Босиш жараёнининг ривожланиш истиқболлари - Texnika va texnologiya - Referatlar

Босиш жараёнининг ривожланиш истиқболлари

Yuklangan vaqt:

14.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1058 KB

Ko'chirib olish

Босиш жараёнининг ривожланиш истиқболлари Режа: 1. Босма ва электрон ахборот воситалари намуналари 2. Гибрид босма тизимларининг тузилиши 3. Босма ва электрон ахборот воситаларини ишлаб чиқариш 4. «Электрон» китоблар, «электрон» бўёқ ва «электрон» қоғоз 5. «Электрон» китоблар (Э-Боокс) 6. «Электрон» бўёқ (Э-Инк), «Электрон» қоғоз (Э-Папер 7. Бозор улуши ва ривожланиш тенденциялари

Матбаа корхоналарининг ривожланиш тенденциялари ва истиқболлари техник ва ташкилий даражани ошириш, ишлаб чиқаришнинг моддий-техник базасини юқори электрон технологиялар даражасига этказиш, ишлаб чиқариш ва меҳнат жараёнларида тегишли тузилмавий ва сифат ўзгаришларини амалга оширишга йўналтирилган. Босма усулларини ҳамда тизимларни турли мезонлар бўйича таққослаш асосида реал тизимларда рўёбга чиқарилган (Стате-оф-тҳе-Арт) барча босма усулларининг маълум босма маҳсулотларини ишлаб чиқаришдаги кучли томонларга эгалиги аниқланган. Шунга мувофиқ, барча асосий босма усуллари бозорда ўз сегментига эга ва келажакда қайси босма усулларининг ривожланишини баҳолаш анча қизиқ. Босма ахборот воситаларига бўлган эҳтиёж ҳали узоқ вақт давомида ўсиб боради. Маҳсулот қайси босма усулларида босилиши ва бу усуллар бозорни ўзаро қандай бўлиши муҳим ҳисобланади. Маълумки, чуқур босма юқори сифати туфайли доимий бозор сегментига эга. Лекин умумий ишлаб чиқаришда унинг улуши кичик, чунки босма қолипларини тайёрлаш катта харажат талаб қилади, фақат жуда катта ададлардагина ишлаб чиқариш фойда келтиради. Офсет босма қолипини тайёрлаш харажатларини камлиги (юқори босма усулига нисбатан), текника автоматлаштирилганлик даражасининг юқорилиги, қолип мослаш вақтининг камлиги ва босма сифатининг юқорилиги туфайли узоқ вақт давомида бозорда энг катта улушга эга бўлган. Флексографик босма соҳасида маҳсулот сифатининг ортишига олиб келган инновациялар ва ўрамларни тайёрлашда флексографик босма улушининг ортиши туфайли юқори босма усуллари улуши бир оз ошмоқда. Офсет, айниқса, варақли офсет босма ўз буюртмаларининг сезиларли қисмини контактсиз технологиялар асосидаги тизимларга ва бир қисмини флексографик босма усулига бермоқда. Контактсиз технологияларнинг тарқалиши кичик ва жуда кичик ададларни босишда уларнинг афзалликларига, шунингдек, «талаб бўйича босиш», «талаб бўйича китоб»,

босма маҳсуотларини персоналлаштириш каби янги ишлаб чиқариш стратегиялари ҳамда босма сифати ва унумдорлигини оширишга асосланади. Офсет босма рақамли ишчи оқимларнинг ( W оркфло w ) янада кенг жорий қилиниши ва «Компьютер – босма ускунаси» технологиясининг янада ривожланиши баробарида этакчи босма усули мақомини сақлаб қолади. Шуни таъкидлаш муҳимки, офсет босма усули улушининг пасайиши баробарида алоҳида босма усулларининг нисбий улуши ўзгаради. Босма ахборот воситаларига бўлган эҳтиёжнинг доимий ўсиб бориши туфайли офсет босма усулида чиқариладиган босма маҳсулотларининг умумий миқдори доимий ошиб боради. Электрон ахборот воситалари босма ахборот воситаларига нисбатан юқори ривожланиш суръатларига эга. Истиқболда босма медиага бўлган эҳтиёж ҳам сезиларли ўсади. Бу босма тизимларини қуришда ва ишлаб чиқариш концепциялари ва эчимларини тайёрлашда янги инновациялар зарурлигини тақозо қилади. Улар ёрдамида мижозга бевосита яқин шароитда талаб қилинадиган миқдорда маҳсулотни тежамкор даражада тайёрлашга эришилади. Босма ва электрон ахборот воситалари намуналари Ишбилармонлик ва хусусий соҳаларда коммуникация сезиларли даражада ахборот воситалари (медиа) ёрдамида амалга оширилади. Босма медиа орасида газета, китоб ва каталоглар бозорнинг алоҳида катта улушини эгаллайди. Ўраш-қадоқлаш маҳсулотларини, шунингдек, реклама ва тижоратга оид босма маҳсулотларини тайёрлаш матбаачилик учун катта аҳамият касб этади. Босма маҳсулотлари аксарият ҳолатларда ўрта ва катта ададларда чиқарилади, чунки ишлаб чиқариш технологиялари қиммат бўлмаган ҳолда ва юқори сифатда тайёрлашга имкон беради. Босма ахборот воситаларининг ахборот мазмуни (матнли ва расмли ахборот) статик бўлиб, тез ва интерфаол

