Бронхитлар - Tibbiyot - Referatlar

Бронхитлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

100 KB

Ko'chirib olish

Бронхитлар Режа: 1. Этиологрия ва патогенези ёритиш 2. Классификация ва клиника 3. Танаффус 4. Беморни курсатиш 5. Лаборатор-инструментал диагностика 6. Та±±ослаш ташхиси 7. Даволаш ва профилактика 8. Хулоса . Саволларга жавоб

УТКИР ВА СУРУНКАЛИ БРОНХИТ ´ТКИР БРОНХИТ Тарифи. Бронхитлар - бронх деворининг яллигланиш жараёни. Таркалиши. Хасталик нафас аъзолари касалликлари орасида энг кўп учрайди(2 фоиздан 20 фоизгача), эркаклар аёлларга нисбатан 2-3 марта кўпрок касалланадилар. Таснифи. Бронхитлар кечиши вақтига қараб 2 турга бўлинади: ўткир ва сурункали; ўткир бронхитлар 30 кунгача давом этади, сурункали тури эса икки йил мобайнида узлуксиз 3 ой ва ундан кўп вақт кузатилади. Бронхитлар яна бирламчи ва иккиламчи бўлиши мумкин: бирламчи бронхитларда яллигланиш жараёни бронхларда кечади ва бошқа система касалликларига боғлиқ бўлмайди; иккиламчи бронхитлар эса хамрох касалликлар (грипп, кўкйўтал, қизамиқ, ўпка сили ва юрак касалликлари) натижасида вужудга келади, кўпинча сегментар бўлади. Шикастланиш майдони хажмига нисбатан ёйилган (диффузли) ва чегараланган (сегментар) бронхитлар фаркланади. Зарарланиш чуқурлигига қараб: юзаки (саёз) - эндобронхит, бунда паталогик жараён бронхнинг шиллиқ қаватида чегараланган ҳолда жойлашади; чуқур - панбронхит-яллиғланиш жараёни бронх деворининг ҳамма қаватини қоплайди. Яллиғланиш суюқлигининг табиатига (ҳарактерига) қараб, бронхитлар: катарал, шиллиқ-йирингли, фибринсимон, қонли ва некрозли турларига ажратиладилар. Этиологияси бўйича: бактерияли (кўпинча полиморфли - коклар аралашмаси), вирусли (қизамиқ, кўкйўтал ва бошқа касалликлар вирусининг бевосита бронхларга таъсири билан боғлиқ), заҳарли (кимъё моддалари

таъсирида), чанглар (ўсимлик, маъдан ва бошқа чанглар), ҳароратли (юқори ва паст ҳарорат, радиоактив нур энергияси таъсирида) турларга бўлинади. Ўткир бронхит - бронх деворларининг ўткир яллиғла ниш жараёни бўлиб, ўткир кечиши ва диффузли тарьқали ши билан ифодаланади. Этиологияси: Вируслар - грипп, кўкйўтал, қизамиқ, аденовирус лар ва бошқалар. Бактериялар - стрептокок стафилакок, пневмакок ва Фридлендр таёқчаси. Физикавий ва кимъёвий жараёнлар - совуқ ва иссиқ ҳаво, чанг, заҳарли газлар, дори воситалари. Мойил омиллар: совқотиш, тамаки чекиш, алкоголни суиистимол қилиш, касб-корига алогқадор зарарли омиллар (сульфид ва нитрат кислата, фосген, хлор буғларидан нафас олиш) таъсири, юқори нафас йўлларида инфекция ўчоғининг мавжудлиги (синусит, гайморит), бурун билан нафас олишнинг бузулиши, кўкрак қафаси шаклининг ўзгариши (қийшиқланиши). Патогенези. Зарарловчи омиллар трахея ва бронхларга ҳаво (аэроген), қон (гематоген) ва лимфа йўллари (лимфоген) орқали ўтади. Бронхларнинг ўткир яллиғланиши баъзида бронхлар йўлининг торайиши - шишли яллиғланиш ёки бронхларнинг таъсиротга жавобан спастик қисқариши билан кузатилади. Баъзи холларда организм бирор таъсирга жуда сезгир бўлиб қолган кишиларда ўткир бронхит аллергик касалликларга ўхшаш намоён бўлади (астмали бронхит, вазомоторли ринит, эозинофилли катар ва бошқалар). Бронхитларнинг бу турлари патогенезида асосан бронхларнинг шиллиқ қавати яллигланиши ўрнига кўпинча артерияли ва венозли қизариш ётади. Патологик анатомияси. Патологик жараён бошланишида бронхлар шиллиқ пардасида қизариш, шиш, турқитлар диапедези билан кечади, кейинчалик киприксимон эпителийни дегенератив ўзгариши содир бўлади ва бронх деворида эрозиялар вужудга

