Газетани босиш - Texnika va texnologiya - Referatlar

Газетани босиш

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

96.5 KB

Ko'chirib olish

Газетани босиш Режа: 1. Ҳозирги замон газета ишлаб чиқаришнинг умумий тавсифи 2. Газетани босишга тайёрлаш жараёнининг баёни 3. Газета босишнинг технологик ўзига хосликлари

Ҳозирги замон газета ишлаб чиқаришнинг умумий тавсифи Ўзбекистонда матбаачилик – маҳаллий сармоялар учун иқтисодиётнинг энг жозибадор секторларидан бири ҳисобланади. Матбаа бозорининг энг динамик ривожланаётган секторларидан бири газета маҳсулотларини босиш ҳисобланади. Ўзбекистон Республикасида матбаа маҳсулотларига бўлган талабнинг умумий ҳажмида энг катта улуш – 32% газета ва журналлар ҳиссасига тўғри келади. Китоб маҳсулотларининг улуши бир оз камроқ – 19%. Ўраш- қадоқлаш маҳсулотларининг ҳажми умумий ҳажмга нисбатан 16% ни ташкил қилса, реклама маҳсулотлари ҳиссасига 14% тўғри келади. Этикетка 11% ни эгаллайди, бланка маҳсулотлари 4%, бошқа маҳсулотлар 4%. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда босмахоналарида маҳаллий аҳамиятга эга бўлган 700 номдаги газеталар нашр қилинади. Улардан 200 таси давлат газеталари, 200 таси жамоат газеталари, 200 дан ортиги бошқа ташкилотларга тегишли газеталар. Журналлар 330 номда нашр қилинади. Улардан 150 таси давлат миқёсидаги журналлар, 160 таси жамоат журналлари, 20 таси бошқа ташкилотларнинг журналлари. Ҳозирги вақтда Ўзбекистонда 120 дан ортиқ нашриёт фаолият кўрсатмоқда. Амалга оширилган бу ишлар босмахонанинг бозордаги ҳолатини мустаҳкамлашда ва нашрда кўп бўёқли маҳсулотларни ошириш, ишлаб чиқариш графигини такомиллаштириш, босма сифатини яхшилаш ва шартнома мажбуриятларини бажаришнинг ишончлилигини ошириш ҳисобига бозорнинг рақобатбардошлигини оширади. Босмахонада босилаётган жами газетанинг 40% йилига 54 маратоба босилиши, шулардан 16% 50 мингдан, газеталарнинг 10% 100 мингдан ортиқ нусхада чоп этилиши бугунги обуначиларнинг газеталарга бўлган қизиқишининг яққол ифодасидир. Ўзбекистонда «Халқ сўзи», «Народноэ слово», «Правда востока» ҳукумат газеталарининг умумий адади ≈140 мингни ташкил қилади.