даражада ўзгартирилмайди. Янги ишлаб чиқариш технологияларининг буюртмачиларнинг истакларига кўра босма ахборот воситаларини персоналлаштириш, ахборотни талаб бўйича тайёрлаш бўйича имкониятлари кенгайиб бормоқда. Қўшимча мосламаларсиз соддалик билан фойдаланиш босма медианинг ўзига хос устуворлиги ҳисобланади. Ахборот (маълумотлар тури) электрон қурилмалар воситасида (яратиш, қайта ишлаш, сақлаш ва узатишга мўлжалланган воситалар), матн, графика ва расмлар билан бир қаторда аудио ва видеоқаторларга (мусиқа, динамик тасвир) эга бўлиши мумкин (масалан, C Д-РОМ да). Фойдаланувчи кўп марта ва интерфаол режимда алоқага киришиши, тақдим қилинаётган ахборотдан керагини танлаб олиши мумкин. Электрон воситалардан фойдаланиш қўшимча қурилмалардан, хусусан, қабул қилиш ва визуаллаштириш қурилмаларидан фойдаланишни талаб қилади. Гибрид босма тизимларининг тузилиши Нафақат у ёки бу босма усулидан, балки уларнинг комбинациясидан ҳам фойдаланиш мумкинлигини кўрсатувчи ишлаб чиқариш шакллари ва тузилмалари мавжуд. Бу ҳолат ишлаб чиқарувчи учун юқори рентабелли ва буюртмачи учун ҳам фойдали бўлган қизиқарли ишлаб чиқариш ечимларининг яратилишига олиб келади. Гибрид босма тизимлари босма қолипини ишлатадиган турли босма усулларини ёки контактсиз технологияни, шунингдек, уларни ўзаро уйғунлаштириш йўли билан шакллантирилади. «Компьютер - …» технологияси учун «Компьютер – босма ускунаси» («Тасвирни тўғридан- тўғри ёзиш») ва «Компьютер – босиш» технологиялари кўрсатилган. «Компьютер - …» технологияларини уйғунлаштириш турли хил гибрид босма тизимларини яратиш мумкин. Гибрид босма тизимлари ёрдамида босиладиган материалларнинг хоссалари алоҳида аҳамият касб этади. Хусусан, улар босма хоссалари,

бўёқни шимиши, босишнинг сифати ва матонинг ҳаракати нуқтаи назаридан қўлланадиган босма технологиялари талабларига жавоб бериши керак. Босишда турли хилдаги босма бўёқларидан фойдаланилиши туфайли баъзи ҳолатларда бўёқларнинг берилиш кетма-кетлигига боғлиқ ҳолда муаммолар келиб чиқиши мумкин. Масалан, офсет босма усулида босилган кўп бўёқли тасвирга пуркашли босма усулида сиёҳ сепишда ўзига хос муаммоли ҳолатлар юзага келиши мумкин. 1-расм. «Компьютер – босма ускунаси» ва «Компьютер – босиш» технологиялари рақамли гибрид босма тизимларининг асоси сифатида Гибрид босма тизимлари модули тузилишни кўзда тутиб, бунда кўп бўёқли офсет ускунаси, бир ёки кўп бўёқли контактсиз босма ускунаси билан биргаликда ишлатилиши мумкин. Бундай уйғунлашувнинг афзаллиги шундаки, иккита босма усули асосида оқимли ишлаб чиқаришни яратиш Ma’lumotlar fayli ( PostScript, PDF ) Sahifa (rasm, grafika, matn, bir bo’yoqli, ko’p bo’yoqli) RIP rastr protsessori “ Kompyuter - bosma uskunasi” Tasvirni bevosita bosish ( bosma qolipidan ) “ Kompyuter - bosish” ( bosma qolipsiz ) Bir martalik bosma qolip Takroran tasvir tushirish imkoni bo’lgan bosma qolip Bo’yoq surtish Bosish Bosish Nusxa OchiltirishPlastinaga tasvir tushirish ( har bir buyurtmaga ) Masalan, ofset Yuzaga tasvir tushirish ( har bir buyurtmaga ) Har bir nusxaga tasvir shakllantirish Masalan, elektrofotorgafiya Masalan, purkashli bosma Har bir nusxaga bo’yoq bilan tasvir bosish

имконияти юзага келади. Бундай уйғунликнинг ҳар бир таркиби қисми мустақил равишда ишлаши мумкин. Босма ва электрон ахборот воситаларини ишлаб чиқариш Ҳужжатга статик ахборот билан бир қаторда динамик видеоқатор, виртуал реаллик ВР (Виртуал Реалитй) ёки кенгайтирилган реаллик АР (Аугментед Реалитй) кўринишида мундарижа киритилиши мумкин. Тайёрланиши керак бўлган ҳужжат ахборот манбалари (агентликлар, архивлар ва ҳ.к.) воситасида шакллантирилади. У манбалардан маълумотлар файли сифатида электрон кўринишда ёки аслнусха сифатида физик ташувчиларда (масалан, қоғозда, пленкада) берилиши мумкин. Бутун ҳужжат учун маълумотлар файлини яратиш ускуналарнинг турли тўплами ва конфигурациясига эга бўлган тизимлар ёрдамида амалга оширилади. Тўлиқ шакллантирилган ҳужжат маълумотларига эга файл – рақамли аслнусха («Дигитал Мастер») – электрон ҳужжатлар маълумотлари банкидан (Эле c трони c До c умент W аренҳоусе) фойдаланиб тайёрланиши мумкин. Таъкидлаш жоизки, чиқаришга тайёрлашдаги асосий фарқ рангларга ажратиш операциясини амалга оширишда намоён бўлади. Босма воситалар учун у талаб қилинади, электрон ахборот воситалари учун талаб қилинмайди. Босма ва электрон медиани тайёрлаш ҳужжатнинг мазмунини тайёрлашга асосланади. Унда ҳужжат учун файлнинг рақамли маълумотларини тайёрлаш босқичлари, шунингдек, Премедиа (Премедиа) соҳаси кўрсатилган. Маълумот-ларга эга файл – бу ҳам босма, ҳам электрон воситаларни тайёрлаш учун асос ҳисобланади. Қоғоз ташувчидаги ахборот анча кўргазмали, электрон ахборот воситалари учун эса тегишли техник қўллаб- қувватлаш талаб қилинади. Мультимедиали ҳужжат бир нечта электрон медиалардан (телевидениэ, радио, Интернет, C Д-РОМ) фойдаланиш йўли билан яратилиши мумкин. Ҳужжат қуйидаги ахборот таркибий қисмларига эга бўлади: матн, расмлар, графика ва товуш, статик ва динамик шакллардаги

