Эрта ёшдаги болалар касалликлари диатезлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

519 KB

Ko'chirib olish

Эрта ёшдаги болалар касалликлари диатезлар Режа: 1. Экссудатив - катарал диатез 2. Лимфатик-гипопластик диатез 3. Нерв-артритли диатез 4. Рахит 5. Спазмофилия 6. Целиакия 7. Дисахаридлар етишмовлиги 8. Камқонлик 9. Ўткир бронхит 10. Обструктив бронхит 11. Бронхиолит 12. Пневмония (зотилжам) – ўпканинг ўткир яллиғланиши 13. Туғма юрак нуқсонлари

1. ЭКССУДАТИВ - КАТАРАЛ ДИАТЕЗ Экссудатив диатез (ЭД) тушунчаси 1905 йилда А. Черни томонидан киритилган бўлиб, эрта ёшдаги болалар организмининг ўзига хос реактивлик хусусияти бўлиб, тери ва шиллиқ қаватларининг инфильтратив- дескваматоз яллиғланишга, аллергик касалликларга мойиллигидир. Экссудатив катарал диатез лимфатик тугунлар гиперплазияси (катталашуви), организмда туз ва сув алмашинувининг тез-тез ўзгариб туриши билан характерланади. Ташҳисот мезонлари: Анамнез: Онасида меъда-ичак йўли касалликлари қайд этилганлиги, ҳомиладорлик даврида ҳар хил дори воситалари билан даволангилиги, эрта сунъий овқатланишга ўтказилганлиги тўғрисидаги маълумотлар, шунингдек, ота-онасида ёшлигида ЭД қайд этилганлиги аниқланади. ЭДнинг клиник белгиларини намоён қилувчи асосий омиллар: овқат маҳсулотлари, сигир сути, цитрусли мевалар, қулупнай ва бошқалар. Тухум, қулупнай, лимон, банан, шоколад, балиқ гўшти таркибида эндоген гистаминнинг либираторлари бўлади. Она сути билан боқилган болаларда ЭДнинг клиник белгилари агар боланинг онаси юқорида кўрсатилган овқат маҳсулотларини истъемол қилган бўлса, юзага чиқиши мумкин. Клиник мезонлар:  Теридаги ўзгаришлар: бола ҳаётининг биринчи ойида тери бурмаларида бичилиш, қизариш, бошнинг сочли қисмида қазғоқлар, юз, қулоқ, бўйин атрофида ҳар хил характердаги тошмалар кузатилади.  Терининг шиллиқ қаватидаги ўзгаришлар, „географик“ тил, чўзилувчи кўз касалликлари, бурун шиллиқ қаватининг яллиғланиши, нафас йўлларининг катарал яллиғланиши, камқонлик белгилари, сийдикда эпителиал ҳужайралар сонининг ошиши, вақти-вақти билан ич кетиши. Лаборатор текшируви 1. Умумий қон ва сийдик таҳлили.

2. Ахлатнинг умумий таҳлили. 3. Ахлатни дисбактериозга текшириш Даволаш 1. Рационал тўғри овқатланиш, бола бир ёшга тўлгунга қадар она сути билан боқиш муҳим аҳамиятга эга. Овқат таркибида углеводлар миқдорининг кўплиги ЭКД кечишини оғирлаштиради.ЭКД билан касалланган болалар терисида қанд миқдори соғлом болалар терисига нисбатан икки баравар кўплиги аниқланган. Она истеъмол қиладиган овқат маҳсулотлари таркибида облигат аллергенлар бўлмаслиги, сигир сути билан овқатлантиришни чегаралаш. Овқат рационида мевалар ва нордон сут маҳсулотлари бўлиши керак, чунки улар енгил ҳазм бўлади. 2. Витаминлар. Куруқ экземада 3 ҳафтадавомида гавда оғирлигига 1000 халқаро бирликда (ХБ) витамин А берилиши яхши натижа беради, лекин бир кеча-кундуздаги миқдори гавда оғирлигига нисбатан 10000 ХБ ошмаслиги керак. В гуруҳ витаминлари (В 6 , В 5 , В 15 ) ва витамин Е ҳам даволашда қўлланади. 3. Антигистамин дори воситалари 5–7 кун давомида алмаштириш йўли билан тавсия этилади. Масалан, кетотифен 0,05 мг/гавда оғирлигига кунига 2 марта, магний сульфатнинг 2–5% ли эритмаси 1 чой қошиқдан 3 маҳал ичирилади. 4. Маҳаллий даво: боланинг бошига қиздирилган ўсимлик ёғи суртилади ва бир соатдан сўнг бошини болалар совуни билан ювиб ташланади. Терининг себореяли яллиғланиш жойларига интал малҳами суртилади, 3–5% ли олтин гугурт, 3–5% ли олтин гугуртнафталан кукуни сепилади. Профилактикаси Экссудатив диатезнинг олдини олиш комплекс равишда олиб борилади: боланинг антенатал ривожланиш даврида ҳомиладор онанинг

овқат рационида кучли аллерген ҳусусиятига эга бўлган овқат маҳсулотларини, дори воситалари билан даволашни чеклаш керак. ЭДнинг бирламчи профилактикаси ўтказилмаган болаларда аллергик касалликларнинг ривожланиш даражаси юқори бўлади. Поликлиникада экссудатив катарал диатези бўлган болалар билан қуйидаги ишлар олиб борилади: 1. Овқат кундалиги тутилади. 2. Узоқ муддат она сути билан боқилади, шарбатлар, қўшимча овқатлар муддатидан бир оз кечиктириб берилади. Турли хил аллергик ҳусусиятга эга бўлган мева шарбатлари ва овқат маҳсулотлари боланинг кунлик овқат рационидан олиб ташланади. Қизил ва сариқ рангли мева шарбатлари тавсия этилмайди. Экссудатив катарал диатези бор сунъий, аралаш овқатлантириладиган болаларга нордон сут маҳсулотлари берилади. Йилда 1–2 марта дисбактериозга қарши бифидумбактерин ичирилади. 3. Бола бир ёшга тўлгандан сўнг таркибида аллерген хусусияти кучли бўлган овқат маҳсулотлари (тухум, балиқ, ҳар хил ширинликлар, қахва, банан, қора смородина, малина, асал, ёнғоқ, овқат маҳсулотларига қўшиладиган қўшимчалар, қонсервалар, аччиқ ва шўр овқат маҳсулотлари) боланинг овқат рационидан олиб ташланади. 4. Уйда гипоаллергенли муҳит ташкил қилинади: ҳафтада 2 марта уйдаги ҳамма нарсалар намланган латта билан артилади, уй ҳайвонлари, аквариум, гулларни бола яшаётган хонада сақламаслик, китобларни ёпиқ шкафларда сақлаш, бола бор жойда кийим-уст бошларни ҳар хил сунъий кир ювиш воситалари билан ювмаслик, ҳайвон юнги ва қуш патларидан тайёрланган ёстиқлар бўлмаслиги керак. 5. Даволашда дори воситаларини иложи борича камайтириш ва облигат аллергенли дори воситалари билан даволамаслик керак.

6. Сурункали инфекция ўчоқларини, ўт йўллари дискинезияси, рахит, гельминтозларни, гипотрофия, дисбактериоз ва шунга ўхшаш касалликларни ўз вақтида эрта аниқлаш ва даволаш зарур. Диспансер кузатуви УАШ (педиатр) 1 ёшгача бўлган болаларни ҳар ойда 1 марта, 1 ёшдан – 4 ёшгача болаларни ҳар 3 ойда 1 марта, 4 ёшдан катта болаларни йилда 1 марта кўриб бориши керак. Реабилитацияси Овқат кундалиги тутган ҳолда витаминларга бой рационал овқатлантириш. Антигистамин дорилар билан 5–7 кунли алмашув курси билан даволаш Фитотерапия Махсус режа асосида авайлаш усулида чиниқтириш Гипосенсибилловчи дори воситалари фонида эмлашни ўтказиш 2 ЛИМФАТИК-ГИПОПЛАСТИК ДИАТЕЗ Туғма ва орттирилган сабабларга кўра бола организми реактивлигининг нейроэндокрин, лимфатик системалардаги ўзгаришлар сабабли ташқи муҳитга кўникишининг сусайиши, оғир ва сурункали касалликларга, иммунопатологик ҳолатларга мойиллиги билан характерланади. Ташҳисот мезонлари 1. Анамнези Антенатал ривожланиш даврининг оғир кечганлиги, туғилишда гавда оғирлиги ва узунлиги кўрсаткичининг юқорилиги, неонатал даврда чўзилувчи қоньюгацион сариқлиқ, йирингли яллиғланиш, постнатал даврда дисбактериоз, энтероколит, зотилжам, бронхлар яллиғланиши ва

қайталанувчи ўпка-бронх касалликларини ўтказганлиги. 2. Клиник мезонлар  Боланинг ташқи кўриниши: меъёрдан ташқари ортиқча тўлалик, терининг рангпарлиги, терининг таранглиги суст, кам ҳаракатчан, бўшашган , бўйин ва кўкрак қафаси калта, оёқ-қўллари узун.  Лимфопролифератив синдром: лимфатик тугунлар, танглай ва ютқин безларининг тил сўрғичлари, жигар ва талоқ бир оз катталашган.  Буйрак усти бези функциясининг етишмовчилиги натижасида юзага келган клиник белгилар: коллапс, диспептик ўзгаришлар (қусиш, қайт қилиш, сабабсиз ич кетиши, қориннинг димланиши, қоринда ҳар хил оғриқлар).  Юрак-қон томир синдроми: юрак тонлари бўғиқ, систолик функционал шовқин, артериал қон босими пасайган.  Бўғим синдроми: кам ҳолларда артритлар, миокардит, васкулит.  Тимуснинг катталашиши натижасида юзага келадиган синдромлар: товушнинг пастлиги, товушнинг йўқ бўлиб кетиши, бола йиғлаганда хўроз қичқиришига ўхшаш товуш, бошини орқага ташлаб ухлаш, сабабсиз йўтал, шовқинли нафас, аралаш нафас етишмовчилиги.  Гипопластик синдром: юрак, аорта томири, қалқонсимон без, жинсий органлар гипоплазияси. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари Умумий қон таҳлили: лимфоцитлар, тромбоцитлар, лейкоцитлар сони ошган, моноцитлар камайган. Сув ва хлор алмашинуви турғун эмас, умумий ёғ ва холестерин миқдори ошган. ЭКГда – аритмия, юрак мушакларида моддалар алмашинувининг бузилиши ва блокада белгилари. Даволаш

