Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklari gastrit, surunkali pankreatit - Tibbiyot - Referatlar

Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklari gastrit, surunkali pankreatit

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

92.5 KB

Ko'chirib olish

Ovqat hazm qilish sistemasi kasalliklari gastrit, surunkali pankreatit Reja: 1. Ovqat hazm qilish tizimi kasalliklari haqida umumiy ma'lumot. 2. Surunkali pankreatit kasalligining etiologiyasi va patogenezi. 3. Surunkali pankreatit kasalligining klinik belgilari, davosi va oldini olish. 4. Surunkali gastrit etiologiyasi, patogenezi, klinik belgilari, davosi va oldini olish.

Hazm tizimi kasalliklari, ichki kasalliklar orasida muhim o’rin egallaydi. Bu holat mazkur kasalliklarning ayniqsa, yosh va mehnatga qobiliyatli aholi orasida keng tarqalishi bilan bog’liq. Hazm tizimi doimo tashqiy muhit omillari, birinchi navbatda ovqatlanish tabiati, mehnat va turmush sharoitlari ta’siri ostida turadi. Yangi endoskop va ultra tovush tekshirish usullari paydo bo’lishi, hamda xastalikning oldini olish va davolashdagi yutuqlar natijasida gastroenterologiya oxirgi 30 yil ichida juda tez rivojlandi. Zamonaviy klinik gastroenterologiya fanlari o’rtasidagi mutaxassislik hisoblanadi, uni mukammal o’rganish ko’p kuch talab qiladi. Hazm a’zolari kasalliklariga qizilo’ngach, me’da, ichak, jigar, me’da osti bezi kasalliklari kiradi. Tarifi. Surunkali-pankreatit-fermentlarining o’z-o’zidan faollashishi ta’sirida me’da osti bezining autilizi (yemirilishi ) bilan ifodalanadi. Tarqalishi. Surunkali pankreatit har xil yoshda, ayniqsa 35-45 yashar ayollarda ko’p uchraydi. Bu xastalik 10000 shahar aholisi soniga o’rta hisobda 22 tadan to’g’ri keldi. Qishloqliklar shaharliklarga nisbatan kamroq xastalanadilar (10:10000). Tasnifi. a. Surunkali kalsifikatsiyalovchi pankreatit ( 49-95 foiz holatda). a. Surunkali obstruktiv pankreatit. v. Surunkali fibrozli- indurativ pankreatit g. Me’da osti bezining kislotasi (pufagi) yoki soxta kislotasi. Etiologiyasi. - O’tkir pankreatitning to’la-to’kis davolanmasligi - Alkogolizm

- O’t yo’llari, me’da va o’n ikki barmoq ichak kasalliklari (o’t tosh kasalliklari, o’n ikki barmoq diverkulasi, surunkali gastrit). - Alimentar omil-ovqatlanish tartibining buzilishi, taom tarkibida oqsil, yog’lar, antioksidantlar tanqisligi. -Gormonal va modda almashinuvi buzilishlari-giperlipidemiya, giperkalsimiya. -Har xil zaharli moddalar (kimyoviy, dori preparatlari) ta’siri. -Qon tomir sistemasi o’zgarishlari tufayli vujudga keladigan qon tomirlar spazmi, emlobiya va tombozlar ta’sirida me’da osti bezida mahalliy qon aylanishining buzilishi. -Allergik reaksiyalar -Nasliy moyillik Patogenezi. a. O’t-tosh kasalligida o’t yo’li pankreas yo’li bilan qo’shilib, umumiy yo’lini tashkil qilsa, (jigar-pankreas naychasining sfinkteri chandiqlansa yoki naycha tosh bilan bekilsa) o’t (odatda infeksirlangan) pankreas to’liga tushadi va pankreas shirasi fermentlarini faollashtiradi. b. Pankreas yo’li tosh bilan to’kilganda, uning shilliq pardasi shishganda pankreas shirasi oqimining buzilishi, (dimlanishi), fermentlar faollashuvi vujudga keladi. Buning natijasida qon qo’yilishi yoki yog’ nekrozlari bilan me’da osti bezi parenxemasining fermentativ hazm qilinishi (autolizm) rivojlanadi. v. Pankreatit rivojlanihi mexanizmida bezning ko’tarilib chiqadigan shira yo’llarining ikkilamchi infeksiyasi ham muhim rol o’ynaydi.

Moyil omillar. -Faterev so’rg’ichining spazmi, yallig’lanish stenozi yoki o’smasi- pankreas shirasini o’n ikki barmoq ichakka tushishiga to’sqinlik qiladi (shira dimlanadi). -Oddiy sfinkterining yetishmovchiligi-o’n ikki barmoq ichakdagi narsalarni me’da osti bezi yo’liga erkin tushishiga sharoit tug’diradi Patologik antomiyasi. Morfologik o’zgarishlar bezning shishishi, hol-hol qon qo’yilishi, nekroz bo’lishi, biriktiruvchi to’qima o’sib ketishi va bez hujayra elementlarining asta-sekin atrofiyaga uchrab borishi bilan ifodalanadi. Bezning ayrim bo’lakchalari orasi ham, ularning ichida ham sklerotik jarayon avj olib boradi. Kasllikning dastlabki davrida bez bir qadar kattalashadi, keyinchalik chandiqli o’zgarishlar ham ohaklanish vujudga kelib, zichlashadi va kichrayadi. Kilinik ko’rinishi. Xastalik turiga, kechishiga, a’zolar shikastlanish darajasiga bog’liq bo’lib, qo’yidagi belgilar bilan ifodalanadi. -Qorinning ustki yarmida simillab turadigan va sanchiqsimon og’riqlar bezovta qiladi. Agar potologik jarayon asosan me’da osti bezi boshini zararlasa-og’riq epigastriya sohasining o’ng tomonida, aksariyat va tanasi shikastlansa-og’riq epigastriya sohasining chap tomonida, jarayon bez dumida rivojlansa-og’riq chap qobirg’a ostida joylashadi. Og’riq ko’pincha belga beriladi va qamrab oluvchi xarakterda bo’lib, epigastriya sohasidan qobirg’a yoyi bo’ylab umurtqa pog’onasiga tarqaladi. Og’riq gohida stenokardiyaga o’xshab chap kurakka, chap yelkaga yo’nalishi mumkin. Og’riq aksari, ko’p miqdorda yog’li ovqat

