Босиш жараёнининг назарий асослари - Texnika va texnologiya - Referatlar

Босиш жараёнининг назарий асослари

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

172 KB

Ko'chirib olish

Босиш жараёнининг назарий асослари Режа: 1. Босиш жараёни тавсифи 2. Босиш жараёни классификацияси 3. Босиш жараёнининг умумлаштирилган технологик тизмаси

Босиш жараёни тавсифи Босиш – бу босиладиган материал юзасига босма қолипдаги берилган ўлчамдаги тасвирларни бўёқ ёрдамида кўп марта олишдир. Олинган тасвир нусха деб аталади. Ахборот нусхаларни кўпайтиришнинг бошқа жараёнларидан фарқли равишда, босиш жараёни бўёқсиз бўлмайди, ҳамда материалда қайтмас деформацияларнинг ҳосил бўлиши билан боғлиқ эмас. Шундай экан, босиш жараёнини ўрганганда биринчи навбатда, бўёқни қолипдан босиладиган юзага кўчириш лозимлигини ўрганиш керак. Матбаа соҳасида босиш жараёнининг ўрни, унинг вазифасидан ташқари турдош технологик бўғинларга ўз талабларини қўяди. Маълумки, босма қолипларни қўллаш нафақат нашр ададига, балки босиш усулига, босма ускунасининг турига, босиш жараёнининг ўзига хослигига, хомашёларнинг хусусиятига, брошюралаш-муқовалаш ва пардозлаш жараёнларининг сермеҳнатлилигига таъсирини кўрсатади. Босиш жараёни классификацияси Босиш усулларининг умумий қабул қилинган ягона классификацияси мавжуд эмас. Босма қолипларда босилувчи ва босилмайдиган оралиқ элементларининг жойлашиши бўйича юқори, офсет ва чуқур босма турлари мавжуд. Ўтган асрнинг 60-70 йилларида матбаа саноатида ишлаб чиқилган босиш усуллари классификацияси юқори, офсет ва чуқур босмаларнинг технологик имкониятларининг бир-бирига яқинлашувини, шунингдек, саноатда қўлланаётган босма жараёнларни тўлиқ қамрамайди. Нафақат амалдаги босиш усулларини, балки матбаа ривожланишининг истиқболли йўналишларини қамраб олган босма жараёнлари замонавий

классификациясининг чуқур ўйланган контсепцияси В.С.Лапатухин томонидан таклиф этилган. Нусха ва уларнинг босма-техникавий имкониятларини белгиловчи босма ахборотларни тайёрлаш усулларининг техник белгиларига қуйидагилар киради: бўёқни кўчириш усули (рангли тасвир) – босиш жараёнининг ўзига хослигини ифодаловчи босиладиган материалга бўёқни кўчириш усули;

1-жадвал Босиш усуллари классификацияси тизмаси (В.С.Лапатухин бўйича) Klаssifikаtsiya bеlgilаri Bоsmа ахbоrоtni ishlаb chiqаrish usullаri (bоsish usullаri) Ko’p dаvrli Ko’p jаrаyonli Bir dаvrli Ko’p jаrаyonli Bir dаvrli Bir jаrаyonli Bir dаvrli mаsоfаli Yarim mаsоfаli Mа’lumоt lilik Chеklаngаn Yuqorirоq Yuqori Ko’prоq yuqo ri Yuqorirоq yoki yuqori (dаvriyliligigа qаrаb) Bоsish usullаri To’g’ridаn-to’g’ri (kоntаktli) Bаvоsitа (оfsеtli) Kоntаktsiz Bоsish tаrtiblаri Dоimiy qоlipdаn bоsish O’zgаruvchаn qоlipdаn bоsish Bоsish qоlipisiz bоsish Turli хillаri Bоsmа tаsvirni оlish usullаri Bоsilаdigаn vа оrаliq elеmеntlаrini аjrаtish-ning turli mеха-nizmlаrini, bеrilgаn bо-sish shаrоitlаrini tа’-minlаshning turli tехnik vоsitаlаrini qo’llаsh Mаtbаа usuli bilаn ishlаb chiqilаdigаn bо-sish jаrаyonidа uzluksiz ахbоrоt tushаdigаn u yoki bоshqа turdаgi bоsmа qоliplаrning turli tаy-yorlаsh usullаrini qo’llаsh Mаtbаа usuli bilаn ishlаb chiqilаdigаn bе-vоsitа bоsilаdigаn mа-tеriаlgа uzluksiz ахbо-rоt tushаdigаn bоsmа tаsvirning turli qоlip tаyyorlаsh usullаrini qo’llаsh Shu kаbi