$1. Буйрак усти бези ва тимуснинг етишмовчилиги натижасида юзага келадиган ҳолатларни бартараф қилиш. 2. Она сути билан боқиш. Парҳез – енгил ҳазм бўладиган ёғ ва углеводларни чеклаш. Сунъий овқатлантирилганда нордон сут маҳсулотлари бериш. Ичакнинг функцияси бузи лганда 4–5 мг\гавда оғирлигига ёғларни чеклаш. Кўрсатма бўйича облигат аллергенларни чеклаш. 3. Таъсир этувчи омилларни камайтирган ҳолда ётоқ тартиби: болани онаси билан касалхонага ётқизиш афзаллиги, беморни шифокор кўриги ва унга қилинадиган муоложаларни авайлаб ўтказиш, томир, мушак орасига дори воситалари юборишни иложи борича чеклаш. 4. Куз ва баҳор ойларида йилига 2 марта қуйидаги дори воситалари билан даволаш керак: - қисқа муддат десенсибилловчи дори воситалари билан; - 2 ҳафта давомида иммуностимулятор дори воситалари билан; - витаминлар А, В 1 , В 2 , В 5 , С, гексавит; - адаптогенлар (женьшень қайнатмаси, пантокрин, олтинилдиз) артериал қон босими тушиб кетганда; - тиреоидин; - тимуснинг катталашиши натижасида ҳаёт учун муҳим органларнинг сиқилиши бўлганда 7–10 кун давомида преднизолон тавсия этиш; Профилактикаси  Жинсий йўллар билан ўтадиган касалликларни даволаш;  Ҳомиладор аёлларни тўғри рационал овқатлантириш;  Болани она сути билан боқиш;  Бир хил овқат тури билан овқатлантирмаслик;  Кун тартибини тУЗИ ш;  Тоза ҳавода юриш;  Чиниктириш;$

 Жисмоний тарбия билан шуғуллантириш. Диспансер кузатуви Лимфатик гипопластик диатезли болалар умумий амалиёт шифокори (педиатр), эндокринолог, иммунолог билан биргаликда кузатиб борилади, 3 ёшгача йилда 2 марта, 3 ёшдан катта болалар йилда 1 марта мутахассислар томонидан кўрилади. Кузатиш давомийлиги клиник синдромларнинг кузатилиш даражасига боғлиқ. Кўрувда қуйидагиларга эътибор берилади: - умумий аҳволига; - жисмоний ривожланишига; - Ҳаракати ва ўзини тутишига, гипокортицизм белгиларига (куннинг иккинчи ярмида ҳолсиз бўлиши, гавда ҳароратининг пасайиши, пешонасида томчи-томчи тер ҳосил бўлиши, лимфопролифератив синдроми). Қуйидаги текшириш усуллари ўтказилади: умумий қон ва сийдик таҳлили 3–4 ойда 1 марта, кўрсатмага биноан кўкрак қафаси рентгенограммаси, ЭКГ ( 6–8 ойда 1 марта ). Реабилитацияси Ҳар хил жисмоний ва руҳий зўриқишларнинг олдини олиш; Бола 3 ёшга тўлгунга қадар махсус парваришда бўлиш; Юқумли касалликларнинг олдини олиш; Буйрак усти бези етишмовчилигини яхшиловчи ва адаптоген дори воситалари билан йилида 2 марта даволаниб туриш; Профилактик эмлашларни антигистамин дори воситалари ҳимояси остида ўтказиш.

3. НЕРВ-АРТРИТЛИ ДИАТЕЗ Нерв-артритли диатез – наслдан-наслга ўтувчи моддалар алмашинуви, яъни пурин алмашинуви бузилиши натижасида кўп миқдорда сийдик кислота ажралиши ва бошқа ўзгаришлар; ёғ, углевод алмашинуви, энзим бошқарув етишмовчилиги натижасида кетон таначалари ажралиши ҳисобига кўпгина касалликларга, шу жумладан таянч ва ҳаракат органларининг, буйрак, ўт пуфаги сурункали касалликларига, гипертензия синдромига мойиллик билан характерланади. Ташҳисот мезонлари 1. Генеологик мезонлар . Оиласида подагра, буйрак тоши, пиелонефрит, асаб касалликлари, кам ҳолларда қандли диабет, ўт пуфаги яллиғланиш, меъда ва ўн икки бармоқ ичак яра касаллиги, сурункали ўпка ва юрак касалликлари. 2. Клиник мезонлар. Асаб – руҳий ҳолати билан боғлиқ бўлган синдромлар: кучли қўзғалувчанлик, уйқусида қўрқиб уйғониб кетиш. Хореяга хос ҳаракатлар.  Моддалар алмашинуви бузилиши билан боғлиқ синдромлар: иштаҳа паст, анорексия, гавда вазнининг жуда секин ортиб бориши, сабабсиз гавда ҳароратини кўтарилиши, транзитор аритмия, юрак тонлари бўғиқ, систолик функционал шовқин.  Қонда ацетон миқдорининг ошиши билан боғлиқ синдромлар: кучли, бир неча кун давомида кўп марта қайталанувчи қусиш, организмнинг сувсизланиши, нафас чиқарганда ацетон ҳиди келиши, пешобда ацетон миқдорининг ошганлиги.  Оғриқ симптомлари: қоринда, букувчи мушакларда, бош оғриғи, невралгия, артралгиялар. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари

У мумий қон таҳлили – унча юқори бўлмаган лимфоцитоз Қо н биокимёси – сийдик кислота ошган (1 ойликдан – 1 ёшгача бўлган болаларда – 0,14–0,21 ммол/л), диспротеинемия. Сийдик таҳлили: кўп миқдорда урат тузлари, оқсиллар, эритроцитлар, сийдик зичлиги юқори. Даволаш 1. Ацетонемик криз ҳолатда енгил парҳез овқатлар – олма, тарвуз, картошка - ҳафтада 1–2 марта тавсия этилади, ацетонли қусиш бўлганда 6– 12 соат давомида очлик тавсия этилади ва суюқлик ичириб турилади. Агар қусиш тез-тез қайталанса ва тўхтамаса, у ҳолда венага 5% ли глюкоза, Рингер эритмаси юборилади. Таркибида пурин сақловчи, кўп миқдорда оқсилга бой овқат маҳсулотлари чекланади. Гўшт маҳсулотларини қайнатиб истъемол қилиш мақсадга мувофиқдир. Колбаса маҳсулотлари, қўзиқоринларни, гўшт, балиқдан тайёрланган қайнатмаларни, кўпчилик ўсимлик маҳсулотларини истеъмол қилиш тавсия этилади. Мумкин қадар ўсимлик ва сут маҳсулотларидан тайёрланган овқат маҳсулотлари (сут, сут маҳсулотлари, сабзавот, мевалар, ун, дон маҳсулотлари, асал, шакар, ўсимлик ёғи) тавсия этилади. 2. Яшаш жойида тинчликни сақлаш, боланинг рухиятига, асаб системасига таъсир қилувчи омиллардан сақлаш. 3. Тинчлантирувчи дорилар: валерияна илдизи, арслонқуйруқ (пустырник), новопассит ва бошқалар. 4. Кучли ривожланган гиперурикемия ҳолатида уродан, этамид, бутадион ва урикодепрессив дори воситалари (аллопуринол, оротат кислота, колхицин) тавсия этилади. Профилактикаси Кун тартибига риоя қилиш, рационал овқатлантириш,

болани руҳиятига таъсир этувчи ҳар хил омиллардан асраш. Бундай болалар мактабда ўқиганларида чет тили, мусиқа, спорт билан шуғуллана олмайдилар. Диспансер кузатуви Нерв-артрит диатези бўлган болаларни умумий амалиёт шифокори педиатр, эндокринолог билан бирга кўриб боради. Диспансер кузатувининг давомийлиги касалликнинг синдромларининг кўринишига боғлиқ. Невропатолог 6 ойда 1 марта текшириб туриши керак. Кўрувда қуйидагиларга эътибор берилиши керак: руҳий ҳолати, иштаҳаси, интеллектуал ривожланиши, кўнгли айниб қайт қилиши, вегетоневроз белгилари, аллергик касалликларнинг қайд этилиши, жигар, буйрак, ичакларда кузатиладиган оғриқлар ва бошқалар. Реабилитацияси Пурин асоси таркибида бўлган марказий нерв системасини қўзғатувчи овқат маҳсулотларини чеклаш. Сийдикдаги рН муҳитини меъёрига келтириш. Болаларни ортиқча ва кучли таъсир қилувчи омиллардан сақловчи кун тартибини тузиш. 4. РАХИТ Рахит - илк болалик даври касаллиги бўлиб, организмда Д витамини етишмаслиги оқибатида ривожланади ва суяк тўқимасида ўзгаришлар, гавда скелетининг деформациялари билан кечади. Этиологияси Қуйидаги сабаблар: ноадекват инсоляция (етарлича қуёш нурида бўлмаслик), Д витаминининг овқат билан организмга кам тушиши, мальабсорбция синдроми оқибатида бола организмида Д витаминининг