Босилаётган турли хил номдаги газеталарнинг 26% А2 форматида, қолганлари А3 форматида. Саҳифалар жиҳатдан 8 саҳифали 31%, 4 саҳифали 21%, 16 саҳифали 16%, қолганлари эса 6, 24, 12, ва 36 саҳифалиги. Газеталарни босишда v ақтнинг катта қисми ададни босиш учун сарфланади. Ҳозирги кунда матбаа маҳсулотларини нашрга тайёрлашда электрон оммавий ахборот воситалари кириб келиши газеталарни босиш жараёнини тезлаштиришга ва ишлаб чиқаришни техник тайёрлаш вақтини қисқартиришга туртки бўлмади. Сабаби, газета маҳсулотлари учун босишдан кейинги жараёнлар ташиш, тайёр маҳсулот ўрамларини шакллантириш, босилган ададларни ҳисоблаш ва қадоқлаш манзиллаш ва ўқувчига авиа, темирйўл ёки автотранспорт воситалари орқали этказиб беришни қамраб олади. Биринчи газета қадимий Хитойда тахминан 1800 - йил аввал “Тчин Пао” (“Пойтахт янгиликлари”) номи билан чоп этилганлиги тўғрисида маълумотлар бор. Мазкур газета орқали Хитой ҳукумати ўз аҳолисини мамлакатда юз бераётган воқеа ва ҳодисалардан воқиф этиб борган. Қадимги Римда ҳукумат газетаси дастлаб бепул тарқатилган. Мазкур газета “Акта Деур-на” номи билан танилган бўлиб, “Кун воқеалари” маъносини билдирган. Ушбу нашрлар дунёдаги энг биринчи газеталар хисобланади. ХВ-асрга келиб газеталар ҳудуди ҳозиргидай сотила бошлаган. Венецияда “Нотитсиэ Скритте” (“Ёзма янгиликлар”) чоп этилган бўлиб, ушбу газетанинг нархи бир гадзетта этиб белгиланган (Венецияда пул бирлиги шундай деб номланган). ХВИИИ-асрдан бошлаб газеталар кўпроқ ададда чоп этилиши йўлга қўйилган бўлиб, уларда нафақат янгиликлар, балки уларга шарҳлар ҳам бериб борилган. Шундай нашрлардан бири 1663-йида Лондонда чоп этилган “Не w с деливер” – “Осведомител” номи билан чоп этилган. Аксарият газеталар ҳафтада бир марта чиқарилган бўлиб, бунинг асосий сабабларидан

бири ишлаб чиқарилиш жараёнларининг мураккаблиги ҳамда ўқувчига кеч етказиб берилишида бўлган. Америкада илк газета “Соиал эвентс” - “Обшествений собития” деб номланган бўлиб, 1690 - йилда Бостонда нашр қилинган. 1729 - йилдан 1765 йилгача бўлган даврда Бенжамин Франклин раҳбарлигида “Пенсилвания газетаси” нашр этилган. Умуман, 1752 - йилда Америкада 2 та газета чоп этилган. Америка революцияси даврига келиб, уларнинг сони 37 тани ташкил этган. Шу даврда, Лондонда “Таймс” энг нуфузли газета ҳисобланган. Мазкур газета 1785-йилдан хозирги кунга қадар чоп этиб келинмоқда. А лбатта, газеталарнинг дунёга келиши ва ривожланишининг матбуот тарихидаги ўрни беқиёсдир. Жаҳон журналистикаси тарихига назар ташлайдиган бўлсак, унинг асосий ривожланиш босқичидаги йўналиши инсоннинг ахборотга бўлган эҳтиёжини қондиришдан иборат бўлган, яъни жамият эҳтиёжлари учун аҳамиятли бўлган ижтимоий хабарларни тақдим этиш билан белгиланган. 1440- йилда И. Гуттенберг томонидан ҳаракатланувчи литералар ёрдамида босма ускунасининг кашф этилиши ҳам матбуот тарихида жуда катта воқеа бўлди. Журналистика ижтимоий институт сифатида Ғарбий Европада юзага келган. Қадимий даврларда тил шакиллари солнома, йилнома, ҳаётий таърифномаларда, шахсий хатдан расмий номаларгача, насихат ва кўрсатмалардан ёрлиқларгача, сўнгра мактублар шаклида амалга оширилган газеталарнинг юзага келиши аста-секин журналистикадаги жанр тизмларнинг шакилланишига асос солган. Дастлаб, репортаж, памфлет, кейинчалик эса бошқа жанрлар пайдо бўлган. Бундан ташқари, давр тақазосига кўра, диний-клерикализм (ХВ-ХВИ асрларда), феудал-монархия (…. Асрларда), ижтимоий (ХХ аср охири) йўналишдаги матбаа нашрлари ҳам юзага келган. Журналистиканинг диний-клерикализм тури ривожланган даврда ижод кўлами чегараланган бўлиб (диний қарашларга қарама-қарши фикрларни

