Shvetsiya muzeylari - Tarix - Referatlar

Shvetsiya muzeylari

Yuklangan vaqt:

06.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

31.26953125 KB

Ko'chirib olish

Shvetsiya muzeylari Reja: 1. Shvetsiya davlat tarixi. 2. Shvetsiyada muzeylar ahamiyati. 3. Ochiq osmon ostidagi muzeylar. 4. Shvetsiya Davlat Milliy muzeyi.

Shvetsiya Qirolligi – shimoliy Yevropadagi, skandinaviyayarim orolida joylashgan davlat hisiblanadi. Mamlakat, g’arbda – Norvegiya, shimoliy-sharqda – Finlandiya va janubiy-g’arbda Daniya mamlakatlari bilan chegaradoshdir. Shvetsiya – botnik ko’rfazi va Boltiq dengizi suvlari yuvib turadi. Mamlakatning g’arbiy qismidagi skandinav tog’ tizmalari shvetsiyani norvegiyadan ajratib turadi. shimoliy tog’li hududlarda – subarktik iqlim hukmron. Mamlakatning bir qismi shimoliy qutb aylanasi ortida joylashgan. shvetsiya tarkibiga Boltiq dengizidagi ikki yirik orol – Gotland va eland kiradi. Mamlakat iqlimi mo’tadil. Shvetsiya 21 okruglarga bo’linadi, ularning har biri boshida hukumat tomonidan tayinlanadigan boshqaruv turadi. har bir lenda, shuningdek, mahalliy boshqaruv organlarida, mahalliy aholi tomonidan saylanadigan – landstinglar turadi. har bir len, o’z navbatida, kommunalarga bo’linadi. Asosiy etnik guruhlar: shvedlar – 90 %, finlar taxminan – 3 % ni tashkil etadi. shvetsiya aholisining asosiy qismi 2000-yilda davlatdan chetlashtirilgan – lyuteran diniga ibodat qilishadi. Mamlakatda, shuningdek, kotoliklar, provaslavlar va baptistlar mavjud. Davlat tili – shved tili hisoblanadi. Shvetsiya – konstitutsion monarxiya boshqaruvidagi davlatdir. Davlat boshlig’i – qirol hisoblanadi, ammo qirol hokimiyati azalazaldan vakillik va marosim vazifalarida cheklangandir. hokimiyat, parlament (Riksdag) tomonidan saylangan Bosh vazir boshchiligidagi hukumat tomonidan boshqariladi. Mamlakatning eng obro’-e’tiborli partiyasi – sotsial-demokratik ishchilar partiyasi hisoblanadi. shvetsiya – Yevropa Ittifoqi va shengen bitimi a’zosi. Shvetsiya – yuqori rivojlangan industrial mamlakat hisoblanadi. Iqtisodiyotning asosiy manbalari: o’rmon sanoati, gidroenergiya va temir rudasi qazib olish hisoblanadi. Mamlakatda metallar va mineral yoqilg’ilar qazib olinadi. sanoatda: mashinasozlik, elektronika va kimyo sanoati ishlab chiqarish tarmog’i rivojlangan. Qishloq xo’jaligida asosiy e’tibor: chorvachilik va texnik donli mahsulotlar o’stirishga qaratilgan. Mamlakatda yirik dengiz floti mavjud. eksport uchun: mashina va uskunalar, kimyo mahsuloti va metallar yetkazib beriladi. Import orqali esa: mashinalar, neft va neft mahsulotlari, kimyoviy moddalar,