танқислиги юзага келади. Бундан ташқари, рахит антиқонвульсантлар (фенобарбитал ва б.қ.) билан узоқ даволаш оқибатида ҳам юзага келиши мумкин (бунда, жигар фермент тизимининг индукцияси оқибатида Д витамини метаболизмининг кучайиши кузатилади); 1,25- дигидроксиҳолекальциферол ишлаб чиқарилишининг тўхташи (касалликнинг Д витаминига боғлиқ шаклидаги етишмовчилигида); фосфорнинг кўп йўқотилиши (гипофосфатемик Д витамини-резистент рахитида, Фанқони синдромида); ишқорий фосфатаза ферменти ишлаб чиқарилишининг камайиши оқибатида ҳам баъзан рахит ривожланиши мумкин. Меъёрда туғилган ва қисман чалалик белгилари билан туғилган, табиий озиқланишда Д витамини танқислиги билан кечадиган рахитнинг асосий сабаби ультрабинафша нурларнинг етишмовчилиги ҳисобланади. Маълумки, Д 3 витамини одам терисида ультрабинафша нурлар таъсирида синтезланади. Организмда Д витаминининг 60га яқин метаболитлари ҳосил бўлади, лекин улардан фақат 1,25дигидроксиҳолекальциферолгина кальций ва фосфор алмашинувига фаол таъсир этади. Ушбу метаболитнинг асосий таъсири, ичакларда кальций ва фосфор сўрилишида иштирок этувчи, кальций боғловчи оқсилларни ҳосил қилишдаги иштироки билан намоён бўлади. Д витаминининг танқислиги (айниқса қиш ойларида) ичаклардан кальцийнинг сўрилиши камайишига, қон ва суяк тўқимаси ўртасида кальций алмашинувининг бузилишига олиб келади. Оқибатда юзага келган гипокальциемия иккиламчи гиперпаратиреоз ривожланишига сабаб бўлади. Бу эса ўз навбатида суяк тўқимасидаги кальцийнинг ювилиб чиқишига ва фосфорнинг буйраклар орқали экскрецияси ошишига олиб келади. Эндоген синтезланган Д витамини билан фақат балиқларгина ўз эҳтиёжини тўла қондира олиши мумкин. Одам организмига эса озиқ- овқат маҳсулотлари билан қўшимча равишда Д витамини тушиб туриши лозим, айниқса қуёш нурларининг терига тушиши кам бўлганда (очиқ ҳавода сайр қилмаслиқ, ҳавонинг чанг билан ифлосланиши ва ультрабинафша нурларни

ютувчи бошқа омиллар) организмда Д витамини танқислиги юзага келиш эҳтимоли кўп бўлади. Патогенези 1,25-дигидроксиҳолекальциферол етишмовчилиги кальций боғловчи оқсил синтезининг ва кальций тузларининг ичакда сўрилишининг камайишига олиб келади. Тўқималарда цитрат синтези камаяди. Суяк тўқимасининг кальцийни тутиб қолиш (фиксация) хусусияти пасаяди. Юзага келган гипокальциемия оқибатида қалқонсимон без олди безларининг функцияси кучаяди. Паратгормон 25-гидрокальциферолдан 1,25- дигидроҳолекальциферол ҳосил бўлишини стимуллайди, бунинг натижасида ичакларда кальцийнинг сўрилиши ва суяк тўқимасидан кальцийнинг ювилиб чиқиши кучайиб, гипокальциемия бартараф бўлади. Аммо суякларда деминерализация юзага келади. Айни пайтда қалқонсимон без гормони – тиреокальцитониннинг фаолияти (бу гормон кальцийнинг суяк тўқимасига киришини стимуллайди) тормозланади. Паратгормон буйрак каналчаларида фосфатлар реабсорбциясини камайтиради, натижада гипофосфатемия ривожланади. Гипофосфатемияда, компенсатор реакция сифатида, асаб ҳужайралари ва мушакларда жойлашган органик бирикмалардан фосфор моддаси қонга ювилиб чиқа бошлайди. Бунинг оқибатида организмда энергия алмашинуви бузилади ва мушаклар тонуси пасаяди. Паратгормоннинг таъсири тиреокальцитониннинг таъсиридан юқори бўлганида, суяклардан кальций тузларининг ювилиб чиқиши рўй беради. Натижада суяклар юмшоқ, осон эгилувчан бўлиб, одатдаги статик ва динамик юкламаларга бардош бера олмай қолади. Кальций ва фосфор тузлари остеоид тўқимада тўпланмайди, суякдаги оҳақланиш жараёнлари сусаяди, тоғайнинг меъёрдаги резорбцияси юзага келмайди, остеоид тўқима сўрилиб кетади, метафизларнинг диаметри ошади. Суяк ва тоғайлар ўртасидаги чегара йўқолиб боради. Д витаминининг етишмовчилиги, аминокислоталарнинг

пешоб билан чиқиб кетишини кучайтиради, суякнинг асосий таркибий қисми бўлган коллаген структурасининг бузилишига олиб келади. Бу жараёнлар гипотрофияда, организмда бошқа минерал моддалар (рух, мис, магний ва б.), витаминлар, айниқса С витамини етишмаганда янада кўпроқ намоён бўлади. Рахит касаллиги оқибатида оқсиллар алмашинуви бузи лади. Қондаги аминокислоталар сифати ва сон таркиби ўзгариб кетади, яъни альбуминлар миқдори камайиб, глобулин фракциялари ошиб кетади. Чала туғилган болаларда рахитга мойиллик юқори бўлади. Тўғилиш арафасида улар организмида минерал моддалар етарлича тўпланмаган бўлади. Айни пайтда уларда соғлом туғилган болаларга нисбатан ўсиш жараёнларининг тезроқ кечиши туфайли, кальций ва фосфорга бўлган талаб ҳам юқори бўлади. Катталарда кальцийга бўлган суткалик эҳтиёж – 8 мг/кг, мактабгача ва мактаб ёшидаги болаларда – 25 мг/кг, соғлом чақалоқларда – 70–75 мг/кг, чала туғилган чақалоқларда – 200–225 мг/кг ни ташкил этади. Фосфорга бўлган суткалик эҳтиёж соғлом болаларда – 40 мг/кг, чала туғилган болаларда – 110–150 мг/кг га тенг. Шуни таъкидлаш керакки, она сути таркибидаги кальций ва фосфор боланинг эҳтиёжларини қондира олмайди. Таснифи Рахит касаллиги даврига, касалликнинг оғирлигига ва кечишига қараб таснифланади. Даври: 1) Бошланғич даври. 2) Авж олиш даври. 3) Тузалиш даври. 4) Қолдиқ даври. Оғирлик даражаси:

1- енгил даража (кам ифодаланган симптоматика, асосан, асаб ва суяк тизими томонидан); 2- ўрта оғир даража (асаб ва суяк тизимидаги бузилишлар, мушак ва қон яратиш тизимидаги ўзгаришлар, нафас, юрак-қон томир ва меъда ичак тизимидаги иккиламчи ўзгаришлар); 3- оғир даража ( юқорида қайд этилган орган ва тизимларда кескин ифодаланган ўзгаришлар кузатилади). Кечиши: 1) Ўткир. 2) Ўткир ости. 3) Қайталанувчи. Рахит пайдо бўлишида хавф туғдирувчи омиллар: 1) ҳомиладорлик токсикозлари; 2) экстрагенитал патологиялар; 3) чалалик; 4) талвасага қарши препаратлар ва глюкокортикоидларнинг узоқ қўлланиши; 5) меъда-ичак тизими касалликлари. Клиникаси Бошланғич даври . Касаллик 2–3 ойликда бошланади. Болада қўзғалувчанлик, безовталаниш, уйқунинг бузилиши, кўп терлаш, катта лиқилдоқ атрофининг ва чокларнинг юмшоқлиги кузатилади. Авж олиш даври . Иккинчи ярим йилликда (6 ойликдан сўнг) ривожланади. Суякдаги ўзгаришлар: краниотабес, “этикдўзлар” кўкраги, Гаррисон эгатлари, “олимп” пешонаси, рахитик чўтка ва билакузуклар. Психомотор ривожланишдан орқада қолиш. Ички органларда функционал ва морфологик ўзгаришлар кузатилиши мумкин – гепатоспленомегалия, юрак тонларининг бўғиқлашуви, тахикардия, тахипноэ. Ичаклар парези. Тузалиш даври . Кайфиятнинг яхшиланиши, неврологик ва вегетатив бузилишлар регрессияси.

Қолдиқ асоратлар даври . 2–3 ёшдан кейин қайд этилади. Мушаклар гипотонияси ва скелетдаги барқарор қолдиқ ўзгаришлар кузатилади. Рахитга ташҳис қўйиш қондаги кальций, фосфор ва ишқорий фосфатазани аниқлашга асосланади. Рентгенологик ўзгаришлар o Остеомаляция ва остеопороз белгилари; o Остеоид тўқима гиперплазияси. Қиёсий ташҳисот Рахит касаллиги рахитсимон касалликлар билан қиёсий ташҳисот қилинади.  I тип Д витаминига боғлиқ рахит (синоним – Д витамини резистент рахити);  II тип Д витаминига боғлиқ рахит;  Фосфат диабет;  Дебре-де Тони-Фанқони синдроми. Рахит ва рахитсимон касалликлар клиник манзарасининг умумий тавсифи Касаллик Пайдо бўлиш муддати Бирламчи клиник манзараси Махсус белгилари Двитамин и танқислиг и рахити 1,5–3 ойлик Қўзғалувчанли к, инжиқлик, уйқу бузилиши, терлаш, иштаҳа пасайиши, мушаклар гипотонияси Суякдаги ўзгаришлар: краниотабес, пешоначакка дўмбоқлари, рахитик чўтка ва билакузуклар, баъзида оёқлар деформацияси. Остеопороз.

