy, kalsiy, fosfor elementlari qonda keskin kamayib ketadi. Vitamin yetishmasligi sezilib, ba’zi endokren bezlar funksiyasi ham o’zgaradi. Axlat bilan neytral yog’lar, yog’ kislotlari va ularning tuzlari ajralib chiqadi. Davolash va oldini olish. Parhez muhim o’rin tutadi. Bemor iste’mol qiladigan taomlar kaloriyali, mineral tuzlar (ayniqsa kaliy, kalsiy va fosfor) ga boy bo’lishi, tarkibidagi oqsil 150 g dan kam bo’lmasligi lozim. Pishloq meva sharbati, oshlovchi moddali mevalar (chernika, behi, nok va boshqalar) iste’mol qilish tavsiya etiladi. Kasallik zo’raygan davrda oziq mahsulotlari maydalangan holda beriladi. Vitaminlardan B, C, B 12 nikotin kislota, riboflavin, folat kislota buyuriladi. Organizmda suv kamayib ketsa, teri ostiga fiziologik eritma yuboriladi. Ich ketganda antibiotiklar (levomitsitin, biomitsitin) sulfanilamidlar (sulgin, ftalazol) va pankreatin, vismut preparatlari ichiriladi. Qon kamaysa, temir preparatlari askorbin kislota bilan qo’shib beriladi. Enteritning oldini olish uchun birinchi navbatda ovqatlnish gigiyenasiga rioya qilish: ovqatlanish oldidan qo’lni yuvish, oziq-ovqat mahsulotlari yangi va

toza bo’lishi, ularni yaxshilab chaynab yeyish kerak. Iste’mol etiladigan meva va sabzavotlarni vodoprovot suvida albatta yaxshilab yuvish shart. Kolit Yo’g’on ichak shilliq qavatining yallig’lanishi (kolit) klinik kechishiga ko’ra o’tkir va xronik bo’ladi. O’tkir kolit. Etiologiyasi va potogenezi. O’tkir kolit ko’pincha dizenteriyadan so’ng paydo bo’ladi, biroq uning vujudga kelishiga patogen bakteriyalar (ichak tayoqchasi, stafilokokk, streptokokk), ovqat toksikoinfeksiyasi ham sabab bo’lishi mumkin. O’tkir kolit aksariyat yoz faslida sifatsiz sabzavot- mevalar va eski go’sht, baliq mahsulotlari iste’mol qilish tufayli paydo bo’ladi. Qo’rg’oshin va smobdan zaharlanish, allergik faktorlar oqibatida ham ro’y berishi mumkin. Basharti, yallig’lanish protsessi hazm yo’lining boshqa qismlari (me’da ingichka ichak)ga tarqalsa, gastroenterokolit paydo bo’lganligidan dalolat beradi. Belgilari. O’tkir kolitning asosiy belgilaridan biri soxta hojatga borish istagi (tenezm) bilan ich ketishidir. Axlatda shilimshiq ko’p va qon aralash bo’ladi. Qon aralash ich ketishi ko’proq dizenteriya koliti uchun xos, biroq bu etiologiyasi boshqacha o’tkir kolitda ham ba’zan kuzatiladi. Bunday bemorlarda sutkasiga 20 marta va undan ham ko’p ich ketadi. Axlat konsistensiyasi bir xil emas. Qorin ushlab ko’rilganda, yo’g’on ichak yo’li bo’ylab og’riq borligi aniqlanadi. Gavda temperaturasi ko’tarilib, ba’zan 38 -39 0 ga yetadi. Til qurib, karash boylaydi, ishtaha yomonlashadi. Bemorning darmoni quriydi. Kasallik bir necha kunga cho’ziladi. Odatda bemor tuzalib ketadi. Biroq kasallik xronik formaga o’tib ketishi mumkin. Ba’zida klinik ko’rinishi aniq bo’lmagan dizenteriya kolitini o’z vaqtida aniqlash juda muhim. Buning uchun axlatga qon aralashib ketadigan har qanday kolitda, axlatni dizenteriya tayoqchasi bor-yo’qligiga tekshirish zarur. Oldini olish va davolash. O’tkir kolitning oldini olish shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilishdan iborat. Oziq-ovqatni sanitariya qoidalariga rioya qilgan holda saqlash, shuningdek zaharlovchi metallar, qo’rg’oshin va simob bilan