келади, бронхитнинг огир кечишида яллиғланиш бронхнинг ҳамма қаватини шикастлайди. Клиник кўриниши. Шикояти - касалликнинг бошланишида умумий беҳоллик, юқори нафас йўлларининг ўткир яллирланишига хос белгилар - томоқ ва тиш суяги атрофида қичишиш ҳиссиёти, тумов, товушнинг бўғилиши безовта қилади. Яллиғланиш бронхларга тарқалгач хансираш, изтиробли дағал қурук; йўтал ёки жуда оз миқдорда қийин ажралувчи сирачсимон (ёпишқоқ.) балғам, баъ зан қонли балгам ажралади. Йўталиш вақтида кўкрак қафасида, аксарият қовурғалараро, тўш суяги орқасида ва қорин мушаклари сохасида оғриқ пайдо бўлади. Касалликнинг 2-3 кунидан балғам ажралиши енгиллашади, йўтал юмшаяди ва аста-секин камаяборади. Ўткир бронхитда одатда ўрта ва йирик бронхлар шика стланади, лекин ёш болаларда ва қарияларда паталогик жараён майда бронхларга ҳам тарқалиши мумкин. Бунда майда бронхларнинг ва бронхиолаларнинг диффузли зарарланиши кузатилади, натижада ҳансираш вужудга келади ва беморнинг умумий аҳволи оғирлашади. Нафас олиш ва юрак уриши тезлашади. Ўчогли бронхитда тана ҳарорати нормал ёки субфебрил, оғир диффузли тури да эса, 38-39° С гача кўтарилиши мумкин. Кўриниши. Ўткир бронхитда беморнинг тана тузилишида ва кўринишида ўзгариш кузатилмайди. Перкуссияда кўкрак қафасида ўзгариш аниқланмайди. Аускультақияда везикуляр ёки кучайган (дағал) везикуляр нафас аниқланади. Бронхларда ёпишқоқ секрет бўлганида ёйилган қуруқ хуштаксимон ёки визиллаган хириллашлар эшитилади, йўталдан сўнг хириллашнинг камайиши кузатилади, кейинчалик кичик ва ўрта пуфакчали жарангсиз нам хириллашлар пайдо бўлиши мумкин. Рентгенда деярлик ўзгариш бўлмайди, агар бемор оғир холатда бўлса, бронх расмининг кучайганлиги кўринади. Қонда ЭЧТ оз миедорда бўлса ҳам тезлашади, лейкоцитлар миқдори кўпайиши ва таёқча ядроли нейтрофилли хужайралар силжиши кузатилади.

Балғамни текшириш. Балғам, аксарият шиллиқли, шиллиқ-йирингли, баъзида йирингли ёки қон парчалари билан бўлиши мумкин. Ташқи нафас функқияси - ўпканинг хаётий сиғими ва максимал вентиляцияси 15-20 фоизга камаяди. Кечиши. Ўткир бронхит бир неча кундан 1-2 хафтагача давом этади, лекин йўтал ўртача 3 хафтагача чўзилади. Баъзида зарарли воситаларнинг узоқ вақт таъсирида (чекиш, совқотиш), ҳамда касалликни даволаш ўз вақтида сифатли ўтказилмаса хасталик чўзилиши ёки бронхопневмония ёки сурункали бронхит каби асоратга дучор бўлиши мумкин. Ташхиси. Касаллик юқорида айтилган шикоятлар билан ўткир бошланиши, аускультацияда аввал қуриқ, кейинчалик нам хириллашлар эшитилиши билан тасдиқланади. Қиёсий ташхис ўтказилишида қуйидагиларни аниқлаш керак. Мазкур бронхит мустақил касалликми (бирламчими) ёки бошқа касалликлар (ўпка сили, грипп, терлама) белгиларими? Ҳар вақт аниқ ташхис қўйиш керак (ўткир бронхит, сурункали бронхитнинг қайталанган даври ёки пневмония). Ташҳисни тасдиқлаш учун юқорида кўрсатилган клиник ва лаборатория синамаларидан ташқари ўпкани рентгеноскопия ёки рентгенография қилиш керак. Ҳақиқатда эса ўткир бронхитда бу услубнинг аҳамияти чегаралангандир. Бронх йўлларини яллиғланиш суюқлиги билан тўлдирилиши натижасида ўпка илдизи сояси кучайганлиги кузатилади. Рентген услуби бошқа касалликларни истисно қилиши мумкин. Оқибати. Уткир бронхит асосан тузалиш билан тугайди (якунланади), қарияларда ва ёш болаларда, бронхиолит ривожланганда, зотилжам (пневмония) қўшилганда касаллик тақдири хафли бўлиши мумкин, баъзи холларда ўткир бронхит сурункали бронхитга ўтиши ва пневмосклероз ривожланишига олиб келиши кузатилади.