ўзига хос хусусиятлари (масалан, эгилувчанлик, эластик, намлаш эҳтиёжининг йўқлиги ва ҳ.к.), алоҳида физик-кимёвий таъсирини босишда қўллаш. Босиш усуллари тузилишининг алоҳида хусусиятлари ва улардан фойдаланиш имкониятларини ҳар томонлама асослаб бериши лозим. Бунда ахборотни узатиш матбаа технологик жараёнининг тезлик даражаси ва нашрнинг бадиий –техник сифатини, ахборот тайёрлаш усулининг хусусиятларини яни тасвирни босиш имкониятларини белгилайди. Ушбу белгиларни қўллаб В.С.Лапатухин томонидан босма маҳсулотларни кўп қўлланадиган турлари – газета, журнал, китоб ва тасвирли нашрлар, этикетка – муқова, бланкалар ва ҳ.к., қамраб олган (1- жадвалда келтирилган) босиш усуллари классификациясининг тизмаси ишлаб чиқилган. Ушбу жадвалга мувофиқ юқори босиш усули – босилувчи элементлари юқорида босилмайдиган элементлари пастда бўлган бўртма қолипдан тўғри (контактли) кўчиришни назарда тутадиган босма ахборотни кўп даврли, кўп жараёнли ишлаб чиқариш усулига киради. Пуркаш усулида босиш – суюқ бўёқ оқимини электростатик бошқариш усулини босиладиган материалда қўллаб контактсиз тасвирларни босма қолипларни қўлламасдан бир даврли бир жараёнли босиш усулига киради. В.С.Лапатухин таклиф қилган классификация босма жараёнларга замонавий илмий –техника кўрсатаётган таъсирини ўзида акс эттиради. Биринчидан , анъанавий – (юқори, офсет ва чуқур) босма усулларида ҳам жиддий ўзгаришлар бўлади. Иккинчидан, юқори техника ва технология сифат даражасида анъанавий босиш усулларининг алоҳида хусусиятлари қўлланадиган босиш усуллари пайдо бўлди. Намуна сифатида тасвир бўрттирилган, табиийки босма қолип ёрдамида намлашсиз босилувчи материалга тасвир туширишда юқори офсет босиш усули хизмат қилади. Айрим мамлакатларда «Ди-лито» деб

аталадиган тўғри офсет босиш усули қўлланилади. Унда тасвир ҳеч қандай оралиқ бўғинсиз ясси қолипдан қоғозга ўтказилади. Учинчидан , бир неча ўн йиллар олдин ишлаб чиқилган ва турли сабабларга кўра қўлланмасдан келган флексография, трафарет ва электрография босиш усуллари янги туртки олди. Ундан ташқари, узоқ вақт давомида амалдаги босиш усулларига қараганда унумдорлиги юқори бўлган имкониятларга эга бўлган янги босма усуллари изланишлари олиб борилмоқда. Ушбу изланишларга, бир томондан анъанавий босиш усулларининг юқорида қайд этилган камчиликлари ва иккинчи томондан, сўнгги йилларда электрон технология соҳасида эришилган ютуқлар туртки бўлди. Матбаа ишлаб чиқаришда тармоқ истиқболли ривожланишининг асосий йўналиши босишнинг турли вариантларини қисқартириш, тармоқда сақланиб қолаётган босиш усулларининг техника –технология имкониятлари кенгайтирилади. Босиш жараёнининг ҳозирда қўлланиладиган 135 та технологик вариантлар маълум. Улар қуйидаги фарқлари билан ажралиб туради: 1) босиладиган материалнинг хусусияти ва мавжудлиги; 2) босиш амалга ошадиган босма қолипнинг хусусияти ва мавжудлиги; 3) босиш жараёнида босим амалга ошадиган конструктив элементнинг тури ва мавжудлиги. Вариантларнинг умумий сонидан 13 таси юқори босма усулига, 56 таси – офсет босма усулига (бу эса ушбу усулнинг мослашувчанлигидан далолат беради), 24 таси чуқур босма усулига, 31 таси трафарет ва махсус усулларига, босишнинг электрографик усули ва яқин келажакда қўлланадиган усулларга эса 11 та вариант тўғри келади. Сўнгги ўн йилликда анъанавий босиш усулларини ривожланишида, босишгача бўлган жараёнларни такомиллаштириш, матбаа материалларнинг хусусиятларини яхшилаш ва янги турларини ишлаб чиқиш, юқори иш унумдорликка эга босма ускуналарини яратиш натижасида юқори, офсет ва

