Moybo`yoq rangtasvirining asoslari - Tasviriy san'at - Referatlar

Moybo`yoq rangtasvirining asoslari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

112 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Kirish 2. Moybo`yoq rangtasvirining asoslari 3. Moybo`yoqlar bilan ishlashga tayyorgarlik ko`rish 4. Moyli bo`yoqlarning rangtasvirda qo`llanilishi va turli texnikasi

www.arxiv.uz Kirish Tasviriy san`at – bu go`zalliklar dunyosi. Uni tushunish va qabul qilishni qanday o`rganish mumkin? Buning uchun eng avvalo tasviriy san`atning ifodaviy tilini o`zlashtirish, uning turlari va janrlari haqida tushunchaga ega bo`lish va rangtasvir texnikasi va texnologiyasi haqidagi bilimlarni egallashi lozim. Shuning uchun ham tasviriy san`at o`qituvchisi o`z ish faoliyatida o`quvchilarga faqat san`atning nazariy asoslari va uning ifodaviy tilinigina o`rgatib qolmasdan, balki tasviriy san`at materiallari va asbob-uskunalari haqidagi ma`lumotlarni ham yetkazishlari juda muhim. Tasviriy san`atni o`rganish, uning texnik asoslarini o`rganishdan boshlanadi. Xuddi shu bilimlar tasviriy san`atning turli ko`rinishlari bilan muvaffaqiyatli shug`ullanishga sharoit yaratadi. Universitetlarning badiiy grafika fakultetlari va san`at litseylarida materialshunoslik va tasviriy san`at vositalariga kam e`tibor qilinadi. Bu esa ta`lim jarayonida juda katta uzilishlarga olib keladi. Ushbu uslubiy qo`llanmada tasviriy san`at vositalari, asbob-uskunalari va materiallari bilan tanishtirishni va rangtasvir texnikasi va texnologiyasining ijodiy imkoniyatlarini ochib berish maqsad qilib qo`yilgan. Materiallarning xususiyatlari bilan tanishish ijodiy jarayonda muhim rol o`ynaydi. Talabalar tasviriy san`atning texnik asoslarini o`rganib bo`lishganidan so`nggina rassom-pedagog ularni qalamtasvir va rangtasvirga o`rgatadi. Rangtasvir materiallarini yaratish texnologiyasi amaliy kimyo asosida rivojlandi va ilmiy xarakterga ega. Bu texnologiyani rangtasvirchilar amaliy ish jarayonida yaratishgan va yillar davomida o`rganishgan. Qadimgi davrlardan to hozirgi kungacha yangi tasviriy vositalarning rivojlanishi rangtasvir qoidalarini san`at, shuningdek hunarmandchilik sifatida ko`rsatib kelgan. Bo`yoqni birinchi bo`lib ibtidoiy jamoa davrida yashagan inson kashf qilgan. Hayvonlar qoni, moy, ko`mir, tuproq ham o`sha davrlarda ishlangan bo`yoqlarning tarkibiy qismi bo`lgan. Bo`yoqlarni tayyorlash malakalari hozirgi kungacha ham

www.arxiv.uz o`zgarishsiz yetib kelgan, lekin asosiy tarkibiy qismlari va ishlab-chiqarish texnikasi o`zgarib ketgan. Bo`yoqlar pigment va bog`lovchi vositalardan tarkib topadi. Pigment (lat. Pigmentum)- bu bo`yovchi modda hisoblanadi. Keyingi boblarda bu to`g`rida batafsil to`xtalib o`tamiz. Italyan rassomi, me`mori va yozuvchisi Jorjo Vazari 1550-1568 yillarda birinchi «San`at tarixi» kitobini yozadi va bu kitobida moybo`yoqni kashf etgan aka-uka Yan van-Eyklar haqida ma`lumot beradi. Moybo`yoq rangtasvirda XV asrdan buyon qo`llanila boshlandi. Shungacha kartinalar, ayniqsa yog`ochga ishlangan rasmlar tuxumli tempera bilan ishlangan. Bu kartinalarni yaratishda rantasvir uchun murakkab materiallar va bog`lovchi elementlardan foydalanganlar. Lekin, ular qisqa vaqtda ishdan chiqqan va bo`yoqni yana tayyorlash zarur bo`lgan. Bo`yoqlarda bog`lovchi vosita sifatida moylardan foydalanila boshlagandan keyin, bo`yoq tayyorlash jarayoni bir muncha osonlashadi. Bundan tashqari bo`yoqlarning yorqinligi va ranglarning aniqligi oshdi. Turli bo`yoq qatlamlarini bir-biriga qo`yilishi nozik rang nyuanslarini keltirib chiqardi. Moylar bo`yoqlarning qurish jarayonini sekinlashtirdi, shuning uchun ham uzoq vaqt ishlash mumkin bo`lib qoldi. Quruq bo`yoqqa ham yangi qatlam yaxshi o`rnashadi, shu bilan birga oldingi qatlamning rangi o`chmaydi va erib ham ketmaydi.Shunday qilib rassomlarga ancha yengillik bo`ladi.Rassom vaqtdan yutadi. U kartina uchun qancha vaqt ishlaydi va ish jarayonida shakllarni bo`yoq bilan yaratishga imkoniyat oladi. Moybo`yoq rangtasvirining asoslari  Asosiy moslamalar ro`yxati.  Moybo`yoqlarning tarkibi va o`ziga xos xususiyatlari.  Moybo`yoqlar uchun moylar va suyultirgichlar  Laklar.  Rangtasvir uchun zarur bo`lgan asbob-uskunalar.