босма нашрларда берилиши тақиқланган), ушбу ҳолат барча ҳаёт соҳаларига дин назоратининг йўлга қўйилиши натижасидир. ХИХ-асрга келиб журналистика ижтимоий-сиёсий ҳаётнинг асосий бўғинларидан бирига айланди ва айни пайтда ҳам сиёсий курашларнинг асосий қуроли ҳисобланади. Газета босмахоналарининг сармоявий фаолиятини бундай фаоллаштириш нашриётларнинг доимий ошиб бораётган талаблари, унумдорликни ошириш ва ишлаб чиқариш ҳаражатларини камайтириш зарурати билан боғлиқ. Босма нашрлари ассортименти ва номенклатурасини доимий ўзгартириб бориш, битта тўпламда турли қоғоз навларини (бўрланган, силлиқланган, газета ва ҳ.к.) уйғунлаштириш босмахоналардан қуритиш қурилмаларидан фойдаланиш билан боғлиқ бўлган гибрид технологияларни қўллашни талаб қилди. Босма ускуналари паркини замонавийлаштиришнинг бу кўриниши кенг тарқалди. Ҳорижий қурилмалардан янги турдаги ускуналар ҳам муваффақиятли қўлланилмоқда. Бозорнинг ўзгариб бораётган талабларига мувофиқ газета босмахоналарининг ривожланиши ва такомиллашуви ҳудудларда кўп бўёқли босмани ривожлантириш йўналишида олиб борилмоқда. Газета маҳсулотлари аксарият ҳолларда универсал бўлиб, ўқувчиларнинг кенг доирасига мўлжалланган реклама ва ахборот-кўнгилочар маълумотларнинг уйғунлигидан иборат. Аҳолининг миллат бўйича миқдорий таркибини ҳисобга олган ҳолда рус ва ўзбек тилларида чоп этилмоқда. Кўпчилик газеталар асосий маҳаллий ва халқаро янгиликлар блокидан ташқари реклама, телекўрсатувлар дастури, хусусий эълонлар, латифалар, психологик тестлар, фойдали маслаҳатлар, бошқотирмалар, мунажжимлар башорати, кроссвордлар, табрикномалар ва бошқа шунга ўхшаш материалларни чоп этадилар. Кўпчилик газеталар турли танлов ва ютуқларни ташкил қилиш воситасида ўқувчилар билан қайта алоқани йўлга қўйганлар. Газеталар ўзини оқлаши учун иложи борича узоқ муддат нашр қилиниши лозим. Бунда нафақат ўқувчилар ўртасида, балки реклама берувчилар

ўртасида ҳам унга нисбатан ишонч пайдо бўлади. Чунки газеталардан келадиган даромадларнинг ярмидан кўп қисми нашр саҳифаларидаги реклама эълонларидан келади. Мамлакатимизда чоп этилаётган газета нашрларининг ўртача адади 2 000 дан 260 000 нусхагача. Нашрнинг ўртача ҳажми: 52 саҳифагача. Нашрнинг даврийлиги: ҳафтасига 3 мартагача. Маҳаллий нашрларнинг биринчи ва охирги саҳифалари асосан рангли босилади. Газетани босишга тайёрлаш жараёнининг баёни. Босишгача бўлган жараён безаш ғояси, матнли ва расмли аслнусхаларни тайёрлашдан бошлаб, ададни босишда ишлатиладиган босма қолипларини тайёрлашгача бўлган иш босқичларини қамраб олади. Босма маҳсулотининг ахборот таркиби ва профессионал даражадаги график безатилиши электрон ахборот воситалари, масалан, интернет саҳифаларида ёки CД РОМ форматида нашр қилишда ҳам муҳим жиҳат ҳисобланади. Шунинг учун «босишгача бўлган жараёнлар» тушунчасидан ташқари медиагача бўлган тайёрлашда премедио тушунчаси юзага келган. Исталган ахборот ташувчисига чиқаришга яроқли бўлган матн ва тасвирни рақамли тарзда тайёрлаш ушбу атама билан аталади. Медиагача тайёрлаш босқичи босишгача бўлган босқич билан уйғунлашади. Босишгача бўлган жараёнларда анъанавий технологиялардан рақамли технологияларга ўтиш билан боғлиқ бўлган сезиларли ўзгаришлар амалга ошди. Шунга қарамасдан, ўтиш босқичининг ҳали маълум бир вақти давомида фотоқолип ахборот ташувчи сифатида кўпчилик корхоналарда ишлатилади. Босишгача бўлган жараёнларнинг иккита йўналиши мавжуд: 1. Анъанавий босишгача бўлган жараёнлар; 2. Рақамли босишгача бўлган жараёнлар. Улар фотоқолип тайёрлаш усули бўйича фарқланади. Алоҳида фотоқолиплардан саҳифаларни тўлиқ ўлчамда жойлаштириш технологиясидан фойдаланувчи барча вариантлар саҳифалаш ёки монтажда механик ёки қўлда бажариладиган операсияларни талаб қилиб, «анъанавий