Давоси. Касалликнинг биринчи кунлари беморни ярим ўринкўрпа холатида даволаш қоида тусига кирган. Кўплаб суюқлик, асосан ишқорий маъдан сувлар ичиш тавсия к;илинади. Тамаки чекиш умуман тақиқланади. Касалликнинг белгиларига қарши муолажа буюрилади. Ҳароратни туширувчи ва оғрикни қолдирувчи во ситалар - парақетамол 0,2г дан кунига 3 марта, анал гин 0,5 дан 3 махал, аскорбин кислотаси 0,3 дан 3 ма хал овқатдан кейин к;абул қилиш мўлжалланган. ҚУРУҚ йўталга қарши - 0,015г кодеин билан 0,3г на трий гидрокарбанат аралашмаси, либексин 2 таблет кадан, тусупрекс ва глаувент 1 таблеткадан кунига 3 4 марта ичилади, фалимент ва викс - 1 таблеткадан 5 6 марта тил остига қўйилади. Балғам ажралишини кучайтириш учун термопсис ва алтей дамламаси, 3%ли калий йод эритмасидан 1 ош кошиққан 4 маҳал, бромгексин таблеткасидан 1 дона дан кунига 4 махал; бронх йўли торайганда 0,25г эуфиллин таблеткасидан 2-3 марта, 20-30 томчи солутанни бир кунда 3 марта овқатдан кейин қабул қилишлик тавсия қилинади. Физиотерапия. Касалликни комплекс даволашда физиотерапия муолажалари кенг кўлланилади. Беморга уй шароитида чалғитувчи воситалардан кўкрак қафасига банка, хантал (горчичник), иситувчи компреслар, оёққа иссиқ ванналар тавсия қмлинади. Ёпишқок; балғамни юмшатиш учун йод эритмалари (0,5%ли калий йодид) ёки балғамни юмшатувчи (мукалтин) сифатида таъсир қилувчи (20%ли мукотиста - ацетилцистин эритмасидан,) ҳамда протеофибринолитик ферментлар - трипсин (10-15мг), химотрипсин (5-10мг), панкреатин (0,25-0,5г) буфер эритмалари аэрозолларидан фойдаланилади. Кўкрак қафасини солюкс ва Минин лампаси, ҳамда инфранур билан тўш ва кукрак оралиқ сохасига 20-25 дақиқа давомида кунига 1-2 марта нурлантириш тавсия қилинади. Бронхлар тиришишида (бронхспазмда) бронхолитиклар билан тўлдирилган чўнтак инголяторларидан (астмопент, беродуал, беротек, сальбутамол) ва антигистамин дорилари дан 1 суткада 3-4 марта фойдаланилади.

Касалликнинг огир кечадиган турида симптоматик даво 2-3 кун мобойнида самарасиз қолса, беморларга антибиотиклар ва сульфаниламид препаратлари (пенициллин 0,5-1г дан мушак орасига 4 махал, цефоперазин 1,0-2,0 г мушак орасига 2 марта, далоцин-Ц-клиндомицин 150-ЗООмг капсулада огиз оркали 4 марта, бисептол-480 2 таблеткадан 2 марта қабул килиниши тавсия қилинади. Халқ табобати воситалари. Қуруқ йўтални тинчлантирувчилар. Бир ош қошиқ миқдордаги майдаланган ажган устига қайнаб турган 200мл сув қуйилиб, 1 соат давомида турғизиб қўйилади, сузиб олиниб, овқатдан 30 дақиқа илгари 1/4 стакандан 3 махал ичилади. 4 ош қошиқ анжир қоқиси талқонини 2 стакан сутда 5 дакиқа қайнатилади. 1 соат давомида дамлаб қўйилади, қайнатмадан 1/2 стакандан кунига 2-4 марта истеъмол қилинади. Ҳар куни 1-2 чой қошиқ хрен шарбатини шакарга ёки асалга аралаштириб қабул қилинади. 2 ош қошиқ қайнатилган шолгом шарбатини шакарга ёки асалга аралаштириб 2-4 марта ичилади. Турп ёки сабзи шарбатини тенг миқдорда (1:1) сутга қўшиб, 1 ош қошиқдан 6 марта ичилади. 5-6 дона саримсоқ тишчасини янчиб, 1 стакан сутда 5 дақиқа секин қайнатилади ва 1 соат димлаб қуйилади, кунига 5-6 марта ичилади. ЗО г ширинмия илдизи кукуни ва 15г укроб кукунини 60г шакарга аралаштирилади ва 1/2 чой қошшқдан 2 махал ичилади. Катта бошли ош пиёзни қиргичдан ўтқазиб, РОЗ ёғи билан аралаштирилади, сўнгра қоришма уйқудан олдин кўкракка, томоққа сурилади, нахорга 1 ош қошиқни истемол қилинади. 400г қўнғир эман пўстлоғни қайнатилади, 4г аччиқ тошни эритилади ва 60г асал қўшилади ва томоқни ғар-ғар қилиб чайилади.

