Moybo`yoq rangtasviri materiallari, asbob-uskunalari va moslamalari - Tasviriy san'at - Referatlar

Moybo`yoq rangtasviri materiallari, asbob-uskunalari va moslamalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

230.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Reja: 1. Asosiy moslamalar ro ` yxati 2. Moybo`yoqlarning tarkibi va o ` ziga xos xususiyatlari 3. Moybo ` yoqlar uchun moylar va suyultirgichlar 4. Laklar 5. Rangtasvir uchun zarur bo ` lgan asbob-uskunalar 6. Rangtasvir uchun gru nt tayyorlash 7. Xolstni podramnikka tortish 8. Ye limlar

www.arxiv.uz Asosiy moslamalar ro ` yxati . Quyida biz moybo`yoqrangtasvirida zarur bo ` ladigan materiallar va asboblar haqida to ` xtalib o ` tamiz. Bundan oldin esa moybo`yoqrangtasviri ustida ish boshlash uchun zarur bo`lgan asosiy vositalarning ro`yxatini keltirib o`tamiz. B o ` y o q l a r Rangtasvir ustida ish boshlaganda oldin «o`quv eskizlari uchun» ishlatiladigan bo`yoqlar, keyinchalik esa «badiiy bo`yoqlar»ni ishlatgan ma’qul. Bo`yoqlar o`rtacha o`lchamdagi t y u b i k l a r d a b o ` l g a n i y a x s h i , o q b o ` y o q n i e s a k a t t a tyubikdagisini sotib oling. Yaxshisi bo`yoqlarni bo`lak tyubiklarda sotib olgan ma’qul. Ularni uzunchoq yog`och qutilarda saqlash kerak. M o` yq al am l a r San’atning bu turi uchun mo`yqalamlar xuddi bo`yoqlar s i n g a r i j u d a z a r u r . S h u n i n g u c h u n h a m m o ` y q a l a m l a r n i to ` liq to ` plamda sotib olgan ma’qul. Eng yaxshisi har qaysi nomerdan (№2 dan 20 gacha) 3 tadan mo ` yqalam sotib oling. Asosan quyidagi mo ` yqalamlardan foydalaniladi. Qattiq mo`yli mo`yqalamlar Qattiq mo`ydan tayyorlangan mo`yqalamlar. • Katta to ` plam: har bir yalpoq va to ` g ` ri shak l dagi mo ` yqalamlardan bittadan olinadi. • Kichik to ` plam: №2 dan 12 gacha bo ` lgan uchli shakldagi mo ` yqalamlardan bittadan olinadi. Sigir qilidan tayyorlanadigan mo ` yqalamlar. Bu mo`yqalamlar yumshoq bo`lib, detallarni ishlashda va lessirovka qilishda qo`l keladi. Shakli qattiq qildan tayyorlangan mo`yqalamlarga o`xshaydi. Ayiq mo`ylaridan tayyorlangan mo`yqalamlar. Bu mo ` yqalamlarni ham yuqoridagi tartibda olish kerak bo’ladi.

www.arxiv.uz Palitralar P a l i t r a u c h u n y o g ` o c h f a n e r a l a r i s h l a t i l a d i . L e k i n undan ham qulay va arzon tushadigani bu chetki qirralari tekislangan shisha hisoblanadi. Har kim o ` zi uchun qulay bo ` lgan shaklda palitra qirqib olishi mumkin. (ilovaga q arang). Mol’bertlar va boshqa narsalar Ishni endi boshlayotganlar uchun mol’bert kerak bo`lmaydi, u n i n g o ` r n i g a e t y u d n i k y o k i k i c h i k m o l ’ b e r t l a r d a n foydalanish mumkin. Unda kichikroq va o`rta o`lchamdagi k a r t i n a l a r n i i s h l a s a b o ` l a d i . Z a r u r b o ` l g a n b o s h q a p r e d m e t l a r m a s a l a n : q o g ` o z , s e l l o f a n p l y o n k a , e s k i lattalar, bo ` sh qattiq yopiladigan bankalar va butilkalarni ham ishlatamiz. Gruntlar Eng avvalo ishni maxsus magazinlarda sotiladigan tayyor gruntlangan kartonda boshlash mumkin. Bu kartonlar turli formatlarda ishlab chiqariladi. Keyinroq esa gruntni o` zingiz tayyorlab ishlay boshlaysiz. Bu xaqda biz keyingi bo`limlarda kengroq to`xtalamiz. Moybo`yoqlarning tarkibi va o ` ziga xos xususiyatlari Oq bo`yoqlar Ruxli oq bo`yoq Bu oq b o` y oq e l e kt r ol i t i k v os i t as i yor da m i da r u x d an olinadi. Oq bo`yoq o`z tarkibiga ko`ra rux oksidi (Zn O) dan iborat. Uning bog ` lovchisi yong ` oq va zig ` ir moylarining aralashmasi hisoblanadi. Ruhli oq bo`yoqning xarakterli xususiyatlari shundan iborat: A) ular sekin quriydi. B) o ` rtacha qoplovchilik xusu si yatiga ega. V) bo ` yoqlar aralashmasini musta h kamligini yaxshilaydi Yorug`lik ta’sirida ruxli belila o`zining oqligini yo`qotmaydi; Qorong`ida sarg`ayadi, lekin yorug`lik ta’sirida asta-sekin o`z oqligiga qaytadi. Ruxli oq bo`yoqlarni sanoatda ishlab chiqarish 1849 yilga to`g`ri keladi, xuddi

www.arxiv.uz shu yili rangtasvirda qo`llanila boshlagan. Qo ` rg ` oshinli oq bo ` yoq Q o ` r g ` o s h i n l i o q b o ` y o q q o ` r g ` o s h i n s u l ’ f a t a s o s i d a tayyorlanadi. Qo`rg`oshinli ok bo`yoqlar uchun yong`ok va zig`ir moylarining aralashmasi bog`lovchi h isoblanadi. Qo`rg`oshinli oq bo`yoq ruxli oq bo`yoqqa nisbatan oq emas, undan issiq tondagi ranglar olsa bo`ladi. Qo`rg`oshinli oq bo`yoqning o`ziga xos xususiyatlari shundan iborat: A) ular ru x li belilaga nisbatan, yopishqoq pasta h osil qiladi. B) ruxli belilaga nisbatan tezroq quriydi, boshqa bo`yoqlarga aralashtirilsa ularni ham tez quritadi. V) mustahkam qoplovchilik va yaxshi adgeziyaga ega. G) za h arli bo ` yoqlar qatoriga kiradi. U yorug ` likka chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta’sirida rangi o ` zgaradi. Qo ` rg ` oshinli belila ilk o ` rta asrlar davridan boshlab ishlatiladi. Neopolitan sarig ` i. (ru x li oq bo ` yoq asosida) Neopolitan sarig ` i sur’ma kislotasining qo ` rg ` oshin oksidi bilan birikmasidan tashkil topgan. Bo`yoq 95 % q o ` r g ` o s h i n l i o q b o ` y o q , s a r i q k a d m i y v a q i z i l o x r a d a n tashkil topgan. Bo ` yoqning rangi tilla rangli tus beruvchi yorqin - sariq. R a n g t a s v i r d a n e o p o l i t a n s a r i g ` i y o r d a m i d a t i l l a n i n g rang i ni ishlashda foydalaniladi. Neopolitan sarig ` ining xarakterli xususiyatlari: A) u k o` rg ` oshinli belilaga o` xshab, juda yopish q o q . B ) t e z q u r u v c h i b o ` y o q v a b o s h q a b o ` y o q l a r b i l a n aralashtirilsa ularni ham tez quritadi. V) musta h kam qoplovchilik xususiyatiga ega. G ) b u b o ` y o q q a t e m i r t e g s a s a r g ` a y a d i , s h u n i n g u c h u n mastixin

www.arxiv.uz ishlatilmaydi. B u b o ` y o q y o r u g ` l i k k a c h i d a m l i , l e k i n y o r u g ` l i k k o ` p r o q ta’sir qilsa rangi to`qlashadi. Neopolitan sarig ` i vodorod sul’fid va sul’fat gazlari t a ’ s i r i d a t o ` q l a s h a d i . B o ` y o q X V I I I a s r b o s h l a r i d a n ishlatilib kelinadi. Kadmiy bo ` yoqlar. Sariq kadmiy, yorqin, o`rta, to ` q kadmiy Sariq kadmiy pigmentlari sulfat kadmiy bilan ru x li sulfat birikmasidan tashkil topgan. Sariq kadmiy bo ` yoqlarning rangi sulfid kadmiy bilan ru x sulfidning nisbatiga bog ` liq. Bo ` yoqlar yuqori tiniqlik va intensivlikka ega. Sariq kadmiy bo`yog ` ining xarakterli xususiyatlari: A) ular tarkibida qo ` rg ` oshin bo ` lgan bo ` yoqlar bilan aralashtirilsa qorayadi. B ) t ar k i b i t e m i r o k s i d i ( o xr a . S i e n a v a b o s h q a l a r ) bo ` lgan bo ` yoqlar bilan aralshtirilsa rangi o ` zgaradi. V) ko ` k pigmentlar bilan aralashtirilsa chiroyli yashil tuslar olinadi. G) quriganda oldingi rangini o ` zgartirmaydi. D) musta h kam qoplovchilik xususiyatiga ega. E ) y o r q i n s a r i q k a d m i y n i y o n g ` o q m o y i b i l a n e r i t i s h tavsiya qilinadi. K a d m i y s a r i q l a r n i n g y o r u g ` l i k k a c h i d a m l i l i g i yorqinlikdan to`q tuslarga o ` tishda o ` sadi. Kadmiy sariq bo`yog`i vodorod sulfid va sulfat gazlari ta’sirida rangini o ` zgartirmaydi. Bu bo`yoqlar 1829 yildan buyon ma’lum. Zarg`aldoq- qizil kadmiy, yorqin qizil, t o ` q qizil, (krasniy purpurniy) Pigment kerakli nisbatda olingan sul ` fid va selenid kadmiyning birikmasidan iborat. Q i z i l k a d m i y n i n g r a n g i v a t u s i u n d a g i s e l e n i d kadmiyning miqdoriga