ishlashda texnika xavfsizligini ta’minlash choralarini ko’rish muhim ahamiyatga ega. O’rinda yotish bemorni davolashning birdan-bir to’g’ri usulidir. Basharti, bemorning kasalligi dizenteriya deb gumon qilinsa, darhol boshqa bemordan ajratish (izolyatsiya) lozim. Antibiotiklar (tetratiklin, levomitsitin) va sulfanilamid preparatlari (ftalazol, enteroseptol) beriladi, parhez buyuriladi. Kasallikning birinchi kunida bemorga qandli issiq choy ichiriladi. Uchinchi kundan boshlab kisel va shunga o’xshash yengil taomlar beriladi. Kasallik protsessi pasaygach, bemorga № 4 parhez stoli buyuriladi. Og’riqni yo’qotish maqsadida qoringa grelka qo’yiladi. Kuchli tenezmda to’g’ri ichakka turli davolash shamlari: anuzol, betiol kabilar qo’yiladi. Organizm suvsizlanib qolsa, venaga tomchilab fiziologik etirma yuboriladi. Yurak faoliyati susaysa, kamfara, kordiamin preparatlari inyeksiya qilinadi. Xronik kolit yo’g’on ichakning yallig’lanishi natijasida funksiyaning buzilishi. Etiologiyasi va patogenezi. Xronik kolit yuqumli kasalliklar- dizenteriya, toksik kolit, turli og’ir metallardan zaharlanish, ichki sekretsiya bezlari faoliyatining buzilishi, allergik kolik- ba’zi oziq moddalar va dorilarga nisbatan o’ta sezuvchanlik natijasida kelib chiqadi. Bundan tashqari ba’zan boshqa kasalliklar bilan birga axiliyada, pankreatitda, avitaminozda, Bazedov kasalligida ham uchraydi. Yallig’lanish protsessi yo’g’on ichakni butunicha yoki bir qismini qamrab olishi mumkin. Yallig’lanish xarakteriga qarab kataral, follikulyar, infiltratli, yiringli, yarali hamda gangrenali kolitlar ajratiadi. Belgilari. Tez-tez va suyuq ich ketadi. Bemor uzoq davom etuvchi og’riqdan shikoyat qiladi. Og’riq ichakning zararlangan qismida bo’lib, ich ketishidan oldin kuchayadi. Ba’zan og’riq sanchib-sanchib tutatadi. Bemorning kayfiyati o’zgarib, darmoni quriydi. Oldini olish va davolash. Kasallikning oldini olish birinchi navbatda turmush sharoitiga, mehnat va ovqatlanish gigiyena qoidalariga to’la rioya qilishdan iborat. Xronik kolit bilan og’rigan bemorlar uzoq vaqt kasalxonada davolanadi. Kasallik belgilari yaqqol namoyon bo’lsa, № 4 parhez stoli

buyuriladi. Bemorlarga asosan yolg’iz go’shtli qaynatma sho’rva, kuniga bir dona tuxum, asidofilli sut, ezilgan yangi tvorog, kuniga 40-50g sariyog’, oq non suxarisi, manniy bo’tqasi, kisel, smorodina va boshqalar beriladi. Taomlar C vitaminga boy bo’lishi kerak. Bemor kuniga 5 marta ma’lum soatlarda ovqatlanishi kerak. Dori-darmonni to’g’ri ichak orqali klizma qilish yaxshi natija beradi. Bunda marvaridgulning qaynatmasiga kraxmal qo’shib klizma qilinadi. Bundan tashqari, ichni ravon keltirish va og’riqning oldini olish maqsadida turli moyli klizmalar ham buyuriladi. Subakval vanna, har xil fiziterapevtik protseduralar (balchiq applikatsiyasi, elektroterapiya, xvoy vannasi) yaxshi netija beradi. Allergik kolitda bemorlarga dimedrol, pipolfen ichiriladi. Gormonal preparatlardan AKTG, prednizolon beriladi, qon quyiladi. Antibiotiklardan livomitsitin, biomitsin, sulfnilamidlardan sulgin, ftalazol buyuriladi. Dori foyda bermasa, ayrim hollarda operatsiya qilinishga tog’ri keladi. O’t yo’li kasalliklari Xolesistit va xolangit. O’t pufgagining yallig’lanishi xolesistit o’t yo’lining yallig’lanishi esa xolangit deb ataladi. Har ikkala kasallikka asosan infeksiya sabab bo’ladi. O’t pufagi shilliq qavatiga patogen mikroorganizmlar kirishi xolesistit va xolangit etiologiyasida muhim o’rin tutadi. Ular o’t pufagiga qon va o’t yo’li orqali kiradi. Xolesistitning paydo bo’lishiga ko’pincha ichak tayoqchasi sabab bo’ladi. O’t suyuqligi ich terlama mikrobi uchun yaxshi oziq muhiti bo’lganligi sababli xolesistet ich terlama kasalligida ham paydo bo’lishi mumkin. O’t pufagida tosh bo’lsa, xolisestit va xolangit vujudga kelishi uchun qulay sharoit yaratiladi. Chunki tosh o’t pufagining shilliq pardasini tirnaydi va yallig’lanish protsessini keltirib chiqaradi. Xolesistit kechishiga qarab o’tkir va xronik bo’ladi. Belgilari. Xolesistitda o’ng qovurg’a ostida qattiq og’riq paydo bo’lib, u ba’zan xuruj tarzida o’tadi. Jigar shishib, ushlanganda og’riydi va kattalashganligi qo’lga yaqqol seziladi. Odatda bemorda despeptik holatlar: qorin shishishi, kekirish, ko’ngil aynishi, ba’zan qayd qilish, chanqash, til qurib, karash boylashi kuzatiladi. Xolesistitda skrelka sarg’ayadi, xolangitda esa sarg’aymaydi. Qonda