видео. Мультимедиали ҳужжатлар электрон ва босма медианинг уйғунлашуви бўлиши мумкин. Босма медиа ишлаб чиқариш жараёнига ахборот технологияларининг кириб бориши электрон воситалар билан янада узвий алоқа таъсинланишига хизмат қилади. Бу ҳолда рақамли услублар платформа вазифасини бажаради. Премедиа соҳасида, юқорида айтиб ўтилганидек, ахборотнинг мазмуни тайёрланиб, ундан босма ва электрон ахборот воситаларининг ҳар икки соҳасида қўлланилади. «Электрон» китоблар, «электрон» бўёқ ва «электрон» қоғоз Электрон медиа (масалан, C Д-РОМ га ёзилган ёки Интернет орқали) воситасида ахборот, ҳужжатлар ва уларнинг мазмунини узатиш коммуникация соҳаларида янги қизиқарли имкониятларни очиб беради. Электрон медиа босма воситаларга инновацион муқобил бўла олади. Масалан, матннинг бир қисмига мурожаат қилиш, айниқса электрон версияларда, ахборотни излаш ва алмашиш дастурлари ёрдамида амалга ошади. Видеоклиплар, анимациялар, товушли ва мусиқий элементларни қоғоз ташувчидаги матнли ахборот ва қўзғалмас тасвирлар билан интеграциялаш, анъанавий китоб билан солиштирганда, босма нашрлардан фойдаланиш даражасини оширади. Бунда фойдаланиш учун дидактик тайёрланган компонентлар интеграцияланиши мумкин. Барча китоблар тоифаси (беллетристика, илмий ва махсус адабиётлар ва ҳ.к.) ва газета сектори электрон ахборот воситаларини жорий қилиш учун истиқболли соҳа ҳисобланади. Босма ахборот воситаларининг афзалликларидан фойдаланиш ҳисобига электрон воситаларни янада жозибадор ва қулай қилиши мумкин бўлган ечимлар ишлаб чиқилмоқда. «Электрон» китоблар (Э-Боокс)

C Д-РОМ да электрон китобларни тайёрлаш ва матнли ва расмли ахборотни акс эттириш учун чиқариш қурилмаларига эга тармоқлардан фойдаланиш бугунги кунда ҳеч кимни хайрон қиолдирмайди 20.2-расм). Нисбатан катта ва қисман мураккаб чиқариш қурилмаларининг камчилиги шундан иборатки, улар ўзларининг ўлчами бўйича ахборот ташувчи сифатидаги оддий ва қулай китобдан ортда қолади. Лекин, тегишли қулай дастурий таъминот ёрдамида электрон воситалар томонидан тақдим қилинган ахборотдан янада самарали фойдаланиш мумкин. Бироқ, юқорида айтиб ўтилганидек, уларнинг камчилиги – нисбатан катта бўлган чиқариш қурилмаларининг талаб қилиниши – бартараф қилинмаган (2-расм). Хатто китобга ўхшаш бўлган маҳсулотлар яратиш учун эгилувчан дисплейларни яратиш йўналишидаги илғор ишланмалар ҳам ҳозирча китобга ўхшаш бўлган намуна бера олмаяпти. «Электрон» китоб (Э-Боок) нинг аппаратли асосини яратиш билан боғлиқ бўлган кўплаб концепция ва ишланмалар мавжуд, масалан, Ро c кет эБоок (НувоМедиа), Софтбоок (Софтбоок Пресс) ва ЭБ Студй (Эверйбоок) моделлар. 3-расмда мисол сифатида Ро c кет эБоок келтирилган. У фойдаланувчи учун қулай ўлчамда тайёрланган ва исталган жойда автоном режимда фойдаланиш имконияти яратилган. Бундай «электрон» китобда сақланадиган ахборот ҳажми қалин китоблар ҳажмидан қолишмайди.

2-расм. Китоб ва дастурий таъминотлар, кўчма Нотебоок компьютерида интерфаол таълим 3-расмдаги намуна матннинг бир қисмида белгилашни амалга ошириш учун тегишли дастур ва интерфаол бошқарув панелларидан фойдаланишни намоён қилади. Бундай имкониятлар келгусида электрон китобларнинг жозибадорлигини оширади. Эгилмайдиган, қаттиқ экран фойдаланувчига китоб ёки газетанинг эгилувчан варақларини «ҳис қилишга» имкон бермайди. 4-расмда электрон китоб учун тадқиқот концепцияси (Пҳилипс) келтирилган бўлиб, унда қоғозга ўхшаш бўлган эгилувчан экранга эришилган.

3-расм. «Электрон» китоб (Ро c кет эБоок, НувоМедиа) Бўялган таглик билан Саҳифа матнни белгилаш Чизиш билан белгилаш 4-расм. Бошқарув панелига эга бўлган электрон китоб, фойдаланиувчи китобнинг исталган қисмларини белгилаши мумкин (Софтбоок, Софтбоок Пресс) 5-расмда «электрон» газетанинг (ИБМ) тадқиқот лойиҳаси келтирилган. У «саҳифа» тасаввурини уйғотувчи икки томонлама экран кўринишидаги 16 та газета саҳифаси элементларига эга. Бундай газетани, масалан, Интернет орқали матн, графика ва расмлар билан юклаш мумкин. Sahifani almashtirish

