Оvqat hazm qilish, endokrin va moddalar almashinuvi hamda siydik tanosil sistemalari kasalliklari - Tibbiyot - Referatlar

Оvqat hazm qilish, endokrin va moddalar almashinuvi hamda siydik tanosil sistemalari kasalliklari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

82.5 KB

Ko'chirib olish

О vqat hazm qilish, endokrin va moddalar almashinuvi hamda siydik tanosil sistemalari kasalliklari R e j a: 1.Ovqat hazm qilish organlar tizimi kasalliklari haqida umumiy ma'lumot, kelib chiqish sabablari, klinik manzarasi. birinchi tibbiy yordam ko’rsatish va p rofilaktikasi . 2. Diffuz toksik buqoq va qandli diabet kasalligi, kelib chiqish sabablari. klinik manzarasi, giperglikemik va gipoglikemik koma holatlarida birinchi tibbiy yordam ko’rsatish, oldini olish choralari. 3.Siydik tanosil organlari tizimi kasalliklari haqida umumiy ma'lumot, kelib chiqish sabablari, klinik manzarasi, birinchi vrachgacha yordam berish, profilaktikasi. 4.Buyrak tosh kasalligi, kelib chiqish sabablari, klinik manzarasi, buyrak sanchig’i xuruji va o'tkir siydik tutilihida birinchi vrachgacha yordam ko’rsatish.

Ovqat hazm qilish tizimi kasalliklariga gastrit, oshqozon va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi, enterit, k о lit, pankreatit, xolesistit kabi kasalliklar kiradi. Gastrit - oshqozon shilliq qavatining yallig'lanishi kasalligidir. Etiologiyasida alimentar - ovqat omili katta ahamiyatga ega. Sifatsiz ovqat ist'emol qilish, haddan tashqari issiq, sovuq, achchiq ovqatlar yeyish, buzilgan ovqatlarni yeyish, ovqatni yetarli chaynamaslik gastrit kelib chiqishiga sabab bo'ladi. Ayrim hollarda gastrit qator boshqa ichki kasalliklardan keyin kkilamchi rivojlanadi. Masalan: yurak yetishmovchiligida (dimlanish hisobiga), yuqumli kasalliklarda (angina.gripp.sil), kasb kasalliklarida (kislotalar, ishqorlar, simob, qo’rg'oshin, fosfor va hokazo bilan ishlash), t a'sirlovchi d ori moddalar qabul qilganda (asetilsalisilat kislota, gormonlar, kaliy yodit, rezerpin) va boshqalarda. Shunday qilib gastritning kelib chiqishida ham ekzogen (tashqi), ham endogen (ichki) omillar ahamiyatga ega. Kechishiga qarab o'tkir va surunkali gastritlar farqlanadi. O'tkir gastrit odatda ovqatlanish tartibi buzilganda ovqatdan 3-5 soat o’tgach rivojlanadi, ba'zan u shiddatli kechishi ham mumkin. Klinik manzarasi. Bemor ishtashasi yo’qligidan, ko’ngil aynishi, kekirish, ovqat, s hilliq, o’t aralash qusishdan, qorinning yuqori qismida og’riq turishi, og'irlik sezish, bosim, b a'zan tutib qoladigan og'riqdan, og'iz bemaza bo'lishidan shikoyat qiladi. Bundan tashqari. harorat ko’tarilishi, bosh og'rig'i, bosh aylanishi, ko'z oldini qorong'ilashishi kuzatiladi. Umumiy ahvoli qoniqarli yoki o'rtacha og'irlikd, tilini karash bog'lagan, og'zidan yomon hid kelishi mumkin, qorin dam bo'lib, paypaslaganda og'riq bo'ladi. Ich ketishi kuzatiladi.O'tkir ko'rinishi 3-5 soatdan keyin o’tib ketadi, ammo dispeptik holat yana ikki hafta davom etadi, parhezga rioya qilganda va to’g 'ri muolaja qilinganda, kasallik asta-sekin o’tib ketadi, aks hollarda jarayon surunkali turga o'tadi.O’tkir gastritda o'zgarishlar xarakterli maxsus optik tizim bilan ta'minlangan gastroskop yordamida a niqlanadi. U me'da shilliq pardasini ko'zdan kechirish va zarurat bo’lganda tekshirish uchun to'qima bo’lakchasini olish (biopsiya) imkonini beradi.