www.arxiv.uz bog ` liq. Unda selenid kadmiy qancha ko`p bo`lsa, bo`yoqdagi qizil tus shuncha to`yingan bo`ladi; bo`yoqlar juda katta rang to`yinganligiga, yorqinlik va tozalikka ega. Qizil kadmiyning rangi kinovar rang i ga yaqin. Bo ` yoqlarning xarakterli xususiyatlari: A) ular qurigandan so ` ng rangini o ` zgartirmaydi, to ` q va yorqin xolda qoladi. B) musta h kam qoplovchilik xususiyatiga ega. V) pinen va №2 suyultirgach aralashtirilsa rangi o ` chadi. Bo ` yoqlar yorug ` likka chidamli. Zarg`aldoq va qizil kadmiy bo`yoqlar vodorod sul`fid va sul`fat gazlari ta’sirida rangani o`zgartirmaydi. Qizil kadmiy 1912 yildan buyon ishlatiladi. Kobal’t bo`yoqlar Sovuq tusli yorqin yashil kobal’t, to`q yashil kobal’t, ko`k kobal’t, yorqin siyoxrang kobal’t, to`q siyoxrang kobal’t, ko`k spektral kobal’t va seruleum. Kobal’t pigmetlarining kimyoviy tarkibi quyidagicha metall oksidlarining birikmasidan iborat. To`q kobal’t kobal’t gidroksid, ruh oksidi va alyuminiy oksididan tashkil topgan. Sovuq tonli yorqin kobal’t - shpinelidlarning qattiq eritmasidan tashkil topgan. To ` q yashil kobal’t - sal pal ko ` kishroq jilva beruvchi bo ` yoq. Yorqin yashil kobal’t - shpinelsimon alyuminat kobal’tning fosfot va rux tuzlarining aralashmasidan iborat. Siyoxrang yorqin kobal’t - ortofosfor kislotasining ikkalasi ammoniy- kobal’t tuzlaridan iborat. K o b a l ’ t b o ` y o q l a r i n i n g r a n g v a t u s l a r i k o b a l ’ t tuzlarining turli birikmalariga bog`liq bo ` ladi. Masalan, yorqin siyoxrang kobal’t pushti siyoxrangga ega, to`q siyoxrang ko ba l ’ t e sa – t o` q s i y ox r a ng b o` l ad i . S pe kt r al ko ` k ko ba l ’ t esa ul’tramarinni eslatadi, lekin juda jarangdor. Ko ` k k o b a l ’ t i k k i t a t u s n i b e r a o l a d i - y o r q i n v a t o ` q t u s l a r . T o ` q y a s h i l k o b a l ’ t e s a s o v u q t u s l i k o b a l ’ t l ar d a n f a r q qiladi. S eruleum - osmon rang bo ` yoq. Kobal’t bo ` yoqlarining xarakterli xususiyatlari:

www.arxiv.uz A) Lessirovkalik xususiyatiga ega. B) Tez quruvchan bo`yoq; sikkativ xususiyatiga ega, boshqa b o ` y o q l a r b i l a n h a m a r a l a s h t i r i l s a , u l a r n i h a m t e z quritadi. V) Qoplovchi bo`yoq; G ) S e r u l e u m b o s h q a k o b a l ’ t b o ` y o q l a r i d a n f a r q l i ravishda sun’iy yorug`likda rangini o`zgartirmaydi. D) Kobal’t bo ` yoqlarning intensivligi o ` rtacha. Y o r q i n s i y o x r a n g k o b a l ’ t d a n t a s h q a r i b a r c h a k o b a l ’ t b o ` y o q l a r y o r u g ` l i k k a c h i d a m l i . K o b a l ’ t b o ` y o q l a r v o d o r o d s u l f i d v a s u l f a t g a z l a r i t a ’ s i r i d a r a n g i n i o ` zgartirmaydi. T o` q r an gl i k ob al ’ t 1 85 9 yi l da n b uy on m a’ l um ; y or qi n kobal ’ t - 1880 yi l da; yashi l kobal ’ t 1870 yi l da kashf qilingan. XIX asrdan buyon qo ` llanilib kelinadi. Marganetsli bo ` yoqlar Marganetsli ko ` k Marganets ko ` kning tarkibi gapomanganat va sulfat bariyning aralashmasidan iborat. Osmon rang beruvchi, intensiv bo ` yoq . Marganetsli ko`k bo`yoqning xarakterli xususiyatlari: A) Bo`yoq yarim lessirovkali xususiyatiga ega. B ) B u b o ` y o q q a z i g ` i r m o y i q o ` s h i s h t a v s i y a e t i l m a y d i , chunki zi g` i r m oyi l i noksi nga ayl ani sh j ar ayoni da bo` yoq yashil tusga kiradi. V) Bo`yoqning osmon rangini saqlash uchun unga mastika y o k i d a m m a r l a k , y o n g ` o q m o y i y o k i y o n g ` o q m o y i n i l a k aralashmasini qo`shish tavsiya etiladi. Bo ` yoq yorug ` likka chidamli. Vo dor od , su l f i d v a s ul f a t ga zl ar i t a’ si r i da o ` z rang i ni o ` zgartirmaydi. Marganets kadmiy Bu bo ` yoq marganets ko ` k va limon rang kadmiyning aralashmasidan iborat. B o ` y o q y or q i n - y a s h i l r a n g g a e g a b o` l i b , o q b o ` y o q q o` s h i l s a sovuq

www.arxiv.uz tusga kiradi. M a r g a n e t s k a d m i y x u d d i m a r g a n e t s k o ` k s i n g a r i x a r a k t e r l i x u s u s i y a t l a r g a e g a , u n d a n f a r q i k a t t a qoplovchilik xususiyatiga ega. Marganets kadmiyni ruhli oq bo`yoqdan tashqari barcha bo`yoqlarga qo`shish tavsiya qilinmaydi. Bu bo ` yoq yorug ` likka chidamli. Xromli b o` yoqlar. Xrom oksidi Bo ` yoq xrom oksidi pigmenti asosida tayyorlanadi. Xrom oksidi yumshoq tonli yashil tonga ega. Xrom oksidining xarakterli xususiyatlari: ' A) Bo ` yoq katta qoplovchilik xususiyatiga ega. B) Grunga tez «o ` tiradi»; V ) B o ` y o q n i i n g i c h k a q a t l a m q i l i b q o ` y i s h u c h u n oqartirilgan moy yoki lak bilan suyultirilishi kerak. Bo ` yoq yorug `l ikka chidamli. Vodorod sul ` fid va sul ` fat gazlari ta’sirida rang i ni o ` zgartirmaydi. Xrom oksidi 1809 yilda olingan. 1839 yildan buyon ishlatilib kelinadi. Zumrad yashil Bo ` yoq pigmenti - xrom gidroksididan iborat. Bo ` yoq rangi sovuq tusdagi yorqin yashil. Oq bo ` yoqlar bilan aralashmasi k o` kish yashil ton beradi. Z u m r a d y a s h i l - i n t e n s i v l i g i p a s t r o q , l e k i n chuqurlik to ` yinganlik va rang tozaligiga ega. Zumrad yashilning xarakterli xususiyatlari: A) Bo`yoq lessirovkalik xususiyatiga ega; B) Ingichka qatlamni qo`yishda suyultirish shart emas, u siz ham xolstda yaxshi yotadi. V) Suyultirishga to`g`ri kelsa pinen yoki №2 s u y u l t i r g i c h d a n f o y d a l a n m a s l i k k e r a k , c h u n k i b o ` y o q yorqinlikni yo`otadi; Uni suyultirish uchun №1 yoki №2 quyultirilgan moylardan foydalanish mumkin; Moy ozroq

www.arxiv.uz ishlatilishi kerak, aks xolda bo`yoq sarg`ayib ketadi. Z u m r a d y a s h i l y o r u g ` l i k k a c h i d a m l i b o ` y o q . U v o d o r o d s u l ` f i d v a s u l ` f a t g a z l a r i t a ’ s i r i d a r a n g i n i o ` z g a r t i r m a y d i . B u b o ` y o q 1 8 3 8 y i l d a n b u y o n m a ’ l u m . Rangtasvirda XIX asrdan buyon ishlatilib kelinadi. S t r o nt si on s ar i q Bo ` yoq pigmenti strontsiy xromatdan iborat. B u b o ` y o q l i m o n - s a r i q r a n g . B o ` y o q n i n g x a r a k t e r l i xususiyatlari: A) Quriganda rangini o`zgartirmaydi, lekin vaqt o`tishi bilan yashilttob tusga kiradi. B) Z u m r a d ya sh i l va m ar ga ne t s ko ` k b i l an a r a l a sh m a si yorqin yashil ton beradi. V) Koshyuvchilik xususiyatiga ega. Yorug`likka chidamli.Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta’sirida rangini o`zgartirmaydi. Bo ` yoq XIX asrdan buyon ishlatilib kelinadi. Volkonskoit va yashil y er Volkonskoit to ` q yashil rangga ega bo ` lgan, dispers loyi turiga kiruvchi y er pigmentidan iborat. Volkonskoit to ` q yashil rangli bo ` yoq bo ` lib, kuchsiz to ` yingan va intensivlikka ega. Bo ` yoqlarning xarakterli xususiyatlari; A) Ularni ingichka qatlam qilib surish lozim. B) Lessirovka texnikasida ishlatish mumkin. V) Qalin qatlam qilib ishlatilsa vaqt o’tishi bilan yorilib ketadi. G) Bo ` yoqni y elimli gruntga ishlatmaslik kerak. Volkonskoit va yashil y er o ` ta yorug ` likka chidamli. Bu ikkita bo`yoq ham vodorod sulfit va sulfat gazlari ta’sirida rangini o ` zgartirmaydi. B u b o ` y o q n i X X a s r n i n g 6 0 - 7 0 y i l l a r i d a n b o s h l a b ishlatib kelishmoqda.