5-расм. Электрон газета (ИБМ, 1999 й.) Ишлаб чиқарувчилар ва яратувчилар босма ахборот воситалари ташувчиси – қоғозни эгилувчан экранлар кўринишидаги бошқа маълумотлар билан алмаштиришга имкониятлар изламоқдалар. Қуйида медиани визуаллаштириш учун янги турдаги экранларнинг яратилишини тасвирловчи бир нечта технологик ечим, концепция ва лойиҳалар кўриб чиқилган. «Электрон» бўёқ (Э-Инк), «Электрон» қоғоз (Э-Папер) Қоғозга ўхшаш материалларни яратиш бўйича кўплаб ишлар амалга оширилган. Материалда эле c трон сигналлар воситасида матнли ва расмли ахборот акс эттирилади. Қоғоз ўрнини босувчилар маълумотларни тўплаш ва кўп марта фойдаланиш (ўчириш, нусха кўчириш) имкониятига эга бўлишлари керак. Эле c трони c Инк (Э-Инк) электрон бўёғи. 1996 йилда Массачусетс технология институти МИТ (Массачусеттс Институте оф Течнологй, C амбридге, УСА) томонидан электрон китоблар учун махсус материалларни яратиш бўйича тадқиқот натижалари эълон қилинган. Уларда ўқувчи учун керак бўладиган ахборот рақамли услублар воситасида туширилади.

6-расмда бундай материални яратишнинг иккита варианти содда ҳолда тасвирланган. Бу «қоғоз» кўп қатламли тузилмада бўлиб, компонент сифатида шарсимон шаклли микрокапсулаларга эга (диаметри тахминан 100 мкм), улар юзасининг ярми оққа, қолган қисми қорага бўялган. Улар дипол ҳисобланади (6-расм, а), шунинг учун айланишда уларнинг ориэнтацияси электр сигналлар воситасида ўзгаради. Шу тарзда материал оқ ва қора ранга эга бўлади. Унда расмли ахборот шакллантирилади. Сигнал олиб ташланганидан кейин микрокапсулаларнинг ҳолати автоматик эслаб қолинади. Ахборотни ўчириш ёки янгисини тушириш ҳам электрик сигналлар воситасида амалга оширилади. Микрокапсулаларни тайёрлаш ва кўп қатламли субстратда жойлаштириш билан бир қаторда, бошқарув тизимини яратиш ҳам асосий муаммолардан бири ҳисобланади. Бу кўринмайдиган сигналли шиналар матрицаси бўлиши керак. Ушбу концепция «Эле c трони c Инк» деб номланади, яъни «электрон бўёқ» маъносини беради. Ушбу ахборот ташувчи ёрдамида кўп саҳифали китобни яратиш мумкин (6-расм, а да кўрсатилган). Қоғознинг ўрнини босилувчи материалларни яратиш бўйича бу концепция бўйича бир қатор ишлар амалга оширилмоқда, уни амалга оширишнинг турли вариантлари мавжуд. Маълумки, 1999 йилда қайта ташкил қилинган (Э Инк C орп.) фирма ўзининг янги маҳсулоти сифатида «Э-Инк» асосида тайёрланган катта ўлчамли индикатор панелларини ишлаб чиқарди. Э-Инк фирмасидан этиб келадиган ахборот микрокапсулалар воситасида «қоғоз»нинг рангини ўзгартириш бўйича кейинги ишланмалар ҳақида ахборотга эга. Улар (6-расм, б) шаффоф қобиққа эга бўлиб, унинг ичида тўқ рангли (масалан, кўк) бўёвчи ва оқ пигментнинг жуда майда заррачалари мавжуд. Электр майдон таъсири остида оқ пигмент заррачалари қобиқ ичида «қоғознинг юзасига» ҳаракатланиши мумкин. Бу тегишлича оқ рангнинг ҳосил бўлишига олиб келади. Агар майдоннинг қутблилиги ўзгарса, зарядланган оқ пигментлар

юзадан қарама-қарши томонга ўтади, тўқ рангли бўёвчи эса юзага тегишли ранг беради. 6-расм. Электрон китобларда ахборот бериш учун мўлжалланган электрон сиёҳ (Э-Инк) а айланувчи микрокапсулалардан (МИТ) фойдаланиш концепцияси, (12.2-1); б тўлдирилган микрокапсулалардан фойдаланиш концепцияси (Э Инк Cорп/МИТ; 1999 й.) Яқин йиллар ичида Э-Инк технологияси асосида тайёрланган электрон китобларнинг амалиётда қўлланилиши тахмин қилинмоқда. «Гйри c он», «электрон қоғоз» (Э-Папер). ХерохПАРС (ПАР C –Пало Алто Ресеарч C энтер тадқиқот маркази, Калифорния, АҚШ) фирмаси томонидан ишлаб чиқилган, «Гйри c он» номини олган лойиҳа электрон қоғоз (электрон сиёҳ) ни амалга ошириш соҳасидаги ишланмалардан бири ҳисобланади. Бу «электрон қоғоз» юқорида баён қилинган концепцияга ўхшаш ва Херох фирмасининг аввалроқ олинган патентига асосланган. Бу ҳолда ҳам микрокапсулалар «электрон қоғоз» нинг (Э-Папер) муҳим таркибий қисми ҳисобланади, улар бир томондан оқ, иккинчи томондан қора ранга бўялган. Бир томони мусбат зарядга, иккинчи томони манфий зарядга (дипол) эга. Микрокапсулалар электр майдонида ориэнтацияланади. Бунда материалнинг юзасида тасвирнинг шаклланиши электр сигналлари ёрдамида амалга оширилиши мумкин. («Гйри c он» номи грекча «гйро» – айланиш ва инглизча «и c он» – символ сўзларидан келиб чиққан).