Davosi. Organizmga tushgan zararli omilni tezroq bartaraf qilish uchun, oshqozon iliq suv bilan yuviladi. Bemor o'rinda yotish rejimiga rioya qilishi kerak. Dastlabki 1-2 kun ovqat yemay turiladi. Keyinroq parhezga qattiq amal qilinadi. Og’riqni qoldirish uchun qator dori-darmonlar, xususan beladonna preparatlari tayinlanadi. Og’ir hollarda teri ostiga lidaza, izotonik natriy xlorid eritmasini yuborish kerak. Oshqozon va 12 barmoqli ichak yarasi kasalligi surunkali qaytalanuvchi kasallikdir. Etiologiyasi. Yaraning paydo bo'lishida oshqozon va 12 barmoqli ichak harakatining buzilishi, oshqozon shirasining kislotaliligi va peptik faoliyati ortib ketishi, shilliq ishlab chiqarishning kamayishi, oshqozon shilliq qavatida qon aylanishning pasayishi muhim rol o'ynaydi. Bu o'zgarishlarga asosiy sabab ruhiy xayajonlanish, aqliy va jismoniy charchash, doimiy xavotirda bo’lish va boshqalar hisoblanadi. Kasallik nasl surishi mumkin. Yara kasalligi omillariga noto'g'ri ovqatlanish. (quruq ovqat yeyish, tartibsiz ovqatlanish. yaxshi chaynamaslik, dag’al, haddan tashqari achchiq, issiq va sovuq ovqatlar is'temol qilish, tish yo’qligi va boshqalar) sabab bo'ladi. Chekish, spirtli ichimliklar ichish, oqsil, vitamin yetishmovchiligi sabab bo'ladi. Yara kasalligining rivojlanihida mikroblar muhim ahamiyatga ega. Klinik manzarasi. Yara kasalligining muhim belgilaridan og'riq, qusish, qon oqishi hisoblanadi. Og'riq ovqat is'temol qilgandan so’ng paydo bo'ladi, paydo bo’lish vaqtiga qarab ular erta (1,5 - 1 soatdan so’ng) va kechki (2-4 soatdan keyin) og'riqqa ajratiladi. Og'riq yuqoriga va chapga (yara yuqori joylashganda), orqada o’ng ko'krak va o’ng qovurg'a ostiga (piloroduodenal yarada) tarqaladi Og’riq davomiyligi, kasallikning og’irligi, asoratiga qarab har xil bo'ladi. Ovqat yegandan so’ng issiq qo'llash yoki qusishdan so’ng (ba'zan sun'iy chaqirilgan) og’riq kamayadi. Qusish ko’pincha og’riq avjiga chiqqan paytda paydo bo'ladi. Shuni ta'kidlab o’tishli kerakki, qusish ko’p hollarda kasal a hvolini tez yengillashtiradi. Shuning uchun ular qusishni ba'zan sun'iy ravishda chaqiradilar. Qon oqishi ochiqdan-ochiq yoki yashirin bo'lishi mumkin. Ochiqdan-ochiq qon oqishi 25 %

hollarda kuzatiladi. Ko'p qon ketganda qon to’q qizil rangda bo'ladi yoki sekin qon oqqanda qon xlorid kislota ta'sirida o'zgarishga ulguradi va kofe quyqasi ko'rinishida bo'ladi. Qon ketgandan biroz keyin qoramoysimon ich keladi, qon yo’qotish belgilari bo'lishi mumkin. Yashirin qon ketish 80% hollarda kuzatiladi. Uni bemorning ahvoliga va maxsus kimyoviy reaksiyalar orqali aniqlanadi. Bemorda jig'ildon qaynashi, ko’ngil aynishi. so'lak oqishi, kekirish kuzatiladi. Ishtaha saqlanib qoladi, ko'pincha baland bo'ladi, ammo bemor og'riq va qusishdan qo’rqib ovqat yemaydi, tez charchashi, uyqu buzilishi, jahldorlik belgilari ko'rinadi. Kasallikning kechishida mavsumiylik kuzatiladi. Kasallik zo’raygan vaqtida bemor ozib ketadi. Davosi. Yara kasalligida kompleks davo qilish zarur ya'ni tayinlangan dori- darmonlarni parxez ovqatlar, fizioterapiya va davolashning boshqa usullari bilan qo’shib olib borish kerak.Yara kasalligida fizioterapiya parafin bilan davolash, balchiq bilan davolash, shuningdek markaziy nerv tizimini tinchlantiradigan turli shifobaxsh vannalar (igna bargli, natriy xloridli ) eng muhim davo tadbirlari hisoblanadi. Davolashda barjom, yesentuki singari mineral suvlar katta rol o'ynaydi. Medikamentoz davolashda teri ostiga atropinnig 0,3 - 1 ml 0,1 % li eritmasi yuboriladi yoki tomchilar holida ichiladi ovqatdan oldin 5-6 tomchi suv bilan vikalin, gangleron, vitaminlar qo'llaniladi. Profilaktikasi. Ovqatlanish rejimini to'g'ri tashkil etish, har kuni sof havoda sayr qilish, jismoniy tarbiya mashqlari kompleksini bajarilishi lozim. Bizning mamlakatimizda yara kasalligiga qarshi ovqat rasionlari. № 1 deb atalgan, dietalar ishlab chiqilgan. Ular uchta rasion: № l a. 1b va 1 dan iborat . Yara kasalligi bo’lgan bemorlarning ovqatlanish rasionlari asosini oshqozon va ichak shilliq pardasini imkon boricha ehtiyotlash (mexanik, kimyoviy, termik) prinsiplari tashkil qiladi. Enterit - bu ingichka ichak shilliq pardasining yallig’lanishi. Kasallik har xil infeksiya (ich terlama, paratif), gelmintoz ta'siri ostida zaharli va ba'zi bir dori moddalar ta'siri, to’la qimmatli ovqatlanmaslik oqibatida paydo bo'ladi. Enterit rivojlanishiga ichkilik ichishga ruju qiyish va chekish yo’l ochadi. Me'da