www.arxiv.uz Asosiy moslamalar ro`yhati Quyida biz moybo`yoq rangtasvirida zarur bo`ladigan materiallar va asboblar haqida to`xtalib o`tamiz. Bundan oldin esa moybo`yoq rangtasviri ustida ish boshlash uchun zarur bo`lgan asosiy vositalarning ro`yhatini keltirib o`tamiz. Bo`yoqlar Rangtasvir ustida ish boshlaganda oldin «o`quv eskizlari uchun» ishlatiladigan bo`yoqlar, keyinchalik esa «badiiy bo`yoqlar»ni ishlatgan ma`qul. Bo`yoqlar o`rtacha o`lchamdagi tyubiklarda bo`lgani yaxshi, oq bo`yoqni esa katta tyubikdagisini sotib oling. Yaxshisi bo`yoqlarni bo`lak tyubiklarda sotib olgan ma`qul. Ularni o`zunchoq yog`och qutilarda saqlash kerak. Mo`yqalamlar San`atning bu turi uchun mo`yqalamlar xuddi bo`yoqlar singari juda zarur. Shuning uchun ham mo`yqalamlarni to`liq to`plamda sotib olgan ma`qul. Eng yaxshisi har qaysi raqamdan (№2 dan 20 gacha) 3 tadan mo`yqalam sotib oling. Asosan quyidagi mo`yqalamlardan foydalaniladi. Qattiq mo`yli mo`yqalamlar Qattiq mo`ydan tayyorlangan mo`yqalamlar.  Katta to`plam: har bir yalpoq va to`g`ri shakldagi mo`yqalamlardan bittadan olinadi.  Kichik to`plam: №2 dan 12gacha bo`lgan uchli shakldagi mo`yqalamlardan bittadan olinadi. Sigir qilidan tayyorlanadigan mo`yqalamlar. Bu mo`yqalamlar yumshoq bo`lib, detallarni ishlashda va lessirovka qilishda qo`l keladi. Shakli qattiq qildan tayyorlangan mo`yqalamlarga o`xshaydi. Ayiq mo`ylaridan tayyorlangan mo`yqalamlar. Bu mo`yqalamlarni ham yuqoridagi tartibda olish kerak bo`ladi. Palitralar Palitra uchun yog`och faneralar ishlatiladi. Lekin undan ham qulay va arzon tushadigani bu chetki qirralari tekislangan shisha hisoblanadi. Har kim o`zi uchun qulay bo`lgan shaklda palitra qirqib olishi mumkin. (ilovaga qarang).

www.arxiv.uz Molbertlar va boshqa narsalar Ishni endi boshlayotganlar uchun molbert kerak bo`lmaydi, uning o`rniga etyudnik yoki kichik molbertlardan foydalanish mumkin. Unda kichikroq va o`rta o`lchamdagi kartinalarni ishlasa bo`ladi. Zarur bo`lgan boshqa predmetlar masalan: qog`oz, tsellofan plenka, eski lattalar, og`zi qattiq yopiladigan bankalar va butilkalarni ham ishlatamiz. Gruntlar Eng avvalo ishni maxsus magazinlarda sotiladigan tayyor gruntlangan kartondan boshlash mumkin. Bu kartonlar turli formatlarda ishlab chiqariladi. Keyinroq esa gruntni o`zingiz tayyorlab ishlay boshlaysiz. Bu haqda biz keyingi bo`limlarda kengroq to`xtalamiz. Moybo`yoqlarning tarkibi va o`ziga xos xususiyatlari Oq bo`yoqlar Ruxli oq bo`yoq Bu oq bo`yoq elektrolitik vositasi yordamida ruxdan olinadi. Oq bo`yoq o`z tarkibiga ko`ra rux oksidi (Zn O) dan iborat. Uning bog`lovchisi yong`oq va zig`ir moylarining aralashmasi hisoblanadi. Ruhli oq bo`yoqning xarakterli xususiyatlari shundan iborat: A) ular sekin quriydi. B) o`rtacha qoplovchiliq xususiyatiga ega. V) bo`yoqlar aralashmasini mustahkamligini yaxshilaydi. Yorug`lik ta`sirida ruhli belila o`zining oqligini yo`qotmaydi; Qorong`ida sarg`ayadi, lekin yorug`lik ta`sirida asta-sekin o`z oqligiga qaytadi. Ruhli oq bo`yoqlarni sanoatda ishlab chiqarish 1849 yilga to`g`ri keladi, xuddi shu yili rangtasvirda qo`llanila boshlangan. Qo`rg`oshinli oq bo`yoq Qo`rg`oshinli oq bo`yoq qo`rg`oshin sulfat asosida tayyorlanadi. Qo`rg`oshinli oq bo`yoqlar uchun yong`oq va zig`ir moylarining aralashmasi bog`lovchi hisoblanadi. Qo`rg`oshinli oq bo`yoq ruxli oq bo`yoqqa nisbatan oq emas, undan issiq tondagi ranglar olsa bo`ladi.

www.arxiv.uz Qo`rg`oshinli oq bo`yoqning o`ziga xos xususiyatlari shundan iborat: A) ular ruxli belilaga nisbatan, yopishqoq pasta hosil qiladi. B) ruxli belilaga nisbatan tezroq quriydi, boshqa bo`yoqlarga aralashtirilsa ularni ham tez quritadi. V) mustahkam qoplovchiliq va yaxshi adgeziyaga ega. G) zaharli bo`yoqlar qatoriga kiradi. U yorug`likka chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangi o`zgaradi. Qo`rg`oshinli belila ilk o`rta asrlar davridan boshlab ishlatiladi. Neopolitan sarig`i (ruxli oq bo`yoq asosida) Neopolitan sarig`i surma kislotasining qo`rg`oshin oksidi bilan birikmasidan tashkil topgan. Bo`yoq 95 % qo`rg`oshinli oq bo`yoq, sariq kadmiy va qizil oxradan tashkil topgan. Bo`yoqning rangi tillarangli tus beruvchi yorqin – sariq. Rangtasvirda neopolitan sarig`i yordamida tillaning rangini ishlashda foydalaniladi. Neopolitan sarig`ining xarakterli xususiyatlari: a) u qo`rg`oshinli belilaga o`xshab, juda yopishqoq. b) tez quruvchi bo`yoq va boshqa bo`yoqlar bilan aralashtirilsa ularni ham tez quritadi. v) mustahkam qoplovchiliq xususiyatiga ega. g) bu bo`yoqqa temir tegsa sarg`ayadi, shuning uchun mastixin ishlatilmaydi. Bu bo`yoq yorug`likka chidamli, lekin yorug`lik ko`proq ta`sir qilsa rangi to`qlashadi. Neopolitan sarig`i vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida to`qlashadi. Bo`yoq XVIII asr boshlaridan ishlatilib kelinadi. Kadmiy bo`yoqlar Sariq kadmiy, yorqin, o`rta, to`q kadmiy Sariq kadmiy pigmentlari sulfat kadmiy bilan ruxli sulfat birikmasidan tashkil topgan.