1995 йилдан бери бу усулни амалда қўллаш бўйича жадал ишлар олиб борилмоқда. 7-расмда қандай қилиб микрокапсулалар ёрдамида (диаметри тахминан 100 мкм, бу тахминан 250 дпи бўлган имконли қобилиятга мос келади) тасвирнинг оқ-қора элементларининг шаклланиши кўрсатилган. Бу лойиҳани ишлаб чиқиш учун уни амалга ошириш ва рулонли материални тайёрлаш бўйича фирма консорсиуми (Херох, 3М) ташкил қилинган. Кўрсатилган усул бўйича рангни ҳосил қилиш концепцияси, рангли фильтрлардан фойдаланиш ва микрокапсулаларнинг диаметрини 30 мкм гача кичрайтириш билан бир қаторда, ҳозирда мухокама босқичида. Юқорида баён қилинган «китоб саҳифалари» ни олиш бўйича «Э-Инк» ва «ЭПапер» концепциялари янги турдаги дисплейларни, хусусан, реклама эълонлари учун катта ўлчамли дисплейларни қуриш учун қўлланилиши мумкин. Э-Инк фирмаси шундай техникани ишлаб чиқаришга тайёргарлик кўрмоқда. Ахборотни сақлаш ва уни такроран ёзиш имконияти, шунингдек, «электрон қоғоз» нинг ясси тузилмаси минимал энергия сарфи нуқтаи назаридан ўзига хос жозибадор ҳисобланади, бу соҳадаги ишланмалар бошқа соҳаларда ҳам ўз ўрнини топиши мумкин. Юқори даражада эгилувчан ЛЕД ва ЛЕП дисплейлар. Сўнгги йилларда электрон-нур трубкали дисплейлар C РТ ( C атҳоде Рай Тубе) суюқ кристалли дисплейларга Л C Д (Лиқуид C рйстал Дисплай) ўз ўрнини бўшатиб бермоқда. Улар ясси экранга ва нисбатан кичик ўлчамларга эга. Энг янги ишланмалар Л C Д технологияси асосида эгилувчан рангли дисплейларни яратиш билан боғлиқ, масалан Минолта). Аввал тақдим қилинган «Э-Папер» ва «Э-Инк» эгилувчан дисплейларни яратиш имкониятларининг кенглигидан далолат беради. Уларда тасвир материал қатламида рангни ҳосил қилувчи элементларни қайта орентациялаш йўли билан ҳосил қилинади. Бу соҳадаги яна бир ишланма сифатида органик диодлар ОЛЕДс (Органи c Лигҳт Эмиттед Диодес) ни кўрсатиш мумкин, улар

полимерларнинг электролюминесценцияси ҳодисасига асосланади (20.7- расм). Материалга кучланиш бериш унинг оний ёришишига олиб келади. ОЛЕД асосида эгилувчан рангли дисплей олиш учун кўп қатламли субстрат таркибига кўк, яшил ва қизил ранглар учун турли ёруғликка сезгир полимерлар киритилади (Буюк Британиянинг C авендисч лабораторияси ва Япониянинг Сеико-Эпсон фирмаси ишланмалари). Адабиёт манбаларидан маълумки, махсус пуркашли босма тизимлари ёрдамида ёруғликка сезгир полимерларни қоплаш технологияси билан боғлиқ концепция устида ишланмоқда. 7-расмда эгилувчан полимер дисплей намунаси келтирилган. Бироқ у Э- Инк ва Э-Папер «электрон қоғози» дан фарқли равишда, ахборотни эслаб қолиш қобилиятига эга эмас. Полимерлар доимий равишда энергия бериб турилганда таъсирланади. Органик бирикмалар асосида эгилувчан дисплейлар (ОЛЕД) олиш технологияси сўнгги вақтларда қисқача ЛЕП (Лигҳт Эмиттинг Полймер) номини олган. 7-расм. «Гйриcон» электрон қоғози (рақамли ахборот ёзиш учун эгилувчан тушаувчи): а «босма саҳифа» намунаси; б бир рангли ахборотни ҳосил қилиш учун микрокапсулалар кўрсатилган тасвирнинг катталаштирилган лавҳаси (микрокапсулалар диаметри тахминан 100 мкм) (Гйриcон, Херох) Бундай дисплейларнинг юқори даражадаги эгилувчанлиги асосий устуворликлардан бири ҳисобланади, бу уларни кичик радиус билан трубка

шаклида ўрашга имкон беради. Камчилиги: нисбатан чегараланган хизмат муддатини кўрсатиш мумкин. Элеcтрониc Боок электрон китобининг эгилувчан дисплейи кўп рангли ёришадиган органик полимерларга эга. Кўп марта ёзиладиган қоғоз. Баъзи бир физик-кимёвий эффектларда қиздириш йўли билан полимерлардан тайёрланган кўп қатламли материалларда рангнинг ўзгаришига эришиш мумкин. Баъзи фирмаларнинг мақола ва патентларида, масалан РИ C ОҲ фирмаси маълумотларида ушбу «қоғоз» (материал) нинг иш тамойили ҳақида ахборот келтирилган. «Термосезгир қоғоз» лар асос, ёзиш ва ҳимоя қатламларидан ташкил топади. Иссиқлик таъсири остида, масалан, НИП-технологияда қўлланадиган термик бошча ёки термик лазер диодлари таъсири остида материалда ёруғликнинг ўтиши ёки қайтарилишига таъсир қилувчи қатламнинг хоссалари ўзгаради. 8-расм. Органик ёруғлик диодлари Органи c Лигҳт Эмиттед Диодес (ОЛЕД) дан фойдаланиб яратилган эгилувчан дисплей ( C амбридге Дисплай Течнологй) Маълумки, термосезгир полимерлар нисбатан шаффофлашиб қолиши мумкин. Полимер оқ юзага эга бўлган асосга суртилади. Ёруғлик ўтказмайдиган (қора) қатлам иссиқлик таъсири остида ёруғлик ўтказадиган (оч рангли) бўлиб қолади. Шундай қилиб тасвирнинг ҳосил бўлиши учун зарурий эффект яратилади.