faoliyatining buzilishi, me'da osti bezi kasalliklariga o’z vaqtida davo qilmaslik ham bu kasallikning vujudga kelishiga sabab bo'ladi.O'tkir va surunkali enterit farq qilinadi. Klinik manzarasi. Sifatsiz ovqat iste'mol qilgandan 3-4 soat o’tgach to’satdan boshlanadi. Umumiy holsizlik, ishtahaning yo’qolishi, qorinda og'riq kuzatiladi, bunga ich ketishi qo’shiladi. Ich ketish kuniga 3 martadan 10-20 martagacha bo'lishi mumkin. Najas ko'p miqdorda va ko'pikli, nordon hidga ega bo'ladi. Ko'pincha qorinda quldirash, ko’ngil aynishi, qusish, kekirish, chanqash kuzatiladi. Ko'zdan kechirishda teri qoplamlari oqargan, tili quruq, oqimtir parda bilan qoplangan, qorin dam bo’lgan, palpatsiya qilinganda og’riydi, arterial bosimi pasaygan, puls tezlashgan bo'ladi. Vaqtida davo qilinsa, bemor tez tuzalib ketadi. ayrim hollarda surunkali turga o’tib ketishi mumkin. Davosi. O'tkir enteritda o’rinda yotish rejimi, tuz surgi (magniy sulfat bir qabul 20- 25 g dan), mo’l suyuqlik (iliq choy), qoringa issiq qilish, tozalash klizmasi tayinlanadi.Dori moddalaridan sulgin (0.5 gdan kuniga 4-6 marta), enteroseptol va boshqalar buyuriladi. Kolit- yo’g’on ichak shilliq pardasining yallig’lanishi, kolitning sababchisi infeksiya (dizentcriya). parazitar kasalliklar (lyamblioz, gelmintoz), haddan tashqari ta'sirlovchi va noto'g'ri tayyorlangan ovqat iste'mol qilish hisoblanadi. Kolit rivojlanishida qorin bo’shlig’ining boshqa organlaridagi yallig'lanish prosesslari: surunkali xolesistit, gastrit, enterit va allergik omillar muhim ahamiyatga ega.Kolit kechishiga ko’ra o'tkir va surunkali bo’ladi. Klinik manzarasi. O'tkir kolitning xarakterli simptomlari qorinning pastki qismida og'riq bo'lishi, tez-tez ich buzilib turishi, tana haroratining ko’tarilishi, tenezmalar (defekasiya og'riqli, soxta, qisqa bo'lishi) hisoblanadi. Ich kelishi kuniga 20 marta va undan ortiq takrorlanadi. Kuchanishlar bezovta qiladi. Axlat har xil konsistensiyali - qattiq, suyuq, shilimshiq va qon aralash bo'ladi. Unda ko'p miqdorda leykosit va epiteliylar topiladi. Davosi . Ichakda muayyan p atologik mikroflora topilganda (dizenteriya qo’g'atuvchilari) maxsus davo olib boriladi. Ovqat to’la qimmatli, oqsillari yetarli

miqdorda, uglevodlari va yog’lari birmuncha chegaralangan, lekin mexanik va kimyoviy jihatdan chegaralaydigan bo'lishi kerak. Kasallikda tetrasiklin yoki levomisitin, shuningdek sulfanilamid preparatlari tayinlanadi. Xolesistit – o’t pufagining y allig’lanish kasalligi bo'lib, ko'pincha o’t-tosh kasalligi natijasida, ba'zan alohida kasallik sifatida rivojlanadi, Xolesistit gastrit, enterit va kolit kasalliklaridan so’ng rivojlanishi mumkin. Bodomcha bezining surunkali yallig’lanishi, tish kariesi, o'rta quloq yallig'lanishi, gaymorit, adneksidlar k asallik sababchisi hisoblanadi. Xolesistit o'tkir va surunkali turga bo'linadi. Klinikasi. Asosiy belgisi og'riq bo'lib u to’satdan paydo bo'lib o’ng qovurg'a ostiga, qorinning yuqori qismiga, kindik atrofiga, yuqoriga va o’ngga tarqaladi. Og'riq o’t- tosh kasalligiga nisbatan birmuncha kuchsiz bo'ladi. Bunda bemorni umumiy ahvoli yomonlashadi. Og'riq bemorga azob beradi. O’ng yonboshiga yotganda og'riq kuchayadi. Ko’ngil aynishi va qusish kuzatiladi, qayt qilganda bemorni ahvoli yengillashmaydi.Kasallik og'ir kechganda bemor titrab qaqshaydi. Harorat 38-40 C gacha ko’tariladi. Yengil kechganda harorat subfebril bo'ladi. Davosi. O'tkir xolesistitda bemorga o'rinda y otish rejimi, jigar kasalligidagi kabi № 5 dieta tayinlanadi. Antibiotiklar va sulfanilamid preparatlari qo'llaniladi. Fizioterapevtik muolajalar – o’ng qovurg’alar osti sohasiga grelka, issiq bug’lash, parafin applikasiyasi, UVCH qo'llaniladi. Sanatoriy-kurortda davolash tavsiya etiladi. DIFFU Z TOKSIK BUQOQ (BAZEDOV KASALLIGI) Kasallik qalqonsimon bezning bir tekis diffuz kattalashuvi va funksiyasining oshishi bilan ta'riflanadi (Bazedov kasalligi - uni simptomlarini birinchilardan bo'lib tasvirlagan tadqiqotchining nomi bo'yicha ataladi). Etiologiyasi. Kasallikning sabablari uzoq vaqtgacha ruhan zo’riqish, salbiy his- hayajonlar, neyroendokrin, buzilishlar, qalqonsimon bezga surunkali infeksiyalar (sil, zaxm) ta'siri, intoksikasiyalar hisoblanadi, irsiy omillar ta'sir qilishi mumkin.