босишгача бўлган жараёнлар» тоифасига тааллуқли бўлади. Улардан фарқли равишда, ахборотларга рақамли ишлов бериш жараёнларида, яъни C омпьютер то Фильм, C омпьютер то Плате технологияларида жараён бошқача кечади. Газета нашрларини босмага тайёрлаш бир неча босқичдан иборат: 17. Газета макети. 18. Дизайн. 19. График эчимлар: 20. Фотосуратларни танлаш; 21. Нашрнинг ранг моделини қуриш; 22. Фотосуратга олиш; 23. Расмлар; 24. Тасвир ваклипартларни излаш; 25. Логотипларни векторлаш; 26. Нашрнинг ранг гаммасини танлаш; 27. Матн билан ишлаш: 28. Мусаҳҳиҳлик; 29. Таҳрирлаш; 30. Типографика: 31. Нашрнинг доимий элементлари учун шрифтли эчимлар; 32. Матн, рукн ва сарлавҳалар учун шрифт гарнитурасини танлаш; 33. Инфографика. 34. Саҳифалаш: 35. Газета саҳифаси композисияси; 36. Шапка ва сарлавҳаларни саҳифалаш; 37. Эртўлаларни саҳифалаш; 38. Расмларни саҳифалаш. Газета макетини тайёрлаш бир вақтнинг ўзида ҳам технологик ҳам ижодий жараён ҳисобланади. Дизайнер нафақат фирма услуби ва безашга нисбатан ҳоҳишларни ҳисобга олиши, балки нашр қилинаётган

материалларнинг, расмларнинг, шунингдек, босма жараёнининг ўзига хосликларини (офсет, рақамли дупликаторда босиш ёки лазерли принтерда чиқариш) ҳам эътиборга олиши лозим. Одатда, макет бир марта ишлаб чиқилади ва нисбатан кам ўзгартирилган ҳолда, нашрнинг ўзига хослигини ташкил қилади. Исталган нашрнинг макети бир неча намунавий элементлардан ташкил топади: логотип ёки шапка (масалан, газета, журнал ёки буклетнинг номи); 1. Сарлавҳалар; 2. Кичик сарлавҳалар; 3. Нашрнинг асосий матни; 4. Матн ва жадвал ҳамда графикларни безаш; 5. Нашр варақларини белгилаш; 6. Сурат ва расмларни қўйиш усули (плашкада ёки матнда). Газета босиш. Жаҳон бозорида газета маҳсулотларини босиш ускуналарнинг турли тоифалари мавжуд: бир прогонда 8 бетгача босувчи кичик ускуналардан тортиб, то бир прогонда 48 та саҳифа босувчи катта ускуналаргача. Катта ускуналар билан солиштирганда кичик ускуналарнинг унумдорлиги паст (20% гача). 48 бетли ускунанинг қувватини компенсасия қилиш учун тахминан 5 та 8 саҳифали ускуна талаб қилинади. 8 бетли ускуна учун сармоя сармояга эҳтиёж 48 бетли ускунага талаб қилинадиган қийматнинг 35% ини талаб қилгани туфайли, 5 та 8 саҳифали ускуналар варианти учун 175% сармоявий воситалар талаб қилинади. Натижада кичик ускуналарнинг унумдорлиги (инвестисион) сармоявий эҳтиёжга нисбатан 50% пастроқ. Катта агрегатларда жорий ҳаражатлар (масалан, даврий хизмат кўрсатиш) нисбатан пастроқ. Газета босишнинг технологик ўзига хосликлари. Газета босиш бир қатор ўзига хосликларга эга. Растр нуқтаси ўлчами катталашувининг жуда юқори даражаси. Бу бўёқнинг газета қоғозлари юзаси бўйлаб кўп шимилиши ва оқиши ҳисобига