Фосфатди абет 1 ёш 3 ойлик Оёқлардаги деформациялар, билакларда рахитик билакузуклар оёқ мушаклари гипотонияси Авж олиб борувчи вирусли деформация, метафизларда қўпол окалсимон деформациялар. Периоститнинг пўстлоқ қавати бир томонлама қалинлашуви ҳисобига, найсимон суякларнинг қалинлашиши. Дебре-де Тони- Фанқони касаллиги 2 ёш 6 ойлик– 3 ёш “Сабабсиз” ҳарорат кўтарилиши. Полиурия, полидипсия, мушаклардаги оғриқлар Ҳароратнинг кўтарилиши, авж олиб борувчи суяк деформациялари, жигар катталашиши, ич қотиши, суяк тўқимасининг умумий шикастланиши. Буйрак тубуляр ацидози, фосфат-диабет ва рахитга нисбатан кўпроқ ифодаланган остеопороз. Буйрак тубуляр ацидози 5–6 ойлик – 2–3 ёш Полиурия, полидипсия, кўзғалувчанлик, инжиқлик, мушаклар гипотонияси, мушакларлаги оғриқлар Полиурия, полидипсия, мушаклар гипотонияси, адинамия, жигар катталашиши, ич қотиши, оёқларда авж олиб борувчи валгусли деформация, умумий остеопороз, метафиз

қонтурларининг ноаниқ бўлиши, рахитик зона кенглиги 2 см. кўпинча суякларнинг қонцентрик атрофияси. Шифокор тактикаси Даволаш 1. Парҳез. Болани имқон қадар она сути билан овқатлантириш. Она сути ўрнини босувчи озиқлар берилганда, улар таркибидаги Д витамини миқдорини ҳисобга олган ҳолда, Д витаминининг профилактик миқдорини тайинлаш лозим. 2. Патогенетик даво: енгил даражали рахитда Д витамини 45–60 кун давомида кунига 2500 ХБ берилади. ўрта оғирли даражасида эса, 45–60 кун давомида кунига 5000 ХБ берилади. массаж, гимнастика. Профилактикаси Антенатал профилактика: Ҳомиладор аёл шахсий гигиена қоидаларига риоя этиши, тоза ҳавода сайр қилиши керак. Тў лақонли овқатланиш, ДЖТ билан шуғулланиш. Қи ш ва баҳорда ҳомиладорликнинг 32 ҳафтасидан бошлаб, Д витамини 500 ХБ дан ҳар куни, 8 ҳафтадавомида берилади. Постнатал профилактика: Ҳамма болаларга 500 ХБ дан кунига Д витамини буюрилади: соғлом болаларга 1 ойликдан бошлаб; чала туғилган болаларга 2 ҳафталигидан (тез ўсиши, минерал моддаларга эҳтиёж юқорилигини эътиборга олган ҳолда)

берилади. Профилактика куз, қиш ва баҳорда ўтказилади; июндан сентябргача (ёз ойларида) махсус профилактика буюрилмайди. Д витамини профилактикаси бола ҳаётининг 1 ва 2 йилларида зарур ҳисобланади. Табиий овқатлантириш, етарлича қуёш нурида (офтобда) бўлиш. Д витаминини назоратсиз қабул қилиш Д витаминидан заҳарланиш хавфини туғдиради (нефрокальциноз). Рахит билан оғриган болаларга профилактик эмлашларни ўтказиш мумкин. 5. СПАЗМОФИЛИЯ Спазмофилия илк болалик даври касаллиги ҳисобланади. Бу касалликда организмда рўй берган алкалоз (ишқорий муҳитнинг ошиши) фонида экстрацеллюляр суюқликда ионлашган кальций миқдорининг камайиши ҳисобига болаларда асаб-мушак тизими қўзғалувчанлигининг ошиши ва талвасага мойиллик пайдо бўлади. ПАТОГЕНЕЗИ Баҳорда қуёш нурлари таъсирида пайдо бўлаётган Д витамини миқдори кам бўлади, ичаклардан кальций кам сўрилади ва айни пайтда кальцийнинг суякларда тўпланиши ошади. Спазмофилия ривожланишига мойиллик туғдирувчи омилларга кальций тузлари кам овқат маҳсулотларини истеъмол қилиш, Д витамини билан интенсив даволаш, ультрабинафша нурлари билан даволаш киради. К ЛИНИК МАНЗАРАСИ Спазмофилиянинг яширин ва яққол шакллари тафовут этилади. Улар бир-биридан патологик жараёнларнинг ифодаланиш даражаси билан фарқ қилади. Яширин шаклида болалар ташқи кўринишидан соғлом, баъзида семизликка мойил бўлишади. Психомотор ривожланиш меъёрида, рахит

аломатлари кузатилади. Қўзғалувчанликнинг юқори бўлиши – чўчиб тушиш, безовталик, гиперестезия болада яширин спазмофилияга шубҳа қилишимизга асос бўлади. Қўпроқ учрайдиган симптомлар қуйидагилар: Хвостекнинг юз феномени – қулоқнинг олд қисмига, юз нервининг тарқалиш соҳасига секин урилганда оғиз, бурун ва қовоқлар соҳасидаги юз мушакларининг кескин қисқариши юзага келади. Труссо феномени – қўлнинг елка қисми 3 минут давомида эластик жгут билан сиқилганда қўл бармоқларида “акушер қўли” кўринишида тиришиб-тортишиш кузатилади. Люст феномени – кичик болдир суяги бошчасининг пастки қисмига урилганда товоннинг кескин бурилиши кузатилади. Яққол спазмофилия бола йиғлаганда, қўрққанда ларингоспазм вужудга келиши билан намоён бўлади. Бунда нафас олиш шовқинли бўлиб, бир неча дақиқага нафас тўхтайди; бола оқариб кўкариб кетади, ҳушини йўқотиши мумкин, баъзида клоник талвасалар кузатилади. Ларингоспазм ҳуружи чуқур нафас олиш билан тугайди, бола йиғлаб, аҳволи яхшиланади ва кўпинча ухлаб қолади. Баъзида нафас чиқариш пайтида нафас тўхтаб қолади (бронхотетания). Оғир ҳолларда юрак тўсатдан тўхташи (юрак тетанияси) оқибатида ўлим рўй бериши мумкин. Бунда кўпинча кафтнинг устки қисмида шиш пайдо бўлади. o Карпопедал спазм – оёқ-қўл дистал мушакларининг ўзига хос спазми (“акушер қўли” ва pes equines – оёқ бармоқларининг товон тарафга букилиши) кузатилади. o Жуда оғир ҳолларда эклампсия ҳуружлари – ҳушни йўқотиш билан кечувчи клоник-тоник талвасалар кузатилади. o Спазмофилияга мойил болаларда одатда асаб қўзғалувчанлигининг ошиши (парестезия, гиперрефлексия) кузатилади.

$ТАШҲИСИ ВА ҚИЁСИЙ ТАШҲИСОТИ 4–18 ойлик болаларда рахитнинг клиник лаборатор белгилари билан биргаликда асаб-мушак қўзғалувчанлигининг ошиши симптомларининг бўлиши спазмофилияга ташҳис қўйишни осонлаштиради. Барча беморларда алкалоз билан бир қаторда қон зардобида ионлашган кальцийнинг камайиши (0,85 ммоль/л дан паст;норма 1,1–1,4 ммоль/л умумий кальций ҳам камайиши мумкин) кузатилади. Кам ҳолларда қон зардобидаги (1,75 ммоль/л дан паст, норма 2,5–2,7 ммоль/л). Спазмофилияни тетания ва талваса ҳуружи билан кечадиган бошқа касалликлардан фарқ қилиш керак. Кўкрак ёшидаги болаларда кам учрайдиган гипопаратиреоидизмда яққол ифодаланган гипокальцемия ва гиперфосфатемия кузатилади. Буйрак остеодистрофиясида қон зардобидаги кальцийнинг камайиши сурункали буйрак етишмовчилигига хос бўлган ацидоз, гиперфосфатемия, азотемия каби белгилар билан бирга кечади. Тетания гипомагнемия оқибатида ҳам келиб чиқиши мумкин. Спазмофилиянинг эклампсия шаклини турли ёшдаги болаларда учраши мумкин бўлган эпилепсиядан фарқлаш керак; анамнез маълумотлари, клиник манзара ва ЭЭГ ташҳис қўйишни осонлаштиради. Профилактикаси Баҳор ойларида яширин спазмофилия аломатлари пайдо бўлиши билан кальций препаратларини буюриш керак. Даволаш Ларингоспазм кузатилганда мияда доминант қўзғалиш ўчоғини пайдо қилиш керак. Бунинг учун бурун шиллиқ пардаси қитиқланади (бурунга пуфланади, нашатир спирти ҳидлатилади), терига шапатилаб урилади ёки совуқ сув сепилади, болани силкитиб, вестибуляр таҳлилаторни қўзғатиш мумкин. Талваса кузатилганда мушак орасига седуксен 0,5%ли эритмаси 0,1 мл/кг ёки магний сульфат 25% ли 0,5 мл\кг, ГОМК 20% ли 0,5 мл/кг ва албатта шу вақтнинг ўзида кальций глюконат 10% ли 1-2мл/кг венага$

юбориш керак. Кислород ингаляция қилиш мумкин. Талваса бартараф этилгандан сўнг бемор бола шифохонага ётқизилади. Сигир сути миқдорини озиқ рационида кескин камайтириш керак, чунки унда фосфатлар миқдори кўп. Сабзавотлар миқдорини ошириш керак. Кўкрак ёшидаги болаларнинг кальцийга бўлган суткалик эҳтиёжи 50– 55мг/кг га тенг. 10%ли кальций глюконатнинг 1 мл да 9 мг, 10%ли кальций хлорнинг 1 мл да эса 36мг кальций бор. Кальций препаратларидан ичиш учун 5%ли кальций глюконат эритмаси сигир сутига қўшиб берилади. Кальций хлорнинг қонцентрацияси юқори эритмалари меъда шиллиқ пардасини шикастлаб, яра ҳосил бўлишига олиб келиши мумкин. Кальций препаратларини венага жуда тез юборилганда брадикардияга ва ҳатто юракнинг тўхташига сабаб бўлиши мумкин. Спазмофилия билан оғриган беморларда талваса ҳуружлари тўхтагандан кейин, орадан 3–4 ҳафта ўтиб, Д витаминини 2000–4000ХБ дан кунига 2 маҳал буюриши мумкин. Кальций препаратлари билан даволаш ва сигир сутини чеклашни яширин спазмофилиянинг барча белгилари батамом йўқолгунга қадар давом эттириш керак. Бола учун ёқимсиз бўлган муолажаларни (томоқни кўриш, инъекциялар) жуда эҳтиёт бўлиб бажариш керак, чунки бу муолажалар оғир ларингоспазм ҳуружини келтириб чиқариши мумкин.

