Болалар оториноларингологияси - Tibbiyot - Referatlar

Болалар оториноларингологияси

Yuklangan vaqt:

17.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

337.5 KB

Ko'chirib olish

Болалар оториноларингологияси Режа: 1. Эшитиш суякчалари 2. Сўрғичсимон ўсиқча (processus mastoideus) 3. Юз нерви ( п . facialis) 4. Лабиринт қисми 5. Ички қулоқ.

Ноғора бўшлиғининг юқори девори ( paries tegmentalis ) ноғора бўшлиғини чакка ва миянинг тепа бўлаги ҳамда калла тубининг ўрта чуқурчасидан қисман ажратиб туради. Баъзи ҳолларда ноғора бўшлиғининг томи ( tegmen tympani ) деб номланувчи ушбу девор жуда юпқа бўлиб қолади ва кариоз жараён билан енгил емирилади. Ташқи деворни ( paries membranaceus ) ноғора пардаси ва ингичка суяк пластинкаси (аттико-латерал девори) ҳосил қилади. Ноғора бўшлиғи тузилиши қуйидагиларда намоён бўлади. Чақалоқларда ноғора бўшлиғининг ҳажми (тирқиши) эмбрионал бириктирувчи тўқиманинг йўғон шиллиқ ости қавати сабабли анча тор бўлади ва у кейинроқ, регрессия жараёнида кенгаяди. Бола туғилганда ўрта қулоқ бўшлиқлари эмбрионал миксоид тўқимадан иборат бўлади. Бу тўқима ғовак, юмшоқ илвираган бўлиб, ўзида думалоқ ўсиш ҳужайралари, кўп миқдорда шиллиқ ва оз миқдорда томирларни сақлайди. Унда киприкли эпителий билан қопланган тирқишсимон бўшлиқ мавжуд бўлади. Ноғора бўшлиғининг миксоид тўқималардан халос бўлиши бола туғилишидан бошланади. Миксоид тўқима одатда бола ҳаётининг 1-йилида сўрилиб йўқолиб кетади, аммо у болаларда 3-4 ёшгача ва ҳатто катталарда ҳам сақланиб қолиши мумкин. Резорбция жараёни кўплаб сабабларга кўра юзага келади; чақалоқнинг биринчи қичқириқ йиғиси билан ҳаво эшитиш найчаси орқали ноғора бўшлиғига кириб боради. Миксоид тўқиманинг парчаланиши ва тирқишларнинг пайдо бўлиши ҳамда унинг етук бириктирувчи тўқимага айланиши содир бўлади. Бундан ташқари, ўрта қулоққа туташ томирларнинг, хусусан бўйинтируқ венаси пиёзчаси пульсацияси ҳам аҳамиятга молик бўлади. Миксоид тўқиманинг резорбция жараёни аввал ноғора бўшлиғининг қуйи қисмида, кейин ўрта қисмида ва охиргиси, қулоқ пардасида содир бўлади. Эмбрион тўқиманинг тескари ривожланиши натижасида ҳаво ўтказиш бўшлиқлари ва катаклар ҳосил бўлади.

Миксоид тўқималарнинг сақланиб қолиши - ўрта қулоқ яллиғланишида йирингнинг оқиб чиқишига халақит берувчи ва кўпинча эшитиш қобилиятининг пасайишига олиб келувчи бурмалар кўринишидаги фиброз тутамлар ва тортмалар ривожланишига сабаб бўлади. Миксоид тўқима микрофлора учун яхши озуқа муҳити ҳисобланади, бу эса тубар йўл билан ноғора бўшлиғига инфекция киришини осонлаштиради ва болалардаги тез-тез кузатиладиган отитларнинг асосий сабабларидан бири ҳисобланади. Эшитиш суякчалари: болғача, сандонча ва узангича (расмлар 3, 4) бола туғилганида деярли катталарникидаги ўлчамда бўлади, аммо қисман тоғай тўқимадан ташкил топган бўлади. Болғачанинг узун ўсимтаси аввалига пардадан иборат бўлади ва суякланиш жараёнида атрофияга учрайди, бунда қисман олд бойламга айланади, болғачанинг бошчаси эса бўйинча орқали унинг дастаги билан бирикади. Катталарда болғачанинг бўйинчасида фақат дўмбоқча сақланиб қолади ва қисқа ўсимта номи билан юритилади; болғача ва сандонча вазни аста-секинлик билан ортиб боради. Расм Эшитиш суякчаларининг ноғора бўшлиғида жойлашуви. Расм Эшитиш суякчалари занжири. Эшитиш суякчаларининг суякланиши бола ҳаётининг биринчи йилини иккинчи 6 ойлигида жадаллашади ва 2-3 ёшга бориб тўлиқ якунланади. Ноғора пардаси ва эшитиш суякчаларининг тонусини иккита мушак билан ушлаб туради:

ноғора пардасини таранг қилувчи мушак (т tensor tympani ) ва узангича мушаги (т. stapedius ). Эшитув (Евстахий) найи ( tuba auditiva ). 4-5 ойлик ҳомилада эшитув найининг ютқин (ҳалқум) томондаги тешиги асосан нуқтали, най болишлари ҳали ривожланмаган, кириш тешиги қаттиқ танглай сатҳидан пастда жойлашади. 6 ойликкача ютқин тешиги тирқишсимон бўлади, кейинчалик бу тешик учбурчак шаклини (ёпиқ) олади, баъзида эса очилиб туради; орқа болишча яхши ривожланган бўлади. Чақалоқларда эшитув найининг ютқинга очиладиган тешиги қаттиқ танглайнинг горизонтал юзаси сатҳида ва пастки бурун чаноғининг орқа учи соҳасида жойлашади, орқа болишча ярим ҳалқа шаклида тешикни ўраб туради. Бу маълумотни эрта ёшдаги болаларда жарроҳлик амалиётларини ўтказишда ҳисобга олиш зарур, чунки аденотомия эшитув найи тешигининг чандиқланиши, торайиши(стенози)га ва кейинчалик карликка олиб келиши мумкин. Эшитув найининг юқорида кўрсатилган анатомик тузилиши инфекциянинг ўрта қулоқ бўшлиғида найча йўли бўйлаб (тубар) тарқалишига ёрдам беради. Болалар асосан чалқанча ётишади, овқатдан кейин қусишади, натижада бурун-ютқин шиллиғи ноғора бўшлиғига оқиб тушиши мумкин. Чақалоқларда эшитув найининг ноғора тешиги қулоқ пардасининг юқори сегментида проекцияланади, катталарда эса унинг қуйи сегментидадир. Кўкрак ёшидаги болаларда эшитув найи катталарнинг эшитув найидан бир қатор белгилар бўйича фарқланади. Суяк бўлимининг мавжуд эмаслиги ва бўлажак фиброз тоғай қисм эшитув найини чўзилишини келтириб чиқаради. Эшитув найи тўғри, эгриликлар ва букилишларсиз, кенг, горизонтал йўналган, цилиндрик шаклда, қисқа (чақалоқларда узунлиги 2 см, 2 ёшгача бўлган болаларда— 3 см, катталарда — 3,5 см) бўлади (тўғри, горизонтал, калта ва кенг). Узунлигининг ортиши баробарида эшитув найи ёриғи 6 ойликда 0,25смдан, катта ёшдаги болаларда 0,1 смгача тораяди.

Эшитув найининг бўйинчаси бўлмайди, ҳалқумга очилиш тешиги эса (қирғоқ) тоғай ҳалқа билан гардишланади, доимий очилиб туради ва 3-4мм чуқурликдаги овал ёки ноксимон тирқиш кўринишига эга бўлади. Катта ёшдаги болаларда ва катталарда эшитув найи фақат ютиниш ҳаракати вақтида очилади. эшитув найининг шаклланиши 5-10 ёшга келиб якунланади. Чақалоқларда чакка суяги учта алоҳида бирлашмаган қисмлардан иборат бўлади (расм): — танга (палла) ( pars парс squamosa ); — ноғора қисми (pars tympanica); — тошсимон қисми ( pars petrosa ), ёки пирамида, ҳамда ёноқ ўсимтаси. Расм Чақалоқнинг чакка суяги: 1 - ноғора ҳалқаси; 2 - танга; 3 - тошсимон қисм.

Чақалоқларда пирамида қисмлари ўртасида ёриқлар мавжуд. Глазер тошсимон-тангасимон ёриғи ( fissura petrasquamosa ) бола ҳаётининг 4- йилида битади . Болаларда тошсимон-тангасимон ёриқнинг битмаганлиги сабабли ўрта қулоқнинг ўткир яллиғланишлари менингизм белгилари билан шиддатли кечиши мумкин. Аммо клапан вазифасини бажарувчи тошсимон-тангасимон ёриқнинг ташқи қисми орқали суяк усти пардаси тагидан йирингнинг ёриб чиқиши учун анатомик асос (тирқиш, ёриқ) мавжудлиги сабабли отоген калла ичи асоратлари нисбатан кам ҳолларда юзага келади. Эрта ёшдаги болаларда (чақалоқлар, кўкрак ёшида) субпериостал хўппозларнинг ҳосил бўлиш частотаси юқорилигини шу билан изоҳланади. Ваҳоланки, йирингни сўрғичсимон бўшлиқнинг ташқи девори орқали ёриб чиқиши каттароқ (3 ва ундан юқори) ёшгача бўлган болаларда камдан- кам кузатилади. Инфекция тарқалишида тошсимон-тангасимон ёриқнинг ўзи роль ўйнамайди, балки у орқали ўтадиган ва лимфа томирларини ўзида тутадиган қаттиқ мия пардаси муҳим рол ўйнайди. Чакка суягининг сўрғичсимон қисми билан тангасимон қисми ўртасидаги ёриқ ( fissure mastoidosquamosa ) чакка суягининг ташқи юзасидаги тошсимон-тангасимон ёриқнинг давоми бола ҳаётининг 2- йилида битиб, беркилади. Чакка суягининг тангасимон қисми билан ноғора бўшлиғи орасидаги ёриқлар болаларда доимо сақланади. Ёриқлар бириктирувчи тўқимадан ташкил топган, қон томирларга бой бўлади, уларнинг шикастланиши суяк усти пардаси остида гематомалар ҳосил бўлишига олиб келади. Сўрғичсимон ўсиқча ( processus mastoideus ) чақалоқларда бўлмайди, фақатгина ноғора ҳалқасининг устки чеккаси ортида кичикроқ дўмбоқча ( tuberculum mastoideum ) бўлади ва кейинчалик ундан сўрғичсимон ўсиқча шаклланади. Чақалоқларда ташқи эшитув йўлининг орқа-юқори қирраси