www.arxiv.uz Sariq kadmiy bo`yoqlarning rangi sulfid kadmiy bilan rux sulfidning nisbatiga bog`liq. Bo`yoqlar yuqori tiniqlik va intensivlikka ega. Sariq kadmiy bo`yog`ining xarakterli xususiyatlari: a) ular tarkibida qo`rg`oshin bo`lgan bo`yoqlar bilan aralashtirilsa qorayadi. b) tarkibi temir oksidi (oxra. Siyena va boshqalar) bo`lgan bo`yoqlar bilan aralshtirilsa rangi o`zgaradi. v) ko`k pigmentlar bilan aralashtirilsa chiroyli yashil tuslar olinadi. g) quriganda oldingi rangini o`zgartirmaydi. d) mustahkam qoplovchiliq xususiyatiga ega. e) yorqin sariq kadmiyni yong`oq moyi bilan eritish tavsiya qilinadi. Kadmiy sariqlarning yorug`likka chidamliligi yorqinlikdan to`q tuslarga o`tishda o`sadi. Kadmiy sariq bo`yog`i vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bu bo`yoqlar 1829 yildan buyon ma`lum. Zarg`aldoq – qizil kadmiy, yorqin qizil, to`q qizil, (krasnыy purpurnыy) Pigment kerakli nisbatda olingan sulfid va selenid kadmiyning birikmasidan iborat. Qizil kadmiyning rangi va tusi undagi selenid kadmiyning miqdoriga bog`liq. Unda selenid kadmiy qancha ko`p bo`lsa, bo`yoqdagi qizil tus shuncha to`yingan bo`ladi; bo`yoqlar juda katta rang to`yinganligiga, yorqinlik va tozalikka ega. Qizil kadmiyning rangi kinovar rangiga yaqin. Bo`yoqlarning xarakterli xususiyatlari: a) ular qurigandan so`ng rangini o`zgartirmaydi,to`q va yorqin holda qoladi. b) mustahkam qoplovchiliq xususiyatiga ega. v) pinen va №2 suyultirgich aralashtirilsa rangi o`chadi. Bo`yoqlar yorug`likka chidamli. Zarg`aldoq va qizil kadmiy bo`yoqlar vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Qizil kadmiy 1912 yildan buyon ishlatiladi.

www.arxiv.uz Kobalt bo`yoqlar Sovuq tusli yorqin yashil kobalt, to`q yashil kobalt, ko`k kobalt, yorqin siyohrang kobalt, to`q siyohrang kobalt, ko`k spektral kobalt va tseruleum. Kobalt pigmentlarining kimyoviy tarkibi quyidagicha metall oqsidlarining birikmasidan iborat. To`q kobalt- kobalt gidroksid, rux oksidi va alyuminiy oksididan tashkil topgan. Sovuq tonli yorqin kobalt – shpinelidlarning qattiq eritmasidan tashkil topgan. To`q yashil kobalt – sal pal ko`kishroq jilva beruvchi bo`yoq. Yorqin yashil kobalt – shpinelsimon alyuminat kobaltning fosfat va rux tuzlarining aralashmasidan iborat. Siyohrang yorqin kobalt – ortofosfor kislotasining ikkalasi ammoniy-kobalt tuzlaridan iborat. Kobalt bo`yoqlarining rang va tuslari kobalt tuzlarining turli birikmalariga bog`liq bo`ladi. Masalan, yorqin siyohrang kobalt pushti siyohrangga ega, to`q siyohrang kobalt esa – to`q siyohrang bo`ladi. Spektral ko`k kobalt esa ultramarinni eslatadi, lekin juda jarangdor. Ko`k kobalt ikkita tusni bera oladi – yorqin va to`q tuslar . To`q yashil kobalt esa sovuq tusli kobaltlardan farq qiladi. Tseruleum – osmon rang bo`yoq. Kobalt bo`yoqlarining xarakterli xususiyatlari: a) lessirovkalik xususiyatiga ega. b) tez quruvchan bo`yoq; sikkativ xususiyatiga ega, boshqa bo`yoqlar bilan ham aralashtirilsa, ularni ham tez quritadi. v) qoplovchi bo`yoq; g) tseruleum boshqa kobalt bo`yoqlaridan farqli ravishda sun`iy yorug`likda rangini o`zgartirmaydi. d) kobalt bo`yoqlarning intensivligi o`rtacha. Yorqin siyohrang kobaltdan tashqari barcha kobalt bo`yoqlar yorug`likka chidamli. Kobalt bo`yoqlar vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. To`q rangli kobalt 1859 yildan buyon ma`lum;yorqin kobalt – 1880 yilda ; yashil kobalt 1870 yilda kashf qilingan. XIX asrdan buyon qo`llanilib kelinadi.

www.arxiv.uz Marganetsli bo`yoqlar Marganetsli ko`k Marganets ko`kning tarkibi gipomanganat va sulfat bariyning aralashmasidan iborat. Osmon rang beruvchi, intensiv bo`yoq . Marganetsli ko`k bo`yoqning xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq yarim lessirovkalik xususiyatiga ega. b) bu bo`yoqqa zig`ir moyi qo`shish tavsiya etilmaydi, chunki zig`ir moyi linoqsinga aylanish jarayonida bo`yoq yashil tusga kiradi. v) bo`yoqning osmon rangini saqlash uchun unga mastika yoki dammarlak, yong`oq moyi yoki yong`oq moyini lak aralashmasini qo`shish tavsiya etiladi. Bo`yoq yorug`likka chidamli. Vodorod, sulfid va sulfat gazlari ta`sirida o`z rangini o`zgartirmaydi. Marganets kadmiy Bu bo`yoq marganets ko`k va limon rang kadmiyning aralashmasidan iborat. Bo`yoq yorqin-yashil rangga ega bo`lib, oq bo`yoq qo`shilsa sovuq tusga kiradi. Marganets kadmiy xuddi marganets ko`k singari xarakterli xususiyatlarga ega, undan farqi katta qoplovchiliq xususiyatiga ega. Marganets kadmiyni ruxli oq bo`yoqdan tashqari barcha bo`yoqlarga qo`shish tavsiya qilinmaydi. Bu bo`yoq yorug`likka chidamli. Xromli bo`yoqlar Xrom oksidi Bo`yoq xrom oksidi pigmenti asosida tayyorlanadi. Xrom oksidi yumshoq tonli yashil tonga ega. Xrom oksidining xarakterli xususiyatlari: a) Bo`yoq katta qoplovchiliq xususiyatiga ega. b) Gruntga tez «o`tiradi»; v) Bo`yoqni ingichka qatlam qilib qo`yish uchun oqartirilgan moy yoki lak bilan suyultirilishi kerak.