Klinik manzarasi. Diffuz toksik buqoq bilan kasallangan bemor yurak urishi, umumiy behollik, tajanglik, ortiqcha terlash, qo'llar titrash, uyqu b uzilishidan s hikoyat qiladi. Ob'ektiv tekshiruvda qalqonsimon bezning kattalashganligi ma'lum bo’ladi. Kattalashishning bir necha darajalari farq qilinadi: bez bemorning yutish harakatlaridagina ko’rinishi mumkin va qo'lga yaxshi unnaydi, bezning kattalashganligi yutish harakatlarisiz ham ko'rinib turadi, bez shu qadar kattalashadiki, bo'yinning shakli o’zgarib qoladi. Palpasiya qilinganda bez zichligi o'rtacha, atrofdagi to'qimalar bilan yopishmagan bo'ladi. Ko'z simptomlari deb ataladigan hodisalar xarakterli; ekzoftalm (ko'zning chaqchayib turishi), ko'zning kam pirillashi, "uzoq vaqt tikilib turish" (Shtelag simptomi) , ko'z setkasi pastga harakatlantrilganda ustki qovoqning y umilishj kechikishi (Grefe simptomi),qonvergensiyaning susayib qolishi (Mebus simptomi), bunda biror buyumni yaqindan ko'zdan kechirishda unga qarash qobiliyati buziladi. Shuningdek ko’zlarning yaltirab turishi va ba'zi bir boshqa simptomlar bo'ladi. Davosi. Nohush omillarni bartaraf etish, mehnat va turmush rejimini tartibga solish tavsiya qilinadi. Yodning kichik dozalari ichishga beriladi, kuniga 2-3 marta 0,05 g dan diyodtirozin, radioaktiv yod bilan davolash buyuriladi. Merkazolin 0,05 g dan kuniga 2-3 marta ovqatdan keyin. Bundan tashqari, simptomik d avo qilinadi. Ba'zi hollarda xirurgik davo qilish zarur. QANDLI DIABET Qandli diabet kasalligiga organizmda insulin gormoni yetishmasligi natijasida rivojlanadi. U oshqozon osti bezining V-hujayralari shikastlanishidan paydo bo'ladi. Qandli diabet qadim zamonlardan ma'lum kasallikning belgilari eramizdan oldin 30-50 yillarda Sels tomonidan aniqlangan. Diabet so'zi "yorib o’tish" ma'nosini anglatadi. Abu Ali Ibn Sino qandli diabetni belgilarini aytganda, siydikni shirin ta'mga ega ekanligini ham ta'kidlab o’tgan. Kasallik etiologiyasida qator omillar ahamiyatga ega: irsiy omillar, semizlik, haddan tashqari ko'p ovqat yeyish, ruhiy va jismoniy shikastlanish, oshqozon osti

bezi kasalliklari, oshqozon osti bezining o’smasi, zaxm, sil kasalligi va boshqalar. Klinik manzarasi. Bemorlar tashnalik oshishi, ishtaxa kuchayishi, ko'p siyishdan (sutkalik siydik miqdori normadan ancha oshadi, ya'ni 2,5-3,0 litrda 5-10 litrgacha yetadi), teri qichishidan noliydilar. Umumiy darmonsizlik orta boradi, tana massasi kamayadi. Pereferik tomirlar turi kengayishi tufayli, teri qoplamlari pushti rang tus oladi, aksariyat terida chipqonlar (terining qichishidan tirnalish sababli) paydo bo’lib, bular suvsizlanish oqibatida terining oziqlanishi buzilishidan vujudga keladi. Diabet og'ir - yengilligiga qarab 3 darajaga bo’linadi: yengil, o'rtacha, og'ir darajasida uglevodlarni ortiqcha miqdorda is'temol qilingandagina, uning qondagi miqdori ko’tariladi va u siydikda paydo bo'ladi. O'rtacha darajasida bemor qandli diabetga xos yuqorida sanab o’tilgan shikastlardan noliydi, qonda qand miqdori oshganligi qayd qilinadi, qand siydikda doimo bo'ladi. Diabetning og'ir darajasi bo’lgan hollarda bemorlar mehnat qilish qobiliyatini yo’qotadilar. Ularda diabetik koma paydo bo’lish ehtimoli bor. Diabetik komada markaziy nerv tizimi faoliyatining buzilishi qayd qilinadi, darmonsizlik, bosh o g'rishi paydo bo’ladi, avval qo'zg’alish keyin uyquchanlik vujudga keladi, bemor qusadi, shovqinli nafas oladi, hushidan ketadi. Terisi pushti rang, quruq, arterial bosimi pasaygan. K o’z soqqalarini barmoq bilan bosib ko’rilganda, yumshoq bo'ladi. Bemor og'zidan aseton hidi keladi. Siydik tekshirilganda qand miqdori ko'pligidan tashqari aseton va V -oksimoy kislota topiladi. Davosi . Qandli diabet organizmda insulin yetishmasligiga bog’liq bo’lgani sababli davolash organizmdqa insulin yuborishga asoslangan. Kasallikning yengil darajasidan insulin qo'llanilguncha dietoterapiya o’tkaziladi (dieta № 9 ). Dietani diabetning boshqa darajalarida ham tayinlanadi. Diabetning yengil formasi dietoterapiya bemorni ahvolini insulin qo'llanilmasdan yaxshilashga yordam beradi. Insulinni dieta bilan davolash natija bermagan hollarda qo'llaniladi.