www.arxiv.uz Ul’tramarin Ul’tramarin pigmenti kaolin, sulfit, infuzor y eri, k v a r t s k o ` m i r v a t o s h k o ` m i r n i k u y d i r i s h y o ` l i b i l a n olinadi. Ul’tramarin ko`k rangli bo`yoq bo ` lib, to ` q va yorqin tusga ega. Ul’tramarinning xarakterli xususiyatlari: A) bo`yoq o`rtacha qoplovchilik xususiyatiga ega. B) lessirovkalik xususiyatiga ega. V ) q u y o s h n u r l a r i t a ’ s i r i d a m o y l i b o g ` l o v c h i s i n i yo`qotadi, bo`lgan yuza ochlanib ketib, to`kilib ketuvchi poroshoqqa aylanadi. Bu hodisa «Ul’tramarin kasalligi» deb yuritiladi. Ul’tramarin o`rtacha yorug`likka chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta’sirida rangini o ` zgartirmaydi. Bu bo ` yoq rangtasvirda 1828 yildan buyon ishlatilib kelinadi. Kraplaklar Qizil kraplak (№1 va №2), pushtirang kraplak va oltinrang-sariq «JX» Kraplaklar va oltinrang sariq «JX» sintetik bo`yoqlar hisoblanadi. Kraplaklarning rangi unga qo ` shiladigan birikmalarning tarkibiga qarab turlicha bo ` ladi. Kraplaklarning rangi qizil, pushti rangdan tortib, p u s h t i s i y o x r a n g g a c h a b o ` l a d i . K r a p l a k 1 8 6 8 y i l d a tayyorlangan. Oltinrang- sariq «JX» xind sarig’ini o`rnini bosuvchi bo`yoq bo`lib, unga nisbatan issiqroq tusga ega. Xind sarig`ini olish uchun oltinrang - sariq «JX» ga ko`kat yashili yoki osmonrang «FTS» qo ` shiladi. Kraplaklarning xarakterli xususiyatlari: A) Kuchli lessirovkalik xususiyatga ega. B) Sekin quriydigan bo ` yoq. V) Kraplaklarga lak yoki quyiltirilgan moy (№1 va №2) qo`shilsa yanada yorqin

www.arxiv.uz bo`ladi. G) Oltingugurt - sariq «JX» boshqa bo`yoqlar bilan qo`shilsa ularning h am ko ` rishini sekinlashtiradi. Kuydirilgan suyak va natural umbra bilan aralashtirilsa yorilib ketadi. B o ` y o q i n g i c h k a q a t l a m k u y i s h u c h u n i s h l a t i l a d i . Kraplaklar va oltinrang - sariq «JX» yorug’likka uncha chidamli emas. Ha r i kk al a b o` y oq ha m v od or od su l f i d v a su l f at gazlari ta’sirida rangani o`zgartirmaydi. Temir oksidli b o` yoqlar Sariq mars Bo ` yoq pigmeti gidrogematit minerali va organik qo ` shimchalar qo ` shilgan temir gidroksididan iborat. Sariq mars – to ` q sariq rangli bo ` yoq bo ` lib, tarkibida gidrogematit bo ` lganligi sababli jigarrang tus beradi. 200°- 250° temperaturada toblangan sariq mars pigmenti zarg ` aldoq tus beradi. Temperatura 400° gacha ko`tarilsa qizil mars pigmenti olinadi. Sariq marsning xarakterli xususiyatlari: A) Tez quruvchi va lessirovkalik xususiyatiga ega bo`lgan bo ` yoq; B ) O q r a n g q o ` s h i l s a o ` z i n i n g t o ` y i n g a n l i g i n i yo ` qotmaydi. V) Quyosh nuri ta’sirida uzoq vaqt qolsa to ` qlashadi. To ` q - shaffof jigarrang mars B o ` y o q p i g m e n t i o z r o q m a r g a n e t s q o ` s h i l g a n t e m i r gidroksid va oksidi aralashmasidan iborat. B u b o` y o q t o ` q - j i g a r r a n g b o ` l i b , o ` z i n i n g t o z a l i g i v a quyuq quyilsa chuqur ton berishi bilan ajralib turadi. Agar pigment tarkibida marganets ko ` paytirilsa unga to ` q tus berib, jigarrrang tonni chuqurligini kamaytiradi. Bo ` yoqning xarakterli xususiyatlari: A) Tez quruvchan.

www.arxiv.uz B) fakturasi stabil bo ` lib qoladi. Zarg ` aldoq mars B o ` y o q p i g m e n t i t e m i r g i d r o k s i d i v a o k s i d i aralashmasidan iborat. Bo ` y oq qa l i n q uy i l sa q i z i l - j i gar r an g t u s ber ad i , lessirovka texnikasida esa - qizil zarg`aldoq tus beradi. Zarg`aldoq mars kuydirilgan sienani eslatadi, lekin u n d a n q a l i n q i l i b q u y i l s a o ` z i n i n g c h u q u r l i g i v a shaffofligi bilan ajralib turadi. Oq rang qo ` shilsa zarg ` aldoq tusga kiradi. Zarg ` aldoq marsning xarakterli xususiyatlari: A) Bo ` yoq plastik pasta bo ` lib, xolstga yaxshi «o ` tiradi». B) Mo`yqalamda qo`yilgan mazoklar ajralib ko ` rinadi.I n g l i z q i z i l i B o `y o q p i g m e nt i t e m i r o k s i d i n i n g a l y u m i n i y s u l f a t b i l a n o z r o q a r a l a s h m a s i d a n i b o r a t . P i g m e nt t e m i r qupo rosi ni tobl ab ol inad i . I n g l i z q i z i l i - q i z i l j i g a r r a n g g a e g a b o `l g a n , intensiv bo `yoq. Ingliz qizilining xarakterli xususiyatl ari: A ) B o ` y o q y u q o r i q o p l ov c h i l i k v a b o ` y as h x u s u s i y a t i g a eg a ; B ) I n g l i z q i z i l i n i n g t o ` q r a n g l i s o r t l a r i n i i l g a r i venetsiya va pompeya qizili deb yuritishgan, bu bo`yoq Ingliz q i zi l i b i l an q i zi l o x r a o r a s i d a n j o y e g al l a y d i . T e m i r o k s i d i n i o s h t u z i b i l a n k u y d i r g a n d a s i y o x r a n g tus beruvchi to `q qizil rang hosil bo `ladi. Bu bo `yoq kaput - m o r t u u m d e b y u r i t i l a d i . K a p u t m o r t u u m o q a r t i r i l s a si yoxr an g tonl ar gamm asi ni ber adi. Yorqin va olti nrang ox ra. Bo `yoq pigme nti tarkibida biroz loy bo `lgan temirning kristall gidroksididan iborat. Y orqin oxrada 12 dan 25 % g a c h a , o l t i n r a n g o x r a d a e s a 7 0 - 7 5 % g a c h a t e m i r g i d o k s i d bo `ladi. Y or q i n o x r a s o v u q t u s l i s a r i q r a n g g a e g a b o `l i b , to `yinmagan va yorqin, intensiv emas. Oltinrang oxra esa iss iq roq t on ga ega . Bo`yoqlarning xar akterli xususiyatlari :

www.arxiv.uzA ) Y o r q i n v a o l t i n r a n g o x r a y o k i q u r i s h i t u f a y l i ranglar ustma-ust qo`yilganda rangini o’zgartiradi. B ) T e m i r p r e d m e t l a r , m a s a l a n m a s t i x i n b i l a n ishlanganda rangi bir oz yashiltob bo `lib o `zgari shi mumkin. Qi zi l o x r a v a qi zi l s h af f o f o xr a . Qi z i l ox r a v a qi zi l s h a ffo f ox ra t ar k i b i yu qo r i da keltirib o`tilgan oxralarga o`xshaydi. Oxraning bu turi t o bl an uvchi oxr a deb ham yu ri t il adi (ul ar qi zdi ri l ganda qizil rangga kiradi). Qizil oxra o ` rtacha intensivlikdagi qizil-g ` isht rangiga e g a . O q a r t i r i l s a p u s h t i - s a r i q r a n g g a k i r a d i . Q i z i l shaffof oxra qizil oxradan unga nisbatan jigarrang tusi kamligi bilan farq qiladi. Xarakterli xususiyatlari: A) Bu har ikkala bo`yoq ham qoplovchilik xususiyatiga ega. B ) Q i z i l s h a f f o f o x r a q i z i l o x r a d a n y u q o r i lessirovkalik xususiyatlariga egaligi bilan farq qiladi. Natural siena S i e n a o x r a d a n t a r k i b i d a t e m i r g i d r o k s i d v a kristallashgan suvlarning, shuningdek loy h am mavjudligi bilan farq qiladi. Uning tarkibida loyning mavjudligi kremniy kislotasining yo ` qligini bildiradi. Natural siena - sariq jigarrang bo ` yoq. Uning jigarrang tuslari qalin qilib q u yilsa bilinadi, sariq tusi esa ingichka qatlamni quyganda bilinadi. Bo ` yoq qurigan sayin to ` qlashib boraveradi. Natural sienaning xarakterli xususiyatlari: A) Y a rim lessirovkalik xususiyatiga ega bo ` lgan bo ` yoq h isoblanadi; B) Qoplovchilik xususiyatiga ega; V) Bo`yoqqa lak yoki suyultirgach aralashtirilsa rangini o`chiradi. G) Bir qatlamli rangtasvirda bo`yoqni mazok qilib quymaslik kerak, chunki notekis qurishi natijasida yuzada dog`lar va chiziqlar hosil bo`lishi mumkin.