соҳасида кичик чуқурча мавжуд, бу ерда 2-3 ёшга келиб ташқи эшитув йўли устки суяк ўсиқчаси ( spina suprameatum ) пайдо бўлади - бу қулоқ операцияларидаги муҳим ориентир белги ҳисобланади. Сўрғичсимон ўсимтада фақат битта ҳаво бўшлиғи антрум мавжуд - бу ташқи эшитув йўлига юзаки, орқа ва юқорига қараб жойлашган сўрғичсимон ғор ( antrum mastoideum ) ҳисобланади. Болаларда антрум (ғор) ўлчами катталарникига қараганда каттароқдир. Бола туғилган пайтида ғор катталиги 6 - 7 ммни ташкил қилади; у ўрта мия чуқурчасидан ингичка суяк пластинка билан ажралиб туради ва тўғридан- тўғри кортикал (юза) қатлам остида жойлашган бўлади. Чақалоқларда кортикал қатлам қалинлиги атиги 1-2 мм, 5-6 ёшда - 5-6 мм, 9 ёшда - 10 ммни ташкил қилади. Антропункция жойи қулоқ гажаги оёқчасининг асосидан горизонтал чизиқ ва қулоқ чиғаноғининг бирикиш чизиқлари кесишган нуқтаси ҳисобланади. Баъзан антрум (ғор) ёнида яна 1-2 та ҳаво ўтказувчи катаклари бўлади. Сўрғичсимон ўсимта ривожланиши баробарида унда янги катаклар пайдо бўлади. Катталарда пировардида ғор анча чуқур, ноғора бўшлиғига нисбатан пастроқ жойлашган бўлади. Ғор аста-секин пастга тушади ва медиал, орқа ва пастга силжийди, танга пластинкаси қалинлашади. Эрта ёшдаги болаларда ғорга кириш йўли ( aditus ad antrum ) кенг бўлади. Ноғора бўшлиғи ва ғор шиллиқ қаватининг тез-тез, бир вақтнинг ўзида яллиғланиши мана шундай ҳолатларга боғлиқ ( отоантрит ). Сўрғичсимон ўсиқча чакка суягининг тошсимон ва танга қисмларининг сўрғичсимон юзаларининг бирлашишидан ҳосил бўлади. Ҳаво ўтказувчи катакларнинг шаклланиши бола ҳаётининг 4-5 ойлигида бошланади ва 3-5 ёшга келиб тўлиқ якунланади. Пневматизациянинг ифодаланиши ва ҳаво ўтказувчи катаклар катталиги кўп жиҳатдан боланинг ёшига, умумий ривожланишига, ўрта қулоқ бўшлиқларининг шамоллашига ва ўтказилган яллиғланиш касалликларига боғлиқ бўлади.

Ўрта қулоқнинг яллиғланиши ва умумий дистрофия жараёнлари сўрғичсимон ўсимта пневматизациясининг ҳар хил турларини шаклланишига олиб келади, пневматизация жараёнини тўлиқ ёки қисман кечиктирадиган шароитларни юзага келтиради. Санаб ўтилган сабаблар сўрғичсимон ўсимт тузилишига ва ривожланишига таъсир қилади. Сўрғичсимон ўсимтанинг пневматик, диплоэтик ва склеротик турлари фарқланади. Эмбрионал ривожланиш давридаёқ эшитиш найчасидан ўрта қулоққа юқори куб шаклидаги эпителий билан қопланган шиллиқ қават кириб келади. Бола ҳаётининг 1-йили охирига келиб, бу шиллиқ қават ингичка мукоз-периостал қопламага айланади. Эмбрионал шиллиқ қаватининг трансформация жараёни пневматизация жараёни билан чамбарчас боғлиқ. Эмбрионал даврдаёқ шиллиқ қаватнинг ноғора бўшлиқдан ғорга ва ундан сўрғичсимон ўсимта ичига инвагинацияси (кириши) бошланади. Натижада оддий пневматик типдаги тузилишга эга ўсимта шаклланади. Сўрғичсимон ўсимтанинг пневматизация жараёни диплоэтик суяк тўқимасининг компакт тўқима билан алмашиниши бир вақтда амалга оширилади, бу асосан 8-12 ёшда якунланади ва сўрғичсимон ўсимта пневматизация тизимининг тўлиқ ривожланишига тўғри келади (расм). Расм Сўрғичсимон ўсимта турлари. а - диплоэтик; б - склеротик; в - пневматик.