Шаффофликнинг ўзгариши қайтар жараён ҳисобланади. юзанинг яна бир жинсли (қора) ҳолатига қайтиш мумкин. Бундай материал рулонли кўринишдаги «электрон» китоб тайёрлашда қўлланилиши мумкин. «Саҳифаларни варақлаш» рулонли материални ёзиш ва ўрашда тасвирни ўчириш ва янгисини ёзиш билан амалга оширилиши мумкин. Термосезгир материаллар ҳам электрон китоблар саҳифаларини, ҳам дисплейларни тайёрлашда қўлланилиши мумкин. Мавжуд ҳолати ва ривожланиш тенденциялари. Юқорида кўриб чиқилган «Эле c трони c Инк» ва «Эле c трони c Папер», эгилувчан дисплейлар ва «кўп марта ёзиладиган қоғозлар» технологияси асосидаги электрон китобларни тайёрлаш намуналари электрон усул билан ёзиладиган ташувчиларни яратиш бўйича катта харакатлар амалга оширилаётганлигидан далолат беради. Улар босма ва электрон ахборот воситаларининг ташқи ўхшашлиги «тасаввурини» уйғотади. Ахборотни ўқиш ва ёзишда энергия сарфи минимал, ёзиш қурилмасини ахборот узатиш тармоқлари билан бирлаштириш имкони пайдо бўлади. Бироқ, ишланмаларни бозорга чиқиш ҳолатига этказиш учун ҳали анча ҳаракатлар талаб қилинади. Серияли маҳсулотлар ишлаб чиқариш учун анча вақт бор, лекин бу ишнинг имкони мавжуд. Ҳозирги кунда мавжуд бўлган электрон медиа ва «Э-Боок» электрон китоб ёки газета кўринишидаги босма воситаларнинг ўрнини боса олмайди. Янги технологик имкониятлар, албатта, ўз қўлланиш ўрнини топадиган коммуни-кация ва ахборот воситаларини яратишга имкон беради. Мультимедиа маҳсулотлари босма воситалар янги электрон медиа турлари билан уйғунлаштирилганда фойдаги гибрид эчимларга айланади. Бозор улуши ва ривожланиш тенденциялари Янги электрон технологияларнинг жозибадорлиги ва ахборотни тарқатишда турли коммуникация муҳитларидан фойдаланиш имкониятлари

босма маҳсулотлар бозорига таъсир кўрсатади. Тенденцияларни ва босма ҳамда электрон воситаларга бўлажак талабларни синчковлик билан таҳлил қилиш ва прогнозлаш талаб қилинади. Босма медиаларига бўлган талабни аниқловчи бошланғич омиллар 9-расмда босма ахборот воситалари бозоридаги талабни аниқлаб берувчи омиллар санаб ўтилган. Улардан энг асосийлари қуйидагилар: аҳоли таркибидаги умумиқтисодий ўзгаришлар ва сиёсий таъсир. Демократлаштириш ахборотдан глобал ва эркин фойдаланишга хизмат қилади. Аҳолининг барча қаталмлари оарсида ижтимоий ҳаётда таълим ва тарбиянинг ўрни жуда муҳим. Бутун ҳаёт давомида таълим олиш сингари, улар босма маҳсулот ишлаб чиқаришга ижобий таъсир ўтказади. Экологик талаблар шахсни атроф-муҳитни чуқурроқ идрок қилишга ундайди. Буларнинг барчаси ахборотдан кўпроқ фойдаланиш заруратини атқозо қилади. Ахборот воситалари «ландшафти» кўп қиррали бўлиб бормоқда, талаб палитраси кенгайиб бормоқда. Тармоқ нафақат инсонлар гуруҳига, балки алоҳида шахсларни йўналтирилган маҳсулот ишлаб чиқаришга эътибор қаратмоқда. Бунда янги технологияларни ишлаб чиқиш ва инновацияларни жорий қилиш алоҳида аҳамият касб этади. Шу билан бир вақтда технологиялар, иқтисодий ва ижтимоий соҳалардаги инновациялар ва ўзгаришлар босма ва электрон ахборот воситаларига бўлган талабнинг трансформацияланишига олиб келади. 9-расмда, юқорида таъкидлаб ўтилганидек, босма ахборот воситаларига бўлган талабга таъсир кўрсатувчи омиллар кўрсатилган. Босма воситаларнинг имкониятлари ва мавжуд ҳолати анча кенг ва юқорида санаб ўтилган соҳаларга ижобий таъсир кўрсатади. Босма воситаларнинг тузилмаси ва таркиби жамиятнинг иқтисодий ва ижтимоий соҳаларида янги тенденцияларни яратишга имкон беради ва шу орқали маданият даражасининг ўсиши таъминланади.

Босма ва электрон ахборот воситалари ўзларининг қўлланилиш соҳаларига ва бозор сегментларига эга бўлиб, бир-бири билан қисман рақобатга киришади. Босма ахборот воситаларига бўлган талабни таҳлил қилиш шуни кўрсатдики, электрон медианинг кенг тарқалиб бориши билан сўнгги йилларда босма воситаларга бўлган талаб ҳам ошиб бормоқда. Масалан, маълумотномалар, электрон медиа ва уларга хизмат кўрсатиш ҳақида ахборотлар ўз заруриятини йўқотмаган. Бу манбалар электрон воситалардан фойдаланиш имконини берувчи функционал маълумотларга эга.