www.arxiv.uz Kuydirilgan va natural umbra Natural umbra tarkibida 25 - 30% temir va 7 - 10% marganetsli temir rudasi mavjud. Kuydirilgan umbra natural’ umbrani 400-600° da toblash natijasida olinadi. Natural umbra yashil tus beruvchi tamaki jigarrangga ega. K u y d i r i l g a n u m b r a e s a c h u q u r j i g a r r a n g t o n g a e g a bo ` lgan bo ` yoq. Bo`yoqlarning xarakterli xususiyatlari: A) Ra ng q at l a m qi l i b q o` y i l sa o` zl ar i ni ng t on i ni chuqurligi va to`yinganligi bilan ajralib turadi. B) Lessirovkalik xususiyatiga ega. V) Umbra tarkibida marganets bo`lganligi sababli s i k k a t i v l i k x u s u s i y a t i g a e g a , b u e s a q u r i s h n i tezlashtiradi; G) Natural um b ra bilan ishlaganda, boshqa bo ` yoqlar q o ` s h i l m a s l i g i k e r a k , a k s x o l d a ar a l a s h m a n i n g r a n g i buziladi. Jigarrang Van-Dik (porxovskiy) B u b o ` y o q P o r x o v s h a x r i a t r o f i d a g i t o r f d a n t a y y o r l a n a d i . P i g m e n t t a r k i b i d a j u d a k o ` p ( 8 5 - 9 2 % ) organik qo ` shimchalar, temir oksidlari, alyuminiy va fosfor mavjud. Bo`yoq to`q jigarrangga ega, ruxli oq bo`yoq bilan aralashtirilsa kulrang hosil bo ` ladi. Bo`yoqning xarakterli xususiyatlari shundan iboratki, bo`yoq juda plastik bo`lib, xolst ustiga oson «o`tiradi». Arxangel’sk jigarrangi Bu pi gm e n t temir gidr oksi di va ozroq marganet sdan iborat. B u b o ` y o q i s s i q t o n l i t o ` q j i g a r r a n g g a e g a . B o ` y o q j i g a r r a n g m a r s v a t o ` q o x r a o r a l i g ` i d a t u r a d i . T o ` q intensiv rang h isoblanadi: Xarakterli xususiyatlari: A) Bo ` yoq yarim lessirovkalik xususiyatiga ega. B) Quriganda biroz qorayib, toni sovuqlashadi, lekin chuqurlik va rang to ` yinganligiga ega bo ` ladi.

www.arxiv.uz V) G r u n t u s t i g a o s o n y o p i s h a d i , i n g i c h k a q a t l a m l ar kuyishga qulay. Qora b o` yoqlar . Uzum qorasi Pi gment ni uzum ni yosh t angalari ni havosi z joyda ko`mirga aylantirish yoki uzum danagi va qobiqlarini ezish orqali olinadi. Uzum qorasi - oq bo`yoq qo`shilganda sovuq tonli va ko`kishroq tus beradi. Xarakterli xususiyatlari: A) Bo`yoq kuydirilgan suyak va gaz sajasi orasidan joy egallaydi. B) Qoplovchilik xususiyatiga ega. Uzum qorasi bo`yog’i yorug`likka chidamli bo`lib, yorug`lik ta`sirida rangini o`zgartirmaydi. Bo`yoq vodorod sulfid va sulfat gazlari ta’sirida rangini o ` zgartirmaydi. Bu bo ` yoq q adimdan ma’lum. S h ungit Pigment tarkibida loy bilan birga toshko ` mir mavjud. Bu bo`yoq sovuq tusli va kam to`yinganroq, shuningdek oq bo`yoq qo`shilsa neytral kulrangga kiradi. Xarakterli xususiyatlari: A) Yuqori qoplovchilik xususiyatiga ega. B) Y o rug ` likka o ` ta chidamli. Vodorod sulfid va sulfat gazlari ta’sirida rangini o ` zgartirmaydi. Bo`yoq qadimdan ma’lum. Gaz sajasi Gaz sajasining asosiy tarkibiy qismi uglerod (88,0- 99,0%), boshqalari esa saja olinadigan materialning kuyganidan qolgan mahulotlari hisoblanadi. Bu bo`yoqni i shl ab chi qar i sh uchun xom ashyo asosi y qi sm i ni m et an tashkil qiluvchi tabiiy gaz hisoblanadi. Sajani moylarni yoqish yo ` li bilan h am olish mumkin. Gaz sajasi juda to ` yingan rangli qora bo ` yoq, oq bo ` yoq qo ` shilsa sovuq ton beradi. Oqartirilgan ko`rinishida juda katta intensivlikka ega bo`ladi. Gaz sajasining xarakterni xususiyatlari:

www.arxiv.uz A) Bu bo`yoq o`ta ingichka dispersli pigment hisoblanib u qatlamdan yonidagi boshqa bo`yoq qatlamiga ham ta’sir etadi va uni to`qlashtirishi yoki kir qilishi mumkin. B ) H a m m a i j o d i y i s h l a r d a u n i q o ` l l a s h t a v s i y a etilmaydi. Y u q o r i d a a y t i b o ` t i l g a n q o r a b o ` y o q l a r d a n t a s h q a r i quyidagi bo`yoqlar ham mavjud: uxolov qorasi, podol’sk, zvenigorod qorasi. Ular bituminoz loyidan olinadi. S h u n i n g d e k t i o i n d i g o q o r a s i , s i n t e t i k y u l b i l a n tayyorlanadi. Oq bo`yoq qo`shilsa ko ` k tus beradi. Tarkibida organik pigmentlar mavjud bo ` lgan bo ` yoqlar. Oltinsimon - sariq «JX» Pushti tioindigo Y o rqin qizil kraplak. To ` q qizil kraplak. Viridon yashili. Y a shil «FTS». Kuk «FTS». Qora tioindigo. Moybo ` yoqlar uchun moylar va suyultirgichlar. M o y b o ` q l a r n i n g a s o s i y p l e n k a h o s i l q i l u v c h i k o m p o n e n t i b a ’ z i b i r o ` s i m l i k l a r n i n g u r u g ` l a r i d a n olinuvchi o`simlik moylari hisoblanadi. Moylar quriganda qanday plenka h osil qilishiga qarab uch guruxga bo ` linadi. Birinchi guru h ni zig `i r turidagi moylar tashkil etadi. U l a r j u d a t e z q u r i b , m u s t a h k a m b o ` l a d i , o r g a n i k eritgichlarda erimaydi. Bu guru h ga: zig ` ir, kandir moyi va boshqa moylar kiradi. I k k i n c h i g u r u h n i k o ` k n o r i t ur i d a g i m o y l a r t a s h k i l etadi. Plenka hosil qilish qobiliyati birinchi guruhga nisbatan pastroq, uzoqvaqtda quriydi. Olingan plenka organik suyultirgichlarda qisman eriydi, qizdirilsa yumshab, erib ketadi. Uchinchi guru h ni zaytun turidagi moylar tashkil etadi. Bu moylar t o` liq qurimaydi.

www.arxiv.uz O`simlik moylari yog` kislotalari (94-98%) ning glitseridlaridan, ozroq miqdordagi to`yingan va to`yinmagan yog` kislotalari (1-2%), yuvilib ketmaydigan vositalardan (0,5-1%) va oqsil modda (0,5%) lardan tashkil topgan. O ` simlik moylarining plenka h osil qilishining asosiy sababi bu ularning tarkibidagi to ` yinmagan yog ` kislotalarining mavjudligidadir. Moylarning yog` kislotalari bilan to`yinganlik darajasi, plenka hosil qilish qobiliyatini xarakterlash uning tarkibidagi yod birligi bilan ko`rsatiladi. Moyning yod birligi qancha ko`p bo`lsa, u shuncha tez quriydi. O ` simlik moylarining mu h im xususiyatlaridan biri bu uning polimerlash qobiliyatidir. Polimerlangan moy tez qurish xususiyatiga ega bo`ladi va yaxshi fizik – ximik xususiyatga ega bo`lgan plenka hosil qiladi. Bunday rangtasvir moylariga №1 va №2 quyuq moylar kiradi. O ` simlik moylarining fizik-ximik k o` rsatkichlari. Moylarning nomi Yod birligi Tunga moyi Zig’ir moyi Kandir moyi Kungaboqar moyi Soya moyi Ko’knori moyi Makkaj o` xori moyi Paxta moyi 156-176 170-200 160-175 119-144 138-144 131-143 111-131 101-116 Zig ` ir moyi rangtasvirda keng ishlatiladi. Uni zig ` ir urug ` larini sovuq presslash usuli bilan olinadi. Bu moyning tarkibidagi oqsil moddalar va boshqa qo`shimchalardan tozalash uchun maxsus ishlov beriladi. Zig`ir moyi oddiy sharoitda 5-6 kunda, yuqori temperatura va kuchli yorug ` likda uch kunda quriydi. Qurish tezligi moybo`yoq va moylarning qalinligiga bog ` liq bo ` ladi.

www.arxiv.uz Lekin q uyosh yorug ` ligi, ul’trabinafsha nurlarning ta’sirida moy plenkalari emiriladi. Zig`ir moyi qorong ` i joyda uzoq muddatda, ya’ni 60 kunda quriydi. Qurish jarayoni shartli ravishda quyidagi bosqichlarga bo`linadi: a ) Ol di n m o yb o` y oq y uz as i i ng i c hk a p l e nk a ho si l q i l i b , barmoqni tekkizganda «yopishadi». b) Uchinchi bosqi chida esa barm oqni t ekki zganda shakli qolmaydi, lekin bo`yoq hali yumshoq bo`ladi. Faqat bir yildan so`nggina bo`yoq qatlami quriydi, faqat shundan so ` nggina kartinani lak bilan qoplash mumkin. Sekin quriydigan bo`yoqlarni faqat moyda eritish yaramaydi, balki moyni lak bilan aralashmasini ishlatgan ma’qul, masalan; dammar yoki mastika lakini. Tez quruvchi bo`yoqlarni eritish uchun №1 va №2 to ` yintirilgan moydan foydalangan ma ’ qul. Ular lak moylari deb ataladi Moybo ` yoqlar uchun eritkichlar tayyorlash. Toza rangtasvir moylari . Zig ` ir moyi, toza ko ` knori moyi. Y a rimmoylar. Zig ` ir moyi + sikipidar. 1:1, ko ` knori moyi + skipidar. 1:1 Smola moylari: Natural smola. Zig ` ir moyi + Venetsiya terpentini -2:1 Zig ` ir moyi + dammarlak 1/4 terpentinda 2:1 nisbatda eritilgan. Z i g ` i r m o y i + m a s t i k l a k 1 / 4 t e r p e n t i n d a 2 : 1 nisbatda eritilgan. Yarim sintetik smolalar. Skipidar + lakli kerosin 1:1 +Alkidli smola alkid eritgichdan tarkib topadi: tez quriydi, elastik. Sun’iy smolalar. S k i p i d a r + l a k l i k e r o s i n 1 : 1 + a k r i l s m o l a t e z quruvchi sun’iy smola asosidagi moybo`yoqlarni tashkil etadi.