Пневматизация жараёни нафақат ғор томондан шиллиқ қаватнинг ўсиб кириши билан боғлиқ, балки боланинг 3-5 ойлигидан бошлаб сўрғичсимон ўсиқ ривожланишига сўрғичсимон ўсимта ёпишувчи тўш-ўмров-сўрғичсимон мушагининг фаол тракциялари (тортиши) таъсир эта бошлайди, бу эса гавданинг вертикал ҳолати ва бошнинг бурилишлари билан боғлиқ жараёнлар туфайли ўсиқ узунлиги ва кенглигини ортишига олиб келади. Сўрғичсимон ўсимтанинг икки томонлама пневматизация жараёни ҳар доим ҳам бир вақтда давом этавермайди. Бу клиник жиҳатдан муҳим бўлиб, антритга шубҳа қилинганда рентгенографияни баҳолашда буни ҳисобга олиш лозим. Сўрғичсимон ўсимта ва эшитув йўлининг суяк қисмини ривожланиши бигизсимон ва сўрғичсимон тешик билан сўрғичсимон ўсимтанинг учи ўртасидаги масофанинг ортишига олиб келади; улар орасидаги, ташқи уйқу ва бўйинтуруқ тешиклари орасидаги масофалар постнатал даврда сезиларли даражада ўзгармайди. Сўрғичсимон ўсимтанинг йўқлиги сабабли бигизсимон-сўрғичсимон тешикнинг юзаки жойлашуви антротомияда юз нервининг шикастланиш хавфини оширади. Сўрғичсимон ўсимтанинг ички деворига сигмасимон синус ( sinus sigmoideus ) туташ ётади. Чақалоқларда у яққол ифодаланган суяк эгатга эга бўлмайди ва бевосита тўғри бурчак остида бўйинтуруқ венасига ўтади; бўйинтуруқ венасининг пиёзчаси ( bulbus venae jugularis ) 9 ойлигида пайдо бўлади. Сигмасимон синуснинг топографик ва анатомик хусусиятлари сўрғичсимон ўсимта ривожланиши билан чамбарчас боғлиқ. Ғор синусдан анча катта масофада жойлашган (кўкрак ёшидаги болада - 5,9 мм), кейинчалик бу масофа 1-3 ёшдаги болада 5 ммга, 4-7 ёшда эса 4,2 мм гача камаяди. Ғордан шу қадар узоқликда жойлашганлиги сабабли сигмасимон синус тромбози ёш болаларда катталарга қараганда камроқ учрайди ва асоратлар септикемия характерида бўлади.

Синуснинг чуқурлиги амалий аҳамиятга эга. Бир ёшгача бўлган болада у 2,4 мм, 1 ёшдан 3 ёшгача - 3,2 мм, 4 ёшдан 7 ёшгача - 4,5 ммни ташкил қилади. Натижада болаларда сигмасимон синуснинг олд томонда жойлашуви тахминан 3% ҳолатда қайд этилади, бу жарроҳлик аралашувларни амалга оширишда эътиборга олиниши лозим . Сигмасимон синус эгатидан юз нерв каналининг пастга тушадиган қисмигача бўлган масофа 5-10 ммга тенг бўлади. Эрта болалик даврида бигизсимон-сўрғичсимон тешик билан сўрғичсимон ўсиқ чўққиси орасидаги масофа жуда кичик (7 мм гача) бўлади. Буни қулоқ ортини кесиш ва антротомия ўтказишда ҳисобга олиш керак. Юз нерви (п. facialis ) туғилиш пайтигача аллақачон суяк канали ичига ёпилган ва катталарникига ўхшаш диаметрга эга бўлади. Баъзи ҳолларда 4 ёшгача бўлган болаларда юз нерви каналининг ноғора қисмида суяк девори мавжуд бўлмайди, бу ўткир отитларда юз нерви парезининг тез ривожланишига имкон яратади. Ҳар қандай ҳолатда, бу суяк девори жуда нозик, максимал қалинлиги 1 мм, тахминан 20% ҳолатда у дегисценция (тешиклар)га эга. Ёш ортиши баробарида бу тешиклар битиб кетади. Бола ҳаётининг биринчи йилида юз нерви канали билан spina suprameatum орасидаги масофа қисқа бўлади. Юз нерв каналининг чиқиш тешиги катталарникига нисбатан бир мунча горизонтал жойлашган ва юзаки ётади. Шу сабабли, янги туғилган чақалоқларда юз нерви парези туғруқ пайтида қисқичлар қўлланилганда ҳам пайдо бўлиши мумкин. Худди шу жойда юз нервидан ноғора тори ( horda tympani ) узоқлашади ва сўнгра алоҳида каналда чакка суягига йўналади. Юз нерви анчагина узунликда чакка суяги орқали ўтади, шу сабабли у кўпинча яллиғланиш жараёнида иштирок этади, шикастланганда ва ҳатто қулоқда бажариладиган қатор жарроҳлик аралашувларда жароҳатланади. Юз нерви канали ( canalis facialis ) ички эшитув йўлининг тубидан бошланиб, кўндаланг йўналишда пирамида орқали ичкаридан ташқарига қараб ўтади, сўнгра