Insulin davolash taktikasi quyidagicha: 3-5 g glyukozani (o'rta hisobda 4 g) o’zlashtirish uchun 1 ТВ . insulin zarur deb hisoblanadi. Shunga ko’ra, talab etiladigan insulin miqdorini o’zlashtirilmagan qand deb ataladigan, ya'ni siydik bilan ajratiladigan qand miqdorini nazarda tutgan holda hisob qilinadi. Insulin odatda ovqatdan 20-25 minut oldin teri ostiga yuboriladi. Diabetik komani davolash. Diabetik komada zudlik bilan 100 B. gacha teri ostiga (insulin) yuboriladi. Uni venaga quyish ham mumkin. Agar bemorni ahvoli yaxshilanmasa, insulin yuborishni bemorni komatoz holatdan chiqarguncha davom ettiriladi. (30-40 ТВ . har 1,5-2 soatda). Bemorlarga 50-100 ТВ . insulin yuborilganda ayni vaqtda venaga 20-40 % li glyukoza eritmasi tayinlash zarur. Organizmning suvsizlanishiga qarshi kurashish uchun izotonik natriy xlorid eritmasi teri ostiga yuboriladi. Insulin dozasi oshirib yuborilganda, gipoglikemik holati rivojlanadi. Bemorda keskin darmonsizlik, qattiq ochlik sezish, oyoq qo'llar titrashi namoyon bo'ladi va komaga olib kelishi mumkin (teri oqargan, ko'z soqqalari tonusi oshgan). 1. Gipoglikemik komani davolash. Bemorni komatik holatdan chiqarish uchun ba'zan unga bir stakan shirin choy berishning o’zi kifoya qiladi. Agar bemor hushdan ketgan bo’lsa venaga glyukoza yuborish zarur. (50 ml gacha 40 %li eritma). Sistit (yunon. kustik -qovuq. itis - yallig'lanish) qovuqning yallig’lanishi. Siydik ajratish tizimi organlari kasalligi bo'lib, erkaklarda ham ayollarda, ham ko'p uchraydi.Kasallik qovuqqa turli infeksiyalarning tushishi natijasida yuzaga keladi. Sovqotish, spirtli ichimliklar ichish, dudlangan narsalar, ziravorlani ko'p iste"mol qilish, qabziyat sabab bo'lishi mumkin.Sistitda bemor oz-ozdan tez-tez (har 10-15 minutda) siyadi, siyganda og'riq sezadi; og'riq ayniqsa siygisi qistaganda va siygandan o’ng zo’rayib lovullash, achishish paydo bo'ladi. Ba'zan siydikka qon va yiring bo'lishi mumkin. Kasallikning o'tkir davrida to’la va to'g'ri davo qilinsa bemor sog’ayib ketadi. Aks holda, surunkali tus oladi. Kasallikning og'ir-yengil o’tishidan qat'iy nazar, bemor yotishi shart. Spirtli ichimliklar ichish, achchiq, sho’r ovqatlar is'temol qilish taqiqlanadi. Don moddalaridan antibiotiklar va

nitrofuran qatori preparatlari buyuriladi. Bemorga ko'p suyuqlik: sut, choy, issiq kompot, mineral suv va boshqalar ichiriladi. Sistitning oldini olishda shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilish, turli yallig'lanish kasalliklarini o’z vaqtida davolash zarur. Glomerulonefrit - asosan buyrak kalavasi qon tomirlarining yallig'lanishi hisoblanadi. U o'tkir yoyilgan, surunkali yoyilgan va o’choqli bo'lishi mumkin. Yoyilgan o'tkir glomerulonefrit infeksion-allergik kasallik hisoblanadi. Kasallikning kelib chiqishida streptokokk asosiy o'rin tutadi. U sezgir buyrak to'qimasiga sensibilizasiyalovchi ta'sir ko’rsatadi. Streptokokkli infeksiyalardan angina, qizamiq, epidemik gripp, yuqori nafas yo'llarining mavsumiy kasalligidan keyin rivojlanadi. Klinik ko'rinishi. O'tkir nefrit ko'proq yoshlar kasalligi hisoblanadi, bolalar, ayniqsa o'smirlarda ko'p kasallanadi, kasallik erkaklarda ko'proq uchraydi. Bemorlar shishib ketishdan, siydik ajralishi kamayishidan bosh og’rishi, hansirash, qusish, yurak, b el sohasidagi og’riqdan, ko’rish yomonlashishidan va umumiy holsizlikdan shikoyat qiladilar. Kasallik klinikasida uchta alomat xos: shish, areterial gipertenziya va siydikda o'zgarish bo’lishi. Shishlar kasallikning eng dastlabki va doimiy belgilaridan biri hisoblanadi. Shish 80-90 % bemorda kuzatiladi. U yuzda, ayniqsa qovoqlarda ko'rinib bemorni xunuklashtirib qo’yadi. Ko'z yumilib ketadi. Ko'zga ko'rinarli shishlar paydo bo’lguncha shishdan oldingi holat paydo bo'ladi. Bunda to'qimalarda suyuqlik yig'iladi, uni faqat bemorni muntazam tortib turib aniqlash mumkin. Shish tanaga tez tarqaladi, plevra bo'shlig'ida perikardda transsudat yig’ ilishi hamda istisqo (astit) bo'lishi mumkin.Arterial bosimning ko’tarilishi ham o'tkir nefritning erta paydo bo'ladigan belgilaridan hisoblanadi. Asosan diastolik bosim ko’tariladi, u arteriya devorining tarangligiga bog'liq. Pereferiyada to’satdan oshgan qarshlik natijasida yurak o'zining qisqarish kuchini oshiradi, natijada sistolik bosim ham ortadi. Shunday qilib maksimal bosim ham minimal bosim ham ortadi.

