Нафас йўллари касалликлари ва бронхиал астма патофизиологияси ва фармакотерапияси - Tibbiyot - Referatlar

Нафас йўллари касалликлари ва бронхиал астма патофизиологияси ва фармакотерапияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

83.5 KB

Ko'chirib olish

Нафас йўллари касалликлари ва бронхиал астма патофизиологияси ва фармакотерапияси Режа: 1. Юқори нафас йўллари касалликлари 2. Сурункали бронхит 3. Пневмония 4. Бронхиал астма

Юқори нафас йўллари касалликлари нинг энг кўп тарқалгани бронхитлардир. Бронхларнинг яллиғланиши патофизиологик ва клиник нуқтаи-назардан юқори нафас йўллари касалликлари билан чамбарчас боғлиқ. Бронхитлар ўткир, сурункали, юзаки ҳамда чуқур формаларга бўлинади. Юзаки «катарал» бронхитлар тез тузалади, носпецифик омиллар (шамоллаш, чанглар, аллергик реакциялар) таъсирида юзага чиқади ва енгил инфекция фонида ўтади. Чуқур бронхитлар эса бронхларни специфик инфекция (грипп, қизамиқ, кўкйўтал) лари билан оғир жароҳатланиши таъсирида юзага чиқади ва перибронхитлар ёки панбронхитлар деб аталади. Чуқур бронхитларда бронхлар ва ўпка тўқималариаро хужайралар жароҳатланади ва анча қийинчиликлар билан ўз ҳолига қайтиб келади. Ўткир бронхит – Bronchitus acuta Ўткир бронхитлар юқори нафас йўлларининг ялиғланишини классик вакили бўлиб вирусли грипп, заҳарловчи моддалар таъсирида ҳамда турли хил инфекциялар (брюшной тиф, тошмали тиф, қизамиқ, кўкйўтал ва б.) фонида юзага чиқади. Демак, кўрсатиб ўтилган инфекциларни юзага чиқарувчи факторлар (вируслар, риккетсиялар, химиявий қитиқловчи моддалар) ва иккиламчи инфекциялар ўткир бронхитларни юзага чиқаришда катта рол ўйнайди. Шунинг учун ҳам бундай беморларни балғамида пневмококклар, стрептококклар, катарал микрококклар, стафилакокклар ва инфлюнца таёқчалари қайд этилади. Бронхитлар кўпинча баҳор ва куз ойларида кўпроқ қайд этилади ва ёши катта қарияларда, тинкаси қуриган инсонларда оғир ўтади. Бронхитларни келиб чиқишида бронхлар шиллиқ қаватидаги қон айланишини рефлектор бузилиши ва уларни химик моддалар билан қитиқланиши натижасидаги (оёқ совуқ қотганда ва б) реакциялари катта рол ўйнайди. Буни исботи сифатида вазоматор ва аллергик ринобронхитларда бронхлардан кўплаб сикрециларни ажралишини ва улардаги қон айланишини мисол қилиб келтирилишимиз мумкин.