ўрта қулоқдан ўтиб, бевосита бигизсимон-сўрғичсимон ўсиқчаси орқасида калла асосида тугайди. Умумий узунлиги кичик эмас: катталарда 23-29 мм, етук ҳомилада — 15 мм. Канал узунлигининг ўсиши ўрта қулоқнинг ўсиши билан бирга тахминан 20 ёшгача содир бўлади. Анатомик ва жарроҳлик хусусиятлари нуқтаи назаридан, юз нерви канали 3 қисмга бўлинади: Лабиринт қисми , ёки чакка суяги тошсимон ички қисми тахминан 3 ммни ташкил қилади. Суяк каналидаги пирамиданинг олд-юқори юзаси остидан ўтади, чақалоқларда, баъзида ярим канал ёки чуқур эгатча бўйлаб, ўрта калла чуқурчаси бўшлиғига эркин очилади. Юз нерви каналининг тошсимон ички қисми ноғора бўлимига бурчак остида ўтиб кенгайиш ҳосил қилади. Бу жойда тизза тугунидан ( ganglion geniculi ) катта юзаки тош нерви чиқиб кетади, кичик ёшдаги болаларда у очиқ бўлади. Юз нервининг бу қисми ички қулоққа энг яқин жойлашган бўлади. Шу сабабли, унинг йирингли зарарланишлари юз нервининг парезлари билан бирга кечади. Янги туғилган чақалоқдаги чакка суягининг ноғора қисми 6-7 ммни ташкил қилади. 3 ёшга келиб, у 10 ммга етади ва кейинчалик катталашмайди. Каналнинг бу қисми горизонтал йўналишга эга ва ноғора бўшлиғи тепасининг ички девори бўйлаб орқага ўтади. Канал устида дўнглик - горизонтал ярим доира каналининг ампуласи, юз нерви остида - даҳлиз дарчаси ва узангича жойлашган. Даҳлиз дарчаси остида бошқа бир дўнглик - promontorium жойлашган, унинг аксарият қисмини чиғаноқнинг асосий гажаги ҳосил қилади. Промонториум қисми остида, ташқи эшитув йўлининг орқа деворига яқинроқ, иккиламчи ноғора пардаси ( membranae tympani secundaria ) билан тортилган чиғаноқ ( cochlea ) дарчаси мавжуд. Канал деворининг қалинлиги тахминан 0,25 ммни ташкил қилади. Болаликда каналнинг ушбу қисмида тез-тез тешиклар пайдо бўлиши (дегисценция) кузатилади, баъзи ҳолларда улар фиброз пардалар билан қопланган бўлади.

Сўрғичсимон қисм. Ташқи эшитув йўлининг орқа девори соҳасида юз нерви иккинчи қайрилишини ҳосил қилади ва сўрғичсимон қисмнинг ичига вертикал пастга йўналади. Бу ерда сўрғичсимон бўлим узунлиги етилган ҳомилада 6 ммга, биринчи ўн йиллик охирига келиб 10-11 ммга, катталарда 13-14 ммга етади. Болалардаги чакка суягининг ёноқ ўсиқчаси ( processus zygomatycus ) кўпинча яллиғланиш жараёнида иштирок этади: ўткир зигоматицит ривожланади. Шу сабабли унинг ёшга боғлиқ анатомик хусусиятларини билиш муҳимдир. Ёноқ ўсимтаси асоси шаклланишининг дастлабки жойи чакка суяги палласининг пастки бўлими ҳисобланади. Чақалоқларда унинг ташқи юзасида унча катта бўлмаган суяк дўнглиги мавжуд, бу дўнглик ушбу ёшда тўлиқ ёпилмаган ноғора ҳалқаси устида жойлашади. 3 ёшгача ёноқ ўсимтаси асосининг тузилиши асосан ғоваксимон бўлади, камдан кам ҳолатларда ҳаво ўтказувчи катаклар учрайди. 3 ёшдан 8 ёшгача ёноқ ўсиқчаси асоси кўпроқ горизонтал ҳолатни эгаллайди ва ташқи эшитув йўлининг юқори деворини ҳосил қилади, бундан ташқари унинг пневматизацияси ривожланади. 8 ёшдан катта болаларда ғовак ва пневматик тузилишга эга ёноқ ўсиқчаси камдан кам кузатилади, у анча зичлашади. Баъзида энг кўп пневматизация даврида ҳаво ўтказувчи катаклар ноғора бўшлиғи билан уланади. Одатда, ҳаво ўтказувчи катаклар сўрғичсимон бўшлиқнинг пневматизацияланган катаклари билан боғлиқ бўлади, аммо истиснолар мавжуд. Бу билан сўрғичсимон ўсимтанинг олдинги яллиғланишларидан қатъий назар, чегараланган (изоляцияланган) ўткир зигоматицитларнинг ривожланишига изоҳ берилади . Ёноқ ўсиқчасининг эркин қисми доимо ғовак ёки компакт тузилишга эга бўлади, бу ерда ҳаво ўтказувчи катаклар кузатилмайди. Жарроҳ учун ёноқ ўсиқчаси асоси ва ғор ўртасидаги топографик нисбатни билиш ҳам жуда муҳим: 3 ёшгача улар бир чизиқда жойлашади; 3 ёшдан 8 ёшгача