avtomobil, oziq-ovqat mahsulotlari, kiyim-kechak olib kiriladi. Asosiy savdo hamkorlari: Germaniya, Buyuk Britaniya, AQsh va norvegiya. Eramizning V–VI asrlaridan boshlab shvetsiya davlati Rim imperiyasi bilan aloqalarni kengaytirib yubordi. Taxminan 800-yillarda Melaren ko’lida ilk shvetsiya davlati Birka shahri vujudga kelib, tez orada Boltiq dengizidagi eng yirik savdo markaziga aylandi. Mana shu yerdan vikinglarning yurushlari boshlandi. 1240-yili shvetsiyaliklar o’z flotini Neva bo’ylab eski Ladoga va novgorod shaharlarini bosib olish uchun jo’natadi, ammo Aleksandr nevskiy qo’shini tomonidan tor-mor etadi. XIII asrning oxirlariga kelib, Shvetsiya davlati o’ziga fin yerlarini bo’ysundirib oldi. XVI – XVII asrlarda shvetsiya harbiy siyosiy faoliyat olib bordi. Pyotr I qo’shinlari tomonida shvetsiya harbiylarining Poltavadagi jangda butkul tor-mor etilish 1700 — 1721-yillardagi shimoliy urush-da mag’lubiyatga uchrashi tufayli shvetsiya Germaniya yerlaridan ayrilib, o’zining Boltiq viloyatlari, G’arbiy kareliya shu jumladan, Viborg qal’asini Rossiyaga berib yubordi. shvetsiya va Rossiya o’rtasidagi Fin jangi (1808 — 1809-yillar) shvetsiya qo’shinining butkul mag’lubiyati bilan yakunlandi. shvetsiya davlati Birinchi Jahon urushi davrida betarafligini saqlab turdi. Ikkinchi Jahon urushida ham Shvetsiya o’zining betarafligini saqlab, harbiy harakatlarga qo’shilmadi. Berlin devori qulagandan so’ng shvetsiyaning to’la mustaqilligi qayta ko’tib chiqilib, hukumat Yevropa Ittifoqiga kirish xohishini bildirdi. 1995-yili shvetsiya Yevropa Ittifoqi a’zosiga aylandi. Ochiq osmon ostidagi muzeylar. XIX oxirida Yevropa muzeylarning yangicha turlarining paydo bo’lishi bilan mashhur bo’lgan, bu konsepsiya keyingi yuz yillik muzeyshunoslik g’oyalarining rivojlanishini belgilab berdi. Yangi muassasa “oChIQ osMon osTIDAGI MUZeY” nomini oldi. Bunga shved tilshunos-etnografi Artut Xaselius (1833-1901) asos soldi. U 1870-yillarda mamlakatning qishloq hududlari bo’ylab sayohat qilib, lekin sanoatlashish va shaharlashish oqibatidagi xalqaro va mahalliy g’amgin holatlarni ko’rdi: eski fermer xo’jaliklari inqirozga keldi, xalq amaliy

san’ati va hunarmandchiligi so’na boshladi, milliy kiyimlar muomaladan chiqdi, xalq amaliy san’ati – folklori, musiqa, raqslari yo’qolib ketish xavfiga uchradi. Qishloq aholisning shaharga ko’chishi ulardagi ko’p asrlik an’analarni yo’q bo’lishiga olib keldi, jamiyatning zamonaviylashishga intilishi esa evropa shaharlaridagi bir xil hayot tarzini o’sishiga zamin yaratadi. Bu holatlarda aynan milliy madaniyat qishloq an’analari bilan umumlashib ifodalana boshladi, o’sha paytlardagi an’ananing yo’qolib ketish hissi aniqlashib bordi. so’nib borayotgan madaniyatga qiziqish va yo’qolib ketmasligiga g’amxo’rlik skandinaviyada shaxsiy yog’och qurilmalar to’plami, xo’jalik qurilmalari, xalq san’ati namunalarini saqlanib qolishiga olib keldi. kolleksionerlar ichida 1870-yillarda shvetsiyaning turli jarayonlarida xalq uylari va kostyumlari inter’erilarini namoyish qilgan, madaniy amaliy san’at buyumlari kolleksioneri Artur Xaselius bo’lgan. Bularning ichida shimoliy muzey tarkibiga kiruvchi, 1873- yilda stokgolm-ning mahalliy uylaridan birida ochilgan “Skandinaviya etnografik to’plami” bo’ldi. Yo’qolib borayotgan shved madaniyatini saqlab qolishga intilish yo’lida Artur Xaselius muzey eksponatlariga ko’proq uy qurilish interyerlarini, ularning holatini uzoq namoyon qildi, hayvon siymolaridan ko’cha namoyishlari (san’at namunalari), xalq kastyumlari manikenlari va teatr dekoratsiyalar ko’rinishidagi peyzajlar yaratdi. Lekin muzey istalgan amaliy san’at muhitini to’liq ko’rsatib bermasdi va Artur Xaselius noananaviy qarorga keldi 1 . 1891-yil oktabrida noodatiy nom olgan SKANSEN yangi muzeyining tantanali ochilish marosimi bo’ldi. Gap shundaki, Artut Xaselius o’zini rejalarini amalga oshirish uchun stokgolmdagi Dyugarden orolidagi adirni tanladi. XVII asrda bu yerda himoyani mustahkamlash uchun okoplar qazilgan (okop — urush vaqtida soldatlarni panadan turib himoya qilish uchun chuqur), Skansen — shved tilidan olingan okop (chuqur) degan ma’noni bildiradi. shuning uchun bu shu muzey nomiga aylandi, keyinchalik esa barcha ochiq osmon ostidagi muzeylarga namuna bo’ldi. 1886 — 1891-yillar boshida 1,5 gektar bo’lgan, bo’lajak skansen hududiga mamlakatning hududlaridan uylar va fermer xo’jaliklarini olib kelishdi, 1 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 885 б .