leykositoz bo’lib, ROE tezlashadi. Ko’pincha o’tkir xolesistit va xolangit xronik formaga aylanishi mumkin. Parhez buzilsa, qaytalanib turadi. Davolash va oldini olish. O’tkir xolesistit va xolangitda, shuningdek kasallikning xronik formasi qaytalanganda, bemor o’rinda yotishi kerak. Jigar sohasiga grelka qo’yiladi, yiringli xolesistitda esa muz qo’yiladi. Bemorga №5 parhez stoli buyuriladi va ko’p miqdorda mineral suv (Essentuki, Borjomi muneral suvlari) ichish tavsiya etiladi. Xolesistit va xolangitni yiring paydo qiluvchi bateriyalar qo’zg’atgan bo’lsa, pinetsilin va boshqa antibiotiklar, shuningdek sulfanilamid preparatlari buyuriladi. O’tkir va surunkali shaklida mayda abesislar paydo bo’ladi. Belgilari. Odatda kasallikni bemor deyarli sezmaydi. Dastlabki belgilardan biri qorinda davomli to’mtoq og’riq bo’lishidir. Kasallik aksariyat gavda temperaturasining yuqori bo’lishi, et uvishishi, bir necha kun davom etishi bilan kechadi. Badan sarg’aymaydi. Kasallik 2-3 sm kattalashganligi kuzatiladi. Ko’pincha og’riq nuqtalari bo’yin va ko’krak atrofida bo’ladi. Kasallikning o’tkir formasida leykositlar ko’payishi va ROE tezlashishi, bu hol uzoq davom etishi tufayli anemiya paydo bo’lishi mumkin. Oldini olish va davolash xronik xolilesistitdagi kabi. O’t toshi kasalligi. O’t toshi kasalligi ko’p tarqalgan bo’lib, ko’pincha yoshi 40 dan oshgan kishilarda, erkaklarga nisbatan ayollarda ko’proq uchraydi. Kasallikning paydo bo’lishiga: moddalar almashinuvining buzilishi, o’t pufagida o’t dimlanib qolishi (bu hol o’t tarkibidagi xolesterin kristall lahtalar holiga cho’kishiga imkon beradi), o’t pufagida yallig’lanish protsessi avj olishiga imkon beradigan infeksiya sabab bo’ladi. O’t toshlari tarkibiga qarab uch xil bo’ladi: a) xolesterili-oq yoki sarg’ish, olcha danagidan kattaroq bo’lib, bittadan yoki 2-3 tadan uchraydi; b) pingmintli- qo’ng’ir ba’zan binafsha rangli bo’lib, kattaligi qum zarrachasidan tovuq tuxumigacha; v) xolesterin, bilirubin va kalsiydan tashkil topgan aralash toshlar. Odatda toshlar, o’t pufagida bo’ladi, ba’zan o’t yo’llariga o’tishi ham mumkin.