yoki ichkilikdan keyin paydo bo’ladi. og’riq davomiyligi-bir necha soatda bir necha kungacha. -Despepsiya o’zgarishlari –ishtaha pasayishi yoki yo’qolishi, yog’li ovqatga nefrat, ko’ngil aynishi va qusish, so’lak oqishi, qorinning dam bo’lib turishi va quldirashi, kekirish surunkali panreatitda doimo kuzatiladi. -Najasning xastalikka xos o’zgarishi- pankteatogen ich ketishi. Surunkali pankreatitning yengil holatida naja deyarli o’zgarmaydi, ich surishining ich qotishi bilan almashinib turishi kuzatiladi. Najas qo’llansa hidli, kulrang bo’tqasimon bo’lib, unda bir talay yog’ (steatoriya-“yog’li najas”) va hazm bo’lmagan mushak tolalari (kreatoriya) bo’ladi. -Me’da osti bezining tashqi sektori, faoliyati yetishmovchiligi, hazm qilish ichakda so’rilishi jarayonining buzilishi natijasida oriqlash rivojlanadi. Bunga yana ishtahaning yo’qolishi ko’maklashadi. -Ko’p hollarda me’da osti bezi endokren apparatining buzilishlari kuzatiladi. Aksariyat karbon suv modda almashinuvi buzilishi birlamchi pankreatitda vujudga keladi. Pankretit diabetida o’ziga xos xususiyatlar mavjud: og’ir darajadagi holat juda kam uchraydi, ketonuriya kuzatilmaydi, diabet komasi rivojlanmaydi. Bunda diabet odatda pankreatit belgilari paydo bo’lgandan 1-3 yil o’tgach vujudga keladi. Qonda va siydikda qand miqdorining ko’payishi patologik jarayon zo’rayishi bilan bog’liqdir. -Ko’rishda shishib kattalashgan me’da osti bezi bosh bilan umumiy o’t yo’lining bosilishi natijasida ba’zan badan terisi va

ko’zning oqi (sklerasi) sarg’ayibroq turgani, qorin terisi ostida qon qo’yilib, qolgani aniqlanadi. -Qorining chuqur paypaslaganda me’da osti bezi sohasida og’riq seziladi. Qorin devori yupqalashgan oriq bemorlarda gohida me’da osti bezi yo’g’on qayish ko’rinishida qo’lga ushlanishi mumkin. -Laborotoriya tekshirishlari. Surunkali pankreatit bilan kasallangan bemorlarda ko’pincha qonda gimoxromli anemiya, og’ir holatida esa neytrofilli leykositoz va EchT yuqoriligi, globulinlar miqdorining ko’payishi hisobga diproteinemiya, aminotranferazalar, aldolazalar, lipazalar faolligining oshishi, qon va siydikda amilaza (diastaza), qand miqdorining ko’payishi kuzatiladi. -O’n ikki barmoq ichak rentgentda tekshirilganda bez boshchasi kattalashib qolgani tufayli qovuzlog’ining kengaygani va shakli buzilgani aniqlanadi. -Ultratovush bilan tekshirishda me’da osti bezida o’zgarishlar borligi ma’lum bo’ladi. Surunkali pankreatit turlari. a. Surunkali qaytalanadigan pankreatit- taxminan 60 foizi holatlarda uchraydi, to’lqinsimon kechishi (remissiya va zo’rayish davrlarining almashinib turishi) va kriz xarakterida bo’lishi bilan ifodalanadi, xolestaz va nekroz orti krist va oqma yara hosil bo’lishi bilan kuzatiladi. Zo’rayish davrida qorinning ustki yarmida kuchli og’riq xuruji vujudga keladi, og’riq qamrab oluvchi xarakterda bo’lib, badan uvishishi, harorat ko’tarilishi, ko’ngil aynishi, qusish, qorinni dam bo’lishi, qonda leykositoz va siydikda me’da osti bezi fermentlari

miqdorining ko’tarilishi bilan kuzatiladi. Og’riqlash kaxeksiyasiga rivojlanadi. Remissiya davrida pankreatit belgilari so’nadi. b. Surunkali og’riqli pankreatit- deyarli doimiy, bir necha oyga cho’zildigan og’riq bilan kuzatiladi; og’riq, odatda, kuchsiz, ko’ngil aynishi, qusish, ishtaha pasayishi, ich ketishi, leykositoz bilan ifodalanadi, lekin kriz xarakterida bo’lmaydi. v . Surunkali “og’riqsiz” yoki “yashirin” pankreatit- ko’pincha surunkali alkogolizmga duchor bo’lgan shaxslarda, o’t yo’llari, me’da, ichak kasalliklarida uchraydi. Ovqatlanish tartibi buzilgandan keyin, ko’ngil aynishi, yog’simon yopishqoq najas paydo bo’ladi. ishtaha saqlangan holda tana vazni kamayishi, terining trofik o’zgarishlari, giperglikemiya, tashqi yoki ichki sekretsiyalarining buzilish belgilari aniqlanadi. g . Soxta o’smali (psevdotumorozli) pankreatit- 5-10 foiz holatlarda, aksariyat alkogoliklarda uchraydi. Mazkur xastalik turining asosiy klinik ko’rinishi-turg’un, og’ishmay ko’payib boradigan va uzoqqa cho’ziladigan xarakterdagi jarayon me’da osti bezining bosh sohasiga joylashadi va uni anchagina kattalashtiradi. Sarg’ayishdan tashqari barvaqt bezning funksional yetishmovchiligi belgilari (oriqlash, dispepsiya o’zgarishlari) ham paydo bo’ladi. d. Sklerozlovchi pankreatit. Xastalikning bu turida jigar ostidagi umumiy o’t yo’lining zichlanib qattiqlashgan bez to’qimasi bilan ezilishi natijasida mexanik sariqlik kuzatiladi. Asoratlari: -bezning absessga uchrashi. -taloq venasida tromboz paydo bo’lishi.