чуқур босма усулларининг технологик имкониятлари бир-бирларига яқин бўлди, усуллар эса янада универсаллашди. Анъанавий босма усулларининг имкониятлари бир-бирига яқин бўлгани биринчи навбатда юқори босма усулининг устун бўлишига чек қўйди. Офсет усули газета, китоб-журнал, рангли маҳсулотларни ишлаб чиқаришда кўп қўлланиб келинмоқда. Сифатли журналлар, юқори бадиий алъбом, каталог, проспект ва газеталарнинг бир ва кўп рангли иловаларнинг кўплари чуқур босма усули билан тайёрланмоқда. Бундай оммавийлашиш босманинг фақат ягона босиш усули қолишига олиб келади деб ўйлаш нотўғри. Юқори босма усули бутунлай йўқ бўлиб кетиши ва офсет усули кенгроқ қўлланиши тўғрисидаги (80 йиллар) тахминлар оқланмади. Шунинг учун жаҳонда босма маҳсулотлар ишлаб чиқариш доимий равишда ўсиб келишини ҳисобга олиб, босишнинг барча усуллари ўзгариб бориб, кейинчалик ҳам жаҳон матбаа саноатида унинг рақобатдошлиги, технологик даражаси, ишлаб чиқариш- техник базаси замонавий талабларга мувофиқлик даражасидан келиб чиқиб ўз ўрнини эгаллайди. Шунинг учун ҳам дарсликнинг асосий мазмуни босишнинг – юқори, офсет, чуқур усулларини назарий асослари, алоҳида хусусиятлари, амалда қўлланишларини кўриб чиқишга қаратилган. Босиш жараёнининг умумлаштирилган технологик тизмаси Анъанавий босиш жараёни қўйидаги тизма (1-расм) билан тақдим этилиши мумкин. Ушбу тизмага мувофиқ босиш усулидан ва тузилишидаги хусусиятларидан қатъий назар ҳар бир босиш ускунасида тўртта асосий ишчи элементларини ажратиш мумкин. 1) Қоғоз узатиш қурилмаси - варақали ёки рулонли материални босма контакт майдонига олиб келадиган ва варақларни стапелдан ажратиш учун махсус мослама билан жиҳозланган, ҳар бир варақнинг ёки қоғоз тасмасининг босма қолипларга нисбатан текисланиши;

2) Бўёқ аппарати – одатда белгиланган бўёқ миқдори билан босма қолипни узлуксиз таъминлаб туради. Тизим резервуардан (бўёқ қутисидан) ўлчанган бўёқнинг узатилишини ва бир вақтнинг ўзида бўёқ тузилишини ўзгартириш билан уни ингичка, бир хил ёйилган бўёқ қатламини бирин – кетин парчаланиш йўли билан бўёқ қутисидан босма қолипга бир хил текисликда зарур технологик қалинлигини таъминланиши; 3) Босма аппарати – босма ускунада қолипнинг босилувчи элементларидан босиладиган материалларга бўёқнинг айрим миқдорини кўчириш (босишнинг анъанавий усулларида бу босим остида амалга оширилади) ва қоғоз варағи ёки қоғоз матосини босиш контакти майдонидан ўтказиш учун шароитлар яратилади. Босма ускуналарининг алоҳида тузилиши ва вазифалари босиш усули, босма қолип тури ва босиладиган материалнинг тури билан боғлиқ; 4) Қабул қилиш қурилмаси – босилган маҳсулотни чиқариш, қабул қилувчи мосламага буюртмаларни узатиш ва улардан кейинчалик технологик қайта ишлаш учун қулай бўлган тўпламларни шакллантириш: варақали ускуналарда –четлари текисланган варақлар, рулонларда – букланган дафтарлар ёки қайтадан рулонга ўралган, айрим ҳолларда эса бирин-кетин босилган қоғоз матосидан кесиладиган бир хил қоғозлар тўпламини қабул қилиш. Босиш жараёнининг умумлаштирилган технологик тизмаси Bosma qolipga qog’oz yoki boshqa bosiladigan materialni uzatish Bosma qolipga bo’yoqni uzatish Qolip, bo’yoq va qog’ozning bosim ostida o’zaro ta’siri Qolip va bosiladigan material orasida bo’yoqning parchalanishi Qabul qiluvchi qurilmaga nusxani chiqarish