бу нисбат ўтмас бурчак ҳосил қилади, чунки ғор пастга тушади; кейинчалик уларнинг ўқларининг кесишиш бурчаги тўғри бўлади. Ички қулоқ. Ички қулоқ чакка суяги тошсимон қисмининг (пирамидасининг) ичида жойлашган бўлиб, унинг структуралари бола туғилиш пайтигача тўлиқ ривожланган ва катталарникига ўхшаш ўлчамга эга (7-расм). У суяк ва пардали (мембранали) лабиринтлардан иборат. Чакка суяги тошсимон (пирамида) қисмида жуда мураккаб тузилишга эга зич суяк капсуласи — суяк лабиринти жойлашади. Расм Лабиринт ва унда эшитиш аъзосининг жойлашуви. Лабиринт учта анатомик қисмдан иборат: чиғаноқ ( cochlea ), даҳлиз ( vestibulum ) ва ярим ҳалқасимон (доирасимон) каналлар. Лабиринт капсуласи 2- 3 мм қалинликдаги зич суякдан иборат бўлиб, бу суяк уни орқа мия чуқурчасидан ажратиб туради. Ёш ортиши билан суяк капсула пирамида билан бирлашиб кетади. Суяк лабиринти ичида пардали (мембранали) лабиринт жойлашган бўлиб, у суяк лабиринти шаклини тўлиқ такрорлайди ва худди унга бириктирувчи бойламлар билан осилган бўлади. Суяк лабиринти моҳиятан мембранали лабиринтнинг ғилофи саналади.

Суяк ва пардали лабиринт ўртаси перилимфа суюқлиги билан тўла бўлади. Пардали лабиринт ичида эса эндолимфа жойлашади. Эшитиш рецепторлари чиғаноқда, вестибуляр рецепторлар — даҳлиз ва ярим доира каналларда жойлашган. Чиғаноқ ( cochlea ) машҳур моллюскага ўхшайди. Инсонда у суяк асоси ( modiolus ) атрофида жойлашган икки яримта бурамага эга, бу бурамалар бўйлаб нервлар ва қон томирлари ўтади (расм). Чиғаноқнинг суяк асосидан суяк спирал пластинкаси ( lamina spirale ossea ) чиқиб, қарама-қарши томондаги суяк деворига етиб бормайди: асосий мембрана унинг давоми ҳисобланади. Суяк спирал пластинкасининг эркин четидан 45° бурчак остида яна бошқа бир мембранали пластинка — даҳлиз мембранаси (Рейсснер мембранаси) чиқади ва у ҳам чиғаноқнинг қарама-қарши деворига ёпишади (расм).

Расм Лабиринт чиғаноғининг кўндаланг кесмаси.

Расм . Чиғаноқ каналининг кўндаланг кесмаси. 1 - даҳлиз нарвони; 2 - рейсснер мембранаси; 3- қоплов пардаси; 4 - чиғаноқ йўли, бунда Кортий аъзоси (қоплов ва асосий пардалар орасида) жойлашади; 5 ва 16 - эшитув ҳужайралари билан киприкчалари; 6 - таянч ҳужайралари; 7- спирал бойлам; 8 ва 14 - чиғаноқнинг суяк тўқимаси; 9- таянч ҳужайралари; 10 ва 15- махсус таянч ҳужайралари (Кортий ҳужайралари-устунлари); 11 ноғора нарвони; 12- асосий парда; 13- спирал чиғаноқ тугунининг нерв ҳужайралари. Натижада 3та бўшлиқ ҳосил бўлади. Юқори бўшлиқ — даҳлиз нарвони ( scala vestibuli ), у чиғаноқ даҳлизидан бошланиб чиғаноқ учи соҳасида тугайди ва чиғаноқ тешигидан ( helicotrema ) ўтади. Ўрта бўшлиқ — ёпиқ найдан иборат, парда канали — чиғаноқ йўлини ( ductus cochlearis ) ифодалайди, чиғаноқнинг шакли ва йўналишини такрорлайди, унинг ичи эндолимфа суюқлиги билан тўлиб туради.