www.arxiv.uz Rangtasvirda bog ` lovchi vositalarning sifati juda katta ahamiyatga ega. Agar eritgichning sifati bo ` lmasa, eng yaxshi pigment h am h ech ish bermaydi. Bog`lovchi vositalar pigmetlarning uzoq saqlanuvchanligini oshiradi va bo`yoq qatlamlarini kartina gruntiga mahkam yopishtiradi. Agar moyli bo`yoqlar ustma- ust qo`yilsa uzoq saqlanuvchi, gruntga mahkam o`rnashgan rangli gshenka hosil bo`ladi. Bog ` lovchi vositalar yoki eritkichlarning miqdori pigmentlarning h ajmidan katta bo ` lmasligi kerak. Rangtasvir uchun bo g` lovchi vositalar Xusus iyat lari Qo ` llan i lishi Terpentin eritmasi/ uayt- spirit li . (lakli kerosin)* (V) Judayam eruvchan, rangsiz, kam bog ` lovchi, kam eruvchi. Xomaki rasm ishlash uchun qo ` llaniladi, bo `y oqlarni eritish uchun ishlatiladi. Skipidar (!) bal’zam (V) rektifi k at. Rangsiz, o`chuvchan, «to ` yingan moy», y engil bog ` lovchi, bo ` yoqlarni eritadi, tez quruvchan. Bo ` yoqlarni eritish uchun ishlatiladi. Zig ` ir moyi. Rangtasvir uchun moy yog`li, nozik sariq rangga bo`yaladi, eng yaxshi bog`lovchi vosita, uzoq vaqtda quriydi. Juda qadimgi vosita. Oz miqdorda ishlatiladi, bo`yoqning yuqori va o`rta qatlamlarini stabillashtiradi, «alla prima» texnikasida ishlashga juda qulay, bo`yoqlarni tekis surilishini ta’minlaydi, qurish jarayonini tenglashtiradi, bo`yoq qatlamlarini stabillashtiradi. K o ` knori moyi Rangsiz, sariq tus bermaydi, uzoq vaqtda q uriydi. Kungaboqar moyi. Ikkalasi ham bir xil Zig`ir moyi bilan

www.arxiv.uz Grek yong ` og ` i moyi. yaxshi xususiyatga ega, zig`ir moyiga o`xshaydi, uzoq vaqtda quriydi. yaxshi aralashadi, moybo`yoqlar uchun moyli eritkich, oz miqdorda ishlatiladi, ko`p qatlamli rangtasvir texnikasi uchun ishlatish qulay. * tozalangan kerosin Moybo ` yoqlar uchun suyultirgichlar Moybo`yoqlarning suyultirgichlari tez bug`lanib, o`chib ketuvchi organik eritgichlar h isoblanadi. Suyultirgichlar bilan ishlaganda juda ehtiyot bo`lib ishlash kerak, chunki ular gruntdagi mayda yoriqlarga kirib u l a r n i k e n g a y t i r i s h i m u m k i n . S h u b i l a n b i r g a suyultirgichlar bo`yoq qatlamlari orasidagi qotgan moylar orasiga kirib borib, rangtasvir qatlamini yana ham mustahkamlaydi. Bo`yoqlarni haddan tashqari suyultirgichlar bilan eritish b o ` y o q q a t l a m i n i e m i r i l i s h i g a y a ’ n i b o ` y o q l a r n i n g bog` l ovchi l ari ni er i b ket i shi ga ol i b kel adi va ul ar ni ko`chib tushadigan qilib, mustahkamligini kamaytiradi. Suyultirgichlar ba’zi bir bo`yoqlarni yorqinlashtiradi, lekin bug`lanib ketganidan keyin bo`yoq asl rangiga qaytadi. Pi nen (razbavit el’ №4) lessir ovkali k va yarim lessirovkalik xususiyatiga ega bo`lgan bo`yoqlarni optik xususiyatini yaxshilaydi. Razbavitel’ №1 (suyultirgich) - 1:1 nisbatda olingan skipidar va uayt - spirtining aralashmasi.Bu suyultirgich f a q a t e s k i z l a r u c h u n i s h l a t i l a d i g a n m o y b o ` y o q l a r n i suyultirish va turli yordamchi maqsadlarda ishlatiladi. Razbavit el ’ №2 ( suyult irgich) t ar kibi uayt spi rt va og`ir benzin va kerosin orasida hosil bo`luvchi fraktsiyadan i b o r a t . B u s u y u l t i r g i c h d a n l a k l a r n i e r i t i s h d a foydalanilmaydi, chunki uning suyultirish xususiyati pastroq.

www.arxiv.uz Razbavitel’ №4 (suyultirgich) skipidarning pinen fra k tsiyasidan iborat. Pinen skipidarga nisbatan kamroq oksidlanadi. Bu suyultirgichdan rangtasvirda foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki u sarg`ayishga moyil va smola hosil qiladi. Pinen rangtasvir ishlash jarayonida faqat bo ` yoqlarni va laklarni eritish uchun foydalaniladi. Bo ` yoqlar pinenda eritilsa, ularni jilvakorligini kamaytiradi. Razbavitel’ №1 (uayt-spirt va skipidar aralashmasi) va razbavitel’ №4 (Pinen) ochiq havoda tez oksidlanadi ya’ni x i r a l a s h a d i , s o v u q h a v o d a s a r g ` a y a d i . S h u n i n g u c h u n h a m u l a r n i m a h k a m yopiladigan shisha idishlarda saqlagan ma’qul. Laklar Rangtasvir l aklari sm ol aning pinendagi 30% l i e r i t m a s i d a n i b o r a t . L a k l a r n i n g q u y i d a g a c h a t u r l a r i mavjud: Mastika laki, dammar lak, pista laki, akril-pista va kopal laki. Mastika laki - mastika smolasining pinendagi 30% li m oy bo` yo ql ar u ch un qo` sh i m ch a si f a t i da gi na e m a s, b al ki qatlamli rangtasvirda retush lak o`rnida ishlatiladi. Mastika laki moybo ` yoq va tempera rangtasviri uchun qoplovchi lak sifatida h am ishlatiladi. Dammar lak - Dammar smolasining pinendagi 30% li eritmasi h isoblanadi. Dammar lak bo`yoqlar uchun qo`shimcha v a q o p l o v c h i l a k s i f a t i d a i s h l a t i l a d i . U z o q v a q t saqlanganda o`zining shaffofligini yo`qotadi, lekin q u r i g a n d a n s o ` n g p i n e n o ` c h i b k e t g a n d a n k e y i n y a n a u o ` z holiga qaytadi. Lakni eritish uchun pinen ishlatiladi. K o p a l l a k - k o p a l s m o l a s i n i n g z i g ` i r m o y i b i l a n , pinenda eritilgan eritmasi h isoblanadi. Rangi to ` q tusli. Lakning taxminiy tarkibi quyidagicha: kopal - 20, moy - 4 0 , p i n e n - 4 0 . L a k b o ` y o q l a r g a q o ` s h i m c h a s i f a t i d a ishlatiladi. Kopal lakining qurigan plenkasi organik eritgichlarda erimaydi. Y u q o r i d a g i l a k l a r d a n t a s h q a r i m o y l i - b a l ’ z a m l i , k e d r l i , b a l ’ z a m - p e n t a m o y l i v a p i x t a l a k l a r i h a m ishlab chiqariladi. Kartinalarni lak bilan qoplash juda katta a h amiyatga ega. Lak bilan

www.arxiv.uz q oplangan kartinadagi bo ` yoqlarning toni i n t e n s i v b o ` l a d i . L a k b i l a n q o p l a n g a n b o ` y o q q a t l a m i yoqimli jilva beradi, shu bilan birga aniq ko`rinadi, mayda detallar ham ko ` zga tashlanadi. Lak qatlami faqat optik rol’ o`ynab qolmasdan, balki bo`yoq qatlamini havoda mavjud bo`lgan agressiv reagentlar ta’siridan saqlaydi. Bunday agressiv reagentlarga v odorod sulfid va sulfat gazlari kiradi. Ular ta’sirida ba’zi bo ` yoqlar juda tez t uklashib ket adi. Karti nalar ishl ab bo ` li ngandan keyi n bir yildan so ` ng lak bilan qoplanadi. S h u davr maboynida kartina juda e h tiyot kor lik bilan saqlanishi lozim. Kartinani lak bilan qoplangandan so`ng blik paydo bo’lishini kamaytirish uchun lakni yangi pinen (razbavitel’ - №4) bilan suyultirish kerak. Bu aralashma 1:1 nisbatda olinadi. Bu nisbatni olishda yil fasllariga ham e’tibor beriladi. Masalan: sovuq vaqtlarda suyultirgich ko`proq qo`shiladi. I s h j a r a y o n i d a l a k s e k i n q u r i s h i l o z i m b o ` l i b q o l s a , unga uayt - spirti (razbavitel’ - №2) qo`shiladi. Kartina lak bilan qoplanganidan so ` ng nam h avo va past temperaturadan e h tiyot qilish lozim. Rangtasvir uchun zarur bo ` lgan asbob-uskunalar Molbertlar M o l b e r t l a r i k k i t u r d a b o ` l a d i : s t a t s i o n a r v a tashqarida ishlash uchun. Ko`targich mexanizmli statsionar molbert katta o`lchamdagi rangtasvir ishlarini bajarish uchun mo`ljallangan bo`lib, faqat ustaxonada ishlatiladi. Bunday molbertlar qattiq yog ` ochdan yasaladi. Molbert asosga vertikal ma h kamlangan P-shakldagi ramadan iborat. Bu molbertda kartinani poldan 1,5 metr balandga ko`tarish mumkin. Yuqoridan podramnikni maxsus o`rnatilgan tutqich tutib turadi. Molbertda 7m va uzunligi 3,5metr balandlikkacha bo ` lgan kartinani joylashtirish umkin. Molbertning gabaritlari 800x750x250 mm. Ikki tomonl a ma statsionar molbert. Bu molbertda h am katta o ` lchamdagi kartinalarni ishlash mumkin.