Tashxisi. Epigastriya sohasida yoki chap qovurg’a ostida joylashgan, qamrab oluvchi xarakterdagi og’riq, uning ovqatlanish tartibi buzilishi bilan bog’liqligi, qusish va qayt qilganda bemor ahvolining yengillashmasligi, beqaror yog’li najas, laboratoriya tekshirishlari ma’lumotlari, (qonda va siydikda amilaza, qonda lipaza faolligining ortishi) rentgen va ultratovush ko’rsatkichlari tashxisni asoslaydi. Qiyosiy tashxisi. -Me’da osti bezi saratoni tashxisini aniqlashda asbob-uskunalar yordamida o’rkaziladigan zamonaviy tekshirish usullari- pankreatoangiorentgengrafiya, pankreatoduktorentgenografiya (virsungografiya) muhim ahamiyat kashf etadi. Bular duadenofibroskop, exografiya, radioizotop skanirlash va kontrast moddani me’da osti bezi shira chiqarish yo’liga yuborish orqali o’tkaziladi. -Surunkali enteret, surunkali ichburug’, ichak sili kasalliklaridan surunkali pankreatit me’da osti bezining funksional tetishmovchiligi belgilarining aniqlanishi bilan farqlanadi. -Surunkali xolesistit, diskineziyasi, o’t tosh kasalligida anamnez ma’lumotlari ahamiyatli. Mazkur kasalliklarda og’riq odatda o’ng qovurg’a ostida joylashadi, o’ng kurakka va yelkaga tarqaladi, surunkali pankreatitda esa og’riq ko’pincha epigatriya sohasida yoki chap qovurg’a ostida aniqlanadi va o’rab oluvchi xarakterda bo’ladi. Duodenum suyuqligida xolesistetda-ko’p miqdorda leykositlar, epiteley hujayralari, xolesestein kristallari aniqlanadi; o’t pufagi bitib yoki burishib qolishi natijasida o’tning “V” ulushi ajralmaydi; surunkali pankreatitda esa-asosiy o’zgarishlar oshqozon osti bezi fermentlari

miqdorida kuzatiladi. Rentgent va ultratovush tekshirishlari surunkali xolesistetda o’t pufagi shakli va qisqarish qobiliyatining buzilganligi, devori holatini va unda ko’p krementlar borligini, surunkali pankreatitda esa-me’da osti bezi ohaklanishini, hajmining kattalashganligini aniqlaydi. Lekin o’t yo’llari va me’da osti bezi yallig’lanish holatlarini birlikda uchrashishini ham doimo yodda saqlash lozim. Kechishi. –uzoq cho’zladigan bo’lib, vaqti-vaqti bilan bosilib va zo’rayib turadi. Me’da osti bezi faoliyati sezilarli darajada o’zgarmasa, xastalik oqibati yaxshi, agar qandli diabet rivojlansa, oqibati yomonlashadi. Davosi. Konservativ (terapevtik) va jarrohlik usllari bilan bajariladi. Surunkali pankreatitning asoratsiz turida konservativ davolash qo’llaniladi. a. Xastalikning zo’rayish davrida bezning tashqi sekretor faoliyatini pasytiruvchi muolajalar buyuriladi. -Och qolish, ma’danli suvlarni iste’mol qilish. -Infuzion terapiya-venaga tomchilab reopoliglyukin, gemodez, fiziologik eritma, agar qandli diabet bo’lmasa 5 foizli glyokoza eritmasi yuboriladi. -Antiferment moddalar-gordoks, kontrikal yoki trasilol, selol yoki pantripin venaga tomchilab yuboriladi. -Xolinolitiklar (metasin, atroppon, platifillin), spazmolitiklar (papaverin, noshpa), ganglioblokatorlar (benzogeksoniy, kvateron, serukal, baralgin) yallig’lanish jarayonni rivojlanishida bakteriyalar ishtiroki aniqlansa, antibiotiklar (levamitsitin, tetrasiklin, morfosiklin, siparin), lepotrop moddalar (lipokain, metionin) qo’llaniladi.

-Pankreatit fermentlar-(pankreatit, panzinorm, festal) o’rinbosar davo maqsadida steatoriyani davolash va og’riqni kamaytirish uchun beriladi. -Paranefral yoki paravertebral novokainli blokada-og’riqni bosish uchun tavsiya qilinadi. b. Xastalikni renissiya davrida: -Parhez ovqat qaynatilgan, bug’da dimlangan bo’lib, oz-ozdan iliq holda kuniga 5-6 marta beriladi. Taom tarkibida ko’p miqdori oqsil (130-150g), uning yarmidan ko’pi hayvon oqsili (yog’iz go’sht, baliq, tvorog, pishloq), yog’ (80-70g gacha) va korbon suvlar (200-250g gacha) kamaytiriladi. Parhez taomni yetarli miqdorda vitaminlar, ka’liy, kalsiy, fosfor tuzlari, temir tutuvchi mahsulotlar, lipotrop moddalar bilan boyitiladi. Parhezning umumiy kaloriyasi 3500-4000 kkal bo’lishi kerak. Ovqatlanishda ham sabzavot va mevalar, qora non, sut, xamir ovqatlar, konservalar, spirtli ichimliklar iste’moli man etildi. -Pankereatit fermentlar, vitaminlar, lipotrop, moddalar qabuli davom ettiriladi. -Metabolik ta’sir ko’rsatuvchi moddalar-pentoksil 0,2-0,4g gacha 4 mahal yoki metirulasil 1g dan kuniga 3-4 marta 3-4 hafta davomida qabul qilinadi. -Hamroh kasalliklarini davolash. -Fizioterapiya – ma’dan suvlarni iste’mol qilish davom ettiriladi. Epigastriya sohasiga UVCh, SMT, DMT, UT, novokain va papaverin elektrofarezi. -Xalq tabobati. a. Qorin og’rig’ini bosish uchun:

-yalpiz o’simligidan va qoraziradan choy damlab ichiladi. -Kartoshka sharbatini 50ml dan ovqatlanishdan 30 daqiqa oldin 4 mahal ichish zarur. -15g oqqayin kurtagini ½ l spirtga yoki aroqqa bir necha kun solib qo’yiladi va 15-20 tomchidan kuniga 3 marta ovqatdan oldin qabul qilinadi. b. Ko’ngil aynishi va qusishni to’xtatish uchun: - limon po’stining spirtdagi damlamasidan 20-25 tomchisini qaynatilgan iliq suvga solib, ovqatlanishi 15-20 daqiqa oldin 3 mahal ichish darkor. - Qizil qoraqat sharbatidan ¼ stakandan ovqatlanishdan oldin kuniga 3-4 marta iste’mol qilinadi. v. Qorin dimlanishini kamaytirish maqsadida qo’yidagi choralar ko’riladi: - qoringa isitqich qo’yiladi; - pista ko’mirning 3-4 donasini qaynatilgan iliq suv bilan yutiladi; - 2 choy qoshiq maydalangan ukrop urug’ini 2stakan qaynoq suvda 10 daqiqa damlanadi, kuniga ½ stakandan ovqatlanishdan 30 daqiqa oldin kuniga 3 marta ichiladi; - 1 osh qoshiq sabzi urug’i 1 stakan qaynoq suv qo’yib, termosda 12 soat damlanadi, kuniga ½ stakandan ovqatlanishdan 30 daqiqa oldin kuniga 3 marta ichish tavsiya etiladi. g. Ishtahani ochish uchun bo’ymardon, bo’tako’z va gazak o’tlardan 10 g dan olib aralashtiriladi va 1 osh qoshiq yig’mani 500ml suvga solib, 1 soat damlanadi. So’ngra 10 daqiqa davomida ohista

qaynatiladi, tindirib kuniga 3 marta ovqatlanishdan 30-40 daqiqa oldin ½ stakandan iste’mol qilinadi. d. Buzilgan najas ajralishini davolahda qo’yidagi shifobaxsh giyohlardan foydalaniladi: - kulrang olcha xuddi mevasini (4g) 200ml qaynoq suvda 2 soat damlab qo’yiladi, suzib, ¼ stakandan ovqatdanyarim soat oldin 3 mahal ichish lozim. - 10g quruq dalachoyga 1 stakan qaynab turgan suv solib, 30 daqiqa o’rab qo’yiladi, so’ngra damlamani 1 osh qoshiqdan ovqatdan so’ng 3-4 mahal qabul qilinadi. y. Me’da osti bezi yallig’lanish jarayonini davolash uchun uch bo’lakli qoraqiz (ittikanak) qariqiz ildizi, achchiq shuvoq, dalachoy dorivor marmarak, botqoq gnafaliumi, o’simliklari, qora andiz ildizi, moychechak va kalendula gullaridan 10 g dan olib aralashtiriladi va yig’maga 500 ml qaynoq suv solib damlanadi, so’ngra suzib, ½ stakandan ovqatdan 30 daqiqa oldin 3 mahal ichiladi. Profilaktikasi. a. Surunkali pankreatitning vujudga kelishida etiologik rol o’ynaydigan kasalliklarni (oshqozon, ichak, o’t yo’llari kasalliklari) o’z vaqtida to’la-to’kis davolash. b. Surunkli zaharlanishga (alkogolizm, saturnizm) barham berish. v. Tartibli ovqatlanish g. Semirishni oldini olish Surunkali gastrit-me’daning surunkali distrofik yallig’lanishi bo’lib, unda me’daning shira ajratish va marom bilan harakat qilishi

buziladi. Surunkali gastrit ovqat hazm qilish organlari kasalliklari orasida yetakchi o’rin egallaydi. Etiologiyasi. Rivojlanish sabablari ko’p, aksariyat hollarda bir necha sabablardan rivojlanishi mumkin. 1. Egzogen sabablar. 2. Endogen sabablar Egzogen sabablarga: surunkali gastritning kelib chiqishida 1982 yilda Avstraliyalik olimlar Varren, Matchel, spiralga o’xshagagan bakteriyaning rolini ta’kidlaydilar. Uning nomini Kampil piloriy bakteriyasi deb atagan. Oshqozon shililq qavati biopsiya qilib tekshirilganda shu mikrob 100% hollarda topilgan. Ovqatlanishning buzilishi. (ovqatlanish me’yorining buzilishi, o’ta to’yib ovqatlanish, to’liq chaynamasdan yutish, qattiq, achchiq, issiq ovqatlar iste’mol qilish). Chekish va spirtli ichimliklar ichish. Asabiy zo’riqish. Kasbga oid zararli moddalar. (metal, paxta changlari, kislota va ishqorlar). Dorivor moddalarni uzoq vaqt iste’mol qilish. Endogen sabablarga: surunkali yallig’lanish (og’iz bo’shlig’i va xalqumning, nafas olish organlarning yallig’lanish kasalliklari, o’pka sili, surunkali xolesistit, enteropolit) kiradi. Endokrin bezlar kasalliklari (Addisson kasalligi, gipotireoz, bo’qoq, Isenko Kushing kasalligi, qandli diabet). Kasallangan organlardan reflektor ta’sir etishi (xoletsistit, gipotet). Modda almashinuvining buzilishi (o’ta semizlik organizmda temir moddasining yetishmasligi, podagra). To’qima gepoksiyasiga olib keluvchi kasalliklar (yurak tomir yetishmovchiligi, jigar va buyrak yetishmovchiligi). Allergiya natijasidagi surunkali gastrit. O’tkir gastrit o’z vaqtida davolanmasligi.