МАЛЬАБСОРБЦИЯ СИНДРОМИ 6. Муковисцидоз Аутосом-рецессив наслдан-наслга ўтувчи, асосан, нафас, меъда-ичак йўлларининг яллиғланиши билан кечадиган касаллик бўлиб, унинг ривожланиши асосида экзокрин (ташқи) безлар функциясининг бузилиши, электролитлар алмашинуви, бириктирувчи тўқималардаги ўзгаришлар ётади. ТАШҲИСОТ МЕЗОНЛАРИ 1. Анамнези Яқин қариндошларида ва ота-оналарида сурункали бронхўпка касалликлари, оилада муковисцидоздан ўлим қайт этилиши, бронх-ўпка касалликларининг қайталаниш ҳолатлари, тавсия этилган давонинг натижа бермаганлиги ва бошқа маълумотлар. 2. Клиник мезонлар Ўпканинг яллиғланиши натижасида юзага келадиган синдромлар:  Пневмоник ўчоқлар, ўпка ателектази, пневмосклерози, зотилжам муковисцедознинг ўпка синдромида асосий ўрин тутади. Оғир қайталанувчи форма эрта ўпка абсцесси ва бронхэктазлар юзага келиши билан характерланади. Яллиғланиш, асосан, ўпканинг иккала тарафида бўлади. Узоқ муддатли, ҳуружли кўкйўталга ўхшаш йирингли балғамли йўтал кузатилади. Ўткир нафас ва юрак етишмовчилик белгилари намоён бўлади. Беморда кўкрак қафаси деформацияси қайд этилади.  Ичак функцияси бузилиши натижасида кузатиладиган синдромлар. Иштаҳа сақланган, меъда ости бези етишмовчилиги белгилари: тез-тез, кўп миқдорда, суюқ ёки бўтқасимон, рангсиз ёки олтин рангли ялтироқ ахлат кузатилади. Кўпчилик беморларда эчкининг ахлатига ўхшаш ахлат ва тўғри ичакнинг ташқарига чиқиб кетиш ҳоллари рўй беради.

 Дистрофик ўзгаришлар ва моддалар алмашинувининг бузилиши билан боғлиқ синдромлар: жисмоний ривожланишдан орқада қолиш, тери ости ёғ қавати яхши ривожланмаган, мушаклар гипотонияси, тери қуруқ, қипиқлашган, сочлари қуруқ, синувчан, қўл, оёқ бармоқлари ноғара таёқчасига ўхшаш, тирноқлар – соат шишасига ўхшаш, тузланган (шўр) бола симптоми. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари Янги туғилган чақалоқлар ахлатида (меқоний) альбуминни текшириш. 1. Тер синамаси (тер суюқлигидаги натрий ва хлор миқдорини аниқлаш) – 1 ёшгача бўлган болаларда натрий ва хлор миқдори 40 ммол/л, 1 ёшдан катта болаларда 60 ммол/л (меъёрда – 7 ёшгача соғлом болаларда 23 ммол/л, 7 ёшдан катта болаларда – 28 ммол/л ни ташкил қилади). 2. Тирноқни текшириш синамаси: тирноқдаги натрий миқдори бемор болаларда 80 ммол/кг гача кўтарилади (соғлом болаларда ёшга боғлиқ ҳолда 27,88±1,89 дан 34,37±2,4 ммол/кг гача). Бу синама, асосан, текшириш учун тер суюқлиги етарли бўлмаганда ўтказилади. 3. Умумий ахлат таҳлили: нейтрал ёғлар кўп, ёғ кислоталар кам. 4. Ўпка рентгенограммаси: пневмония ўчоқлари, ателектазлар, эмфиземалар қайд этилади. Диспансер кузатуви ва реабилитацияси Муковисцидоз билан касалланган беморлар диспансер кузатувида бўлиши билан бир қаторда унинг ота-онаси касалликни даволашда дори воситалари: антибиотиклар, муколитиклар, ингаляция воситаларини қандай ишлатишни билиши, тебранма уқалаш, парвариш усулларини ўрганиши мақсадга мувофиқдир.  Мутахассислар кўриши – УАШ (педиатр) ва муковисцидоз маркази мутахассиси 3 ойда 1 мартадан кам эмас  Кўрувда қуйидагиларга эътибор бериш керак:

- Умумий аҳволи. - Жисмоний ривожланиши. - Йўтал характери. - Ажралган балғам миқдори. - Иштаҳа. - Ахлат миқдори ва характери.  Қўшимча текширув усуллари: - Гавда узунлиги ва оғирлигини ўлчаш. - Балғамни текшириш. - Умумий қон, сийдик, ахлат таҳлили. - Қон биокимёси - Эхокардиограмма. - Жигар, ўт пуфаги, меъда ости бези эхограммаси. - Иммунологик синама 1 йилда 1 марта.  Асосий соғломлаштириш усуллари: - Овқатланиш ва кун тартибига риоя қилиш. - Сурункали ўчоқлар санацияси. - Ҳамма вақт меъда ости бези ферментларини ичишб юриш. - Бактерияга қарши дори воситалари билан 2–3 ойда даволаниб туриш.  Кузатув давомийлилиги – ўспирин шифокорига ўтказилгунга қадар  Профилактик эмлашлар ўтказилмайди. 7. ЦЕЛИАКИЯ Таркибида глютен оқсили бўлган овқат маҳсулотларини кўтара олмаслик натижасида ингичка ичак шиллиқ қаватида морфологик функционал ўзгаришлар билан мальабсорбция моддалар алмашинувинининг бузилиши ва дистрофик синдромлар билан кечадиган туғма ва ортирилган касаллик. Т АШҲИСОТ МЕЗОНЛАРИ

1. Анамнези Касалликнинг биринчи белгилари кунлик овқат рационига таркибида глютен бўлган озиқ-овқат маҳсулотлари киритилгандан 4–8 ҳафта кейин юзага келади. Бу маҳсулотларни бериш тақиқлангандан сўнг беморда касалликнинг ремиссия ҳолати кузатилади. Юқорида кўрсатилган овқат маҳсулотлари қайтиб истеъмол қилинса, касаллик яна авж олиши мумкин. 2. Клиник мезонлар  Мальабсорбция синдроми: кўп миқдорда кўпиксимон, очсариқ, ёғлиқ, ялтироқ, сассиқ ахлат бўлиши. Ахлатда қон, йиринг бўлмайди. Ахлат тувакдан қийин тозаланади. Бундай беморлар қорни катталашган бўлади (псевдоасцит).  Моддалар алмашинувининг бузилиши ва дистрофия синдроми: жисмоний ривожланишда анча орқада қолиш (гипотрофиянинг 2–3- даражаси), оёқлар ингичка (ўргимчакка ўхшаш), полигиповитаминоз белгилари (тери оқарган, қуруқ, тизза ва бўғимлар атрофида гиперпигментация) кузатилади, оғиз бўшлиғи, тилнинг яллиғланиши, соч рангсиз ва қуруқ, мушаклар гипотонияси, минерал тузлар алмашинувининг бузилиши симптомлари, карпопедал спазм, айрим беморларда суякнинг синиши кузатилади. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари 1. Умумий қон таҳлили: гипохром камқонлик ҳар хил даражада, ретикулоцитлар сони камайган. 2. Қоннинг биокимёвий текшируви – оқсиллар, Са, К, холестерин камайган. 3. Умумий ахлат таҳлили: ёғ кислоталар, нейтрал ёғ, кальцийли совун кўп миқдорда, ахлат pH 6,0 дан камайган. Даволаш

Парҳезли даво: бемор овқат рационидан таркибида глютен бўлган овқат маҳсулотлари олиб ташланади. Гуруч ва маккажухоридан 2 баравар кўп миқдордаги сут ёки сувда пиширилган бўтқаларни докадан ўтқазиб берилади. Ичаклар функциясини яхшилаш мақсадида нордон сут маҳсулотлари тавсия этилади. Диспансер кузатуви Бемор стационардан чиқарилгандан сўнг диспансер кузатувига олинади ва кенгайтирилган парҳез стол тавсия этилади. Шуни эсдан чиқармаслик керакки, касаллик белгилари кузатилмаган тақдирда ҳам парҳез буюрилади ва умрнинг охиригача кўрсатилган парҳез бўйича овқатланиш керак. 8. ДИСАХАРИДЛАР ЕТИШМОВЛИГИ Дисахаридларнинг ичакдан сўрилиши бузилиши билан кечадиган бирламчи (наслий) ва иккиламчи (ичак касалликлари) касаллик. Т АШҲИСОТ МЕЗОНЛАРИ 1. Анамнези Ҳаётининг биринчи ойлигидан ичакнинг яллиғланиши билан кечадиган касалликлар фонида ёки антибиотиклар, асосан, аминогликозид дори воситалари билан даволанганда ич кетиши қайд этилиши. Диспептик ўзгаришларнинг сут истеъмол қилиш билан боғлиқлиги (болада ёки яқиндошларида), ичакда сўрилишнинг бузилиши билан кечадиган касалликлар борлиги. 2. Клиник мезонлар  Мальабсорбция синдроми: суюқ, кўпиксимон, нордон ҳидли, таркибида кўп миқдорда ҳаво бўлган ахлат, ичакда ҳаво йиғилиши ҳисобига қорин катталашган.  Моддалар алмашинуви бузилиши ва дистрофия синдроми: гипотрофиянинг 1–2- даражаси клиник белгилари, витамин етишмовчилиги белгилари, кўп ҳолларда қусиш.