www.arxiv.uz Bo`yoq yorug`likka chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Xrom oksidi 1809 yilda olingan. 1839 yildan buyon ishlatilib kelinadi. Zumrad yashil Bo`yoq pigmenti – xrom gidroksididan iborat. Bo`yoq rangi sovuq tusdagi yorqin yashil. Oq bo`yoqlar bilan aralashmasi ko`kish yashil ton beradi. Zumrad yashil – intensivligi pastroq, lekin chuqurlik, to`yinganlik va rang tozaligiga ega. Izumrud yashilning xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq lessirovkalik xususiyatiga ega; b) ingichka qatlamni qo`yishda suyultirish shart emas, u siz ham xolstda yaxshi yotadi. v) suyultirishga to`g`ri kelsa pinen yoki №2 suyultirgichdan foydalanmaslik kerak, chunki bo`yoq yorqinlikni yo`qotadi; Uni suyultirish uchun №1 yoki №2 quyultirilgan moylardan foydalanish mumkin; Moy ozroq ishlatilishi kerak, aks holda bo`yoq sarg`ayib ketadi. Zumrad yashil yorug`likka chidamli bo`yoq. U vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bu bo`yoq 1838 yildan buyon ma`lum. Rangtasvirda XIX asrdan buyon ishlatilib kelinadi. Strontsion sariq Bo`yoq pigmenti strontsiy xromatdan iborat. Bu bo`yoq limon-sariq rang. Bo`yoqning xarakterli xususiyatlari: a) quriganda rangini o`zgartirmaydi, lekin vaqt o`tishi bilan yashiltob tusga kiradi. b) izumrud yashil va marganets ko`k bilan aralashmasi yorqin yashil ton beradi. v) qoplovchilik xususiyatiga ega. Yorug`likka chidamli.Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bo`yoq XlX asrdan buyon ishlatilib kelinadi. Volkonskoit va yashil yer

www.arxiv.uz Volkonskoit to`q yashil rangga ega bo`lgan, dispers loyi turiga kiruvchi yer pigmentidan iborat. Volkonskoit to`q yashil rangli bo`yoq bo`lib, kuchsiz to`yingan va intensivlikka ega. Bo`yoqlarning xarakterli xususiyatlari; a) ularni ingichka qatlam qilib surish lozim. b) lessirovka texnikasida ishlatish mumkin. v) qalin qatlam qilib ishlatilsa vaqt o`tishi bilan yorilib ketadi. G) Bo`yoqni yelimli gruntga ishlatmaslik kerak. Volkonskoit va yashil yer o`ta yorug`likka chidamli. Bu ikkita bo`yoq ham vodorod sulfit va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bu bo`yoqni XX asrning 60-70 yillaridan boshlab ishlatib kelishmoqda. Ultramarin Ultramarin pigmenti kaolin, sulfit, infuzor yeri, kvarts ko`mir va tosh ko`mirni kuydirish yo`li bilan olinadi. Ultramarin ko`k rangli bo`yoq bo`lib, to`q va yorqin tusga ega. Ultramarinning xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq o`rtacha qoplovchiliq xususiyatiga ega. b) lessirovkalik xususiyatiga ega. v) quyosh nurlari ta`sirida moyli bog`lovchisini yo`qotadi, bo`yalgan yuza ochlanib ketib, to`kilib ketuvchi kukunga aylanadi. Bu hodisa «Ultramarin kasalligi» deb yuritiladi. Ultramarin o`rtacha yorug`likka chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bu bo`yoq rangtasvirda 1828 yildan buyon ishlatilib kelinadi. Kraplaklar Qizil kraplak (№1 va №2), pushtirang kraplak va oltinrang-sariq «JX» Kraplaklar va oltinrang sariq «JX» sintetik bo`yoqlar hisoblanadi. Kraplaklarning rangi unga qo`shiladigan birikmalarning tarkibiga qarab turlicha bo`ladi.

www.arxiv.uz Kraplaklarning rangi qizil, pushti rangdan tortib, pushti siyohranggacha bo`ladi. Kraplak 1868 yilda tayyorlangan. Oltinrang- sariq «JX» hind sarigini o`rnini bosuvchi bo`yoq bo`lib, unga nisbatan issiqroq tusga ega. Hind sarigini olish uchun oltinrang – sariq «JX» ga ko`kat yashili yoki osmonrang «FTS» qo`shiladi. Kraplaklarning xarakterli xususiyatlari: a) kuchli lessirovkalik xususiyatga ega. b) sekin quriydigan bo`yoq. v) kraplaklarga lak yoki quyiltirilgan moy (№1 va №2) qo`shilsa yanada yorqin bo`ladi. g) oltingugurt – sariq «JX» boshqa bo`yoqlar bilan qo`shilsa ularning ham qurishini sekinlashtiradi. Kuydirilgan suyak va natural umbra bilan aralashtirilsa yorilib ketadi. Bo`yoq ingichka qatlam qo`yish uchun ishlatiladi. Kraplaklar va oltinrang – sariq «JX» yorug`likka uncha chidamli emas. Har ikkala bo`yoq ham vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Temir oqsidli bo`yoqlar Sariq mars Bo`yoq pigmenti gidrogematit minerali va organiq qo`shimchalar qo`shilgan temir gidroksididan iborat. Sariq mars – to`q sariq rangli bo`yoq bo`lib, tarkibida gidrogematit bo`lganligi sababli jigarrang tus beradi. 200 0 - 250 0 temperaturada toblangan sariq mars pigmenti zarg`aldoq tus beradi. Temperatura 400 0 gacha ko`tarilsa qizil mars pigmenti olinadi. Sariq marsning xarakterli xususiyatlari: a) tez quruvchi va lessirovkalik xususiyatiga ega bo`lgan bo`yoq; b) oq rang qo`shilsa o`zining to`yinganligini yo`qotmaydi. v) quyosh nuri ta`sirida uzoq vaqt qolsa to`qlashadi.