Patogenezi. Gastrit rivojlanishida ekzogen va endogen sabablarning uzoq vaqt ta’sir etib turishi kuzatiladi. Gastrit rivojlanishida qatnashadigan muhim omil me’daning harakat vazifasining buzilishi hisoblanadi. U me’da mushak pardasini tonusining yo kuchayishi, yoki keskin pasayishi bilan o’tadi. Har ikkala holda ham ovqat hazm qilish jarayoni o’zgaradi va me’da shilliq pardasi yallig’lanib, o’zgarib, vaqt o’tishi bilan surunkali xarakter oladi. I. Me’da devori hujayralarida xlorid kislota ishlab chiqarishning buzilishi, harakat va evakuator vazifasining, me’da devorida qon aylanishining buzilishi me’dada o’zgarishlarga olib keladi. 1. Ko’p ishlanishi natijasida vodorod, ioni ko’payib, sulfatazaning aktivligini susaytiradi, sulfataza me’da shirasi tarkibining buzilishiga olib keladi. 2. Harakat va evakuator vazifasining buzilishi: a) og’riq paydo bo’lishiga; b) me’da va ichak dispepsiyasi simptomlariga; v) me’da shirasining buzilishiga olib keladi. Shunday qilib, me’daning harakati va evakuator vazifasining buzilishi, o’n ikki barmoq ichak ishirasining me’daga otilishi kuzatilib, unda oshqozon osti bezining shirasi va o’t kislotasi me’dada sof vodorod ioni hosil bo’lishini kuchaytiradi. Bu esa me’da shirasi ajralishini susaytiradi, uning vazifasini pasaytiradi, natijada me’da shilliq pardasini tubdan o’zgartiradi. Me’da shilliq osti qavatida arteriya va vena tomirlar orasida qo’shimcha yo’l ochilib, bu esa me’da devorining kamqonligiga olib kelib, uning regenator vazifasini buzilishiga olib keladi.

II. Epitelial bezlar regeneratsiyasining buzilishi surunkali gastritning rivojlanihida asosiy rol o’ynaydi. Boshqa hamma hollar egzogen va endogen sabablarning, me’da shilliq pardasining jarohatlanishi natijasidir. Kasallik rivojlanishida shilliq parda ostida shish va yallig’lanish vujudga keladi. Surunkali gastritda me’da shilliq qavatining tarkibi o’zgaradi, plazmatik to’qimalar kuchayib, qalin to’qimalar kamayadi. Klinik manzarasi. Bemorlarning qorinda to’sh osti sohasidagi doimiy o’rtacha og’riqdan, ishtaha pasaygani, og’izdan yoqimsimsiz maza bo’lib turishi, yeyilgan ovqat ba’zan palag’ag’da tuxum, achchiq suyuqlik bilan kekirish, zarda qaynashi, ba’zan qusishdan noliydilar. Og’riq me’da muskullarining cho’zilib ketganligi yoki, tortishib qisqarishi sababli paydo bo’ladi. yallig’langan shilliq parda har qanday mexanik ta’surotda og’riq manbai bo’lib qoladi. Siqilishdan kelib chiqadigan og’riqqa me’da shirasi kislotaligining oshganligi sabab bo’lishi mumkin. Agar o’nikki barmoqli ichakka me’da shirasi bilan konsentrlangan xlorid kislota tushsa va u o’nikki barmoqli ichakning ishqoriy eritmasi bilan neytrallanmasa, bu hollatda shilliq parda uzoq vaqtgacha ta’sirlanib qoladi. Bu o’z navbatida pilorusning ko’p vaqtgacha reflettor siqilishh holatida bo’lishiga olib keladi, bu og’riqqa sabab bo’ladi. Nordon me’da shirasi ajralishi me’daga ovqat tushganda ro’y beradi, shuning uchun og’riq ovqat yeyish bilan bog’liq bo’ladi. Me’da nordon suyuqlikdan ozod bo’lganda pilorusning reflektor spazmi to’xtaydi, shuning uchun me’dadagi og’riq pasayadi yoki qusishdan, me’da shirasining xlorid kislotani neytrallashga yordam beradigan natriy

gidrokarbonat ichilgandan keyin batamom to’xtaydi. Agar og’riq shira haydaydigan ovqat yeyilgandan keyin paydo bo’lsa, og’riqqa me’da shirasining ortiqcha ajralishi sabab bo’lganligi haqida fikr yuritish mumkin. Me’da va qo’shni a’zolar (jigar, o’t qopchasi, me’da osti bezi, yo’g’on ichak, qorinning oldingi devori) o’rtasida hosil bo’lgan bitishmalar bemor u yonboshidan, bu yonboshiga ag’darilganda, kuchanganida, gavdasini orqaga engashtirganida, balan joydan biron narsani olishga urinib cho’zilganida og’riq paydo bo’lishiga olib keladi. Kasallikning ko’p uchraydigan belgilaridan biri zarda qaynash hisoblanadi. Zarda qaynashiga me’da muskullarining keskin qisqarishi sabab bo’ladi, uning suyuqligi, xususan xlorid kislota, qizilo’ngachning pastki qismiga otilib chiqadi va uning shilliq pardasini ta’sirlantiradi. Zarda qaynashidan tashqari, achchiq kekirish va qayt qilish kuzatiladi. Sekretor yetishmovchiligi bilan o’tadigan gastritda to’sh osti sohasida oz-moz og’riq, og’riqlik sezgisi, yeyilgan ovqat, palag’gda tuxum hidi, yoki havo bilan kekirish qayt etiladi. Bemorning umumiy ahvoli unchalik yaxshi bo’lmaydi, ishtahasi yomonlashadi, mehnat qobiliyati pasayadi, ichi suyuq ketadi. Gastrit monoton (bir xil) kechadi, bemorlarni kuzatish bemor ahvolining yomonlashganini ko’rsatmasa-da, ayni vaqtda “tinch” davrlar ham bo’lmaydi. Sekretsiyasi pasaygan gastriit aksariyat shunday kechadi. Oshgan yoki normal sekretsiyada kasallik to’lqinsimon rivojlanadi: qo’zish davrlari jarayonining so’nish davrlari bilan almashinib turadi.