Пастки бўшлиқ — ноғора нарвони ( scala tympani ), чиғаноқ учидан бошланиб чиғаноқ дарчасида ( fenestra cochlea ) якунланади, бу дарча мустаҳкам парда — иккиламчи ноғора парда ( membrana e tympani secundaria ) билан ёпилган. Чиғаноқ йўлини ҳосил қилувчи пардали чиғаноқ бутун узунлиги бўйлаб 3 та деворга эга: спирал мембрана, даҳлиз мембранаси ва қон томирлар йиғмаси ёки тутами (плексус хориэидеа) билан қопланган ташқи суяк девори. Спирал парданинг узунлиги тахминан 30 мм. У 3 қаватдан иборат. Энг муҳими, ўрта қават, чиғаноқ асосидаги қисқа ва ингичка, чиғаноқ учидаги кенг ва қалин, мусиқа торларига ўхшаш 20 000 га яқин эластик толаларни ўз ичига олади. Спирал мембранада спирал (эшитиш) ёки кортий аъзоси номланган ўта мураккаб рецептор аппарат жойлашган (10-расм). У ушлаб турувчи таянч қават (таянч ҳужайралари) ва сезгир қават (тук ҳужайралари) эга. Тукли хужайралар - бу 20-25 та эшитиш туклари билан тугайдиган, қадаҳсимон ёки цилиндрсимон шаклга эга рецептор ҳужайралар ҳисобланади. Ушбу ҳужайралар ички (тахминан 3500) ва ташқи (тахминан 18000) ҳужайраларга бўлинади. Расм. Суяк чиғаноғи бурамаси орқали кўндаланг кесмаси.

1 - ички таянч хужайралари; 2 - ташқи таянч хужайралари; 3 - tunnelli ; 4- базал мембрана; 5 - Habenula perforata ; 6 - қопловчи мембрана; 7 - Дейткрс хужайралари. Спирал аъзонинг муҳим қисми бу қоплов мембранаси ( membranae tectoria ) ҳисобланади, у спирал суяк пластинкаси соҳасидан бошланиб, соч ҳужайраларига параллел равишда, худди уларнинг устига осилиб тургандек жойлашади. Биполяр ҳужайраларнинг периферик ўсиқчаларини ифодаловчи даҳлиз- чиғаноқ нервининг эшитиш қисми ( VIII жуфт калла нервлари) нерв учлари спирал аъзонинг сезгир ҳужайраларига яқинлашади. Спирал аъзода механик товуш энергиясининг нерв қўзғалиш энергиясига айланиши ҳолати содир бўлади . Кейинчалик, эшитиш нерв толалари даҳлиз қисм толалари ҳамда юз нерви билан биргаликда ички эшитув йўлига киради. Шу сабабли, даҳлиз- чиғаноқ нерви ўсмаси (невринома) ўсиб, юз нервининг фалажини келтириб чиқаради. Бундан кейин эшитиш анализаторининг йўллари чўзинчоқ мия орқали ўтади, бу ерда 2 ядро (вентрал ва дорсал) мавжуд ва нейрон тугайди. Дорсал ядродан толалар қарама-қарши томонга тўлиқ, вентрал ядродан эса қисман ўтади. Ушбу кесишмага трапециясимон тана деб аталади. Ўзак (ствол) ичидаги эшитиш толаларининг бундай қисман кесишиши натижаси ўлароқ ушбу соҳада ва ундан юқори қисмда, II — IV нейронлар соҳасида патологик жараёнлар (энг аввало, ўсмалар) тўлиқ бир томонлама карликни келтириб чиқармайди, балки иккала қулоқда ҳам эшитишнинг қисман пасайишига олиб келади. Даҳлиз ва ярим ҳалқасимон (доирасимон) каналлар лабиринтнинг вестибуляр қисмига тааллуқли. Худди чиғаноқда бўлгани каби, уларда ҳам эндолимфа билан тўлдирилган пардали қисм мавжуд. Биринчи қисм - ярим ҳалқасимон (доирасимон) каналлар тахминан учта сатҳда жойлашган: горизонтал, фронтал ва сагиттал. Масалан, горизонтал канал горизонтал текислик билан 30° бурчак ҳосил қилади. Бу ҳолат уни ўрганишда амалий аҳамиятга эга.