www.arxiv.uz To`q shaffof jigarrang mars Bo`yoq pigmenti ozroq marganets qo`shilgan temir gidroksid va oksidi aralashmasidan iborat. Bu bo`yoq to`q – jigarrang bo`lib, o`zining tozaligi va quyuq qo`yilsa chuqur ton berishi bilan ajralib turadi. Agar pigment tarkibida marganets ko`paytirilsa unga to`q tus berib, jigarrrang tonni chuqurligini kamaytiradi. Bo`yoqning xarakterli xususiyatlari: a) tez quruvchan. b) fakturasi stabil bo`lib qoladi. Zarg`aldoq mars Bo`yoq pigmenti temir gidroksidi va oksidi aralashmasidan iborat. Bo`yoq qalin qo`yilsa qizil-jigarrang tus beradi, lessirovka texnikasida esa – qizil zarg`aldoq tus beradi. Zarg`aldoq mars kuydirilgan siyenani eslatadi, lekin undan qalin qilib qo`yilsa o`zining chuqurligi va shaffofligi bilan ajralib turadi. Oq rang qo`shilsa zarg`aldoq tusga kiradi. Zarg`aldoq marsning xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq plastik pasta bo`lib, xolstga yazshi «o`tiradi». b) mo`yqalamda qo`yilgan mazoklar ajralib ko`rinadi. Ingliz qizili Bo`yoq pigmenti temir oksidining alyuminiy sulfat bilan ozroq aralashmasidan iborat. Pigment temir kuporosini toblab olinadi. Ingliz qizili – qizil – jigarrangga ega bo`lgan, intensiv bo`yoq. Ingliz qizilining xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq yuqori qoplovchiliq va bo`yash xususiyatiga ega; b) ingliz qizilining to`q rangli sortlarini ilgari venetsiya va pompeya qizili deb yuritishgan, bu bo`yoq Ingliz qizili bilan qizil oxra orasidan joy egallaydi. Temir oksidini osh tuzi bilan kuydirganda siyohrang tus beruvchi to`q qizil rang hosil bo`ladi. Bu bo`yoq kaput – mortuum deb yuritiladi. Kaput mortuum oqartirilsa siyohrang tonlar gammasini beradi.

www.arxiv.uz Yorqin va oltinrang oxra Bo`yoq pigmenti tarkibida biroz loy bo`lgan temirning kristall gidroksididan iborat. Yorqin oxrada 12 dan 25 % gacha, oltin rang oxrada esa 70-75% gacha temir gidroksid bo`ladi. Yorqin oxra sovuq tusli sariq rangga ega bo`lib, to`yinmagan va yorqin, intensiv emas. Oltinrang oxra esa issiqroq tonga ega. Bo`yoqlarning xarakterli xususiyatlari: a) yorqin va oltinrang oxra sekin qurishi tufayli ranglar ustma-ust qo`yilganda rangini o`zgartiradi. b) temir predmetlar, masalan mastixin bilan ishlanganda rangi bir oz yashiltob bo`lib o`zgarishi mumkin. Qizil oxra va qizil shaffof oxra Qizil oxra va qizil shaffof oxra tarkibi yuqorida keltirib o`tilgan oxralarga o`xshaydi. Oxraning bu turi toblanuvchi oxra deb ham yuritiladi (ular qizdirilganda qizil rangga kiradi). Qizil oxra o`rtacha intensivlikdagi qizil-g`isht rangiga ega. Oqartirilsa pushti-sariq rangga kiradi. Qizil shaffof oxra qizil oxradan unga nisbatan jigarrang tusi kamligi bilan farq qiladi. Xarakterli xususiyatlari: a) bu har ikkala bo`yoq ham qoplovchiliq xususiyatiga ega. b)qizil shaffof oxra qizil oxradan yuqori lessirovkalik xususiyatlariga egaligi bilan farq qiladi Natural siyena Siyena oxradan tarkibida temir gidroksid va kristallashgan suvlarning, shuningdek loy ham mavjudligi bilan farq qiladi. Uning tarkibida loyning mavjudligi kremniy kislotasining yo`qligini bildiradi. Natural siyena – sariq jigarrang bo`yoq. Uning jigarrang tuslari qalin qilib qo`yilsa bilinadi, sariq tusi esa ingichka qatlamni qo`yganda bilinadi.

www.arxiv.uz Bo`yoq qurigan sayin to`qlashib boraveradi. Natural siyenaning xarakterli xususiyatlari: a) yarim lessirovkalik xususiyatiga ega bo`lgan bo`yoq hisoblanadi; b) qoplovchilik xususiyatiga ega; v) bo`yoqqa lak yoki suyultirgach aralashtirilsa rangini o`chiradi. g) bir qatlamli rangtasvirda bo`yoqni mazok qilib qo`ymaslik kerak, chunki notekis qurishi natijasida yuzada dog`lar va chiziqlar hosil bo`lishi mumkin. Kuydirilgan va natural umbra Natural umbra tarkibida 25 – 30% temir va 7 – 10% marganetsli temir rudasi mavjud. Kuydirilgan umbra natural umbrani 400-600 0 da toblash natijasida olinadi. Natural umbra yashil tus beruvchi tamaqi jigarrangga ega. Kuydirilgan umbra esa chuqur jigarrang tonga ega bo`lgan bo`yoq. Bo`yoqlarning xarakterli xususiyatlari: a) rang qatlam qilib qo`yilsa o`zlarining tonini chuqurligi va to`yinganligi bilan ajralib turadi. b) lessirovkalik xususiyatiga ega. v) umbra tarkibida marganets bo`lganligi sababli sikkativlik xususiyatiga ega, bu esa ko`rishni tezlashtiradi; g) natural umra bilan ishlaganda, boshqa bo`yoqlar qo`shilmasligi kerak, aks holda aralashmaning rangi bo`ziladi. Jigarrang Van-Dik (porxovskiy) Bu bo`yoq Porxov shaxri atrofidagi torfdan tayyorlanadi. Pigment tarkibida juda ko`p (85-92%) organiq qo`shimchalar,temir oqsidlari,alyuminiy va fosfor mavjud.Bo`yoq to`q jigar rangga ega, ruxli oq bo`yoq bilan aralashtirilsa kul rang hosil bo`ladi. Bo`yoqning xarakterli xususiyatlari shundan iboratki, bo`yoq juda plastik bo`lib, xolst ustiga oson «o`tiradi». Arxangelsk jigarrangi Bu pigment temir gidroksidi va ozroq marganetsdan iborat.