Qusish-gastritda doimiy belgidir, aksariyat u pasaygan sekretsiyali gastritda me’dada ovqat moddasi yoki suyuqlik tutilib qoladigan me’daning harakat vazifasi susayganda ko’riladi. Me’da anchagina to’lib ketganda uning muskulaturasi reflektor siqilishiga uchraydi. Ovqat qizilo’ngachning pastki qismiga o’tib, qusuq massalari ko’rinishida tashqariga otiladi. Surunkali gastritning abyektiv belgilari ko’p emas. Til oqimtir karash bilan qoplanishi mumkin. Qorinni palpatsiya qilib ko’rilganda to’sh osti sohasida og’riq qayt qilinadi, biroq ayrim hollarda og’riq bo’lmaydi. Aksariyat surunkali gatrit qorin bo’shlig’idagi boshqa a’zolarning potologik buzilishi bilan o’tadi va bu holda yangi klinik belgilar paydo bo’ladi. Kasallikka o’t ajratuv tizimi jalb etganda o’ng qovurg’alar ostida og’riq va o’t yo’llari kasalliklariga aloqador belgilar aniqlanadi. Kolit rivojlanganda yo’g’on ichak yo’li bilan og’riq bo’ladi. Tashxisi. Me’da kasalligini, xususan gastritni tashxislash uchun zondlashning ahamiyati katta. Axlatni yashirin qon borligiga tekshirish g’oyat muhim. Bu me’dadan yashirin qon ketayotganligini aniqlashga imkon beradi. So’ngi vaqtlarda elastik gastrofibroskoplar tobora keng tarqalib boryapti. Ular me’da shilliq pardasi va o’nikki barmoq ichak so’g’onini ko’zdan kechirishnigina emas, balki, biopsiyasiya qilish, suratga olish va zarurat bo’lganda me’da peristaltikasini kinoga olishga ham imkon beradi. Me’da va o’n ikki barmoq ichakdagi potologik o’zgarishlar to’g’risida batavsil tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Me’daninig tekshirish usullaridan gastroelektrografiya va radio telemetriya tashxis qo’yishda zarur ma’lumotlar beradi .

Davosi. Davoni mehnat va turmush tartibini me’yorga keltirishdan boshlanadi. Har bir bemor uchun shaxsiy davo tadbirlarini davolovchi vrach belgilaydi. Davolashning ayrim umumiy prinsiplariga to’xtalib o’tamiz. Bemor ovqatni o’z-o’zdan nisbatan qisqa vaqt oraliqdagi (kuniga 56 marta) ma’lum soatlardagina yeyishi kerak. Jismoniy va ruhiy zo’riqishlardan saqlanish zarur. Bemor uyda ovqatdan keyin o’rinda qorniga iliq isitqich qo’yib yotib dam olishi kerak. Gastrit qo’zimagan davrlarda bemor ambulatoriyada davo oladi. Tibbiyot hamshirasi ayrim davo muolajalarini ado qila olishi, masalan, me’dani yuvishni bilishi kerak. Me’dani yuvish ayniqsa me’da zondi yordamida qatiyan vrach ko’rsatmasi bo’yicha bajariladi. Ayrim hollarda vrach ma’dani “xonaki usul” da-zondsiz yuvishni tavsiya qiladi. Bu davo chorasi shunga asoslanganki, qator kasallik sezgilarini (to’sh ostida og’irlik sezgisi, ko’ngil aynishi, so’lak oqishi) paydo qiladigsn ko’p miqdordagi shilimshiqni me’dadan suniy qustirish yordamida chiqariladi. Buning uchun ozroq natriy korbinatni (har bir stakan ichimlik suvga ½ choy qoshiqda) 4-5 stakan iliq suvda eritiladi. Bemor 4-5 stakan eritmaning hammasini ichadi, shundan so’ng barmoqlari bilan til ildiziga ta’sirlantirib qayt qiladi. Ba’zan me’da mineral suv bilan yuviladi. Me’dani necha marta yuvish kerakligini vrach belgilaydi. Bu jarayonning og’ir-yengilligiga bog’liq. Zaharlanish bilan bog’liq o’tkir gastrit da va diagnozni aniqlash talab etiladigan hollarda yuvindi suvni laboratoriya tekshirishlari uchun qoldiriladi. ularni toza idishga yig’iladi va og’zini mahkam berkitib salqin joyda saqlanadi.

Me’dasi yuvilgan bemor 512 minutgacha qorniga iliq isitgich qo’yib yotishi kerak. Isitgich og’irlashib ketmasligi uchun ko’p suv quymaslik lozim, isitgichdagi suv juda ham qaynoq bo’lmaligi kerak. Uni qoringa to’g’ridan-to’g’ri qo’ymay, masalan ikki qavat qilib buklangan sochiq ustidan qo’yish kerak. Parhez ovqatlarning ahamiyati katta. Surunkali gastriti qo’zigan bemorga dastlabki kunlarda ovqat yeyishga ruxsat etilmaydi, surunkali gastritning o’rtacha ifodalangan hollarida, ayniqsa remissiya bosqichida parhez ovqatlar birmuncha xilma-xil bo’ladi. Parhez tayinlashda ko’pgina omillar: yosh xususiyatlari, bemorning odatlarini hisobga olish kerak. Surunkali gastritli bemorning taxminiy menyusi organizmning hayot faoliyati uchun zarur barcha ovqatlanish kopmonentlari (oqsillar, yog’lar, uglevodlar, mineral tuzlar)ni o’z ichiga oladi. Ertalabki birinchi marta yeyiladigan ovqat hajmi jihatidan katta bo’lmasligi kerak, chunki uyqudan keyin hazm shiralari birmuncha sekinlashgan bo’ladi. Ovqat mahsulotlarining bir qismi ichakni ta’sirlantirishi va uning ishini buzilishi (masalan, ich ketishi) mumkin. Nonushtaga yaxshisi manniy bo’tqasi yoki guruchli bo’tqa, bug’da pishgan kotlet yeyish, bir stakan qaynoq bo’lmagan suyuqroq choy ichish kerak, shuningdek kartoshka yoki sabzi pyuresi, bug’da pishgan oqsilli amlet, qaynatilgan yog’siz baliq, qaynatilgan gulkaram, qaynatilgan lavlagi tavsiya etilishi mumkin. Kofe, kakao ichmaslik kerak, chunki bu ichimliklar me’da shilliq pardasiga yomon ta’sir qiladigan moddalar saqlaydi. Qalampir, xantal, yer qalampir, sirka ratsiondan chiqariladi. Hazm shirasi