 Стандарт даво усуллари таъсир қилмаслиги, беморнинг аҳволи овқат рационидан дисахаридлар олиб ташлангандан сўнг яхшиланиши. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари 1. Умумий ахлат таҳлили – ахлатни рН муҳити 5,0дан кам; кўп миқдорда сут кислотаси, углеводлар. 2. Меъда-ичак йўллари рентгеноскопияси – ичаклар кенгайган, ҳаракати тезлашган, шунинг ҳисобига қонтраст суюқлик тез ҳаракатланади, йўғон ичак гаустрацияси кучли ривожланган. 3. Умумий сийдик таҳлили –сийдикда лактоза ва қанд миқдори вақтинчалик ошган. 4. Парҳезли даво усули самарали. Даволаш 1. Босқичли парҳез даво касалликнинг асосий давоси ҳисобланади. I босқич. Касалликнинг ўткир даврида бемор рационидан сут ва сутли овқат маҳсулотлари бутунлай чекланади, шу билан бирга она сутини ҳам 6–8 соат давомида фақат чой, наъматак дамламаси, олма шарбати, қуруқ мевалардан тайёрланган шарбатлар, тузли эритмалар (оралит, регидрон) билан бирга берилади. Кейин 1–2 кун гуруч шарбати тавсия этилади. Беморнинг аҳволи бир оз яхшиланиши билан эмадиган болаларга она сутини соғиб (бир марта соғилган сут миқдорининг 2/3 қисми) берилади. Қолган қисми кам лактазали аралашмалар билан овқатлантириш ҳисобига тўлдирилади. Сунъий овқатлантириладиган бемор аста-секин кам лактазали овқатларга ўтказилади. II босқич. Бемор токсикоз ҳолатидан чиқарилгандан сўнг овқат рациони кенгайтирилади. Дастлаб кам лактазали сутда тайёрланган гуруч бўтқаси, сўнг гречкали бўтқалар берилади. Организмнинг оқсилга бўлган эҳтиёжини қондириш мақсадида 7–10 кундан бошлаб 2 г дан – 100 г гача гўшт маҳсулотларидан тайёрланган овқат тавсия этилади.

III босқич. (даволангандан 2 ҳафта ўтгандан сўнг) овқат ҳазм қилиш яхшиланган даврида сабзавотлардан гулкарам, сабзи, картошка) тайёрланган пюрелар берилади. Овқат рационига қанд ўрнига фруктозага бой овқатлар киритилади. 2.Фермент дори препаратлари – фестал, дигестал, панзинорм, ораза. 3. Витаминлар: В, Е, Д, С. 4. Кальций ва темир дори воситалари. 9. КАМҚОНЛИК Камқонлик – клиник–гематологик симптомлар мажмуи бўлиб, унинг беморда борлиги камқонликни келтириб чиқарувчи асосий касалликни аниқлашни тақазо этади. Камқонликни аниқлашда энг қулай ва осон усуллардан бири, бу қондаги Нв миқдорини аниқлашдир. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ВОЗ) қабул қилган талаб бўйича Нв миқдори эркакларда 130 г/л дан кам, аёлларда 120 г/л дан кам қайд этилса, камқонлик ташҳисига асос бўлади. Эпидемиологияси Текширув натижалари шуни кўрсатадаки, камқонлик кундан кунга кўпайиб бормоқда. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти текширув натижаларига кўра ҳар 5–6 нафар катта ёшдаги одамларнинг бирида камқонлик кузатилади. Масалан, бола ҳаётининг иккинчи ярим йилида ҳар 4 боладан 1 тасида темир танқислиги камқонлиги бўлса, ўсмирларда 30–40% ни ташкил этади. Темир танқислиги камқонлиги, асосан, эрта ёшдаги болаларда қўпроқ қайд этилади. Камқонликнинг гемолитик, гипопластик ва ўткир қон кетиши турларида беморлар стационарда даволанади, диспансер назорати УАШ ва гематолог билан бирга олиб борилишини ҳисобга олсак, участка шифокорининг зиммасига асосан темир танқислиги камқонлигини даволаш ва олдини олиш, диспансер кузатувини ташкил қилиш киради. Камқонлик кўп ўрганилган касаллик бўлишига қарамай, у бошқа касалликларга нисбатан

кўпайиб бормоқда. Оила доирасида касалликнинг моҳияти, асорат келтириб чиқарувчи сабаблар хозирги кунгача муаммо бўлиб қолмоқда. Темир танқислиги камқонлигининг асосий сабаблари Темир заҳираси қонда меъёрдан кам бўлиб туғилган болалар хавфли гуруҳлар: Чала туғилган болалар, асосан, гавда вазни туғилганда жуда кам бўлган болалар; Камқонлиги бўлган оналардан туғилган болалар, асосан, тез-тез туғиш сабабли (бир-биридан 1 ёшгача фарқ қилган фарзандлар); Она қорнида ривожланишнинг орқада қолиши билан хасталанган болалар; Перинатал даврида кўп қон йўқотган чақалоқлар. Овқатланиш билан боғлиқ сабаблар: Темир танқислигини келтириб чиқарувчи сабаблардан бири болага темир моддасига бой бўлмаган овқатлар берилиши, натижада организмга темир кам миқдорда кириши. Хавфли гуруҳлар: 1) мосланмаган аралашмалар билан овқатлантирилган болалар; 2) қўшимча овқатни кечиктириб, асосан, ўсимлик маҳсулотларидан тайёрланган овқатлар истеъмол қилган болалар; 3) Сигир сутини ва гўшт маҳсулотларидан тайёрланган овқатларни кўп истеъмол қиладиган ҳар хил ёшдаги болалар. Организмда кўп миқдорда темир йўқотилиши ва тўқималарнинг темирга эҳтиёжи юқори бўлган ҳолатлар: 1. Ўткир ва сурункали меъда-ичак касалликлари; сурункали ноинфекцион энтеритлар, муковисцедоз, целиакия, экссудатив энтеропатиялар, дисахарид етишмовчилиги, гиповитаминозлар – асосан, организмда 2-валентли темир танқислигига сабабчи касалликлар.

2. Қон кетиш қайд этиладиган ҳолатлар (мелена, пешоб билан қон кетиши, ҳайз кўришнинг давомийлиги, узайиши, гельминтозлар, ичакнинг юқумли касалликлари, ўсмалар). 3. Ўспиринлар. 4. Организмни заҳарловчи омиллар (симоб, қўрғошин тузлари). Организмдан қон кетишига кўпинча гижжалар сабаб бўлиши мумкин. Бир дона гижжа бир кунда 0,5 мл гача қонни ичакдан сўриб олиши мумкин, қисман темир қайтадан ичакдан сўрилади, қўп миқдорда темир йўқотилади. Бола организмидаги гижжаларни йўқотиш йўли билан организмдан темир йўқолишининг олдини олиш мумкин. Узоқ муддат гижжаларга қарши даволанмаслик, организмда темир заҳирасининг жуда камайиб кетишига асос бўлади. Патогенези Касаллик ривожланишининг асосида организмда темир миқдорининг етишмаслиги ётади. Болалар организмининг темирга бўлган эҳтиёжи катталарга нисбатан анча юқори. Бу жараённи қуйидагича тушунтириш мумкин: бола 1 ёшга тўлганда қонда 0,5 г; 18 ёшда – 5 г темир бўлиб, яъни шу даврда (1дан 18 ёшгача) 4,5г темир йиғиши керак. Бола 1 ёшга тўлганда кунлик темирга бўлган эҳтиёжи 0,8–1,0 мг, 1 ёшдан катта бўлган болаларда – 10 мг ни, балоғатга етганда – 12–15 мг ни ташкил қилади. Чала туғилган чақалоқларда заҳира ва тўқимадаги темирнинг камлиги ҳомиладорликнинг 2- триместрида 1–1,5 мг ва 3- триместрида эса ҳомилага бир кунда 1,7 – 2 мг темир керак бўлишига боғлиқ. Бола ҳаётининг 1- ва 2- ярим йилида керак бўлган темир миқдори бир кунда 1 мг/кг ни ташқил этади. Бола 1 литр она сутини истеъмол қилганда 1,5 мг темир моддаси қабул қилади, шунинг учун кўп ҳолларда 5–6 ойлигида бола организмида темир танқислиги қайд этилади. Соғлом эрта ёшли болалар 1 кунда 0,5 мл гача ичакдан қон йўқотиши мумкин, гастроэнтерит, диареяларда қон кетишининг миқдори ошиши мумкин. Грегерсен синамаси ёрдамида меъда ва ичакдан қон кетиши

$аниқланади. Қон миқдори 15 мл дан ошиши мумкин, бу ҳодиса ичак гельминтлари, лямблиоз, сигир сутини кўтара олмаслик, А витамин етишмовчилиги, дисбактериоз, ичак инфекцияларида кузатилади. Юқумли касалликлар организмда темир танқислигини юзага келтиради. Бола организмининг кўп органларида, яъни суяк кўмиги, жигар, талоқда темир гемосидерин ва ферритин кўринишида заҳира сифатида сақланади. Темир танқислигининг бошланғич даврларида ўзгаришлар, асосан, тўқималарда бўлади, тўқимадаги темир захираси камаяди. Бу ҳолат зардобда ферритин миқдорининг камайишига олиб келади, кейинчалик трансферриннинг темир билан тўйиниш даражаси камайишига ва оксидланишнинг сусайишига сабаб бўлади. Айни вақтда қон зардобининг темир билан боғланиш хусусияти ошади. Юқорида кўрсатилган ўзгаришлар қондаги темир миқдорининг 11,6 мкмол\л гача камайишига олиб келади. Шундай темир танқислик камқонлиги белгилари юзага чиққунча қадар тўқимадаги темир етишмовчилигига хос клиник белгилар ҳамма вақт ҳам аниқ намоён бўлавермайди. Шунинг учун темир танқислигини аниқлашда хавфли гуруҳдаги болаларга алоҳида эътибор бериш кераклигини таъкидлаб ўтамиз. Ташҳис: Белгилар ва симптомлар: 1. Анамнези Нв миқдори 70-80 г/л дан пастга тушмагунга қадар, одатда, камқонлик белгилари намоён бўлмайди. Қондаги Нв қонцентрацияси билан камқонлик белгилари ўртасида ўзаро боғлиқлик йўқ. Аммо Нв миқдори 80 г/л дан пастга тушгач, тўқималарнинг кислород билан таъминланиши бериши камаяди ва шунга алоқадор симптомлар пайдо бўлади. Сурункали камқонликда, эритроцитлар миқдори секин-аста камайиб боради, Нв миқдори ҳам жуда камаяди, аммо организмнинг компенсатор$