www.arxiv.uz Bu bo`yoq issiq tonli to`q jigarrangga ega. Bo`yoq jigarrang mars va to`q oxra oraligida turadi. To`q intensiv rang hisoblanadi: Xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq yarim lessirovkalik xususiyatiga ega. b) quriganda biroz qorayib, toni sovuqlashadi, lekin chuqurlik va rang to`yinganligiga ega bo`ladi. v) grunt ustiga oson yopishadi, ingichka qatlamlar quyishga qulay. Qora bo`yoqlar Uzum qorasi Pigmentni o`zumni yosh tanalarini havosiz joyda ko`mirga aylantirish yoki o`zum danagi va qobiqlarini ezish orqali olinadi. Uzum qorasi – oq bo`yoq qo`shilganda sovuq tonli va ko`kishroq tus beradi. Xarakterli xususiyatlari: a) bo`yoq kuydirilgan suyak va gaz sajasi orasidan joy egallaydi. b) qoplovchilik xususiyatiga ega. Uzum qorasi bo`yogi yorug`likka chidamli bo`lib, yorug`lik ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bo`yoq vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bu bo`yoq qadimdan ma`lum. Shungit Pigment tarkibida loy bilan birga toshkumir mavjud. Bu bo`yoq sovuq tusli va kam to`yinganroq, shuningdek oq bo`yoq qo`shilsa neytral kul rangga kiradi. Xarakterli xususiyatlari: a) yuqori qoplovchiliq xususiyatiga ega. b) yorug`likka o`ta chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta`sirida rngini o`zgartirmaydi. Bo`yoq qadimdan ma`lum. Gaz sajasi

www.arxiv.uz Gaz sajasining asosiy tarkibiy qismi uglerod (88,0-99,0%), boshqalari esa saja olinadigan materialning kuyganidan qolgan maxulotlari hisoblanadi. Bu bo`yoqni ishlab chiqarish uchun xom ashyo asosiy qismini metan tashkil qiluvchi tabiiy gaz hisoblanadi. Sajani moylarni yoqish yo`li bilan ham olish mumkin. Gaz sajasi juda to`yingan rangli qora bo`yoq, oq bo`yoq qo`shilsa sovuq ton beradi. Oqartirilgan ko`rinishida juda katta intensivlikka ega bo`ladi. Gaz sajasining xarakterni xususiyatlari: a) bu bo`yoq o`ta ingichka dispersli pigment hisoblanib u qatlamdan yonidagi boshqa bo`yoq qatlamiga ham ta`sir etadi va uni to`qlashtirishi yoki kir qilishi mumkin. b) Hamma ijodiy ishlarda uni qo`llash tavsiya etilmaydi. Yuqorida aytib o`tilgan qora bo`yoqlardan tashqari quyidagi bo`yoqlar ham mavjud: uxolov qorasi, podolsk, zvenigorod qorasi. Ular bituminoz loyidan olinadi. Shuningdek tioindigo qorasi, sintetik yo`l bilan tayyorlanadi. Oq bo`yoq qo`shilsa ko`k tus beradi. Tarkibida organiq pigmentlar mavjud bo`lgan bo`yoqlar Oltinsimon – sariq «JX» Pushti tioindigo Yorqin qizil kraplak. To`q qizil kraplak. Viridon yashili. Yashil «FTS». Ko`k «FTS». Qora tioindigo. Moybo`yoqlar uchun moylar va suyultirgichlar Moybo`yoqlarning asosiy plenka hosil qiluvchi komponenti ba`zi bir o`simliklarning urug`laridan olinuvchi o`simlik moylari hisoblanadi. Moylar quriganda qanday plenka hosil qilishiga qarab to`rt guruhga bo`linadi. Birinchi guruhni zig`ir turidagi moylar tashkil etadi. Ular juda tez qurib, mustahkam bo`ladi, organiq eritgichlarda erimaydi. Bu guruhga: zig`ir, kandir moyi va boshqa moylar kiradi. Ikkinchi guruhni ko`knori turidagi moylar tashkil etadi. Plenka hosil qilish qobiliyati birinchi guruhga nisbatan pastroq, o`zoq vaqtda quriydi. Olingan plenka

www.arxiv.uz organiq suyultirgichlarda qisman eriydi, qizdirilsa yumshab, erib ketadi. Bu guruhga kungaboqar, ko`knori, soya va boshqa moylar kiradi. Uchinchi guruhni zaytun turidagi moylar tashkil etadi. Bu moylar to`liq qurimaydi. O`simlik moylari yog` kislotalari (94-98 %) ning glitseridlaridan, ozroq miqdordagi to`yingan va tuyinmagan yog` kislotalari (1-2 %), yuvilib ketmaydigan vositalardan (0,5-1 %) va oqsil modda (0,5 %)lardan tashkil topgan. O`simlik moylarining plenka hosil qilishning asosiy sababi bu ularning tarkibidagi to`yinmagan yog` kislotalarining mavjudligidadir. Moylarning yog` kislotalari bilan to`yinganlik darajasi, plenka hosil qilish qobiliyatini xarakterlash uning tarkibidagi yod birligi bilan ko`rsatiladi. Moyning yod birligi qancha ko`p bo`lsa, u shuncha tez quriydi. O`simlik moylarining muhim xususiyatlaridan biri bu uning polimerlash kobiliyatidir. Polimerlangan moy tez qurish xususiyatiga ega bo`ladi va yaxshi fizik-ximik xususiyatiga ega bo`lgan plenka hosil qiladi. Bunday rangtasvir moylariga №1 va №2 quyuq moylar kiradi. O`simlik moylarining fizik-ximik ko`rsatkichlari. Moylarning nomi Yod birligi Zig`ir moyi Kandir moyi Kungaboqar moyi Soya moyi Ko`knori moyi Makkajo`hori moyi Paxta moyi 170-200 160-175 119-144 138-144 131-143 111-131 101-116 Zig`ir moyi rangtasvirda keng ishlatiladi. Uni zig`ir urug`larini sovuq presslash usuli bilan olinadi. Bu moyning tarkibidagi oqsil moddalar va boshqa qo`shimchalardan tozalash uchun maxsus ishlov beriladi.