sekretsiyasi buzilganda ovqat yaxshi hazm bo’lmaydi, shuning uchun ko’p ovqat yeyish bemorning hazm apparatiga yomon ta’sir qiladi. Nonushtadan keyin 2-3 soat o’tgach ikkinchi marta ovqat yeyish mumkin. Olma, olcha, olxo’ri, malina yoki qora smorodinadan tayyorlangan kompot yoki suyuq kompotdan bir stakan, shuningdek sut, bir kunlik qatiq yoki yangi kefirdan bir stakan ichish mumkin. Yong’oqdan tayyorlangan kofeni sut bilan ichishga ruxsat etiladi. Ko’rsatib o’tilgan ichimliklarni biri blan buterbrot (bir kunlik oq non burdasini ozgina yangi sariyog’, qora smorodina yoki olma shinnisi bilan) yeyish mumkin. 2-nonshtadan keyin 2-3 soat o’tgach uchinchi marta ovqat yeyish kerak. Yaxna ovqat-vinegret (ozgina kungaboqar moyi qo’shilgan qaynatilgan kartoshka, lavlagi, sabzi). Birinchi ovqatga taxminan yarim likopcha sho’rvo beriladi. Go’sht, tovuq, baliq bulyonlari shira haydovchi ta’siriga ega va sekretsiyasi pasaygan gastritda berilishi lozim. Sabzavotli sho’rvalar, shuningdek yangi karamdan tayyorlangan sho’rvadan tashqari, tushlik ovqat menyusiga suli vermishel yoki guruchli sho’rvalar, ikkinchi ovqatga go’sht, baliq, tovuqdan bug’da pishgan kotlet, qaynatilgan tovuq go’shti, qaynatilgan yog’siz baliq, garniriga kartoshka yoki olma, pishmagan nok, qizil va oq smorodina, ryabinadan tayyorlanmaslik kerak. Qand sharbatida pishirilgan olmalar, meva va danakli meva mussi; qand kukuni bilan ko’pchitilgan oqsil, shakar bilan ko’pchitilgan qaymoq, ozroq muzqaymoq, vitaminlarga boy meva suvlari va sharbatlari tavsiya qilinadi.

Tushlikdan 2-3 soat o’tgach tushlikdan keyin ovqat (poldnik) bir stakan choy bilan bulochka yoki buterbrod bilan ozroq yangi sariyog’ yoki kefir, bir kunlik prostokvasham sut, kompot, kisel beriladi. Beshinchi marta kechki ovqat yeyiladi: qaynatilgan kartoshka, do’lma, meva sharbati, qo’shilgan guruchli yoki mannaya bo’tqa, tvorog bilan sut, jigar pashtet, ilitilgan tuxum, suyuqroq qilib damlangan choy, qandli iliq sut. Agar gastritli bemor kech soat 7-8 da ovqatlansa, shundan keyin yana bedor bo’lib, ishtaha qo’zg’aydigan biror ishni bajara oladigan bo’lsa, uyqudan oldin yana ozroq ovqat yeyishi mumkin. O’z- o’zidan ravshanki, bemorning o’ziga xos odatlarini hisobga olish kerak. Agar biz gastritli bemorga 5-6 marta ovqatlanishni tavsiya etar ekanmiz, har gal ovqatning miqdori ko’p bo’lmasligiga ahamiyat berish kerak. Me’da shirasi seketsiyasi oshgan bo’lsa, ichi bo’sh me’da shilliq pardasiga xlorid kislotaning ta’sir qilishi, ko’ngildagidek bo’ladi. Bunday hollarda kuniga 5-6 marta ovqat yeyish o’zini, to’la-to’kis oqlaydi. Bemor tunda ichi achishib ketayotganidan uyg’onib ketsa, tayyorlab qo’yilgan bir stakan sut, kompot yoki suyuq kisel ichib yotishi kerak. Gastritga davo qilishga to’g’ri tayinlangan parhez ovqatlarining katta ahamiyati borligini unutmaslik kerak. 1. me’daning yallig’langan shilliq pardasiga parhezdan tashqari qo’yidagi dori moddalari ishlatiladi. A) pirimidin asosli, metilurasil 0,5 g dan kuniga 3 marta 3-4 hafta, pentoksil 0,1 g dan kuniga 3 marta, 2-3 hafta.

B) anabolik garmonlar; nerobol 0,005 g kuniga 3 marta, retabolil 50 mg mushak orasiga har 10-14 kunda bir marta. V) vitaminlar; B 1 , B 6 5% -1,0 mushak orasiga askorbin kislota 5%- 2,0 mushak orasiga 2-3 hafta mobaynida. G) me’da devorning qon aylanishini yaxshilash uchun 2ml mushak orasiga kuniga 1 marta bir oy mobaynida qo’llaniladi. 2. Me’da shirasi ishlab chiqarishni yaxshilash, me’da ichidagi kimyoviy o’zgarishlarni yo’lga solish uchun, a) sof me’da shirasi 1 osh qoshiqdan 3 marta ovqat bilan birga beriladi. 3. Me’daning harakat vazifasiga ta’sir etish a) silliq muskulatura tonusiga ta’sir etish: papaverin, no-shpa 0,08 g 3-4 marta yoki 2%-2,0 mushak orasiga, serukal 10 mg dan kuniga 2-3 marta ovqatdan oldin; b) xolinoblokatorlar: atropon sulfat 0,1% eritmadan 6-8 tomcho ovqatdan 30-40 min oldin, platifillin 1ml 0,2% li eritma teri ostiga; v) fizioterapevtik usul, issiqlik bilan davolash usullari (induktotermiya, parafin applikatsiyasi, ozokerit). Kalsiyni novokain bilan elektroforez qilish. 4. Ichakdan ovqat hazm bo’lish jarayonini yo’lga solish: a) fermentli dori moddalari buyurish: panzinorm 1 tabletkadan 3 marta ovqat bilan, pankreatit 1 g dan 3 marta ovqatdan oldin. b) enteroseptol, meksaform, intestopan ichak mikroflorasiga ta’sir etadi. Sanatoriy-kurortda davolanish ham g’oyat muhim. Bizning mamlakatimizda bunday davo Chinobod, Toshkent mineral suvlari kabi mashhur kurortlarda va boshqa mahalliy kurortlarda olib boriladi. Mineral suv (boshqa davolash tadbirlari bilan birga) kasallik qo’ziganda