www.arxiv.uz Molbertda eniga 4 m va balandligiga 1,6 m gacha bo ` lgan podramnikni joylashtirish mumkin. Molbertning gabaritlari 600x700x1700 mm. Bir tomonlama statsionar molbert. Bu molbert ustaxonada ishlash uchun mo ` ljallangan bo ` lib, u ignabargli yog ` ochdan yasaladi. Molbert kartinani xohlagancha baland pastga tushirib ishlashga mo`ljallangan. Molbertda balandligi 2,5 metrgacha bo`lgan kartina ustida ishlash mumkin. Molbertning gabaritlari: o ` qning uzunligi-1700 mm, molbertning eni-580 mm. O `q uvchilar molberti. Bu molbert rasm chizish uchun mo`ljallangan bo ` lib, uni o l d t o m o n i e n l i f a n e r a d a n y a s a l g a n , o r q a d a n e s a buklanadigan oyoqlardan iborat. Qiyaligini kerakligicha chiqarish mumkin. O’lchami 600x590mm, balandligi 1150 mm. Tash q arida ish la sh uchun m o` ljallangan molbert. Bu molbertdan plener sharoitida rasm chizish uchun foydalaniladi. Molbert dyuralyuminiy trubalardan tayyorlanadi. U o`zining musta h kamligi va y engilligi bilan ajralib turadi. Molbertning balandligi 1500 mm, og`irligi 2 kg. Etyudniklar. Etyudnik bu rassomning bo`yoq, mo`yqalam va boshqa buyumlarini solib qo`yuvchi quti hisoblanadi. Oddiy etyudnik. Bu qopqoqli uncha chuqur bo ` lmagan quti. Qutining ichida bir necha bo`laklarga bo`lingan bo`lib, unda bo ` yoq, mo ` yqalam va boshqa asboblar saqlanadi. Ichida palitra ham saqlanadi. Etyudniklarning bir necha turlari mavjud: 1. Moybo`yoqda xolst va kartonga etyud ishlash uchun mo`ljallangan etyudnik. Unda moy uchun idish, moy soladigan idish, palitra va ikkita qo ` shimcha fanera mavjud.Etyudnikning o ` lchami 205x155x47mm. Massasi- 1,2 kg. 2. O ` lchami 228x188x77 mm va massasi 2 kg bo ` lgan

www.arxiv.uz etyudnik. 3. Portativ etyudnik. Y uq oridagidek ji h ozlangan. O ` lchami 240x165x57 mm, massa - 1,3 kg. 4. Akvarel uchun etyudnik.To`rtta vannacha, suv uchun idish,qog`oz uchun ramka. O`lchami 425x305x53 mm, massa-2 kg. 5. Oyoqchalietyudnik, o ` lchami502x377x76mm, massasi 5,5 kg. Palitralar. P a l i t r a l a r m o y b o ` y o q , a k v a r e l v a t e m p e r a d a i s h l a s h uchun mo ` ljallangan bo ` lib bo ` ladi. Palitralar yog ` ochdan, metall, fayans va plastmassadan yasaladi. Palitra qulay va engil bo`lishi kerak. Katta p a l i t r a l a r n i n g o ` n g t o m o n d a g i p a s t k i b u r c h a g i g a muvozanatni saqlab turishi uchun qo`rg’oshin plastinka qistiriladi. Bunday palitrada ishlaganda qo ` l charchamaydi, barmoqlar kesilmaydi va q o` lda yaxshi turadi. Yog`och palitralar mustahkam, yengil va yaxshi quritilgan (yong ` oq, nok) yog ` ochdan yasaladi. Yog`och palitralar issiq olif yoki lak bilan yaxshi to`ydirilgan palitralar moybo`yoqni moyini surib ketmay, sifatini yaxshi saqlab turadi. S h akliga ko ` ra palitralar ovalsimon kvadrat, to ` g ` ri burchakli va figurali bo ` ladi. Ishlash jarayonida bo ` yoqlar palitraning ustki qismiga q o ` y i l a d i . P a l i t r a n i n g q o l g a n q i s m i d a b o ` y o q l a r aralashtiriladi. B o ` y o q l a r a r a l a s h m a s i p a l i t r a n i n g m a r k a z i d a tayyorlanadi. Lekin bunda issiq va sovuq tusli ranglar uchun bo ` lak joy tanlash lozim. Ishlatib bo ` lingandan so ` ng palitra tozalanib qo ` yilishi kerak. Palitra shpatel’ bilan tozalanib, latta bilan artiladi. Qotib qolgan b o ` y o q l ar n i e h t i y o t k or l i k b i l a n p a l i t r a n i q i r m a s d a n tozalash kerak. Agarda qotib qolgan bo`yoqni pichoq

www.arxiv.uz yoki shpatel’ bilan tozalash qiyin bo`lsa, bo`yoqlarni qizdirib eritish kerak. Buning uchun palitraga kerosin yoki №2 R a z b a v i t e l ’ s h i m d i r i l g a n q o g ` o z n i q o ` y i b y o q i l a d i . Qizdirilgan bo ` yoq erib oson tozalanadi. S h uningdek , palitralar oshisha va polietilendan h am tayyorlanadi. Palitralar quyidagacha o ` lchamda bo ` ladi. (pem-da): 497x373, 374x252, 376x228, 376x227, 163x169. Rangtasvir uchun grunt tayyorlash. Grunt xolstning asosi va to`kilgan iplari orasidagi teshiklarni berkitadi, uning sirtini bir xil qilib, unga kerakli rangni beradi. G r u n t x o l s t n i b o ` y o q , b o g ` l o v c h i l a r v a e r i t k i c h l a r n i surib olishini oldini oladi. U xolst sirtiga yuqori adgeziyalik xususiyatini, ya’ni bo`yoqlarni tutib qolish x u s u s i y a t i n i b e r a d i . S i f a t i g a k o ` r a x o l s t y u m s h o q v a elastik bo`lishi kerak. Xolst rulon qilib o ` ralganda sinmasligi kerak. Grunt sirti biroz g ` adir-budir bo ` lishi kerak. Grunt b e r i l g a n i d a n s o ` n g x o l s t o ` z i n i n g f a k t u r a s i n i yo ` qatmasligi kerak. Xolst uzoq muddat saqlanganda sar g` aymasl igi va qor aymasl igi kerak. (Xolst qor ong`i joyda saqlansa sarg`ayadi.) Xolstni y elimlash. P o dr a m n i k k a t o r t i l g a n x o l s t g r u n t l a s h d a n o l d i n t exni k j el at i nni ng 15% l i er i t m asi yoki bal i q yel i m i b i l a n y e l i m l a n a d i . X o l s t i k k i m a r t a y e l i m l a n a d i . B i r i n c h i s i d a x o l s t a s o s i n i n g i p l a r i o r a s i d a g i t es hi kl ar ni be r ki t i sh u ch un qu yu q v a so vu q ye l i m bi l a n elimlanadi. Bu y elimni y etik cho ` tka bilan surtiladi. Y e l i m n i n g o r t i q c h a s i m e t a l l c h i z g ` i c h b i l a n s i d i r i b olinadi. Buning uchun chizg i ch o ` tkir burchak ostida ushlanib xolst ustida yurgiziladi. Bunda ortiqcha y elimlar olinishi bilan birga, xolstni teshiklari ma h kam berkiladi. Oradan 12-15 soat o ` tganidan keyin, qurigan xolstning usti penza yoki jilvir qog ` oz bilan tekislanadi. Ikkinchi yelimlashda ham xuddi shu yelim suyuq holda ishlatiladi. Bu yelimni suyultirish uchun suv vannasidan foydalaniladi. Xolstni turiga qarab ikki yoki

www.arxiv.uz uch marta yelimlanadi. Har bir qatlamni surtish uchun oradan 12 - 15 soatcha vaqt o`tib, xolst qurishi kerak. Xolst uchun emul’siyali grunt tayyorlash. H ozirgi davrda dastgoxli rangtasvir uchun emul’sion gr unt ishlatiladi. Grunt tarkibi ruxli oq bo`yoq qo`shilgan y elim moyli emul’siadan iborat bo`ladi. Gruntning plastikligini oshirish uchun glitserin yoki o ` simlik moyi qo ` shiladi. Gruntda motor h osil bo ` lishini oldini olish uchun pentoxlorfenol i at natriy antiseptik sifatida ishlatiladi. Yuqori dispersli yelim moyli emul’siya olishni tezlashtirish uchun OP-7 emul’gatori ishlatiladi. Emul’gator sifatida suvda eritilgan tuxum sarig ` idan h am foydalanish mumkin. Odatda h ar 10 gr quruq y elimga 2- 3 ta tuxum sarig ` i qo ` shiladi. Emul’siyali grunt tayyorlash uchun yelimni oldindan suvga solib qo`yiladi, keyin uni 60-70° temperaturada suv vannasida qaynatiladi. Bir vaqtning o`zida ozroq suvga ruxli oq bo`yoq solib namlanadi. Bu oq bo`yoqni emul’siyaga solganda bir joyga to ` planib qolishini oldini oladi. Issiq suvda suyultirilib, tayyorlangan yelimga yuqori sifatli zig`ir olifasi qo`shiladi. Olifni qo`shilganda y elimli suv to`xtamasdan aralashtirilib turiladi. Olif oz-ozdan qo`shiladi, aralashma qo`lda aralashtirilsa sifatli em ul ’ si ya o l i sh q i y i n , s hu ni ng u ch un ha m e m u l ’ g at or qo`shilsa sifatli emul’siya olish mumkin. Rangli grunt. Gruntning rangi kartinaning koloritiga juda katta t a ’ s i r q i l a d i . S h u b i l a n b i r g a b o ` y o q l a r n i o p t i k aralashtirishda h al qiluvchi rol’ o ` ynaydi. Tonli grunt olish uchun kerakli pigment yoki pinenda eritilgan moy bo ` yoq qo ` shish mumkin. Rangli yoki tonli gruntga qo`yilgan b o ` y o q l a r r a n g t a s v i r g a c h u q u r l i k , t a a s s u r o t l i l i k v a to`yinganlik baxsh etadi. Rangtasvir amaliyotida rassom oq, yorqin-kulrang, qizil, jigarrang, to ` q - jigarrang va boshqa rangli va tonli gruntlardan foydalanadilar. Oq grunt yorug ` likni to ` liq aks e t t i r a di v a b o ` yo ql ar n i i n t e ns i v l i gi ni o sh i r ad i . T o ` q r a n g l i g r u n t l a r y u q o r i , q u y u q q a t l a m n i q u y g a n d a chuqurl i kni ber a ol adi . Ko ` pi ncha r angl i yoki tonl i gruntlarning ba’zi bir joylari umuman chizilmasdan