dehqon hovlisida uy sigiri o’z o’rnini egalladi, “Zoopark” (zoologik bog’) da esa yovvoyi hayvonlar, qadimdan ovchilik nishoni bo’lgan — ayiq, bug’u, silovsin joy oldi. Artur Xaselius keltirilgan uy-joylar atrofida tabiiy o’simliklar muhitini yaratishni rejalashtirdi va uning konsepsiyasiga muvofiq o’simliklar dunyosi mahalliy yer tarkibi bilan birlashib, uyg’unlashishi kerak edi. hamma narsadan ko’proq Artur Xaseliusni ota urug’-qishloq jamiyatining odamlari, ularning kundalik ishlari, bayramlari, san’ati va turli xil an’analarini ko’rsatish g’oyasi qiziqtirar edi. shuning sababli ekspozitsiyalarni jonlantirish uchun uylarda hunarmandchilik, shudgor, uy hayvonlari bilan shug’ullanuvchi odamlar paydo bo’ldi. Maxsus jihozlangan joylarda muzeyga kelgan muhlislar ko’z o’ngida metalldan, shishadan, loydan badiiy buyumlar yasalardi. Bu muzeyga unutilgan muhitning nusxasini namoyon qildi. Skansen xalq milliy raqsi, musiqasi, xalq og’zaki ijodi, an’anaviy tantanalar va xaql bayramlari o’tkaziladigan mashhur joyga aylandi 2 . Shubhasiz, birinchi ochilgan ochiq osmon ostidagi muzey XIX asr ikkinchi yarmidagi xalq madaniyati va bu madaniyatni saqlashga bo’lgan intilishini namoyon qilgan birinchi paydo bo’lgan muzey bo’ldi. shu bilan bir qatorda, bu muzeyshunoslik sohasidagi yangi tendensiyaga asos soldi. Muzeyshunoslik sohasida yodgorliklargina emas balki, uning boshqa obyektlar bilan tarkibiy aloqalari, tarixiy muhitni har xil bosqichlar bo’yicha to’liq tiklash yo’lga qo’yildi. Muzey ishidagi amaliy va nazariy yondoshish bosqichma-bosqich davom etdi. Ochiq osmon ostidagi muzeyda etnografik ekspozitsiyalarni yaratish g’oyasini birinchi bo’lib 1790-yilda Daniyada yashovchi shvetsariya yozuvchisi Charls Bonstetten ilgari surgan. U Fredensberg qal’asidagi mamlakatning turli hududlaridagi kostyumlar manikenlarini ko’rib, hayratlanib shunday yozgan: “Bularni ko’rib menga shunday fikr keldiki: dengiz bo’yidagi qayrag’ochli o’rmonda ingliz bog’ini yaratib, u yerga Lapland uylari va Farer orollaridagi qamish kulbalar, islandiyaliklarning yamyashil uylari va bu xalqlarning mehnat qurollari va uy jihozlari bilan qoplangan ko’rinishi keldi. O’rmondagi so’qmoq 2 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 890 б .