www.arxiv.uz Zig`ir moyi oddiy sharoitda 5-6 kunda, yuqori temperatura va kuchli yorug`likda uch kunda quriydi. Qurish tezligi moybo`yoq va moylarning qalinligiga bog`liq bo`ladi. Lekin quyosh yorug`ligi, ultrabinafsha nurlarning ta`sirida moy plenkalari yemiriladi. Zig`ir moyi qorongi joyda uzoqmuddatda, ya`ni 60 kunda kuriydi. Qurish jarayoni shartli ravishda quyidagi bosqichlarga bo`linadi: a) Oldin moybo`yoq yuzasi ingichka plenka hosil qilib, barmoqni tekkizganda «yopishadi». b) Uchinchi bosqichida esa barmoqni tekkizganda shakli qolmaydi, lekin bo`yoq hali yumshoq bo`ladi. Faqat bir yildan so`nggina bo`yoq qatlami kuriydi, faqat shundan so`nggina kartinani lak bilan qoplash mumkin. Sekin kuriydigan bo`yoqlarni faqat moyda eritish yaramaydi, balki moyni lak bilan aralashmasini ishlatgan ma`kul, masalan; dammar yoki mastika lakini. Tez quruvchi bo`yoqlarni eritish uchun №1 va №2 chi to`yintirilgan moydan foydalangan ma`kul. Ular lak moylari deb ataladi. Moybo`yoqlar uchun eritkichlar tayyorlash. Toza rangtasvir moylari Zig`ir moyi, toza ko`knori moyi. Yarimmoylar. Zig`irmoyi + sikipidar. 1:1, ko`knori moyi + skipidar. 1:1 Smola moylari: Natural smola Zig`ir moyi + Venetsiya terpentini -2:1 Zig`ir moyi + dammarlak 1/4 terpentinda 2:1 nisbatda eritilgan. Zig`ir moyi + mastik lak 1/4 terpentinda 2:1 nisbatda eritilgan. Yarimsintetik smolalar Skipidar + lakli kerosin 1:1 +Alkidli smola alkid eritgichdan tarkib topadi: tez kuriydi, elastik.

www.arxiv.uz Sun`iy smolalar. Skipidar + lakli kerosin 1:1 + akril smola tez quruvchi sun`iy smola asosidagi moybo`yoqlarni tashkil etadi. Rangtasvirda bog`lovchi vositalarning sifati juda katta ahamiyatga ega. Agar eritgichning sifati bo`lmasa, eng yaxshi pigment ham hech ish bermaydi. Bog`lovchi vositalar pigmentlarning uzoqsaqlanuvchanligini oshiradi va bo`yoq qatlamlarini kartina gruntiga mahkam yopishtiradi. Agar moyli bo`yoqlar ustma-ust qo`yilsa uzoq saqlanuvchi, gruntga mahkam o`rnashgan rangli plenka hosil bo`ladi. Bog`lovchi vositalar yoki eritkichlarning miqdori pigmentlarning hajmidan katta bo`lmasligi kerak. Rangtasvir uchun bog`lovchi vositalar Xususiyatlari Qo`llanilishi Terpentin eritmasi/ uayt-spirit. (lakli kerosin)* (V) Judayam eruvchan, rangsiz, kam bog`lovchi, kam eruvchi. Xomaki rasm ishlash uchun qo`llaniladi, bo`yoqlarni eritish uchun ishlatiladi. Skipidar (!) - balzam (V) - rektifikat. Rangsiz, uchuvchan, «to`yingan moy», yengil bog`lovchi, bo`yoqlarni eritadi, tez quruvchan. Bo`yoqlarni eritish uchun ishlatiladi. Zig`ir moyi. Rangtasvir uchun moy yog`li, nozik sariq rangga bo`yaladi, eng yaxshi bog`lovchi vosita, o`zoq vaqtda quriydi. Juda qadimgi vosita. Oz miqdorda ishlatiladi, bo`yoq ning yuqori va o`rta qatlamlarini stabillashtiradi, «alla prima» texnikasida ishlashga juda qulay, bo`yoqlarni tekis surilishini ta`minlaydi,qurish

www.arxiv.uz jarayonini tenglashtiradi, bo`yoq qatlamlarini stabillashtiradi. Ko`knori moyi Rangsiz, sariq tus bermaydi, uzoqvaqtda quriydi. Zig`ir moyi bilan yaxshi aralashadi, moybo`yoqlar uchun moyli eritkich, oz miqdorda ishlatiladi, ko`p qatlamli rangtasvir texnikasi uchun ishlatish qulay. Kungaboqar moyi. Grek yong`og`i moyi. Ikkalasi ham bir hil yaxshi xususiyatga ega, zig`ir moyiga o`xshaydi, uzoqvaqtda quriydi. -- * tozalangan kerosin Moybo`yoqlar uchun suyultirgichlar Moybo`yoqlarning suyultirgichlari tez buglanib, uchib ketuvchi organiq eritgichlar hisoblanadi. Suyultirgichlar bilan ishlaganda juda ehtiyot bo`lib ishlash kerak, chunki ular gruntdagi mayda yoriqlarga kirib ularni kengaytirishi mumkin. Shu bilan birga suyultirgichlar bo`yoq qatlamlari orasidagi qotgan moylar orasiga kirib borib, rangtasvir qatlamini yana ham mustahkamlaydi. Bo`yoqlarni haddan tashqari suyultirgichlar bilan eritish bo`yoq qatlamini yemirilishiga ya`ni bo`yoqlarning bog`lovchilarini erib ketishiga olib keladi va ularni ko`chib to`shadigan qilib, mustahkamligini kamaytiradi. Suyultirgichlar ba`zi bir bo`yoqlarni yorqinlashtiradi, lekin bug`lanib ketganidan keyin bo`yoq asl rangiga qaytadi. Pinen (razbavitel №4) lessirovkalik va yarim lessirovkalik xususiyatiga ega bo`lgan bo`yoqlarni optik xususiyatini yaxshilaydi.