Патофизиологик нуқтаи назардан катарал бронхитларда бронхларни шиллиқ қаватида гипермия, шиш, ўзига хос экссудат (серозли, шиллиқ, йирингли ва б.) ларни юзага келиши қайд этилади. Бунда кичик бронх ва бронхларда ажралиб чиқаётган моддаларни тиқилиб қолиши ателектаз ҳосил бўлади. Баъзан улар фибринозли характерга эга бўлиб, бронхларга ёпишиб қолиши мумкин. Эпидемик вирусли грипп билан геморрагик бронхит, яъни трохеобронхит юзага чиқади ва у шишлар, шиллиқ қават остига лейкоцитли фильтратлар йиғилиши билан ўтади. Геморагик бронхитни оғир формаларида бронхларни ҳамма қаватларни структураси бузилади ва панбронхит юзага чиқади, яллиғланиш жараёни ўпка тўқималарини орасидаги хужайраларга ҳам ўтади ва улардаги лимфа айланиши бузилади. Бундай холатлардаги бронхитларни тўла даволаб бўлмайди ва уларда ўзига хос қайтмас ўзгаришлар қайд этилади. Клиник нуқтаи назардан йўтал, кўпрок, шиддатли, қўпол бўлиб, шиллиқли ёпишқоқ балғам ажралади. Сўнгра ажралаётган балғам кўпаяди, йўтал эса юмшоқ шаклда бўлади. 2-3- кунлар тана харорати кўтарилиб, бемор жунжийди, узини холсиз сезади, мушакларда оғриқ пайдо бўлади, тумовсимон ҳолат, кўкрак ортида оғриқлар ва овозни бўғилиши қайд этилади, яъни трахеит ва ларингитлар қўшилади. Ўткир нафас йўли катарида оддий шамоллаш билан юзага келувчи тумов ва алдамчи гриппдан иборат касаллик юзага чиқади. Бу касаллик юқмаслиги билан ҳақиқий гриппдан ажралиб туради. Кўпинча намгарчилик ва совуқ мавсумда обҳавони алмашиб туришида тонзиллит, синуситлар юзага чиқади. Бунда юқори томоқ йўлларининг шиллиқ қаватида шиш, томирларни кенгайиши билан боғлиқ тинка қуриши, полиурия, терлаш, бош айланиши ва субфебрил ҳарорат қайд этилади. Гриппда нафас йўлларига махсус вируслар тушиб инфекцион жараён ривожланади, касаллик эпедемия ёки пандемия кўринишида кўчиши мумкин.

Бунда адинамия, бош оғриғи, юқори ҳарорат қайд этилади, акса уриш, буриндан сув келиши ва мушакларда оғриқлар юзага чиқади. Бу касалликлар асосида инфекция бўлса кимётерапевтик даволаш амалга оширилади. Махсус вирусли грипп бўлса поливалентли гриппга қарши зардоблар ишлатилади ҳамда комплекс даво муолажалари зардоб, антибиотиклар ва кимётерапевтик моддалардан иборат бўлган муолажалар ўтказилади. Шунингдек, нафас йўлини ўткир катарида норсульфазол, пенициллин, биомицин ва б. препаратлар билан бирга терлатувчи йиғмалар, иссиқ ванна, иссиқ овқат, ичимликлар (иссиқ сут, баржоми, аспирин, қизил вино ва б.) берилади. Зарур холларда кодеин, дионин, феназонлар ва содали 2 % ли ингаляция қилинади, термопсис, апоморфин, гваякол (дизен. модда) берилади. Сурункали бронхит Бир омилни қайта-қайта таъсиридан, айниқса ўткир бронхитлар, синуситлар, сурункали тонзиллитлар, аденоидлар, бурун полиплари, бронхоэктазиялар сурункали бронхитни пайдо бўлишига олиб келади. Сурункали бронхитни жадаллашишига нам, совуқ об-хаво, ташқи температуралар ўртасидаги фарқлар, қуёш нури етарлича тушмаслиги, чангли мехнат фаолияти, бронхларда димланишларни пайдо бўлиши, алкоголизм, нафас харакатини сусайиши ва б. омиллар ҳам ўз ҳиссасини қўшади. Бунда бронхларнинг шиллиқ қавати қалинлашади, қон билан туйинади, шиллиқ ва шиллиқ остида экссудатлар, фиброзлар ва бронхоэктазлар пайдо бўлади. Баъзан бронх тўқималарининг некрози билан боғлиқ қуруқ бронхитлар қайд этилади. Бронхларга шиллиқ тиқилиши, ўпка вентиляцияси бузилиши ва эмфизема пайдо бўлади. Беморларда хуружсимон йўтал, айниқса уйқудан турган пайтларда бўлиб, кўплаб шиллиқ ва йирингли балғам, иситмани бироз кутарилиши, хансираш, қуруқ ва нам хириллашлар қайд этилади. Сурункали бронхитни даволашда