Odatda o'tkir nefritdagi gipertenziya uzoq vaqt saqlanmaydi va me'yorgacha pasayadi.Siydik miqdori 700-400 ml va undan ham kamayadi. Og'ir hollarda bir necha kun davomida anuriya bo'lishi mumkin. Siydikda qon bo'lishi va uning rangi o'zgarishiga olib keladi: —qo’ng’ ir, qizg'imtir, go'sht yuvindisiga o’xshash. Davosi. Bemor kasalxonaga yotqizilishiga muxtoj bo'ladi. O'rindan turmay yotish rejimiga amal qilish, sovqotishlarning oldini olish zarur. Parxez ovqatlarni ahamiyati katta. Dastlabki kunlari bemorga bir stakan suv uzum sharbati, klyukva morsi, ozroq shirin manni bo’tqasi, sut ichishga ruhsat beriladi.Osh tuzi ishlatish esa mutloqo man qilinadi. Suyuqlik miqdori chegaralanadi.Keyingi kunlari dieta № 7 - osh tuzi chegaralangan yoki tuzsiz ovqatlar tayinlanadi, oqsillar keskin chegaralanadi, ziravorlar va ta'sirlantiradigan maxsulotlar butunlay man qilinadi. Dori-darmonlardan gipotenziv preparatlar: 25 % li magniy sulfat eritmasi 10 ml dan mushak orasiga, 20 ml dan 40 % li glyukoza eritmasi venaga yuboriladi. Profilaktikasi. Organizmdagi surunkali yallig’lanish o’chog'iga (surunkali tonzillit, gaymorit, adneksid, tish kariesi) qarshi kurashishdan iborat. Ishlab chiqarishda mehnat gigienasi organizmni mustaxkamlash, chiniqtirish, jismoniy tarbiya, alkogolni ko'p iste'mol qilishdan voz kechish muxim profllaktik tadbir hisoblanadi. Pielonefrit - buyrak va buyrak jomi asosan interstisial to'qimasining yallig’lanishi. Kasallik o'tkir, surunkali va buyrak sirrozi ko'rinishida kechadi. Pielonefrit bir yoki ikki tomonlama bo'lishi mumkin. O'tkir pielonefrit ko'pincha yoshlarda uchraydi. Qo’zg'atuvchilari jomchadagi o'tkir infeksiyalar hisoblanadi, qo’zgatuvchilar limfa va qon orqali tushishi mumkin. Ko'pincha kasallikdan oldin sovqotish asboblar yordamida urologik tekshirishlar o'tkazilganligi aniqlanadi. Klinik manzarasi. Kasallik et uvishishi, yuqori harorat, bosh og'rishi, yurakni tez- tez urishi, hansirash bilan o'tkir boshlanishi mumkin.Reflektor ravishda ko’ngil aynishi, qusish, qorin dam bo’lishi mumkin. Siydik ajralishi tezlashadi va og'riqli