Жунли тўқима сирка, кунга боқар ёғи ва камфора ёғи аралашмаси билан намланади ва кўкракка уйқу дан олдин қўйилади. Бўйин орқасига қирғичдан ўтказилган хрен компресси жойлаштирилади. Балгам юмшатувчи ва кўчирувчилар. Бехи уругларини тозалаб, бўшлигига сариёг ва асал қушиб , қасқонда 40 дақиқа дамланади ва тунги уйқу олдидан ҳар куни 1 донадан қайноқ холда истемол қилинади. 1 чой ошиқ гулхайри гули устига 1 стакан қайноқ сув қуйиб 2 соат дамлаб қуйилади, кейин сузиб олинади. Илиқ ҳолда 1 чой ошидан кунига 3 маҳал ичилади. Зиғир уруғларини 1-3 чой қошиқдан кунига 2-3 маҳал илиқ сув ёки сут билан қабул қилинади. Янги сиқиб олинган оқ қандирмоқ (кўка) сувини 1 ош қошиқдан 3 махал ичилади. Турп сувига 2-3 хисса қайнаган сут қўшиб, кечаси ётишдан олдин 1/2 стакандан ичилади. 15г сабзи шарбати докадан ғоз ёғи, сариёг ва асални аралаштириб, аралашманинг 1 ош қошиғини 1 стакан қайноқ сутга солиб 2 махал ичилади. Яллигланишга қарши воситалар. 2 чойқошиқ жўка гули устига 2 стакан қайноқ сув солиб 30 дақиқа дамланади, сузиб олиб, илиқ ҳолда овгқатдан олдин 1/2 стакандан 2-3 марта ичилади. 1 ош қошиқ баргизубнинг қуруқ баргига 1 стакан қайноқ сув солиб 2 соат дамланади, тиндирилади, ов қатдан 20 дақиқа олдин 1ош қошиқдан 4 махал ичилади. Янги узилган бўймадрон барги шарбатидан кунига 2 ош қошиқдан 4 марта ичилади. Уткир бронхит кечиши ва тақдиридан қатъий назар экстрагенитал касаллигига киради. Касаллик бошлангандан сўнг даволанганидан қатий

назар хомила пайдо бўлиш олдини олиш зарур. Хомиланинг биринчи чорагида дориларни қабул қилиш тавсия қилинмайди. Бронхит бронхоспазм хуружлари билан огир кечади, агар мазкур хомила 2 ва ундан кейингиси бўлсагина, хомиладорликни тўхтатиш тавсия қилинади. Биринчи хомилада жуда эҳтиётлик талаб этилади. Профилактика - чораларига атроф мухитни тоза сақлаш, ўта совуқ қотишдан сақланиш, тамаки чекмаслик, алкагол ичимликларга ружу қўймаслик керак. Доимий равишда бадан тарбия қилиш, спорт билан шугилланиш ор қали организмни чиниқтириш уткир бронхитни олдини олишда мухим аҳамиятга эга. СУРУНКАЛИ БРОНХИТ СУРУНКАЛИ БРОНХИТ - бронхларнинг диффузли, жадаллашувчи яллиғланиши бўлиб, кўпинча ўз вақтида даво қилинмаган ва давоси охиригача олиб борилмаган ўткир бронхитнинг оқибати хисобланади ёки касаллик бошланишидан аста-секин сурункали бронхит кўринишида ривожланади. Тарқалиши. Сурункали бронхит кўп тарқалган касаллик хисобланади. Ҳозирги вақтда саноати ривожланган давлатларнинг ва катта шаҳарнинг 3 фоизидан 10 фоизигача бўлган аҳолиси ушбу паталогик жараён билан зарарланган деб ҳисобланади. Этиологияси. Касалликнинг асосий сабабчиси - бронхитнинг шиллиқ қаватига узоқ вақт давомида салбий таъсир қилувчи омиллар: Тамаки тутуни. Уй ва ишлаб чиқариш жойларида содир бўладиган чанглар ва газлар. Қайталаниб турувчи нафас йўли инфекқияси (респираторли вируслар, пневмококлар, Пфейфер таёкчаси). Касалликнинг вужудга келтирувчи мойил омиллар:  Ўпканинг сурункали яллиғланиши ва йирингли жараёни.  Юқори нафас йўлларида сурункали инфекция ўчоқлари.