Belgilari. Asosiy belgilardan biri o’ng qovurg’a ostida o’t sanchig’i xuruji tarzida qattiq og’riq bo’lishidir. So’rilayotgan tosh atrofidagi shilliq muskul tolalarining tortishib qisqarishi va shilliq pardaning yallig’lanishi tufayli og’riq xuruji tutadi. Bu hol shilliq pardaning shishib ketishiga va toshning qisilib qolishiga sabab bo’ladi. O’t sanchig’i xuruji, odatda to’satdan boshlanadi. U ko’pincha ovatlanish rejimiga rioya qilmaslik, o’gir jismoniy ish qilish, kuchli hayajonlanish oqibatida ro’y beradi. Ko’krak osti sohasidagi yoki o’ng qovurg’a ostidagi kuchli og’riq o’ng yelkada, o’mrov sohasi yoki o’ng ko’krakka tarqaladi. Og’riq bilan bir vaqtda ko’ngil aynish, qayd qilish hollari ro’y beradi. O’t sanchig’ida qorin devorining o’ng yarmida muskullar taranglashadi. Natijada ich qotadi, ba’zan qorin vaqtincha dam bo’ladi, siydik ajratish to’xtab qoladi. O’ng sanchig’i davrida gavda temperaturasi ko’tarilib, qonda leykositlar ko’payadi. Bu hol o’t pufagida yallig’lanish protsessining yashirin formasi paydo bo’lganligidan dalolat beradi. Og’riq xuruji bir necha minutdan bir necha soatgacha, hatto bir necha kun davom etishi mumkin. Og’riq xuruji bir necha kungacha cho’zilsa, badan sarg’ayadi. Siydik qorayib, axlat rangsizlanadi. Badandagi sariqlik, umumiy o’t yo’lining torayishi tufayli o’t suyuqligining o’n ikki barmoq ichak tomon oqib chiqishi to’xtaydi. Qonda bilirubin miqdori ko’payadi. Sanchiq xuruji tugagandan so’ng sariqlik ham yo’qoladi. Barcha og’riq belgilari tugagach, ba’zan o’t sanchig’i tosh ichakka ko’chib o’tishidan keyin yo’qoladi. O’t sanchig’i yillab tutmasligi yoki tez-tez qaytalab turishi mumkin. O’t toshi kasalligining oqibati ko’p jihatdan uning asoratiga bog’liq. Davolash va oldini olish. O’t sanchig’ining xurujida bemorga orom beriladi va teri ostiga morfin, omnopon yoki promedol yuboriladi. Ba’zan morfin atropon bilan birga inyeksiya qilinadi. Jigar sohasiga iliq kompress yoki grelka qo’yiladi. Penitsilin, streptomitsin, monomitsin, oleandomitsin, oletitrin kabi antibiotiklar yaxshi natija beradi. Ba’zan eufillin bilan glyukozani qo’shib, ehtiyotlik bilan venaga yuboriladi. Yurak faoliyati susaygan taqdirda kordiamin, koffein, kamfaralarning biri inyeksiya qilinadi. Teri holatiga alohida e’tibor berish zarur.

Ovqat va suyuqlik ham bemor ahvoliga qarab maromida beriladi. (№5 va №6 stol). Ich qotib ketsa, magneziy sulfat eritmasidan surgi qilinadi. Keyingi davolash choralari gepatit va xolesistitdagi kabi. Og’riq xurujlari orasida bemorga o’simlik va sut mahsulotlaridan tayyorlangan parhez taomlar buyuriladi. Ichak faoliyati nazorat qilib turiladi. Ishqoriy suvlar (Borjomi, Essentuki) mineral xolesistitni davolashdagiga o’xshash bo’lib, bemor kurortlarda (essentuki, Borjomi) davolanadi. Agar o’t sanchig’i tez-tez takrorlansa, xirurgga murojaat qilish kerak. Xolesistit va xolangitni o’z vaqtida davolash, ichakning normal ishlashi, parhezga rioya qilish o’t toshi kasalligini oldini olishning muhim omillaridandir.

Adabiyotlar: 1. Ichki kasalliklar F.I.Kamarov, V.G.Kukes., A.S. Smetnyov., Tibbiyot nashriyoti, Moskva 1981 yil 86-136,171-187 betlar. 2 Ichki kasalliklar A.B. Sharopov. Abu Ali Ibn Sino nashriyoti Toshkent 1991 yil 3-40 betlar. 1. Tibbiyot hamshiralari o’quv qo’llanmasi Ramazonova R.A. Syomina Yu. G. Toshkent O’qituvchi nashriyoti 224-232 betlar.

O'xshashlar

Turli yoshdagi bolalarda uchraydigan oshqozon ichak kasalliklari

O’t pufagi va jigar meridianlarining tavsifi, qo’llashga ko’rsatmalari

Me’da va o’n ikki barmoq ichakning yara kasalligi

Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklari gastrit, surunkali pankreatit

Оvqat hazm qilish, endokrin va moddalar almashinuvi hamda siydik tanosil sistemalari kasalliklari