bo'ladi. Belda ko'pincha qovuq ustida simillagan og'riq bo'ladi. Tekshirilganda til quruq, karash bog'lagan. O'tkir pielonefritda shish va arterial bosimning ko’tarilishi kuzatilmaydi. Kasallik ba'zan zimdan boshlanadi va rivojlanadi. Belda og’riq va dizurik holatlar bo’lmasligi mumkin. Harorat subfibrilgacha ko’tariladi. Faqat siydikka ko’p miqdorda leyskositlar bo'lishi mumkin. Bu ko'pincha borlalarda va xomilador ayollarda uchraydi. O’tkir pielonefritning kechishi 1-2 haftagacha cho’ziladi, ba'zan u surunkali turga o'tadi. Davosi. O’rinda yotish rejim. Dieta № 7. Mo’l suyuqlik ichish tayinlanadi: bir necha stakandan mineral yoki oddiy suv, kompot, sut, meva sharbatlari har kuni kundalik normal ichimlik rasionidan ortiq miqdorda ichiladi. Antibiotiklar va sulfanilamid preparatlari qo'llaniladi. Profilaktikasi. Bu avvalo siydik chiqaruv kanali, qovuqdagi yallig'lanish kasalliklarini o’z vaqtida davolash oldini olishdir. Gigienik qoidalarga rioya qilish muhim rol o'ynaydi. BUYRAK TOSH KASALLIGI. Buyrak qonkrementlari odam organizmida avitaminoz, xususan avitaminoz A da modda almashinuvi (tuz mineral) prosesslarining buzilishi natijasida, buyrak jomidagi dimlanish hodisalarida siydik turib qolganda, qonkrementlar hosil bo'lishi uchun asos hisoblangan siydik kislota tuzlari (uratlar) kristallaridan hosil bo'lishi mumkin. Buyr а k konkrementlarining tarkibi turlicha bo'lishi mumkin. Ularning rangi va zichligi shunga bog’liq Oksalat konkrementlar to’q-qo’ ng'ir, qattiq, yuzasi g'adir- budur bo'ladi. Fosfor konkrementlar och kul rang, urat konkrementlar s ariq, qizil, silliq, oksalat konkrementlarga qaraganda qattiqligi kam. Buyrak konkrementlari yakka-yakka va ko'p sonli bo'lishi mumkin, qum zarrasidan yirik tuxum kattaligigacha bo'ladi. Klinik manzarasi. Konkrementlar borligi u zoq yillargacha sezilmasligi mumkin. Kasallikning bosh simptomi buyrak sanchig'i xuruji hisoblanadi: belning o’ng va chap tomonidagi kuchli og’ riq chov so hasiga o'tadi, bunda bemor qusishi va hatto

hushini yo’qotishi ehtimol. Siydikda qon, ya'ni eritrositlar paydo bo'lishi mumkin.Buyrak sanchig'i konkrement o'tadigan siydik yo'lining t a'sirlanishi b ilan bog'liq.Buyrak sanchig'i paydo bo'lishiga qattiq jismoniy zo’riqish, silkitadigan yo’lda yurish, shikastlanish bevosita turtki bo'lishi mumkin.Agar konkrement qovuqqa o’tgan bo’lsa, buyrak sanchig'i tez (2-3 soat o’tgach) to’xtash mumkin. Agar konkrement buyrak jomida bo’lsa va atrofdagi to’qimalarni muttasil ta'sirlantirib tursa, bu holda bemor belida unchalik o'tkir bo'lmasada, doimiy og'riq bo'ladi, tana harorati ko’tariladi, ba'zan siydikda qondan tashqari, yana yiring ham bo'ladi. Siydik ajralishining buzilish simptomlari bo'lishi mumkin, ba'zan qorin dam bo'ladi. Davosi . Buyrak sanchig’i xuruji vaqtida atropinning 0.1 % li eritmasidan 1 ml teri ostiga, yuboriladi. Bel sohasiga issiq grelka yoki issiq vanna tayinlanadi. Ovqat rasioni turlicha va to’la qiymatli bo'lishi kerak. Bemor ko'p harakatlanishi, gimnastika bilan shug'ullanishi, yetarli miqdorda suyuqlik ichishi kerak. Siydikni o'tkir tutilishiga prostata bezini o’sma kasalliklari, qovuqdagi toshlar, orqa miya kasalliklari sabab bo'ladi. Bemor mustaqil siya olmaydi, siydik qovuqda to’planib boradi. Siydik tutilishi qovuqning chizilishiga va qorinda qattiq og'riq bo'lishiga olib keladi, bular o’z navbatida boshqa ichki organlar (ichak o’pka va boshqalar) funksiyasining reflektor ravishda buzilishiga sabab bo’lishi mumkin.Birinchi yordam sifatida bemorga bir stakan sovuq suv ichiriladi, oraliqqa grelka qo’yiladi, bemorga oqayotgan suv tovushi eshittiriladi, ozroq tozalash klizmasi qilinadi, beladonnali shamchalar qo’yiladi. Agar shu choralar natija bermasa, bemorni tezda kasalxonaga olib borish kerak, bu yerda siydikni kateter bilan chiqariladi (kateter maxsus rezina yoki metall naycha bo'lib, uni siydik chiqarish kanali orqali qovuqqa kiritiladi. Homiladorlik toksikozlari nerv, yurak-tomir, endokrin tizimlar va moddalar almashinuvining o'zgarishi tufayli kelib chiqib, tug'ruqdan so’ng o’tib