механизмлари ишга тушиши натижасида клиник симптомлар намоён бўлмайди. 2. Камқонлиги бор беморларда учрайдиган синдромлар:  Астеноневротик синдром: Тез чарчаш, кўзғалувчанлик, асабийлашув, кўп терлаш, психомотор ривожланишдан орқада қолиш; ҳолсизлик, астения, апатия, иштаҳа пасайиши, диққатнинг сусайиши. Ёши каттароқ болаларда – бош оғриги, бош айланиши, қулоқларда шовқин (шанғиллаш), кўз олди қоронғилашуви, юракда оғриқ, иштаҳанинг патологик ўзгариши (оҳак, бор, хом картошка, хом гўшт истеъмол қилиш), геофагия (кўпроқ лой истеъмол қилиш), ногофагия (ортиқча муз, музқаймоқ истеъмол қилиш), ҳид сезишнинг патологик ўзгариши (керосин ҳидини яхши кўриши ва бошқалар), дизурик бузилишлар.  Эпителиал синдром: Тери, шиллиқ пардалар ва қулоқ супрасининг рангпарлиги; тери қуруқ, қипиқланувчан бўлиши; тери, тирноқ ва сочнинг дистрофик ўзгаришлари (рангдор, хира, синувчан, кам бўлиши), оғиз ва тил шиллиқ пардасидаги ўзгаришлар (оғиз бурчакларида яралар, ангуляр стоматит, сўрғичларнинг силлиқлашуви, тилнинг қизариши, атрофик глоссит); Гастрит, дуоденит, мальдигестия – копрограммада озиқ моддалар чиқиб кетишининг бузилиши аломатлари билан ич кетишининг бузилиши; кўнгил айниши; склеранинг ҳаворанг бўлиши; баъзан тери ранги алебастрсимон- яшил бўлиши, яъни хлороз.  Юрак-қон томир синдроми: Тахикардия, ҳансираш, артериал гипотония, юрак тонларининг бўғиқлашуви, юрак нисбий чегараларининг кенгайиши, юрак чўққисида функционал систолик шовқин, қон томирлар устида шовқин эшитилиши.  Мушак синдроми:

Мушаклар гипотонияси, тез чарчаш, мушаклар кучсизлиги оқибатида пешоб тута олмаслик, қабзият.  Иккиламчи иммунтанқислик синдроми: ЎРВИ, зотилжам, ичак инфекцияларининг тез-тез қайталаниши. Темир танқислигида кам учрайдиган симптомлар: гепатоспленомегалия, битурия (қизил лавлаги егандан кейин пешоб рангининг қизариши), гавдадаги шишлар. 3.Физикал текширувлар: Объектив текширувда бемор соғлом кўринсада, лекин терисининг рангпарлиги ва кўз қоньюнктивасининг оқариши кузатилади. Гипотиреодизмдан сўнг камқонлиги бўлган беморларда терининг қуруқлиги, товушнинг бўғиқлиги қайт этилса, терида кўкаришлар борлигини, тромбоцитларнинг камайганлиги ёки эритроцитлар гемолизи билан боғлаш мумкин. Камқонлиги бўлган беморларда терининг сариқлиги, жигар функциясининг бузилиши, витамин В12 танқислиги, эритроцитлар гемолизига боғлиқ. Рак касаллиги ва инфекциялардан сўнг пайдо бўлган камқонликларда беморнинг лимфатик тугунлари катталашуви қайд этилади. Камқонликнинг оғир формалари бўлган беморларда терининг қуруқлиги, қошиқсимон юпқа тирноқлар, соч тўкилиш белгилари, тил сўрғичлари атрофияси, лаб чеккаларида эрозиялар кузатилади. 4.Лаборатор ташҳисоти: Қонда ферритин миқдорининг камайиши – 30 нг/мл дан кам; Қон зардобидаги темирнинг 77,6 мкмоль/л дан камайиши; Сидеробластнинг суяк кўмигида 70% дан камайиши; Қон зардобининг темирни боғлаш хусусиятининг 50 мкмоль/л дан юқори бўлиши (меъёрда 30,6 – 84,6 мкмоль/л); 5 ёшгача болаларда Нв миқдорининг 110 г/л дан камлиги;

5 ёшдан катта болаларда Нв миқдорининг 120 г/л дан камлиги. Камқонликни аниқлашнинг осон ва керакли усулларидан бири Сали методи бўйича Нв миқдорини аниқлашдан иборат. Жадвал Боланинг ёши Гемоглобин г/л 5 ёшгача 110 Ҳомиладор бўлмаган аёллар 120 Ҳомиладор аёллар 110 Эркаклар 130 Ранг кўрсаткичи – 0,8 дан кам; Эритроцитдаги Нв нинг ўртача миқдори 80 фл/мкм 3 дан кам; Ретикулоцитларнинг қондаги миқдори ошиши. Таснифи Камқонликнинг таснифларида энг тарқалган усуллардан бири эритроцитлар ўлчамини аниқлашдан иборат. Эритроцитларнинг ўлчамига боғлиқ ҳолда камқонлик қуйидагича таснифланади: - Микроцитар камқонлик – эритроцитларнинг ўрта корпускуляр ҳажми 75–80 фл дан кам. - Макроцитар камқонлик – эритроцитларнинг ўрта корпускуляр ҳажми – 100 фл дан катта. - Нормоцитар камқонлик – эритроцитларнинг ўртача ҳажми – 75–80– 100 фл га тенг. Камқонликни келтириб чиқарувчи ва ривожланиш сабабларига асосланган ҳолда ҳам таснифланади. Эритроцитлар гемолиздан кейинги ва қон кетишидан ҳосил бўлган камқонликлар тафовут этилади.

Суяк кўмигининг регенератор хусусиятига қараб: - Регенератор – ретикулоцитлар сони – 15–50%, PИ – 1 ёки 2га тенг. - Гипорегенератор – PИ – 1 ёки 1 дан кам. - Гиперрегенератор – ретикулоцитлар сони – 50% дан кўп, PИ – 2 дан кўп. Гиперрегенератор камқонлик – кўп миқдорда эритроцитлар парчаланишининг асосий белгиларидан. Ретикулоцитар индекс PИ- қуйидагича ҳисобланади: гематокрит сонини ретикулоцитлар сонига кўпайтириб, меъёрда гематокрит сонига бўлинади. Масалан, бола 7 ёшда. Гематокрит 20%, ретикулоцитлар сони 2 %, PИ= 2х20: 40 ёки 1 га тенг. Ташҳис: суяк кўмиги функциясининг сусайиши камқонлиги. Камқонлик қон кетиши ва эритроцитлар гемолизи натижасида юзага келса, PИ 3 га тенг бўлади. Камқонлик эритроцитлар ишлаб чиқарилишининг сусайиши ёки патологик эритроцитлар ишлаб чикарилиши натижасида юзага келса, PИ 2 дан кам бўлади. Ранг кўрсаткич бўйича: - Нормохромли – 0,8–1,0; - Гипохромли – 0,8 дан кам; - Гиперхромли – 1,0 дан юқори. Оғирлик даражаси бўйича: - Енгил – Нв миқдори 90 г/л гача; - Ўрта оғир – 70 г/л гача; - Оғир – 70 г/л дан кам. Даволаш Темир танқислиги ҳолатини даволашда фақат овқатланиш билан чегараланмасдан, темир препаратларини ҳам тавсия этиш лозим. Темир препаратларини тавсия этишдаги умумий хусусиятлар.

1. Темир препаратлари, асосан, ичилади. Тери орқали юборилганда, кўпгина ножўя таъсирлар (аллергик реакциялар, абсцесслар, флебитлар, гемосидероз) юзага келиши мумкин. 2. II- валентли темир 3 валентли темирга нисбатан яхши сўрилганлиги туфайли, шу валентини сақлашни таъминлаш керак. 3. Темир препаратларини тўлиқ дозада беришдан олдин организмнинг дорини кўтара олиш қобилияти текшириб кўрилади. 4. Эрта ёшли, яъни 1 ёшгача бўлган болаларга темир препаратлари (ферронат, мальтофер, мальтофал)ни суюқлик кўринишида ҳар хил шарбатларга (олма, лимон шарбати) аралаштириб берилса, иштаҳа билан ичади. Катта ёшдаги болаларга темир препаратлари таблетка кўринишида тавсия этилади. Эрта ёшдаги болаларга 5-8 мг/кг дан 3 га бўлиб берилади. o Темир препаратларини овқатланиш ўртасида олма ва цитрусли шарбатлар билан бирга тавсия этиш лозим. o Темир препаратларини сут маҳсулотлари ва чой билан бирга ичиш тавсия этилмайди. o Темир препаратларини аскорбин кислота ва Е витамини билан тавсия этиш уларнинг терапевтик таъсирини кучайтиради. o Темир препаратларини В6, В12, фолат кислота билан биргаликда, кўрсатма бўлмаса, тавсия этиш мумкин эмас. o Темир препаратларини тери ва қон томир орқали юборишдаги кўрсатмалар: энтеритлар, ярали-некротик энтероколит ва бошқа меъда-ичак касалликлари. o Темир препаратларини даволаш курси қуйидагича аниқланади: 120-Нв г/л х (бемор боланинг вазни кг да) х 0,4 Гемоглобин миқдорининг организмда ошиш тезлиги препаратларни ичганга нисбатан венага ва мушак орасига юборилганда юқори бўлади. Темир препаратлари мушак орасига чуқур юборилиши лозим. Болаларда гавда вазни: 5 кг гача – 0,3 мл,