 Бурундан нафас олишнинг бузилиши.  Узоқ муддат совқотиш.  Спиртли ичимликларни суйиистемол қилиш.  Организм реактивлигининг сусайиб кетиши.  Наслнинг маълум даражада салбий тасири. Патогенези. Ҳаво таркибидаги ҳар хил заҳарли аралашмалар таъсирида: бронхлар шиллиқ пардасининг структур-функционал белгилари ўзгаради - бронх безларининг гипертрофияси ва гиперфункцияси содир бўлади, бу эса кўп миқдорда шиллиқ ажралишини (гиперкриния) кучайтиради, шиллиқ таркиби ўзгаради, унда нордон мукополисахаридлар кўпаяди, натижада балғам ёпишқоқлиги ва эластиклиги (дискриния) ортади. Бундай шароитда киприксимон эпителий бронхлар сатхидаги балгамни ташқарига чиқариб, бронх деворини тозалайолмайди. Бу холат шилимшиқли суюқликни бронхлар ичида димланишига олиб келади. Шиллиқ парда безларининг узоқ вақт гипертрофияси бронхлар мукоциллиар аппаратини ҳолдан тойдиради, натижада киприксимон эпителий хужайралари дистрофия ва атрофияга учрайди. Бронхлар ўтказувчанлиги ва дренаж фаолияти бузилади - обструкция (бронх йўли торайиши)нинг вужудга келишида яллиғланиш шиши, мушак қаватининг қисқариши ва бронх деворида шилимшиқли суюқликнинг кўплаб йиғилиб қолиши мухум аҳамиятга эга. Бронхлар шиллиқ пардаси яллиғланади - бронхларнинг шилимшиқли суюқлиқни ташқарига чиқариб ташлаш (дренаж) фаолияти бузулиши натижасида чанг таркибидаги бактериялар шиллиқ пардага ёпишиб қолади ва иккиламчи инфекқия ривожланишига сабабчи бўлади. Бронхларнинг сурункали яллиғланиши оқибатида бронхлар деворининг склерози, шиллиқ безлар, мушаклар, эластик толалар, тоғайлар атрофияси вужудга келади. Патологик анатомияси. Касалликнинг бошланғич даврида бронхлар шиллиқ пардаси гиперемияси ва гипертрофияси кузатилади. Кейинчалик

яллиғланиш шиллиқ ости ва мушак қаватига тарқалади: буларнинг ўрнида бириктирувчи тўқима (чандиқ) ўсади, шиллиқ қават ва тоғай пластинкалари атрофияга учрайди. Натижада бронхлар шакли ўзгаради: бронх йўлларининг торайиши, баъзи жойларда кенгайиши (бронхоэктазия) билан кузатилади. Жараёнга ўпка тўқимаси (перибронхиал тўқима) ҳам қўшилиши мумкин, натижада интерстициалли пневмония, кейинчалик эса пневмосклероз ва ўпка эмфиземаси ривожланади. Клиник кўриниши бронхларда яллиғланиш жараёнининг тарқалиш хажмига, бронхлар ўтказувчанлигининг бузулиш даражасига, бронхлар калибрига ва асоратларига боғлиқ. Касалликнинг асосий белгилари: йўтал, балғам кўчи ши, хансираш. Йўтал касаллик бошланишида асосан эрталаб уйқудан тургандан кейин оз миқдорда балгам ажралиши билан кечади. Йўтал йилнинг совуқ, нам-зах даврларида кучаяди, иссиқ, қуруқ кунларда бўлмаслиги ҳам мумкин. Вақт ўтиши билан йўтал аста-секин кучаяди, баъзан хуруж қилиш кун давомида ва кечаси безовта қилиб уйқусизликка олиб келади. Бундай кам махсулли йўтал аксарият қобирғалараро ва қорин тўрри мушаклари ўта таранглашиши натижасида кўкракда, қорин усти соҳасида оғриқ бўлиши билан кузатилади. Балғам ажралиши сурункали бронхитда катта аҳамиятга эга. Касаллик бошида балғам жуда кам миқдорда ажралади, ёпишқоқ, шилимшиқли ёки шилимшиқ аралаш йирингли табиатга эга, баъзида қон аралашмаси билан кузатилади. Балгамнинг суткали миқдори 50мл дан ошмайди, агар йирингли бронхитда бронхоэктазиялар бўлса, миқдори ортади. Хансираш - касалликнинг жадаллашиб бориши ва жараёнга майда бронхларнинг қўшилиши муносабати билан ўпканинг ҳаво алмаштириш фаолияти бузилиши ва бронхлар йўли торайиши (обструкция) натижасида вужудга келади, дастлаб жисмоний ҳаракат қилганда, кейинча лик эса тинч холатда ҳам безовта қила бошлайди. Кўздан кечирганда, кўкрак қафаси пайпаслаганда, перкуссия қилинганда узоқ вақт ўзгаришлар аниқланмайди, кейинчалик паталогик