www.arxiv.uz qoldiri ladi yoki shaff of ranglar bil an qoplanadi . Rembrandt kulrang jilva beruvchi qora gruntda, Rubens qizil-jigarrang va umbra rangli, Levitskiy esa neytral yashil, Borovikovskiy neytral kulrang gruntdan, Bryullov esa yorqin-jigarrang. Aleksandr Ivanov esa yorqin oxra rangli gruntdan, Repin esa oq gruntdan foydalangan xolda kartinalar yaratgan. Karton uchun emul’sion grunt. Karton oldin ikkala tomondan texnik jelatin yoki sifatli duradgorlik y elimi bilan y elimlanadi. Karton 4- 5% li issiq y elim eritmasi bilan y elimlanadi. Ye lim surtishdan oldin karton fanera yoki podramnikka mixlar bilan maxkamlanadi. Ye lim keng cho ` tka bilan surtiladi. K a r t o n n i n g b i r t o m o n i q u r i g a n i d a n s o ` n g , i k k i n c h i tomoniga h am elim surkaladi. Ye lim q uriganidan so ` ng, emul’sion grunt beriladi. Tonli grunt olish uchun unga pigment qo ` shish mumkin. Masalan; yorqin oxra, qizil oxra va boshqalar. Karton uchun emul’sion grunt tayyorlash B i r o z s u v g a o l d i n d a n r u x l i o q b o ` y o q y o k i b o ` r v a pigment yaxshilab aralashtiriladi (pigment rangli grunt olish uchun aralashtiriladi). Oldindan tayyorlangan yelim suvda eritiladi, keyin bu eritmaga olif qo`shiladi va yelimli suv bilan yaxshilab aralashtiriladi. Olingan emul’siyaga suvda eritilgan oq bo`yoq yoki bo`r qo`shiladi va suyuqlik yaxshilab aralashtiriladi. Tayyorlangan aralashma qizdiriladi va oq b o ` y o q y o k i b o ` r y e l i m b i l a n t e n g a r a l a s h i s h i u c h u n aralashtiriladi. S h u n i e s d a t u t i s h l o z i m k i , o q b o ` y o q o ` r n i g a b o ` r ishlatilsa emul’sion gruntga xos bo`lgan xususiyat so`ruvchanlikni kuchaytiradi. Bunda bo`yoqlardagi moyni surib olib, bo`yoqlarning mustahkamligini kamaytiradi, bog`lovchisini yo`qotgan moy bo`yoqning rangi xiralashadi. Kartonga emul’siyali grunt 2-3 martadan quritib su r k al ad i . K ar t on os i b qo` yi l g an h ol da q ur i t i l s a, h amma yog ` i teng quriydi. Xolstni podramnikka tortish. Gruntlangan xolstni podramnikka tortishda uni namlamaslik kerak, chunki u

www.arxiv.uz quriganidan so`ng mayda y o r i q l a r h o s i l q i l i b , b o ` y o q l a r n i n g b o g ` l o v c h i l a r i n i shimadi, bu esa bo`yoqlarning rangsizlanishigagina emas, balki ularni mustahkamligiga ham ta’sir qiladi. Gruntlangan yoki toza xolst oldiniga podramnikni burchaklarga vaqtinchalik mix bilan qoqib chiqiladi, keyin xolstning o`rta qismidagi iplari podramnikka parallel holga kelganidan so`ng qoqib chiqiladi. S h undan keyin mixlar podramnikni o ` rtasidan tortib o` ng va chap tomonga qarab tortib chiqiladi. X o l s t m a h k a m l a n g a n d a n s o ` n g p o d r a m n i k n i burchaklaridagi mixlar sug ` irib tashlanadi. Xolstni podramnikka tortish uchun maxsus qisqichlardan foydalaniladi. Xolstni qoqishda kichik va o`rtacha podramniklarga mixlarning oralig`i 3-4 sm dan, kattalari uchun esa 6-8 sm dan qo`yiladi. Xolst konussimon mixlarda qoqiladi. Retseptlar. 1.B o` rli grunt. Bir qism bo`r Bir qism titanli yoki ruxli oq bo`yoq Bir qism y elim (iliq suvda eritiladi .) 2. Y a rim bo`rli grunt. Bir qism b o` r Bir qism ru x li yoki titanli oq bo ` yoq Bir qism suvda eritilgan y elim. Bir qism ilik suv. Zig `i r moyli 1 / 2 qism i lak. 3. Moyli grunt . Bir qism bo`r Bir qism ruxli yoki titanli oq bo`yoq. Ikki suvda eritilgan bir qism bo’r. Zig ` ir moyli lak.1-1,5 qism. 4. Sun’iy smola yoki dispersli grunt. Bir qism bo’r Bir qism titanli oq bo`yoq .(Ruxli oq bo`yoq ishlatish mumkin emas) Sun’iy smola yoki dispers materiali (binder) dan iborat bo ` lgan bir qism

www.arxiv.uz bog ` lovchi vosita. Ikki qism suv. 1. Emul’sion grunt. Jelatin echimi -1 Zig `i r moyi -2 Q uru q belila yoki b o` r -5 Fenol (antiseptik) -0,02 Suv - 20 Yelimlar Yelimlar yelimli bo`yoqlar tayyorlashda pigmentlarning b o g ` l o v c h i s i v a b o s h q a n a r s a l a r n i y e l i m l a s h u c h u n ishlatiladi. Y e l i m l a r u c h g u r u h g a b o ` l i n a d i : h a y v o n l a r d a n , o ` simliklardan olingan va sinteti k y elimlar. H ayvonlardan olingan y elimlarga kollagen (glyutin), kazein va al’bumin y elimlar kiradi. Kol l agen yel i m l ar t ayyor l anadi gan xom ashyoga qar ab s uy ak l i , ba l i qd an o l i ng an v a t er i y el i m l ar b o ` l a di . O`simliklardan tayyorlangan yelimlar guruhiga bir qancha dukkakli o`simliklar urug`larining oqsillardan, kraxmal y elim tsellyuloza efiridan tayyorlangan yelimlar kiradi. Sintetik y elimlar guruhiga sintetik, kondensatsiyalangan va polimerizatsiyalangan smolalarning eritmalardan tayyorlangan yelimlar kiradi. Bulardan eng ko`p tarqalganlari: perxlorvinil, epoksid, kauchukli, pentrotsellyulozali, polivinilatsetat va boshqalardir. Hayvonlardan olingan yelimlar. Suyak y elimi Suyak y elimi h ayvonlarning suyaklaridan tayyorlanadi. U l a r n i t o z a l a b , m a y d a l a b , y o g ` s i z l a n t i r i b , m i n e r a l tuzlarini yo`qotish uchun sulfat kislota eritmasida qayta ishlanadi va maxsus apparatda qaynatiladi. Natijada suyaklardagi kollogenlar glyutinlarga aylanadi. S u y a k y e l i m i q u r u q p l i t k a h o l i d a e n i g a 8 0 - 1 5 0 m m , q a l i n l i g i 1 0 - 1 6 m m g a c h a b o ` l a d i . Y e l i m n i n g q u r u q , qattiq, yaltiroq sirti to`q sariqdan, to ` q jigarranggacha bo ` ladi. Namligi - 17%.

www.arxiv.uz Qur uq yeli mni suyuq hol ga kelt iri sh uchun pl it kalar mayda bo`laklarga bo`linadi va 24 soat davomida sovuq suvga solib qo`yiladi, keyin 40-50 minut davomida suvli vannada qaynatiladi, oxirgi 20 minutda 60° temperatura saqlanadi. Qaynatish jarayonida yelim tinimsiz aralashtiriladi. Ta y yor bo`lgan yelimga antiseptik qo ` shiladi: Antиsept i k old i ndan suvda er i t i lad i . Yelim 5-6 0 temperaturada 7 kungacha saqlanishi mumkin. Mezdra yelimi. Mezdra yelimi mezdradan (ishlov berilmagan terining ichki tomoni) shuningdek terи bo`laklardan tayyorlanadи. Xom ashyo ohak sutidan, keyin esa tuzli eritma va sulfat kislotasida ishlov ber i lad i . Mezdradan yuqori sifatli yelim olish uchun uni 10 0 -90 0 temperaturada qaynatiladi. Quruq mezdra yelimi plitka, ushatilgan va maydalangan ko`rinishda bo`ilиb, rangli yorqin-sariqdan, to`q-jigarrangacha bo`ladi. Bu yelim ham xuddi suyak yelimi kabi tayyorlanadi. Issiq yelimdan achigan hid kelmasligi kerak. Jelatin yelimi Texnik jelatin emul’siyali gruntlar tayyorlashda xolstlarno gruntlash, shuningdek qog`ozlarni yelimlashda foydalaniladi. Texnik jelatin toza glyutindan tashkil topgan. Suyak va mezdra yelimidan farqli ravishda uni maxsus xom-ashyolar: hayvonlarning shoxi, tugmasimon suyak, peshona suyaklaridan olinadi. Jelatinning quyidagicha turlari ishlab chiqariladi: iste’mol uchun, fotografik, texnik jelatin. Rangtasvirda foto jelatin va texnik jelatindan foidalaniladi. Jelatin yelimi tayyorlash uchun quruq texnik jelatinni ozroq suvga bir soatcha qo`yiladi. Keyin yelim 60-70 0 temperaturadagi suvli vannada qizdiriladi. Emul’sion grunt uchun 12-15%l и yelim eritmasidan foydalaniladi. Plastikligini oshirish uchun 0,2-0,3% glitserin aralashtiriladi. Baliq yelimi. Kollagen yelimlar qatoriga baliq yelimi ham kiradi. Unga xom ashyo sifatida