уни келтириб чиқарган асосий касалликни даволаш керак бўлади. Беморга чекиш, ичиш ман этилади, тоза ҳавода юриш, сувли муолажалардан фойдаланиш, денгиз бўйларида кўпроқ бўлиш, зарур бўлганда ётоқ режими тавсия этилади. Балғам кўчирувчилар (калий йодид, сода, термопсис, ипекакуана ва б) ва йўталга қарши воситалардан кенг фойдаланилади (эфедрин, скипидар, аммоний хлорид ва б). Пневмония Пневмония 95 % холларда пневмококклар, 5 % холларда эса бошқа қўзғатувчилар томонидан чақириладиган ўпка яллиғланишидир. Турлари: - крупоз пневмония, P. Cruposa - чекланган пневмония- P. catarrhalis - гриппозли бронхопневмония- Bronchopneumonia gripposa. Булар ичида энг кўп тарқалгани ва ўрганилгани крупоз пневмониядир. У ўпка бўлакларини жарохатлайди, фибринозли ажратмалар қайд этилади. Уларнинг келиб чиқишида пневмококклар, шунингдек, гемолитик стрептококклар, турли хил бактериялар, бациллалар сабабчи бўлиб қолади ва касаллик танани қақшатувчи иситма билан кечади. Авваллари крупоз пневмонияни совуқ қотиш, шамоллаш туфайли бўлади дейилар эди, кейинчалик уни инфекцион характерга эгалиги аниқланди. Шу билан бирга крупоз пневмонияни пневмококк билан юзага келган чекланган ўпка касали деб эмас, балки бутун организмни пневмококк билан зарарланган касаллиги деб қараш керак. Чунки крупоз пневмония пневмококклар организмга тушгандан кейин организмни нейрогуморал ва қон томир системалари сусайган, фагоцитоз ва иммунологик реакциялари заифлашган ҳолларда ҳамда шу ҳолатларни юзага чиқарувчи узоқ совуқ қотишда, травмаларда, рухий стрессларда ва шунга ўхшаш организмни курашиш ҳолатини сусайтирувчи омиллар фонида жуда тез ривожланади. Организмни иммун тизими ва курашиш қобилияти мустаҳкам бўлса, пнвмококклар таъсирида фарингит, отит ва б. енгил касалликлар юзага чиқиши мумкин. Крупоз пневмония йилнинг совуқ ойларида, ёшларда

(гиперергик характери туфайли) ва эркакларда аёллрга қараганда 3 марта қўпроқ қайд этилади. Шуни, ҳам айтиб ўтиш керакки, ўпкага тўлақонли қон етиб келмаслигида пневмококкларни яшаши ва ривожланишига шароит бўлмайди ва бунда протеолитик ферментлар ажралиб, фибрин ва тўқималардаги экссудатларни парчалаб ташлайди. Крупоз пневмонияни кечими уни юзага келтирган пневмококкларнинг турига боғлиқ (пневмококкларни 75 дан ортиқ тип ва подиплари маълум) бўлади. Касалликни инкубацион даври организмга инфекция тушгандан кейин 1-2 кун давом этади. Сўнгра бош оғриғи, умумий тинка қуриши, баъзан ОИСни диспепсияси юзага чиқиши мумкин. Касалликнинг ўзига хос характери уни тўсатдан тинкани қуритувчи қақшатиш реакциясини пайдо бўлиши, беморни рангпарлиги, тана ҳарорати 40 0 га кўтарилса ҳам оёқни совуқ қотиши қайд этилади. Бемор қизий бошлайди, оғир кийимларни ечиб ташлайди, йўтал, биқинда ва бошда оғриқлар кучаяди. Биқиндаги оғриқлар йўталганда, гапирганда, акса урганда кучаяди ва қоринга иррадиация қилади. Балғам бошланишда қуруқ, пуфакчалар аралаш, сўнгра оқсилларга бой, йирингли ва қон аралаш кўринишда бўлади. Баъзи беморларни лабида, оғизни иккала бурчагида, бурун тешикчаларида, ҳаттоки қулоқ ва даханларида турли кўринишдаги герпетик тошмалар пайдо бўлади. Беморни териси қурийди, оғриқсимон хансираш, бурунда қандайдир пирпириш реакцияси, температурага боғлиқ нафас олишни частотаси ўзгаради ва кучли оғриқ билан ўтади. Пульс иссиқликни даражасига қараб турлича кўринишда ва миқдорда бўлади ва уни нафас билан ўзаро нисбати 1:1 дан 1:4 гача бўлади. Кўтарилган температура касалнинг кризис давридан кейин 10-12 кундан нормаллаша бошлайди. Крупоз пневмония организмни барча орган ва системаларида касални кечими ва босқичига қараб турли дражадаги ножўя таъсирларни юзага