ambulatoriya va shifoxonada davolash davrida ham qo’llaniladi. Mineral suvlardan karbonatli yoki xlorid–gidrokarbonat-natriyli suvlar juda yaxshi foyda beradi. Ularni kuniga 2-3 marta ovqatdan oldin ½ stakandan ilitilgan holda tayinlandi. Surunkali gastritda ular hazm bezlari faoliyatini yaxshilaydi, me’daning sekretor va mator faoliyatini ketishiga va haydaishiga yordam beradi. Davolashni odatda kam minerallangan suvlardan boshlanadi, asta-sekin ko’proq munerallangan suvlardan o’tiladi. Sekretsiya ajralishi va me’da suyuqligi kislotaliligi oshgan gastritda odatda borjom, sekretsiyasi pasaygan gastritda Essintuki № 17 tayinlanadi. Profilaktikasi. Avvalo o’tkir gastrit profilaktikasidan iborat bo’lib, bu ovqatdan zaharlanish, sanoat va maishiy zaharlardan zaharlanishning oldini olishni o’z ichiga oladi. Oziq-ovqat mahsulotlariga yaxshi pazandalik ishlovi berishga, ayniqsa yirik umumiy ovqatlanish korxonalarida tayyorlash jarayoni ustidan sanitariya nazorati olib borish ovqatdan zaharlanishdan saqlab qoladi. Surunkali gastritning oldini olish uchun qorin bo’shlig’i a’zolarining ham o’tkir, ham surunkali yallig’lanish kasalliklari: kolit (yo’g’on ichak yallig’lanishi), xolesistet (o’t qopchasi yallig’lanishi), appendiset (chuvalchangsimon o’siq yallig’lanishi) ga qunt bilan o’z vaqtida davo qilish zarur. Bundan tahqari, otit, gaymorit, kabilarni o’z vaqtida davolashning ahamiyati ham katta. Spirtli ichimlikni, ayniqsa qo’lda tayyorlangan alkogolli ichimliklarni suiste’mol qilishga qarshi uzil-kesil kurash olib borish zarur. Samogonda juda ko’p zararli birikmalar (sivush moyi) bo’ladi,

ular me’da shilliq pardasi avvaliga birmuncha qalin tortadi, so’ngra atrofiyaga uchraydi. Buzilib qolgan oziq-ovqat mahsulotlarini, pazandalik jihatidan yetarlicha ishlov berilmagan ovqatni yeyish mumkin emas, o’tkir ziravorlarga ruju ruju qilmaslik kerak. Birlamchi va ikkilamchi profilaktika degan tushuncha mavjud. Agar gastrit kasalligi (o’tkir va surunkali) profilaktikasi birlamchi bo’lsa, surunkali gastrit asoratlarining profilaktikasi ikkilamchi hisoblanadi. Surunkali gastrit profilaktikasining uning zo’rayishining oldini olishdir. Agar davo tadbirlari bilan potologik jarayonni to’xtatishga va hatto me’daning normal faoliyatlarini amalga tiklashga muvaffaq bo’linsa, remissiya bosqichi (baqaror yaxshilanish) yuz beradi. Bu davrda gastrit zo’rayishining oldini olish uchun, bemor kuntartibiga ayniqsa qattiq rioya qilishi kerak. Bu avvalo me’yorli ovqatlanish tartibi, mehnat va dam olish davrlarini to’g’ri alishtirib turishdan iborat. Surunkali gastritli bemorning ovqatlanish ritmi buzilishi va ichakni o’z vaqtida bo’shatib, bo’lmasligi bilan bog’liq ishni bajarishi tavsiya etilmaydi, bu ham hazm apparatining har qanday kasalligida ayniqsa zararli. Bundan tashqari, bemor juda issiq ovqat, o’tkir taomlar, sho’r va dudlangan mahsulotlar yeyish mumkin emas. Gastritda ovqat hazm qilish jarayoni buzilgan, shuning uchun ovqat me’daga mexanik jihatdan yaxshi ishlov berilib turilishi kerak. Buning uchun go’sht qiyma qilinadi, sabzavotlar qirg’ichda maydalanadi va hokazo. Biroq og’iz bo’shlig’ida ovqatga mexanik ishlov berishda to’la qimmatli chaynov apparati muhim rol o’ynaydi, shuning uchun tishlarni o’z vaqtida

davolatish va kerak bo’lsa suniy tish qo’ydirish me’da kasalliklari, shu jumladan gastrit profilaktikasining chorasi hisoblanadi. Kontrol savollar. 1. Surunkali pankreatit (SP) ning yuzaga kelishida qanday asosiy va ko’maklashuvchi omillar ishtirok etadi. 2. SP rivojlanishi mexanizmlarini tariflang. 3. SP klinik ko’rinishi qanday belgilar bilan ifodalanadi. 4. SP bilan og’rigan bemorlar qonidagi o’zgarishlarni izohlang. 5. SP ning qanday turlari tafovut qilinadi. 6. SP zo’rayishii tashxislaydigan muhim ahamiyatga ega bo’lgan laboratoriya ko’rsatkichlarini ayting.

Adabiyotlar: 1. Ichki kasalliklar F.I.Kamarov, V.G.Kukes., A.S. Smetnyov., Tibbiyot nashriyoti, Moskva 1981 yil 4-85 betlar. 2. Ichki kasalliklar O’.B. Sharopov. Abu Ali Ibn Sino nashriyoti Toshkent 1994 yil. 3. Ichki kasalliklar S.N.Bobojonov, Abu Ali Ibn Sino Toshkent 2003 yil. 4. Tibbiyot hamshiralari o’quv qo’llanmasi Ramazonova R.A. Syomina Yu. G. Toshkent O’qituvchi nashriyoti 224-232 betlar.

O'xshashlar

Ovqat hazm qilish a’zolari kasalliklari

OVQAT HAZM QILISH A`ZOLARI KASALLIKLARI

Ovqat hazm qilish

Ovqat hazm qilish fiziologiyasi

Ovqat hazm qilish tizimi