www.arxiv.uz osyotrsimon baliqlarning suzgich sharlari ishlatiladi; past sortli yelimlar baliqning boshi v a s u y a k l a r d a n t a y y o r l a n a d i . B a l i q n i n g s u z g i c h s h a r i b u t u n l i g i c h a t o ` l i q k o l l a g e n d a n t a s h k i l t o p g a n . B a l i q y elimi olish uchun suzgich shar bir necha soat davomida 15- 16% li tuz eritmasida saqlanadi, toza suvda yuvilib, ochiq havoda quritiladi keyin shardan chetki qatlam sidirib olinadi va ichki qatlam yelim uchun ishlatiladi, suyuq yelim tayyorlash uchun, quruq yelim 24 soat davomida sovuq suvda saqlanadi. Suvga bo`ktirilgan yelim yumshaydi, va uni suvli v a n n a d a q a y n a t i l a d i , k e y i n u n i d o k a d a n o ` t k a z i l i b antiseptik qo`shiladi. Baliq yelimi emul’siyali grunt tayyorlashda va kartinalarni ta`mirlashda ishlatiladi. E m ul ’ si ya l i gr u nt t ay yor l a sh uc hu n y el i m n i n g 12- 15 % l i eritmasi olinadi. Kazein y elimi Kazein hayvonlar suti tarkibidagi oqsil birikma hisoblanadi. Sigir su t ida kazein 3,5%gacha b o` ladi. Kazein yog`sizlantirilgan sutdan olinadi. Kazein yaxshilab aralashtirilib, siqiladi va 80° temperaturadan yuqori bo`lmagan h olatda quritiladi. Yelim t a y y o r l a s h u c h u n i s h l a b c h i q i l a d i g a n k a z e i n k u k u n i t a r k i b i d a k a n i f o l , s u y u q s h i s h a v a a n t i s e p t i k b o ` l a d i . K u k u n s u v g a s o l i n i b , b i r x i l m a s s a h o s i l b o ` l g u n c h a yaxshilab aralashtiriladi. Buning uchun bir h ajm kukunga, ikki h ajm suv solib aralashtiriladi. O` simliklardan olinadigan y elimlar . Kraxmal va undan olinadigan y elim . K raxmalni ozroq miqdordagi sovuq suv bilan yaxshilab aralashtiriladi. Keyin aralashtirib turib ustiga qaynoq s u v q u y i l a d i v a h o s i l b o ` l g a n k l e y s t e r b i r x i l m a s s a hosi l bo` l guncha qi zdi ri l adi . Kl eyst er i zat si yal ash har turdagi kraxmalda turlicha bo`ladi. Kartoshka kraxmalida 65°, bug`doy kraxmalida 70° guruch kraxmalida 80° bo’ladi. Un va jelatindan tayyorlanadigan y elim Tarkibi: Bug ` doy uni — 400g Texnik jelatin — 50g

www.arxiv.uz Glitserin -— 80g Alyumokaliy — 30 g Formalin — 40g Spirt (rektifikat) — 20g Suv - 6 l A n t i s e p t i k s i f a t i d a ( f o r m a l i n ) k a m f o r a y o k i kamfora spirtni k o` shish mumkin. Yelim emal yoki alyumin idishda qaynatiladi. Un bir joyga to`planib yopishiib qolmasligi uchun oz miqdordagi sovuq suvda eritiladi, keyin issiq suv solib suvni vannaga qo`yiladi va asta- s e k i n q a y n a t i l a d i . S h u n d a n k e y i n k l e y s t e r g a s u v d a e r i t i l g a n a c h i t q i l a r q o ` s h i l a d i i k k i q a v a t d o k a d a n o`tkaziladi va jelatin qo ` shiladi. Kleyster soviganidan s o ` n g u n g a s p i r t v a g l i t s e r i n q o ` s h i b , y a x s h i l a b aralashtiriladi. Sintetik y elimlar Polivinilatsetat (PVA) y elimi PVA polivinilatsetat emul’siyasi asosida tayyorlanadi. U quyidagi komponentlardan tarkib topadi (m.g): I II Polivinilatsetat 45 55 Dibutilftalat 5 5 Suv 50 40 PVA y elimining asosi sifatida suvli noplastik e mul’siyasi qo ` llaniladi. PVA yelimidan yog`och, qog`oz, karton, paxtadan tayyorlangan matolarni, shuningdek gazlamalarni yog`och, shisha va metallni yog`och bilan y elimlashda qo`llaniladi. Ye limni tozalangan sirtga ingichka qatlam qilib suriladi va detallarni biriktirishdan oldin 3 minut ochiq qoldiriladi. Y e l i m l a n a y o t g a n s i r t l a r k a t t a b o s i m o s t i d a biriktiriladi. Ye limlash temperaturasi 15 -30° bo ` ladi. Polivinilatsetat emul’siyasi Polivinilatsetat suv emul’siyasi vinilatsetatning emul’yator va initsiator

www.arxiv.uz ishtirokidagi suv muhitida p o l i m e r z a t s i y a l a n g a n m a h s u l o t i h i s o b l a n a d i . B u emul’siyadan, rang tasvir uchun gruntlar tayyorlashda foydalaniladi. Emul’siya qog`ozlarni, yog`och, shisha, mato, keramika, metall fol’galarni yelimlash uchun ishlatiladi. Palivinilattsetat emul’siyasini ingichga qatlam qilib t o z a l a n g a n s i r t i g a s u r t i l a d i . O c h i q h o l d a 5 m i n u t saqlanadi. Ye limlanayotgan sirtlar bosim ostida biriktiriladi. Ye limlash temperaturasi 15-30° qog ` oz, karton, teri ikki soatda, yog ` och, keramika, shisha-4 soatda yopishadi. BF-2 y elimi B F - 2 y e l i m i f e n o l o f o r m a l ’ d e g i d s m o l a s i n i n g spirtdagi eritmasi va polivinilbutirol bilan birga 1:1 nisbatidan iborat BF-2 yelimi bilan metall, plastmassa (fenoplast; aminaplast, polistirol, penoplast), yog`och, fanera, teri, qog`oz, karton va boshqalar yelimlanadi. Yelim yelimlanayotgan sirtga ing i chka qatlam qilib surtilib, ochiq h olda 2-3 minut tutib turiladi. Ye limlanayotgan detallar bosim ostida biriktiriladi. Ye limlash temperaturasi. 15 - 30°. ED-5 va ED-6 epoksid y elimi Epoksid y elimi eposid simolasi asosida-ikki atomli fenolning epixlorgidrinning polikoidensatsiyalangan maxsuloti asosida ishlanadi. Oddiy temperaturada epoksid smolasi kahrabo-sariq rangli yuqori yopishqoqlikka ega b o ` l g a n s u y u q l i k d a n i b o r a t b o ` l a d i . B u s m o l a l a r o ` t a yopishqoq bo ` lganligidan uni atseton, spirt va boshqalar b i l a n e r i t i s h g a t o ` g ’ r i k e l a d i . T o ` l d i r u v c h i s i f a t i d a epoksid y elimiga sement, kvarts qumi, kaolin, talk, ru x o k s i d i , a s b e s t u n i , a l y u m i n , m i s , t e m i r k u k u n i ishlatiladi. Epoks i d y elim tarkibi ED-5 va ED-6 Epoksid smola —100

www.arxiv.uz Polietilenpoliamin — 10 Dibutilftalat — 15 Suyuq y elim tarkibi Epoksid smola —- 100 Polietilenpoliamin — 10 Dibutilftalat —20 Spirt (rektifikat) — 30-50

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1. Ensiklopediya xudojnika. Izdatel’stvo «Vneshsigma» 2000. 2. N.V.Odnoralov «Materiali v izobrazitel’nom iskusstve».M- 1983. 3. Avtorskiy kollektiv. «Shkola izobrazitel’nogo iskusstva» M- 1989. 4. P.Koshel’. Ensiklopedicheskiy slovar’ shkolnika. Iskusstvo.M - 2000. 5. N.M.Sokol’nikova «Izobrazitel’noe iskussdvo i metodika 6. y ego prepodavaniya v nachalnoy shkole». M.«ASAOEM1A»-1999. 7. O.I. Nesterenko «Kratkaya entsiklopediya Dizayna» 1994. 8. N.V.Odnoralov «Materiali, instrumenti i oborudovanie v izobrazitelnom iskusstve». Izd. «Prosveshenie» 1988. 9. X.Egamov «Bo ` yoqlar bilan ishlash» T-1987 y. 10. M.N. Makarova «Perspektiva» M - 1989. 11. M.Nabi y ev, B.Azimova «Rasm chizishni o ` rgatish metodikasi» T . 1976.

O'xshashlar

Moybo`yoq rangtasvirining asoslari

Portrеt rangtasviri va kompozitsiya masalalari

Rospis uslubidagi bajarilgan mahobatli rangtasvir kompozitsiyasi bo`lagini ashyoda ishlash

Moyli bo`yoqlarning rangtasvirda qo`llanilishi va turli texnikasi

Rang Gammasp. Rangtasvirlarda fazoviy xolatlarni aks ettprish. Rang uyg`unligi (kolorit) qonuniyatlari.` rangtasvirning yaxlitligi