чиқаради. Касалликни даволаш сульфаниламид препаратлари ва пенициллин билан комплекс даволаш орқали олиб борилади. Бронхиал астма Бронхиал астма кечими ва унинг формалари бронхлар обструкциясининг босқичига боғлиқ ва шунга яраша унинг симптомлари қайд этилади. Бронхиал астма симптомлари: хансирашнинг ўзгарувчанлиги ва уни атмосфера факторларига боғлиқлиги, м-н, совуқ, намлик, йилни фасли, кунни маълум вақти ва турли инфекцияларни таъсири; нафас олишга қараганда нафасни чиқиши оғирроқ ва узоқроқлиги қайд этилади; хансирашни кучайтирувчи оғир ҳолдаги йўталлар қайд этилади; хансираш билан бирга кўкракда ўзига хос хуштаксимон овознинг чиқиши; бўйин, елка ҳамда қовурға оралиғини таранглашиши, мушакларнинг тортилиши; ўпка пастки чегарасини ошиши ва бошқалар. Лекин, бронхиал астмани асосий белгиларга бронхлар мускулатурасининг спазми ва бронхлардан ажралган секрецияларни чиқишини ёмонлашиши киради. Шунинг учун ҳам бронхиал астмани даволашда ингаляцион препаратлар асосан бронхоспазмни бартараф этишга ва бронхлар секретини чиқишини енгиллатишга қаратилади. Бундай таъсирларни асосан бронхларни кенгайтирувчи ва балғам кўчирувчи препаратлар кўрсатади. Бронхлар спазмига қарши препаратлар: (слайд) Хужайра мембраналари стабилизаторлари : кетотифен; кромглицат кислота, недокромил натрий. Бу гурух препаратлари хужайра ичига кальций ионларининг киришини блоклайди, базофиллардан аллергия медиаторлари ажралишини тормозлайди, фосфодиэстеразани ингибирлаб, цАМФ парчаланишини тухтатади. Натижада силлиқ мушакларда цАМФ йиғилиб, улар бушашади. Бу препаратлар бронхоспазмни олдини олишда ишлатилади. Кромглицат натрий ва недокромил натрий аэрозол холида чиқарилади. Таъсири 2 соатда бошланиб, 5-6 соат давом этади. Кетотифен (Задитен) 1 мг