Умумий иқтисодиёт Оммавий ахборот Аҳоли воситалари Тарбия ва таълим 9-расм. Босма ахборот воситаларига бўлган талабни аниқловчи омиллар 9-расмда босма ахборот воситаларга тааллуқли бўлган маҳсулотлар гуруҳи кўрсатилган, бир вақтнинг ўзида талаб қилинадиган сифат мезонлари ва ададларнинг намунавий ўлчамлари келтирилган. Бир томондан, бундай хилма-хиллик босма воситаларга бўлган талабнинг устуворлиги, иккинчи томондан тайёрлашга кам харажат талаб қиладиган ишлаб чиқариш технологияларини қўллаш зарурати билан боғлиқ. Бундан ташқари, шу расмда босма ва электрон ахборот воситаларига бўлган прогноз берилган. Маълумотларга статистик ишлов бериш натижасида одамлар бўш вақтларида асосан қандай ахборот воситаларидан фойдаланишлари аниқланган (ахборот воситалари турларидан биргаликда фойдаланиш эътиборга олинмаган). Радио, телевидениэ, шунингдек, босма ахборот воситаларининг этакчи ҳолатни эгаллаши ҳайратланарли эмас. Jahon savdosi Siyosat EkologiyaTexnologiya Bosma mediaga talab

Келажакда босма ахборот воситаларига бўлган талабнинг қандай бўлиши жамиятнинг тарбия, таълим, маданият ва моддий ҳаёт соҳаларидаги ривожланиши тенденцияларига боғлиқ. Телевизион кўрсатувларни кўриш ва электрон медиадан фойдаланиш ўрнига китоб ўқишнинг янада кенг тарқалиши кутилмоқда. Босма ахборот воситалари билан бир қаторда электрон ахборот воситаларидан фойдаланишнинг ҳам ўсиши башорат қилинмоқда. Электрон ахборот воситалари ва онлине хизматлар электрон бизнес Эле c трони c Бусинесс (Э-Бусинесс), электрон тижорат ва бошқа имкониятларни таъминлайди. Бу тегишли босма ахборот воситаларига бўлган эҳтиёжга ижобий таъсир кўрсатади. Китобларни электрон буюртма қилиш бутун дунё бўйлаб амалга оширилади. У электрон бизнес доирасида маълум фаолият соҳасини очиб беради ва босма маҳсулотлари ададининг кўпайишига олиб келади. Китоб дўконлари ва шаҳобчаларида рангдор китоблар, журналлар ва бошқа босма медиа воситалари билан савдо қилиш электрон каталогларни ўрнатиш йўли билан қўшимча қўллаб-қувватланади, масалан керакли нашрни излаш ва унинг таркиби билан танишиш учун махсус терминал («Инфопоинт») воситасида. Босма воситалар фойдаланишнинг соддалиги, безатилишининг юқори даражадаги стандарти ва ишлаб чиқаришнинг қиммат эмаслиги билан тавсифланади. Электрон медиа эса долзарблиги, локал ва глобал тармоқларда кенг имкониятли интерфаол даражада қўлланилиши билан ажралиб туради. Бутун дунёда босма медианинг ривожланишини ва янги электрон технологияларнинг имкониятларини прогноз қилишга ҳаракатлар амалга оширилмоқда. Ишлаб чиқарувчиларни келажакда бозорда ахборот воситаларининг тақсимланиши қандай бўлиши қизиқтиради. Бу маълумотлардан келиб чиқадики, технологиялар, иқтисодиёт ва жамиятдаги ўзгаришлар босма ва электрон ахборот воситалари ёрдамида олинадиган ахборотга бўлган эҳтиёжнинг ўсишига олиб келади. Электрон

ахборот воситалари босма воситаларга нисбатан келажакда янада кенг тарқалиши билан ажралиб туради. Босма ва электрон медиа бозорларининг пулли ифодаланган улушлари электрон воситалар томонига силжийди. Узоқ муддатли прогнозлар шуни кўрсатмоқдаки, босма медианинг электрон медиага нисбати ўртача 50:50 бўлиши кутилмоқда (2000 йилда у тахминан 60:40 ни, 1995 йилда эса 70:30 ни ташкил қилган). 10-расм. Босма ахборот воситалари сотувига хизмат қилувчи электрон медиа: а китоблар буюртмаси учун электрон бизнес Э-Бусинесс (амазон.де); б журналларнинг номларини излаш ва танлаш ҳамда буюртма қилиш учун таркиби билан танишиш учун каталог (Инфопоинт/Wисбаденер Конзептгруппе) Маҳсулот ишлаб чиқарувчилар, ускуна етказиб берувчилар, буюртмачилар ва тарқатувчилар уйғунлигида босма воситаларга бўлган эҳтиёжнинг қондирилиши масаласи муҳим ҳисобланади. Яна бир муҳим савол – босма воситаларни ишлаб чиқаришда техника ва технологиялар ривожи. Контактсиз Нон Импаcт Принтинг ишлаб чиқариш тизимлариниг янада кенгайиши кутилмоқда (11-расм). Шу билан бир вақтда офсет босма усули ва унинг босма қолипи этакчилик ҳолатини сақлаб қолади.

11-расм. Босма ва электрон ахборот воситаларининг бозорда тақсимланиши ва ўсишининг прогнози Ахборот воситаларининг умумий бозорида босма воситаларининг нисбий улуши камайгани билан, уларга бўлган мутлоқ эҳтиёж ошиб бормоқда. Ўрамлар, газеталар, журналлар, шунингдек, реклама босмаси соҳасида ишлаб чиқаришнинг сезиларли ўсиши кутилмоқда. Китоб бозори учун пессимистик ҳолда талабнинг бир оз пасайиши ёки стагнация кутилмоқда. Нашриёт ва босмахоналар учун ҳам босма, ҳам электрон ахборот воситаларига бўлган эҳтиёжнинг ўсиши ишлаб чиқариш икки хил турдаги медиани тайёрлашга мослашиши, уларни тайёрлашнинг рақамли технологияларидан фойдаланиши мумкинлигини англатади. Ишлаб чиқарувчилар кўп ададли маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун «Компьютер – босма қолип» тизимига асосланган технологиялардан, автоматлаштиришнинг услуб ва воситаларидан янада кенг фойдаланадилар. Бир вақтнинг ўзида кичик ададлар ва персоналлаштирилган маҳсулотларнинг («Талаб бўйича босиш») бир нечта нусхалари учун контактсиз босма (Нон Импа c т Принтинг) техникаси асосидаги тизимлардан ҳам кенг фойдаланилади. 11-расмда «Нашриёт уйи» (Ҳоусе оф Публишинг) тасвирланган. Расмдан кўриниб турибдики, келажакда доимий равишда барча босмахоналар