1-расм. Анъанавий босма жараёнининг умумлаштирилган технологик тизмаси Асосий қисмларидан ташқари қўшимча қурилмалар ҳам кириши мумкин (намловчи аппаратлар ва офсет ускуналарида узатувчи цилиндрлар), босма маҳсулотларнинг технологик талаблари ва уларнинг вазифалари билан боғлиқ (босма бўёқлар қотишини тезлаштирувчи мосламалар, лакловчи секциялар ва ҳ.к.) бўлган ҳолатда. Босиш жараёнида асосий талаблардан бири босиш усулига қоғоз ва бўёқ хусусиятларини бир-бирига мослашдир. Бунда қоғоз ва бўёқ материалларни босишга тайёрлаш ва уларнинг асосий хусусиятларини текширувдан ўтказиш катта аҳамиятга эга. Қоғоз ва бўёқни ўзаро таъсирини белгиловчи шартларнинг асосий омилларини икки гуруҳга ажратиш мумкин: Биринчи гуруҳга ушбу ўзаро таъсирда қатнашаётган қоғоз ва бўёқнинг табиати ва хусусиятлари билан боғлиқ омиллар киради. Булар: қоғозни бўёқ билан намлаш; бўёқнинг адгезия-когезия хусусиятлари, улар бўёқ қоғозни намлаш ва унга ёпишиш хусусиятларини белгилайди. Бўёқ қатламининг парчаланиши, бўёқни нусхада мустаҳкамланиш характери – қоғозни капиляр намлаш, узоқ парда ҳосил қилиш ва ҳ.к. Босиш жараёнини асосий элементларининг ўзаро алоқалари

2-расм. Босма жараёндаги асосий материалларнинг ўзаро алоқаларини ифодаловчи умумлаштирилган тизма Иккинчи гуруҳга босма жараённи ўтказиш ва тартибини белгиловчи омиллар киради: қолип қоғоз билан контактда бўлган вақтдаги босим миқдори; босиш тезлиги; бўёқ қатламининг қолипдаги қалинлиги; қўлланилаётган қолип ва босма ускуналарнинг тузилиши ва уларни босишга тайёрлаш; босма жараёни ўтаётган ҳарорат ва ҳавонинг намлиги. Э.Германиес нусха олиш жараёнини асосий элементларининг ўзаро алоқаларини ифодаловчи қуйидаги тизмасида босма жараёнини тайёрлаш ва ўтказишга ҳар томонлама умумий тайёрланиш зарурлигини тасдиқлайди. Tashqi omillar: iqlim sharoitlari Bosiladigan material Bosiladigan material tavsifi: g’ovaklilik, namlanish, pH miqdori, silliqlik, mustahkamlik, va boshqalarBosma bo’yoqBosma bo’yoqning tavsifi: qovushqoqlik, yopishqoqlik, mustahkamlanish qobiliyati, pigment yig’ilishi, namlikka ta’sirchanligi (ofset usulida), adgeziya, erituvchining bug’lanish davomiyligi va hakoza Uskuna Uskuna (rejim) omillari: Bosish vaqtidagi bosim, bosma kontakti vaqti, bo’yoq berilishining sifati, namlovchi eritmani uzatish va hakozalar

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

O'xshashlar

Босиш жараёнининг ривожланиш истиқболлари

Газетани босиш

Босиш жараёнида электрофизик ходисалар

Юқори босма усулида босиш

Асосий босиш усулларининг умумий тавсифи