таблеткалари таъсири 12 соатгача сақланади. Ингаляцион шаклдаги препаратлар оғиз қуриши, йўтал, овоз буғилишини чақиради. Кетотифен эса Н 1 -гистаминорецепторларни блоклаб, уйқучанлик, тормозланиш, атаксия, иштаха очилиши ва семириш, кам холларда тромбоцитопения чақиради. б ва в-адреномиметиклар- адреналин, эфедрин. Препаратлар аденилатциклазани стимуллаб, цАМФни йиғилиши ва бронхларни кенгайишига олиб келади. Хозирда улар фақат астма хуружида ва бронхлар шиши кузатилганда ишлатилади. Адреналин 0,1 %-1 мл, 0,18 % - 1 мл, эфедрин эса 5 % -1 мл эритмалари чиқарилади. Изадрин- (эуспиран ёки изопреналин ) аэрозол ҳолида 1% эритма ҳолида ишлатилади. Баъзан уни табл. ҳам (0,005 гр) берилади. Носелектив в-адреностимуляторлар-аденилатциклазани стимуллаб, бронхлар силлиқ мушакларида цАМФни оширади ва уларни кенгайтиради. Препаратлар бронхларни барча бўлимларини бўшаштиради, балІам қовушқоқлигини камайтиради, семиз хужайралардан гистамин ва б. ажралишини камайтиради. Бу препаратлар миокарддаги в 1 адренорецепторларни қўзІаб, тахикардия чақиради, миокардни О 2 га талабини ошириб юборади. Шу сабабли препаратларни ишемик касалликлари борларга бериб бўлмайди. Селектив в 2 адреностимуляторлар юрак-қон томир тизимига салбий таъсир этмайди. Ингаляцион шакллари бронхоспазм хуружларида ишлатилади. Таъсири узайтирилган шакллари эса жисмоний зуриқишдан сўнг ва кечки уйқудаги хуружларни олдини олиш учун ишлатилади. Ножўя таъсирлари: қўлни титраши, гипергликемия, іомиладорларда туІруқ фаолиятини сусайиши, нафас сиқиши (бронхлар шиллиқ қавати шиши натижасида). ЮИК, артериал гипертониялар, аритмиялар, қандли диабетлар, гипертиреоз, феохромоцитома, буйраклар фаолияти бузилганда, іомиладор аёлларга ишлатиб бўлмайди.

Бронхларни в 2 рецепторларига таъсир этувчи алупент (астмопент) таблеткада 0,02 гр ёки 2-5% эритмасини ингаляция йўли билан хамда аэрозол баллончаларида (400 дозада) берилади. Баъзан БА хуружини олдини олиш учун 0,05%-1 мл алупентни в/в юбориш керак. БА-ни олдини олишда алупент таблеткасини 0,5 ёки 1 та табл. берилади. Тербуталин (1-(3,5-дегидроксифенил)-2-(бутиламино) этанол бриканил препарати 0,0025 г. таблеткада ёки бита аэрозол дозаси 0,25 мг препаратга тенг 400 дозали формаси ҳамда 0,5 мг препарат ушловчи 1 мл-ли ампуласи ишлатилади. Препарат таъсири 25-30 дақиқада юзага чиқади ва 6 соат давомида таъсир этади. в 2 адреностимуляторлар толерантлик ва тахифилаксия чақириши мумкин, уларнинг таъсирини М-холиноблокаторлар ва ксантинлар кучайтириб юборади. Глюкокортикоидлар эса уларга сезувчанликни ошириб юборади. М-холинолитиклар асосан бронхлар ўтказувчанлиги ёмонлашганда ишлатилади. Уларнинг вакиллари носелектив таъсирга эга атропин унумлари, селектив-атровент, тровентол ва б. дан иборат. Атропин гематоэнцефалик тўсиқдан енгил ўтади ва нафас марказини қўзІатади. Препарат бронхларни кенгайтиради, семиз хужайралардан бронхларни торайтирувчи медиаторларни чиқишини блоклаб қўяди. Узоқ муддат ишлатилганда бронхлар мушаги гипертрофиясини ва бронхларни шиллиқ ишлаб чиқарувчи безларини гиперплазиясини бартараф этади. М- холинолитикларга бронхлар, тер безлари ва сулак безларининг сезувчанлиги энг юқори даражада қайд этилади. Улар бурун бушлиІидаги, оІиз, томоқ ва бронхлардаги секретор безларнинг фаолиятини сусайтиради. М- холинолитиклар в 2 адреностимуляторларга қараганда секинроқ таъсир этади ва уларнинг таъсири берилгандан сўнг 20-40 дақиқа ўтиб юзага чиқади, максимал таъсири 1-2 соатда чиқади ва 4-5 соат давом этади. Атропин катта бронхларга таъсир этиб, бронхитларда, в- адреностимуляторлар кичик бронхларга таъсир этиб, бронхиал астмада самара беради.