5–10 кг – 1,0 мл, 1 ёшдан – 3 ёшгача – 2,0 мл, 4–14 ёшли болаларга 3–4 мл кунига 1 марта. Даволаш курси – 6 – 10. Биринчи юборилган миқдори 1 марталик миқдорининг 1/2 қисми, 2- юборилган миқдори эса 1 марта юбориладиган миқдорининг 2/3 қисмини, 3- инъекция эса 1 марталик тўлиқ миқдорини ташкил қилиши керак. Темир препаратлари билан даволангандан сўнг натижалар қуйидагича: 72–96 соатдан сўнг ретикулоцитлар сонининг ва 7 – 10 кундан сўнг Нв миқдорининг ошиши кузатилади. Нв миқдори меъёрига етганидан сўнг, темир препаратлари билан даволаш 4 – 6 ҳафтадавомида поликлиникаларда олиб борилади. Камқонлик бошқа бирор касаллик билан бирга келганда ёки камқонликнинг оғир кечадиган шаклларида стационарда даволаниш шарт. Профилактикаси Ўсиб бораётган ёш организмни тўғри, рационал овқатлантириш камқонликнинг олдини олишда асосий омиллардан биридир. Камқонликнинг олдини олиш ва даволашда кунлик овқат рационида қуйидаги озиқ маҳсулотлари тавсия этилади: гўшт, балиқ, жигар, тухум, кўкатлар, қанд лавлаги ва бошқалар. Рационал овқатланиш билан бир қаторда темирнинг сўрилишини таъминлаш камқонликнинг олдини олишда яна бир асосий омиллардан биридир. Қуйидаги жадвалда темирни сўрилишига таъсир қилувчи омиллар кўрсатилган. Сўрилишни яхшиловчи омиллар Сўрилишни сусайтирувчи омиллар Гўшт, балиқ, парранда гўшти, денгиз ўсимликлари,  Фитатлар (донли маҳсулотлар, юқори навли ун, ёнғоқлар)

таркибида С витамини бўлган маҳсулотлар (мевалар, шарбатлар, картошка, гулкарам)  Танинлар (чой, кофе, какао)  Таркибида кальций бўлган овқат маҳсулотлари (сут ва сут маҳсулотлари) Камқонликнинг олдини олиш, асосан, туғиш ёшидаги аёллардан бошланади. Ҳомиладорликнинг 2- ярим йилида ҳамма аёлларга темир препаратларини истеъмол қилиш тавсия этилади. Гемостимулин 1,0 г дан 1 кунда бир марта, охирги 2–3 ойликда қўшимча овқат қўшилгунга қадар. Диспансер кузатуви. Камқонликнинг ўрта оғир ва оғир формалари билан касалланган беморлар даволангач, гемоглобин миқдори меъёрдалашгандан сўнг 6 ой мобайнида диспансер кузатувида бўладилар. Шу давр мобайнида 1 ойда 1 марта умумий қон таҳлили ўтказилади, профилактик эмлашлар 6 ой кейин, умумий қон таҳлили меъёрига тушгач, қилинади. БРОНХИТЛАР 10. ЎТКИР БРОНХИТ Ўткир, оддий бронхит – бронхлар обструкциясисиз, ўпка тўқимаси шикастланиш белгиларисиз кечадиган бронхлар яллиғланиши. Т АШҲИСОТ МЕЗОНЛАРИ 1. Анамнези Касаллик кўп ҳолларда ўткир респиратор инфекциядан сўнг ривожланади. 2. Клиник мезонлар  Респиратор синдроми - томоқнинг шиллиқ қавати қизарган, ринит, касалликнинг бошланғич даврида қуруқ йўтал, кейинчалик шиллиқ балғам, кам ҳолларда йирингли шиллиқ бўлади.

 Нафас етишмовчилик синдроми - қайд этилмайди, касалликнинг оғир кечиш даврида бир оз кузатилади.  Ўпка-бронх синдроми – перкутор товуш ўзгаришсиз ёки қутичасимон, дағал нафас, қуруқ, катта ва ўрта катталикдаги пуфакли нам, нафас олганда эшитилувчи, йўталдан сўнг ўзгарувчи хириллашлар. Кам ҳолларда бир-ярим майда пуфакли нам хириллашлар эшитилади.  Интоксикация симптоми – тери бир оз оқарган, гавда ҳарорати меъёрда ёки субфебрил ҳолатгача кўтарилган. Гавда ҳарорати давомийлиги 2–3 кундан ошмайди. Касалликни аденовируслар ва микоплазмалар чқўзғатса гавда ҳароратининг кўтарилиши 8–10 кунгача давом этиши мумкин. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари 1. Ўпка рентгенограммаси (зотилжамга шубҳа қилинган ҳамма болалар текширилади), ўпка суратининг кучайиши, ўчоқли соялар қайд этилмайди. 2. Умумий қон таҳлили – лейкоцитлар сони меъёрда ёки бир оз ошган, кам ҳолларда лейкопения, лимфоцитоз, ЭЧТ кўпчилик беморларда ўзгармайди. Таснифи 1. Ўткир оддий бронхит. 2. Ўткир обструктив бронхит. 3. Ўткир бронхиолит. 4. Ўткир облитерацияланувчи бронхиолит. 5. Қайталанувчи бронхит. 6. Қайталанувчи обструктив бронхит. 7. Сурункали бронхит. 8. Сурункали облитерацияланувчи бронхит. Даволаш

Симптоматик даво – ўткир респиратор вирусли инфекциянинг 1–2 кунлари бурунга бир кунда 4–6 марта интерферон томизилади. Вирусли бронхитда бактерияга қарши дори воситалари тавсия этилмайди, микоплазма сабабли келиб чиққан бронхитда эритромицин ёки сумамед буюрилади. Йўталга қарши дори воситалари: либексин, бронҳолитин, фақат қуруқ йўтал бўлганда балғам кўчишини енгиллаштириш учун кўп суюқлик, алтейка дамламаси, бромгексин. Қийнайдиган оғир йўтал қайд этилганда маҳаллий таъсир этувчи гормон препаратлари (бекотид, бекламет) тавсия этилади. Ларинготрахеитда буғли ингаляция, агар патологик жараён чуқур кечса, сувли ва 2% натрий хлор, натрий бикарбонат аралашмаси билан ингаляция ўтказилади. Бронхитларда кўп тавсия этиладиган гистаминга қарши дори воситаларининг таъсир кучининг самарадорлиги аниқланмаган, шунинг учун уларни тавсия қилиш мумкин эмас. Болаларга горчичниклар, банкалар қўйиш тавсия этилмайди, чунки улар бола терисини шикастлайди, кўп ҳолларда терининг аллергик касаллигига сабаб бўлади. Оёққа иссиқ ванналар қилиш томирларда қон айланишини яхшилайди ва яхши таъсир кўрсатади. Профилактикаси Қуйидагиларни ўз ичига олади: болаларни чиниқтириш; рационал овқатлантириш (эмадиган болалар сунъий овқатлантирилган болаларга нисбатан кам касалланадилар); вирусли касаллик билан оғриган беморлар билан мулоқот қилмаслик; ЎРВИнинг дастлабки клиник белгилари пайдо бўлганда интерферон тавсия этилади.

Реабилитацияси рационал овқатланиш; нафасни тиклаш (қорин билан тўлиқ нафас олишни тиклаш, тез-тез нафас олишни тўхтатиш); Сурункали инфекция ўчоқларини вақтида даволаш. 11. ОБСТРУКТИВ БРОНХИТ Ўткир обструктив бронхит – бронхларнинг обструкцияси Билан кечадиган ўткир инфекцион яллиғланишидир. Ташҳисот мезонлари 1. Анамнези Обструктив бронхит кўпчилик ҳолларда ўткир респиратор вирусли инфекциянинг 2–3 кунидан сўнг ривожланади. 2. Клиник мезонлар  Респиратор синдром – оғиз тилчаси ва бурун-томоқ шиллиқ қаватининг қизариши, касалликнинг бошланғич даврида қуруқ, кейинчалик нам йўтал, балғам қийин ажралади.  Нафас етишмовчилиги синдроми – 1 дақиқада 50 марта, кам ҳолларда 60–70 тагача, ёрдамчи мушаклар иштирокида қайд этилувчи экспиратор хансираш, масофадан эшитилувчи хириллаш, оғиз-лаб учбурчагининг кўкариши, ортиқча ҳаракатдан сўнг кучаювчи хансираш.  Бронх-ўпка ва бронхобструктив синдромлар – қутичасимон перкутор товуш, нафас чиқаришнинг узайиши ва қийинлашуви, дағал нафас, қуруқ хуштаксимон, катта ва ўрта катталикдаги, йўталганда жойлашишини ва товушини ўзгартирувчи нам хириллашлар. Тахипноэ ҳолатда нафас чиқаришнинг узайиши кузатилмайди.

$ Интоксикация симптоми – бола безовта, қулай ҳолатни эгаллашни хоҳлайди, гавда ҳарорати бир оз кўтарилиши ёки микоплазмали ва аденовирусли инфекция қўзғатганда юқори бўлиши мумкин. 3. Лаборатор ва инструментал текширув натижалари 1. Ўпка рентгенограммаси – ўпка шишган, бронх-томир суратининг кучайиши, ўпка илдизида суюқлик (инфильтрация легочных корней) 2. Умумий қон таҳлили – лейкоцитлар сони меъёрда ёки камайган, кам ҳолларда эозинофиллар сони ошган, ЭЧТ бир оз тезлашган ёки меъёрда. Даволаш 1. Ўткир оғир кечиш даврида нафас олишни яхшилаш керак, оғир кечганда – О 2 билан даволаш; 2. Касалликнинг бошланғич даврида интерферон тавсия этилади. Бактерияга қарши дори воситалари даволашда ишлатилмайди. Обструктив синдромни бартараф қилиш мақсадида бронхларни кенгайтирувчи дори воситалари қўлланади. Симпатомиметик дори воситалари даволаш мақсадида тавсия этилса, яхши натижа беради. Сальбутамол ёки вентолин 0,1 дан\гавда вазнига х 3маҳал. Алупент 0,1 – 0,3мл м/о га 1 маҳал. Аэрозол кўринишида беротек, сальбутамол, астмопент ва ҳ.к. Юқоридаги дори воситаларининг таъсири 20% болаларда дастлабки қабулдан сўнг юзага чиқади. 80% болаларда эса кейинги инъекциялардан сўнг натижа беради. Эуфиллин – парентерал, энтерал. Бир марталик дозаси 47мг/кг. Симпатомиметик дори воситалари таъсир қилмаганда, эуфиллин венага юборилса, яхши натижа беради. Юқорида кўрсатилган дорилар таъсир қилмаганда кортикостероид дориларни қўллаш яхши натижа беради. Уларнинг 1 марталик преднизолонга нисбатан ҳисобланган дозаси энтерал йўл билан берилганда 2мг\кг, парентералда 5мг/кг.$