рақамли технологиялар асосида фаолият кўрсатади ва буюртмачиларга бозор талабидан келиб чиққан ҳолда ҳам босма, ҳам электрон медиа хизматлари кўрсатилади. 11 расмдан кўриниб турибдики, «Нашриёт уйи» (Информатионс- Publisher ) да премедиа соҳасига, яъни мазмун ва безатилиш соҳасига эътибор кучайтирилади. Босма ва электрон ахборот воситаларини ишлаб чиқариш учун ишлаб чиқариш тизимларининг аппаратли ва дастурий таъминотлари ҳужжатларни рақамли усулда тайёрлашга мослашиб бормоқда. Рақамли ишлаб чиқариш оқими (дигтале W оркфло w ) маҳсулотни тез, юқори сифатди ва тежамкор тарзда ишлаб чиқариш учун барча технологик босқичларнинг бирлаштирилишини таъминлайди. Бунда босма, электрон ёки кроссмедиа ( c росс-медиале Продуктион, C росс-Медиа-Публишинг) вариантларидан қайси бири тайёрланаётганлигининг аҳамияти йўқ. Маҳсулотларни сотишда локал ва глобал тармоқлардан фойдаланиш катта аҳамият касб этади. Улар маълумотларни муваффақиятли тарзда этказиб беришга асос яратади. Нашриёт уйи (Ҳоусе оф Публишинг) 11-расмга мувофиқ «битта том остида» босма ва электрон медиаларни кроссмедиали ишлаб чиқариш имкониятини кўрсатади. Бироқ, бундай турдаги корхоналар одатий ҳисобланмайди. Бугунги кунда, эҳтимол келажакда ҳам, мижозлар ва бозорнинг эҳтиёжларини қондиришда катта корхоналар билан бир қаторда, ўрта ва кичик корхоналар ҳам иштирок этади. Бозорда муваффақиятли фаолият кўсатиш ва жаҳон ҳамжамиятида бошқа корхоналар билан муваффақиятли алоқаларни ўрнатиш учун улар мақсадли тарзда ва ўз вақтида ишлаб чиқариш воситаларига сармоялар киритиб боришлари талаб қилинади. Ҳозирги вақт «ахборот даври» тушунчаси билан тавсифланмоқда. Бу турлитуман коммуникация инновациялари, компьютер техникалари, дастурий воситаларни ишлаб чиқиш, тармоқлардан фойдаланиш ва ҳ.к. лар билан боғлиқ. Рақамли маълумотлар, коммуникация технологиялари, рақамли босма усулларига эга «ахборот даври» бугунги кун билан тугалланмайди.

Кўп сонли сценарий ва прогнозлар босма ва электрон медиалар уйғунлигининг бузилиши, улардаги устуворлик жиҳатларининг йўқолишидан дарак бераётланлиги йўқ. Аввалги йиллардаги босма ахборот воситаларининг жорий қилинишининг пасайишини кўзда тутувчи ва шунинг учун хато ҳисобланган баъзи прогнозларга яна бир бор эътибор қаратамиз: • ≈ 1920 й.: радио босма ахборот воситаларининг ўрнини эгаллайди; • ≈ 1950 й.: телевидениэ босма ахборот воситаларининг ўрнини эгаллайди; • ≈ 1980 й.: компьютер босма ахборот воситаларининг ўрнини эгаллайди; • ≈ 1990 й.: Интернет босма ахборот воситаларининг ўрнини эгаллайди. Бу прогнозларнинг барчаси янги пайдо бўлган технологияларнинг жозибадорлигига ва баъзида эски ахборот воситаларини алмаштириш истагига асосланган. Бунда бу прогнозларнинг бирортаси ўзини оқламади. Матбаанинг замонавий ҳолати ва ривожланиш тенденциялари. Босма ахборот воситалари ҳозирги вақтда этакчи ҳисобланади ва яна узоқ вақт давомида шундай бўлиб қолади. Уларга эҳтиёж катта ва улар жамият ривожи ва муваффақиятининг кафолати ҳисобланади. Улар электрон ахборот воситалари билан ўзаро боғлиқликда ва уйғунликда янги мультимедиали маҳсулотларнинг яратилишига хизмат қилади ва бу соҳада янги имкониятларни очиб беради. Электрон ахборот воситалари умуман олганда, босма медиага бўлган талабни қўллаб-қувватлайди ва кенгайтиради, уни бозорнинг алоҳида сегментларидан сиқиб чиқармайди.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 592 бет. 2. Мирзиёев Ш.М. Танқидий тахлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик - ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 104 бет. 3. Мирзиёев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 488 бет. 4. Мирзиёев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиёти ва халқ фаравонлигининг гарови. Тошкент, “Ўзбекистон”, 2017 йил, 48 бет. 5. Ҳелмут Киппхан. Ҳандбоок оф принтмедиа: Течнологиэс анд Продуcтион Метҳодс. Германй, 2014. 6. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Ўқув қўлланма. Т.: Иқтисод молия. 2010 йил. 288 бет. 7. Ешбайева У.Ж. Босиш жараёни технологияси: Лаборатория ишини бажаришга мўлжалланган услубий қўлланма. Т.: ТТЙЕСИ босмахонаси. 2013 йил

O'xshashlar

Босиш жараёнининг назарий асослари

Газетани босиш

Босиш жараёнида электрофизик ходисалар

Юқори босма усулида босиш

Асосий босиш усулларининг умумий тавсифи