М-холинолитикларни тахикардияда, ичак атониясида, глаукомада, ривожланган атеросклерозда, балІам қийин ажралаётганда, хомиладорликда, аденомада, юрак етишмовчилигида ишлатиб бўлмайди. М-холинолитикларни ишлатилганда оІиз қуриши, чанқоқлик, аккомадация фалажи, қарияларда пешоб ажралишини сусайиши, кўзни ички босими кутарилиши ва ичак атониялари қайд этилади. Атровент-бронхолитик таъсири атропинга яқин. Травентол-атропинга қараганда анча кучлироқ ва узоқроқ таъсир этади. Бронхларни кенгайтирувчи таъсири бўйича травентол атропиндан 10-100 марта кучли, таъсир вақти эса 3-4 баробар кўп бўлади. Препаратни глаукомада бериб бўлмайди. Метилксантинлар ёки фосфодиэстераза ингибиторлари -эуфиллин, диафиллин, теофедрин ва б. Теофиллин сувда яхши эримайди, шунинг учун уни сувда яхши эрийдиган дори шакли эуфиллин кўпроқ ишлатилади. Препаратни 80 % ни теофиллин, 20 % ни этилендиамин ташкил этади. Уни узоқ таъсир этадиган шакллари іам бор-теобиолонг, теотард, эуфилонг, теопэк, вентакс ва б. Метилксантинлар таъсирида цАМФни миофибриллалардаги миқдори кўпаяди ва бронхларни кенгайиши кузатилади. Шунингдек, семиз хужайралардан чиқаётган медиаторларни ажралишига қаршилик қилади. Теофиллинни терапевтик таъсири тор бўлиб, ножўя таъсирларни юзага чиқиши осон. Эуфиллин ОИСдан яхши сўрилади, максимал миқдори 60-90 дақиқада юзага чиқади ва 4-5 соат давом этади. Эуфиллин ва теофиллин бронхиал астма, бронхитлар, ўпка гипертензияси, Чейн-Стокс нафас олиши ва мияда қон айланиши бузилганда берилади. Артериал гипертониялар, тахикардия, миокард инфаркт ива атеросклерозда эса мумкин эмас. Препаратни миқдори плазмада 15-20 мкг/мл га етса, кофеинни ножўя таъсирига ўхшаш холатлар кузатилади: кўнгил айниш, тахикардия, тремор, бош оІриІи, бош айланиши, уйқусизлик ва б. Дозани Яна ошиши меъда яраларига олиб келади. Глюкокортикоидлар: - бронхлар гиперреактивлигини камайтиради;

- фосфодиэстеразани ингибирлаб, цАМФни йиІилишига олиб келади; - в2 адренорецепторларни стимуляторларига сезгирликни оширади; - простогландинлар синтезини сусайтириб, шилимшиқ ажралишини камайтиради; - иммуносупрессив таъсир этади. Глюкокортикоидлар астма хуружларида ва профилактика учун ишлатилади. Махаллий аэрозол холида ишлатилганда қуйидаги ножўя таъсирларни чақиради: йўтал, огиз бушлиги кандидози, овоз буІилиши, аллергиялар. Систем ножўя таъсирлари эса кўп.

Адабиётлар: 1. Клиническая фармакология, под ред. В.Г. Кукеса, М.1991 г. 2. Основы клинической фармакологии и рациональной фармакотерапии, М.2002 г. 3. Харкевич Д.А.Азизова С.С., Махсумов М.Н. ва бошқаларнинг «Фармакология» уқув адабиётлари 4. Лепахин В.К. и др. «Клиническая фармакология», М. 1988 г. 5. Маматов Ю ва бошқалар «Клиническая фармакология», Т.2002 й.

O'xshashlar

Бронхиал астма

Инфекцион касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Аллергик касалликлар уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси

Атеросклероз касаллиги патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари

Ўн икки бармоқ ичак ва меъда яра касалликлари уларнинг патофизиологияси ва фармакотерапияси асослари