жараённинг жадаллашиши, ўпка эмфиземаси ва пневмосклерози ривожланиши натижасида нафас олишда ёрдамчи мушакларнинг фаол иштирокини, бўйин томирларининг бўртиб чиқишини, тери қопламлари ва кўзга кўриниб турадиган шиллиқ пардаларининг кўкимтир тусга киргани, юзнинг керикиб турганини кўриш мумкин. Эмфизема қўшилиши туфайли кўкрак қафаси бочкасимон кўринишда бўлади, перкуссияда қутичасимон товуш эшитилади. Аускултасқияда нафас чиқишининг чўзилганлиги (эксперитор ҳансираш), дағал везикуляр ёки сусайган везикуляр нафас мухитида аксарият қуриқ, баъзида эса нам хириллаш эшитилиши мумкин. Тана ҳарорати асоратсиз сурункали бронхитда нормал ёки хуруж қилганда субфебрил бўлиши мумкин. Рентген текширувида кўпчилик беморларда ўпкада ўзгариш бўлмаслиги мумкин, фақатгина перибронхитда (бронхнинг ташқи девори яллиғланганда) майда бронхлар йўллари шилимшиқ балғам билан тўлганда бронхларнинг диффузли кучайган расмини кўриш мумкин. Бронхоскопия ва бронхография бронх шохларининг шакли бузулгани, шиллиқ қаватини атрофия ва гипертрофия кўринишдаги ўзгаришларини аниқлайди. Қонда касаллик қузиган даврда лейкоцитлар миқдори кўпаяди, ЭЧТ тезлашади. Бал ғ амда кўп миқдорда нейтрофилли лейкоцитлар, эритроцитлар, кўклар флораси, балғам ёпишқоқлигини оширувчи нордон мукополисахаридларни кузатиш мумкин. Ташқи нафас фаолияти . Сурункали бронхитда ўпка хаётий сиғимининг камайиши, ўпка максимал вентиляциясининг тезлашуви кузатилади. Кечиши. Сурункали бронхитнинг жадаллашган ҳолда кечиши сифатли муолажадан, тўғри олиб борилган реабилитация ишларидан сўнг тўхташи ва узоқ муддатли ремиссия билан алмашиши мумкин. Касалликнинг қайталаниши кўпинча совқотиш, ҳар хил инфекциялар, меҳнат ва касбдаги салбий омиллар таъсирида вужудга келади.

Асоратлари. Касаллик жадаллашиб борган сари ўпка эмфиземаси, нафас етишмовчилиги кичик қон айланиш тизимида қон босимининг ошиб кетиши (ўпка гипертензияси) ва сурункали ўпкали юрак холати ривожланади. Ташхиси. Ташхис қўйишда, мос даво танлашда ва унинг самарадорлигини, ҳамда оқибатини аниқлашда бронх обструкцияси симптомлари (жисмоний зўриқишда ва иссиқ хаводан совуқ хавога чиқишда вужудга келадиган хансираш, узоқ ва қийинчилик билан йўталиш натижасида балғам ажралиши, нафас чиқаришда қуруқ хуштаксимон хириллашларни содир бўлиши, нафас чиқариш даврининг чўзилиши ва функционал диагностика услуб маълумотлари) асосий мезон хисобланади. Қиёсий ташхиси. Бирламчи сурункали бронхитни бошқа касалликларда (ўпка саратони, бронхоэктазия, бронх астмаси, ўпка сили, сурункали пневмониялар) учрайдиган узоқ муддатли йўтал ва хансираш билан кузатиладиган иккиламчи бронхит билан қиёслаш даркор. Сурункали зотилжамдан фарқли ўлароқ сурункали бронхит диффузли касаллик бўлиб, аста-секин бронх обструкцияси, ўпка эмфиземаси, нафас етишмовчилиги, ўпка гипертензияси, сурункали ўпкали юракка дучор қилади. Бу касалликда рентгендаги ўзгаришлар асосан бронхлар дарахтидаги ўзгаришлар диффузли бўлиб, бронхлар обструкцияси ва обструктив эмфизема билан ифодаланади. Бронх астмасидан бўғилиш хуружлари бўлмаслиги билан фарқланади. Сурункали зотилжамда яллиғланиш жараёни ўпка тўқимасининг чегараланган қисмидагина аниқланади, ҳамда пневмосклероз ва карнификақия ҳолатлари кузатилади. Ўпка сили билан қиёслашда: беморда сил интоксикацияси (заҳарланиши) белгилари, балғамда сил микобактерияси (таёқчаси) борлигига, рентген ва бронхоскопия текширувлари маълумотларига ва туберкулин синамаларининг натижаларига асосланади.