www.arxiv.uz Razbavitel №1 (suyultirgich) – 1:1 nisbatda olingan skipidar va uayt –spiritning aralashmasi. Bu suyultirgich faqat eskizlar uchun ishlatiladigan moybo`yoqlarni suyultirish va turli yordamchi maqsadlarda ishlatiladi. Razbavitel №2 (suyultirgich) tarkibi uayt spirt va og`ir benzin va kerosin orasida hosil buluvchi fraktsiyadan iborat. Bu suyultirgichdan laklarni eritishda foydalanilmaydi, chunki uning suyultirish xususiyati pastroq. Razbavitel №4 (suyultirgich) skipidarning pinen fraktsiyasidan iborat. Pinen skipidarga nisbatan kamroq oqsidlanadi. Bu suyultirgichdan rangtasvirda foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki u sarg`ayishga moyil va smola hosil qiladi. Pinen rangtasvir ishlash jarayonida faqat bo`yoqlarni va laklarni eritish uchun foydalaniladi. Bo`yoqlar pinenda eritilsa, ularni jilvakorligini kamaytiradi. Razbavitel №1 (uayt-spirt va skipidar aralashmasi) va razbavitel №4 (Pinen) ochiq havoda tez oksidlanadi ya`ni xiralashadi, tez oqsidlanadi ya`ni xiralashadi, sovuq havoda sarg`ayadi. Shuning uchun ham ularni mahkam yopiladigan shisha idishlarda saqlagan ma`qul. Laklar Rangtasvir laklari smolaning pinendagi 30% li eritmasidan iborat. Laklarning quyidagicha turlari mavjud: Mastika laki, dammar lak, pista laki, akril-pista va kopal laki. Mastika laki – mastika smolasining pinendagi 30% li moybo`yoqlar uchun qo`shimcha sifatidagina emas, balki qatlamli rangtasvirda retush lak o`rnida ishlatiladi. Mastika laki moybo`yoq va tempera rangtasviri uchun qoplovchi lak sifatida ham ishlatiladi. Dammar lak – Dammar smolasining pinendagi 30% li eritmasi hisoblanadi. Dammar lak bo`yoqlar uchun qo`shimcha va qoplovchi lak sifatida ishlatiladi. Uzoqvaqt saqlanganda o`zining shaffofligini yo`qotadi, lekin qurigandan so`ng pinen uchib ketgandan keyin yana u o`z holiga qaytadi. Lakni eritish uchun pinen ishlatiladi. Kopal lak – kopal smolasining zig`ir moyi bilan, pinenda eritilgan eritmasi hisoblanadi. Rangi to`q tusli. Lakning taxminiy tarkibi quyidagicha: kopal – 20, moy –

www.arxiv.uz 40, pinen – 40. Lak bo`yoqlarga qo`shimcha sifatida ishlatiladi. Kopal lakining qurigan plenkasi organiq eritgichlarda erimaydi. Yuqoridagi laklardan tashqari moyli – balzamli, kedrli, balzam – penta moyli va pixta laklari ham ishlab chiqariladi. Kartinalarni lak bilan qoplash juda katta ahamiyatga ega. Lak bilan qoplangan kartinadagi bo`yoqlarning toni intensiv bo`ladi. Lak bilan qoplangan bo`yoq qatlami yoqimli jilva beradi, shu bilan birga aniq ko`rinadi, mayda detallar ham ko`zga tashlanadi. Lak qatlami faqat optik rol o`ynab qolmasdan balki bo`yoq qatlamini havoda mavjud bo`lgan agressiv reagentlar ta`siridan saqlaydi. Bunday agressiv reagentlarga Vodorod sulfid va sulfat gazlari kiradi. Ular ta`sirida ba`zi bo`yoqlar juda tez to`qlashib ketadi. Kartinalar ishlab bo`lingandan keyin bir yildan so`ng lak bilan qoplanadi. Shu davr maboynida kartina juda ehtiyotlik bilan saqlanishi lozim. Kartinani lak bilan qoplangandan so`ng blik paydo bo`lishini kamaytirish uchun lakni yangi pinen (razbavitel - №4) bilan suyultirish kerak. Bu aralashma 1:1 nisbatda olinadi. Bu nisbatni olishda yil fasllariga ham e`tibor beriladi. Masalan sovuq vaqtlarda suyultirgich ko`proq qo`shiladi. Ish jarayonida lak sekin qurishi lozim bo`lib qolsa, unga uayt – spirit (razbavitel - №2) qo`shiladi . Kartina lak bilan qoplanganidan so`ng nam havo va past temperaturadan extiyot qilish lozim.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. X. Egamov «Bo`yoqlar bilan ishlash» T-1987 y. 2. M. Nabiyev,B.Azimova «Rasm chizishni o`rgatish metodikasi» T-1976 3. M. Nabiyev "Rangshunoslik va rangtasvir texnologiyasi" T-1995 4. Shkola izobrazitelnogo iskusstva 3-vipusk. Moskva. Izobrazitelnoye iskusstvo- 1989. 5. Ensiklopediya xudojnika. Izdatelstvo «Vneshsigma» 2000 g. 6. N.V. Odnoralov «Materiali v izobrazitelnom iskusstve». Izd. «Prosvesheniye» 1983 g. 7. N.V. Odnoralov «Materiali, instrumenti i oborudovaniye v izobrazitelnom iskusstve». Izd. «Prosvesheniye» 1988 g. 8. «Shkola izobrazitelnogo iskusstva» Izd «Izobrazitelnoye iskusstvo», 1989 g.

O'xshashlar

Moybo`yoq rangtasviri materiallari, asbob-uskunalari va moslamalari

Moyli bo`yoqlarning rangtasvirda qo`llanilishi va turli texnikasi

Rang Gammasp. Rangtasvirlarda fazoviy xolatlarni aks ettprish. Rang uyg`unligi (kolorit) qonuniyatlari.` rangtasvirning yaxlitligi

Moybo`yoqlar bilan ishlashga tayyorgarlik ko`rish

Rospis uslubidagi bajarilgan mahobatli rangtasvir kompozitsiyasi bo`lagini ashyoda ishlash