келиб чиқади. Газета қоғози, офсет қоғоз билан солиштирилганда, ғоваклиги анча юқори, газета учун бўёқлар эса варақли офсет бўёқларига нисбатан анча суюқ. Катта тезликларда босиш ва газета қоғозини юлмаслик учун ана шундай қовушқоқлиги паст бўёқлардан фойдаланилади. Юқори линиатурали растрни ҳосил қилишдаги мураккабликлар. Ўлчами кичик бўлган нуқтали растрларни олиш жуда қийин, градацион тавсифноманинг бир текислигини таъминлаган ҳолда растр лиинатурасини пасайтиришга тўғри келади, бу тасвирнинг сифатини визуал равишда ёмонлаштиради. Бўёқларнинг мослашмаслиги. Босишнинг юқори тезлиги, қоғоз тасмасининг бир текис ёйилмаслиги, юритма ва буклаш аппаратларидан келадиган титраш ва бошқа омиллар таъсирида ҳатто кўзга сезиларли бўлган бўёқ мослашмаслигини келтириб чиқаради. Босма секцияларининг эмирилганлиги ва ускуна тоифасининг юқори эмаслиги ҳам бўёқларнинг мослашмаслигига таъсир кўрсатади. Сирпаниш ва иккиланиш. Визуал жиҳатдан растр нуқтасининг янада катталашуви сифатида қабул қилинади (яъни тасвирнинг тўқлашуви ва контрастининг пасайиши). Бу омилларни ҳисобга олган ҳолда, расмларни ҳосил қилиш сифатини яхшилаш мумкин. Афсуски, соҳага оид адабиётларда аниқ тавсияларни топишнинг иложи бўлмади. Не w Принт эвропа стандарти мавжуд бўлиб, у офсет қоғозининг сифати, босма ускунасининг ҳолати ва ҳ.к. ларни ҳисобга олганда яхши тавсиянома бўлиб хизмат қилиши мумкин. Умуман олганда, юқорида айтиб ўтилганлар чоп этувчилар учун маълум, лекин сўнгги йилларда газеталарни босмага тайёрлаш босиш жараёнидан алоҳида ажратилганлиги туфайли, босмага тайёрлаш билан шуғулланувчилар босма жараёнининг ўзига хосликларини ҳисобга олмайдилар. Бу муаммонинг бир қисми ҳисобланади. Иккинчи қисми шундаки, босмахоналарда бутун жараённинг градацион хоссаларини бошқариш (растрлаш жараёнида эгри чизиқларни ўзгартириш) усулининг пайдо бўлиши маълум