Ўпка саратони ривожланишида доимий сабабсиз қаттиқ йўтал, қон туфуриш, кўкрак қафаси сохасида оғриқлар гумонсираш белгилар ҳисобланади ва тезлик билан рентген ҳамда бронхография текширишларини ўтказиш кераклигини талаб қилади. Бундан ташқари балғам ва бронхлар ювилган сувни, бронхдан олинган биопсия материалларини цитологик текшириш ва атипик хужайраларни қидириш керак бўлади. Нообструктивли ва обструктивли бронхитнинг қиёсий ташхиси хансираш ва спирограммада аниқланадиган ташқи нафас фаолияти ҳолатини клиник бахолашга асосланган: нообструктив бронхитда хансираш йўқ, ташқи нафас фаолияти меъёр атрофида, обструктивда эса жисмоний зўриқишда хансираш, ўпка вентиляциясининг турғун обструктивли бузилиши, жисмоний зўриқишга толерантлик (сезувчанлик)нинг пасайиши кузатилади. Астматик бронхитда хансираш ҳарактерли эмас, жисмоний зўриқишга толерантлик пасаймаган, обструктив бузилишлар ўткинчи ҳарактерда бўлади. Давоси. Комплекс ҳолда дори-дармонлар, физиотерапия муолажалари, эндобронхиал санацияси, даволаш бадантарбияси билан биргаликда олиб борилади. Касаллик обструк ц ия, йирингли балғам ва тана ҳарорати кўтарилиши билан кузатилмаса симптоматик даво қўллаш кифоя қилади. Сурункали бронхит кучайган даврда уй шароитида ярим кўрпа-тўшак холатида, ифодаланган обструкцияда эса бемор касалхонада даволаниши зарур. Сурункали бронхит ривожланишида салбий таъсир кўрсатувчи носпеқифик омилларни (чекиш, чанглар, иш жойи ҳавосининг ифлосланиши, совқотиш ва алкаголни) умуман тақиқлаш лозим, беморга кун тартибини тушунтириш ва пархез таомларни буюриш керак. Дори-дармонлар инфекцияни йўқотишга, балғамни тез ажратишга, бронх йўлларини қайта тиклашга қаратилади.

Антибиотиклар балғам микрофлараси ва унинг антибиотикларга нисбатан сезувчанлигини ҳисобга олган ҳолда тайинланади. Бензилпени ц иллин 500.000 ТБ миқдори кунда 4-6 марта мушак орасига, тетрациклин, олететрин, ампицилин, левомицетин 1,5-2, 0 г, рондомицин 0,8- 1,2г дан берилади. Касалликнинг оғир кечишида морфо ц иклинни 150.000 ТБ миқдорида 2 марта томир ичига юборилади. Таъсири узайтирилган сулфаниламид дорилари ҳам қўлланилади: Сулфодемитоксин кунига 2,0г дан, бактрим (бисептол)-480 2 таблеткадан 2 маҳал. Антибактериал даволаш усули 7-12 кун қўлланилади. Бронх йўлларини тозалаш мақсадида балғамни суюлтирувчи (юмшатувчи) ва кўчирувчи воситалар - термопсис ва алтей илдизи дамламалари 1-2 ош қошиққан 8-10 марта, бромгексин, бронхолитин, муколтин, бисолвон таблеткалари, протеолитик ферментларидан трипсин, химотрипсин, химопсин берилади. Ҳолдан тойдирувчи қуруқ йўталга қарши кодеин, либексин, тусупрекс, глаувент тавсия қилинади. Бронх спазми белгилари бўлса бронхолитик дори-дармонлар эфедрин, эфедром, солутан буюрилади; адренорецепторларга таъсир этувчи симпатомиметик дорилар астмопент, алупент, беротек чўнтак ингаляторларидан фойдаланилади. Бронхолитик дори-дармонлар таъсирини кучайтириш учун десенсибилизацияловчи антигистамин воситалари: калций глюконати, димедрол, супрастин, пиполфен, тавегил, диазолин қўлланилади. Халқ табобати воситалари ўткир бронхит давосида кўрсатилган. Физиотерапия муолажалари ҳам бронх-ўпка тизимида қон айланишини яхшилаб, яллиғланишга қарши курашади: УВЧ, индуктотермия, СМТ, ДМТ кўкрак қафасининг юқори қисмига ёки икки курак оралиғига 10- 15 дақиқадан 10 марта, йод ёки калций электрофорезини кўкрак қафасига қўйилади. Касалликнинг тинчланган (ремиссия) даврида организм қаршилик кучини (реактивлигини) ошириш ва яллиғланиш холати сўрилишини

тезлаштириш, тўқималар трофикасини яхшилаш ва бронхлар спазмини камайтириш мақсадида кўкрак қафасига умумий ултрабинафша (УБ) нури, аскорбин кислатаси ва алоэ мушак оралиғига қўйилади. Профилактикаси. Касаллик қўзишини олдини олиш учун бемор зарарли одатлардан (тамаки чекиш, алкогол истеъмол қилишдан) воз кечишлари ва жараённи қўзғатувчи омилларни бартараф этиш керак. Организмни чиниқтириш мақсадида даволаш бадантарбияси, гидротерапия ва физиотерапия муолажалари қўлланилади.Сурункали бронхитни олдини олиш учун юқори нафас йўлларидаги инфекция ўчоқларини тозалаш, грипп, қизамиқ, зотилжам ва бошқа касалликларни ўз вақтида даволаш катта аҳамиятга эга. Окибати. Сурункали бронхит оқибати асосан ижобий, лекин организм касалликдан бутунлай тузалиб кетмайди, чунки патологик жараённинг ҳар бир қайталаниши (қўзиши) бемор ахволини янада ҳам ёмонлаштириб бораверади. Иккилимчи сурункали бронхитда эса хасталик тавдири асосан бронхитни содир қилган патологик жараён холатига боғлиқ. Беморнинг иш қобилияти. Касалликнинг бошланғич даврида, ҳали ўпка эмфиземаси ривожланмаган даврда иш қобиляти сақланган бўлади. Нафас аъзоларининг таранглашишига олиб келган холатлар, салбий таъсир қилувчи метеорологик омиллар, чангни нафас орқали ютиш билан бевосита боғлиқ бўлган иш шароитидан беморларни четлаштириш лозим. Диспансеризация. Беморлар йил давомида 2 марта: қон, пешоб, балғам синамалари, кўкрак қафасини рентгеноскопияси, спирография, пневмотахометрия ёрдамида тўлиқ клиник кўрувдан ўтказилади. Керак бўлса санатория ва курортларга юбориб саломатлик қайта тикланади. АМАЛИЁТДАН МИСОЛЛАР: Бемор 37 ёшда, газоконденсат заводининг ишиси. Бир хафта илгари тумов, курук йутал, кейин шиллик балгам ажралиши, 2 хафтадан кейин эса тана