Барча ярим ҳалқасимон (доирасимон) каналлар 5та тешик билан лабиринт даҳлизига очилади; Уларнинг 3 тасида кенгайган оёқчалари (ампула) мавжуд. Ярим ҳалқасимон (доирасимон) каналларнинг ампуляр қисмларида вестибуляр нерв учларининг толалари (ҳужайралари) жойлашган бўлиб, улар эндолимфада сузиб юргандек гумбаз cupula (чўтка, тўсқич) ҳосил қилади (расм). Лабиринтнинг вестибуляр қисмининг иккинчи бўлими — отолит аппарати даҳлизнинг: сферик ( utriculis ) ва эллиптик ( sacculis ) қопчаларида жойлашган. Микроскоп билан текширилганда уларнинг деворларида оқиш рангдаги дўнгликлар кўринади, бу юзаси нейроэпителиал ҳужайралардан иборат кристаллар (отолитлар) билан қопланган. Бутун лабиринтнинг перилимфатик бўшлиқлари тизими бир-бири билан боғланган ва чиғаноқнинг сув йўли орқали калланинг субарахноидал бўшлиғи билан уланади. Пардали лабиринтнинг эндолимфаси ёпиқ тизим бўлиб, даҳлизнинг сув йўли пирамиданинг орқа юзасида кўр эндолимфатик қопча ( sacculis endolymphaticus ) билан тугайди.

Расм. Ампуляр ва отолит аппаратларининг гистологик тузилиши: а - ярим ҳалқасимон (доирасимон) канал гумбази (купуласи); б - отолит аппарати. Иккала сув йўли ҳам (чиғаноқ ва даҳлиз) чақалоқлар ва кўкрак ёшидаги болаларда катталарникига нисбатан қисқа, кенгроқ ва бир мунча ривожланмаган бўлади. Ички қулоқ а. basillaris дан чиқадиган ва ички эшитув йўлига кирадиган лабиринт артериясидан (а. labirintea ) артериал қон билан таъминланади. Ички қулоқдан веноз қон sinus sigmoideus ва sinus petrosus inferioris га оқади. Даҳлиз-чиғаноқ нерви (n. vestibulocochlearis ) ички эшитиш каналига п. f а cialis ва п. intermedius билан бирга киради ва бу ерда у 3 та шохга бўлинади; юқори ва ўрта шохлари даҳлиз қисмини ( pars vstibularis ) , пастки шох эса- чиғаноқ қисмини ( pars cochlearis ) ҳосил қилади.

Адабиётлар: 1. Гултекин М, Зайифоглу Караcа М, Куcукйилдиз И, Дундар С, Бозтас Г, Семра Туран Ҳ, эт ал. Инитиал ресулц оф популатион басед cервиcал cанcер сcреенинг програм усинг ҲПВ тестинг ин оне миллион Туркиш wомен. Инт. Ж. Cанcер. 2018; 142:1952–1958. 2. Густафсон КС, Фуртҳ эЕ, Ҳеитжан ДФ, Фанслер ЗБ, Cларк ДП. ДНА метҳйлатион профилинг оф cервиcал сқуамоус интраепитҳелиал лесионс усинг лиқуид-басед cйтологй спеcименс: ан аппроач тҳат утилизес реcеивероператинг чараcтеристиc аналйсис. Cанcер. 2004;102(4):259–268. 3. Гуятт ГҲ, Охман АД, Вист ГЕ, Кунз Р, Фалcк-Йттер Й, Алонсо-Cоелло П, Счунеманн ҲЖ. ГРАДЕ: ан эмергинг cонсенсус он ратинг қуалитй оф эвиденcе анд стренгтҳ оф реcоммендатионс. Бмж. 2008;336(7650):924–926. 4.ҲеалтҳCоунcил. Сcреенинг фор cервиcал cанcер [Сcреенинг оп баармоедерҳалсканкер], Вол 2011/07 (Ҳеалтҳ Cоунcил, Ден Ҳааг, 2011). 5.Ҳесселинк АТ, Ҳеидеман ДА, Стеенберген РД, Cоупе ВМ, Овермеер РМ, Рижкаарт Д, Беркҳоф Ж, Меижер CЖ, Сниждерс ПЖ. Cомбинед промотер метҳйлатион аналйсис оф CАДМ1 анд МАЛ: ан обжеcтиве триаге тоол фор ҳигҳ-риск ҳуман папилломавирус ДНА-поситиве wомен. Cлин Cанcер Рес. 2011;17(8):2459–2465. 6.Ҳонг ЖҲ, Тсаи CС, Лаи Ч, Чанг ТC, Wанг CC, эт ал. Риск стратифиcатион оф патиенц wитҳ адванcед сқуамоус cелл cарcинома оф cервих треатед бй радиотҳерапй алоне. Инт Ж Радиат Онcол Биол Пҳйс. 2005; 63:492–499. дои: 10.1016/ж. ижробп.2005.02.012.

O'xshashlar

Болалар оториноларингологияси тарихи

Эрта ёшдаги болалар касалликлари диатезлар

Катта ёшдаги болалар касалликлари. Нафас органлари касалликлари

Болалар амалиётида ишлатиладиган дори турларини яратишдаги муаммолар

Оториноларингология тиббиёт мутахасислиги сифатида