ketadi.Homiladorlikiiing -birinchi (ilk) va ikkinchi yarmi (kechki) toksikozlar farq qilinadi. Ilk toksikozlar homiladorlikning dastlabki 12 haftasida ro'y beradi. Ayolning umumiy ahvoli o’zgaradi, jizzaki bo'lib qoladi. Ko’ngli ayniydi, so’lagi oqib (ko'p, ya'ni bir kunga 1 litrgacha oqishi mumkin), keyin qusadi. Ba'zan ayol hadeb qusaveradi, darmonsizlanadi, ozib boshlaydi, uyquchan va serjashl bo'lib qoladi. Uning qon bosimi pasayadi, tana harorati ko’tariladi, pulsi tezlashadi, terisi quruqlashadi, og'zidan nohush hid keladi.Ilk toksikozlarda homilador ayol ayollar konsultasiyasiga qatnab davolanishi mumkin. Haddan tashqari ko'p qusish ayolni kasalxonaga yotqizishni talab etadi. Homilador ayolga kasalxonada tinch va osoyishta sharoit yaratilib, ko'proq uxlash tavsiya qilinadi. Kofein 1 ml 10 % eritmasi kuniga 2 mahal teri ostiga, qayt qilmayotgan bo’lsa tabletka holida beriladi. Aminazin, etapirazin, propazin kabi dori moddalari enteral va parenteral usullarda organizmga kiritiladi. Vitaminlar buyuriladi.Kech toksikozlar homiladorliking ikkinchi yarmida ko'pincha. singgi oylarida vujudga keladi. Bularga homiladorlik istisqosi, mikropatiya, preeklampsiya va eklampsiya kiradi. Kech toksikozlarning barchasi ketma-ket kelib, kasallik holati bosqichma-bosqich kechadi.Homiladorlar istisqosida shish paydo bo'ladi. Odatda u to’piqdan boshlanib, tizza, son, qorin va tashqi jinsiy organlarga o'tadi, so’ngra asta-sekin butun tanaga tarqaladi. Homilador ayol oyda 2 marta konsultasiyaga borishi, shaxsiy gigiena qoidalariga rioya qilishi, haftada bir marta tarozida tortilib turishi lozim. Suyuqlik (sutkada bir litrgacha ruhsat etiladi) va tuzni cheklash, servitamin ovqatlar, sabzavot va mevalar, tvorog, kefir ist'emol qilish tavsiya etiladi. Ayol o’z vaqtida davolanmasa nefropatiyaga o'tadi. Nefropatiyani asosiy belgisi shish, qon bosimining oshishi va siydikda oqsil bo'lishi. Homilador ayol zudlik bilan kasalxonaga yotqizib davolanadi. Preeklampsiyada ham nefropatiyadagidek simptomlar va ayolning qattiq boshi og'rishi,

ко 'z xiralashishi, ko’krak ostida og'riq paydo bo'lishi kuzatiladi. Bosh og'riq, ко ’z xiralashuvi, miyada qon aylanishining jiddiy buzilganligidan dalolat beradi. Bemor vaqtida davolanmasa preeklampsiya yanada og'irroq kasallik eklampsiyaga o’ tishi kuzatiladi. Eklampsiyada tutqanoq tutadi, bemor hushidan ketadi. Eklampsiyada tutqanoq tutish alomatlari yuz va qovuq muskullari tortishganda paydo bo’lganda, darhol tez yordam chaqirilib, u kelguncha bemorni havosi toza, qorong'iroq xonaga yotqizib, tinch qo’yiladi. Tutqanoq tutganda bemorning biror joyiga shikast yetmaslik chorasini ko’ rish lozim. Tilini tishlab olmaslik u chun bandiga doka o'ralgan qoshiq og’ziga solinadi. Tutqanoq xuruji to’xtagandan so’ng bemorni so’lagi nafas yo'llariga tushmasligi uchun og'zini doka salfetka bilan artib olinadi.Tug'ruqxonalar tarmog’ining beqiyos o’sganligiga va homilador ayollarning yaxshi dispanserizasiya qilinishiga qaramay, ba'zan uy sharoitda, poyezdda, samolyotda, va shu kabilarda tug'adigan xotinlarga birinchi tibbiy yordam ko’rsatishga to'g’ri keladi.Tug'ruqga yordam ko’rsatuvchi odam avvalo aseptik sharoitlar yaratish to'g’risida g'amxo’rlik qilishi kerak: Qo’lni yaxshlab yuvish va zararlantirish, qaychi yoki pichoqni dezinfeksiya qilish, kindikni bog’lash uchun steril bint tayyorlash yoki spirtga (yod eritmasiga) pishitilgan ip, tasmachani solib qo’yish lozim. Bordi-yu bola asfiksiya bilan tug'ilganda burun yo’llari og'zidan homila oldi suvlarini tortib olish uchun rezina nokchani taxt qilib qo’yish kerak.Tug'ilgan chaqaloqni qaynoq dazmollangan toza choyshabga (yo’rgakka) yotqiziladi. Kindikdagi pulsasiya aniqlanmay, qolganda, kindik tizimchasi bola kindigidan 5-10 sm yuqorida tayyorlab qo’yilgan ip tasmacha yoki bint tilishi bilan ikki joyidan bog'lanadi, so’ngra kindikni bog'lagan ligaturalar o'rtasidan kesiladi. Agar bolaning nafasi chiqmasa, bolaning burni va og'zidagi suvlarni rezina nokcha bilan tortib, so’ng og'izdan- og'izga usulida sun'iy nafas oldira boshlash lozim.Onani va yangi tug’ ilgan chaqaloqni imkon boricha tezroq tug'uruqxonaga olib borish kerak.

O'xshashlar

Ovqat hazm, ayirish, tanosil endokrin tizimlari

Siydik tanosil tizimi

Hujayra va to'qima. Moddalar va energiya almashinuvi. Endokrin tizim

Оvqat hazm qilish tizimining yosh хususiyatlari va оvqatlanish gigiеnasi

Ovqat hazm qilish a’zolari kasalliklari