харорати 38градусгаа кутарилган, норсульфазол ва «йуталга карши» таблеткаларини кабул килган. Ахволи яхшиланмаган калтираш, терлаш, бош огриги, кукрак кафасининг пастки кисмларида огрик пайдо булади. Эрталаб шиллик-йирингли балгам ажралиши бошланди. Куганда умумий ахволи урта огирликда, тери копламлари тоза, нам, лабларида герпетик тошма. Аускультацияда – икки томонлама сусайган нафас, кучайтирилган нафасда курук хижилови хириллашлар эшитилади. 2-3 минутдан кейин турли калибрли майда пуфакчали нам хириллашлар эшитилади. Юрак тонлари аник, маромли пульс 100та 1 дакикада. Кон тахлили эритроцитлар 4млн, Hb 125 г/л, РК 0,9 лейкоцитлар 11300, ЭЧТ 27 мм/с Балгам шиллик-йирингли, балгамнинг бактериологик текширувидан инфлюенце ва Фредлендера таёкчаси. Рентген –упка майдонлари тоза, упка илдизи сояси бир оз кенгайган.

Хулоса Демак, бронхитлар тиббиёт амалиётида кенг учрайди. Уларни °з ва±тида ани±лаш, бир-биридан фар±лай билиш, касалликни даволашнинг самарасини оширувчи омиллардан бири б°либ ³исобланади. Касалликнинг ташхисини лаборатор текширувлар а³амиятининг катта эканлигини ³исобга олиб, сурункали бронхит га хос лаборатор текширувларга °згаришларни фар±лай билиш талаб ±илинади.

Адабиётлар: 1. Бобожонов С.Н. Ички касалликлар. Тиббиёт институтлари талабалари учун Т., Ибн Сино. 2003. 2. Внутренние болезни. Под ред. Ф.Комарова, В.Г. Кукеса, А.С. Сметнева. 2-ое перераб. И доп. Изд. М.Медицина. 1990., с 454-460. 3. Внутренние болезни. Лекции для студентов и врачей. Под ред. Б.И. Шулутко. – Л., 1991. С 364-373. 4. Внутренние болезни. В 10 книгах, ред. Т.Р.Харрисон, книга 6, перевод с английского языка. Под ред. Е.Браунвальд. М., Медицина, 1993. Инфекционные заболевания мочевых путей. Пиелонефрит и родственные с ними состояния. Уолтер Е.Стамм, Марвин Турн. С 341-342. 5. Маколкин В.И. Овчаренко С.И. Внутренние болезни. Руководство к практическим занятиям. М. Медицина. 1994. 6. Камолов Н.М. Куйлиев М.У. Ички касалликлар. Укув кулланмаси.- Т. Ибн Сино. 1991. 7. Моисеев В.С., Сумарков А.В. Внутренние болезни и ихособенности в тропиках. Учебное пособие. –М., Медицина. 1990. С 299-302. 8. Практическая нефрология / А.П.Пелещук, Л.А. Пыриг., Н.Я.Мельман и т.д. Под. Ред. Проф. А.П.Пелещука. 2-е изд. Киев.: Здоровья.1983. 9. Справочник не нефрологии./Авт.: И.Е.Тареева, С.О.Андросова. В.М. Ермоленко и др.: Под ред. ИН.А.Мухина. М., Медицина, 1980

10. У.Б.Шаропов, Ф.Х.Гаффорова, У.И.Шодмонов, У.Б.Шаропов тахрири остида. –Т.:Ибн Сино, 1994. 11. . http :// www . meddean . luc . edu Энциклопедия обследования больного с множеством иллюстраций, краткое описание болезней, тестирование. 12. http :// www . embbs . com Истории болезни, обучение, атлас по КТ, ЭКГ и др.

O'xshashlar

Нафас йўллари касалликлари ва бронхиал астма патофизиологияси ва фармакотерапияси

Ички юқумсиз касалликлар

Упка йирингли касалликлари

Сут тишлар кариеси

Эрта ёшдаги болалар касалликлари диатезлар