тушунмовчиликларга ва бутун босма жараёнини созлашга ҳаракат қилинишга олиб келди. Бу яхши, лекин шуни ёдда тутиш лозимки, қурилмани созлаш ва технологик жараённи созлаш орасида фарқ мавжуд. Тажрибавий газета қоғозида олинган нусхаларнинг растр нуқтаси ўлчанди ва у 1 жадвалда келтирилади. 1-жадвал Растр нуқтаси ўлчамининг катталашуви Bo’yoq Liniatura 60 lin/cm Liniatura 70 lin/cm 40% 80% 40% 80% Havorang 17 12 20 15 Qirmizi 17 12 20 15 Sariq 17 12 20 15 Qora 19 13 22 17 (туснинг кучайиши), қўйим +/- 2. Исталган реал босма жараёни мукаммал эмас. Матбаа ишлаб чиқариш жараёнида катта миқдордаги ускуна ва материаллар қўлланилганлиги туфайли, ҳар бир босмахонадаги ҳар бир босиш жараёни ўзига хос ҳисобланади. Ҳар бир босма ускунасининг ўз табиати мавжуд бўлиб, у биринчи навбатда кўплаб омилларга боғлиқ: йиғиш сифати, емирилиш даражаси, созланиш параметрлари, фойдаланилаётган материаллар (валлар, резиналар ва ҳ.к.) га боғлиқ. Қоғоз ва бўёқ бу жараёнга ўз хатоликлари ва ўзгаришларини киритади. Аниқ адад учун созлашлар ҳам мавжуд бўлиб, уни аниқ чоп этувчи амалга оширади. Натижада нусхалар идеал тайёрланган босма қолипларидан босилганда ҳам маълум бузилишларга эга бўлиб, улар босма жараёни параметрлари йиғиндиси билан аниқланади. Бундан ташқари, босма ускунасининг ҳар бир секциясида олинган параметрлар турлича бўлиши мумкин, улар бир-биридан сезиларли фарқ қилиши мумкин: босма жуфтлик-ларидаги босим фарқ қилиши мумкин, сирпаниш ёки иккиланиш катталиги турлича бўлиши мумкин, суртиладиган бўёқнинг қалинлиги турлича бўлиши мумкин, масалан, суртиш валлари контакти майдонининг фарқи туфайли. Амалда, бу бузилишларнинг барчаси босма ускунасига хизмат кўрсатувчи ҳодимлар томонидан минимумга келтирилиши лозим. Лекин улардан охиригача қутилишнинг иложи бўлмайди. Шунинг учун,

босма жараёнини барқарор ва олдиндан аниқлаб бўладиган қилиш учун, энг асосийси, босма ускунасининг табиатини барча буюртмалар учун бир хил қилишда «компенсасия» тушунчаси киритилади. Компенсациянинг вазифаси қолип тайёрлаш ускуналари ва босма ускуналардаги барча бузилишларни минимумга келтиришдан иборат. Аксарият ҳолатларда компенсация босма ускунасининг ҳар бир секцияси учун алоҳида амалга оширилиши лозим, чунки босма ускунаси секцияларининг табиати турлича бўлиши мумкин. Бу жараён растрлаш просессорида компенсацияловчи махсус эгри чизиқ берилади. Техник жиҳатдан яхши жиҳозланган корхоналарнинг ишлаб чиқариш самарадорлигини янада ошириш мақсадида ахборотни масофага узатиш тизими ишлаб чиқилган ва жорий қилинган. Марказий катта агрегатга эга марказлаштирилган ишлаб чиқариш ёки кўплаб бир турдаги тизимларни ажратиш ҳисобига ташкил қилинган марказлашмаган ишлаб чиқаришнинг қайси бири мақсадга мувофиқлиги ҳақида қатъий бир фикр билдириб бўлмайди, ҳар бир алоҳида ҳолатда бу масала индивидуал ҳал қилиниши лозим. Одатда, маҳсулот ва бозор спектори аниқ чегараланган ихтисослаштирилган ишлаб чиқариш марказлаштирилган ишлаб чиқаришга мос келса, турли бозор ва ишлаб чиқариш шароитлари билан тавсифланувчи ишлаб чиқариш кўплаб ускуналарни алоҳида ташкил қилиш йўли билан мувоффақиятли фаолият кўрсатиши мумкин.

Адабиётлар : 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

O'xshashlar

Босиш жараёнида электрофизик ходисалар

Босиш жараёнининг назарий асослари

Босиш жараёнининг ривожланиш истиқболлари

Юқори босма усулида босиш

Асосий босиш усулларининг умумий тавсифи