meni island uyiga, so’ngra fin kulbasiga tez eltib boradi. Obyektlarni bunday joylashtirish ko’p qulayliklarni keltirgan bo’lardi”. Agar XIX asrning birinchi yarmida etnografik materiallar muzeylarda o’z- o’zicha namoyon qilingan bo’lsa, yuz yillikning uchinchi qismida amaliy “jonlanish”, ya’ni milliy libosdagi manikenlar ekspozitsiyalari yetarlicha keng tarqaldi. o’z navbatida, ekspozitsion g’oyalarning rivojlanishi, milliy va xalqaro ko’rgazmalar tashkil bo’lishiga olib keldi. 1867-yildagi keng xalqaro rezonansga ega bo’lgan Moskvadagi etnografik ko’rgazmada san’at, mehnat qurollari, ro’zg’or buyumlari va xo’jalik liboslarini — xalq arxitektura namunalarini kompleks usulida ko’rsatish qo’llandi. Bu ko’rgazmada har bir xalq o’zining milliy ro’zg’or buyumlarini manikenlar yordamida namoyish etishdi. 1878-yilda Parijdagi butunjahon ko’rgazmasida bir qancha yog’och uylar va ulardagi interyer ko’rinishidagi xonalar, xonalarda esa insonlarning hayotini ifodalovchi milliy libosdagi manikenlar va ro’zg’or buyumlari namoyish qilindi. hattoki, ba’zi bir xalqaro ko’rgazmalarda huddi tirik eksponat ko’rinishidagi har xil mehnatlar bilan shug’ullanayotgan insonlarni ko’rish mumkin edi. shunday qilib, 1870 — 1880- yillardagi ekspozitsion amaliyot ochiq osmon ostidagi muzey konsepsiyasining rivoji va masshtabli interyerlar yaratish uchun muhim rol o’ynadi. Lekin birinchi bo’lib o’sha vaqtdagi muzeyshunoslikka aniq va to’liq g’oyalarni kiritgan Artur Xaselius bo’lib qoldi. U tomondan asos solingan yangi muzey konsepsiyasi norvegi-ya, Finlandiya, Daniya, shimoliy Germaniya va niderlandiyada tezda o’z o’rnini topdi. 1901-yilda kopengagen quyisidagi parkda Zorgenfri muzeyi, 1902-yilda Oslo atrofidagi Bigdoy yarim orolida, 1904-yilda Lillexammerda (norvegiya), 1912- yilda Arnemida (niderlandiya), 1913-yilda kenningsbergda muzeylar ochilgan. Birinchi Jahon urushi tugagunga qadar shimoliy Yevropa davlatlarida 104 ta ochiq osmon ostidagi muzeylar paydo bo’ldi. Xalq arxitekturasi va turmush namunalarini ko’chirib o’tish g’oyasi va uni saqlab qolish uchun qilingan harakatlar jonlandi va bu paydo bo’lgan yodgorliklarni o’z joyida asrashga turtki berdi. Skansen (ko’chirilgan obyektlardan yaratilgan muzey) bilan bir qatorda “ in situ ” deb

ataluvchi muzeylar paydo bo’ldi, to’g’rirog’i inshootni joylashgan joyida saqlash. Bu ikkala muzeyni bir vaqtda namoyon qiluvchi qo’shma muzeylar yaratildi, bularda ikki turdagi: obyektlar qayerda yaratilgan bo’lsa, shu yerda joylashdi va ko’chirilgan ob’ektlar joylashtirildi. Birinchi navbatda, ochiq osmon ostidagi muzeylar an’anaviy madaniyat va qishloq turmush tarzini o’zida namoyon qilardi. Lekin shaharlar timsoli juda tez o’zgara bordi va 1914-yilda Daniyadagi orxus shahrida birinchi an’anaviy shahar madaniyatiga bag’ishlangan “eski shahar” ochiq osmon ostidagi muzeyi ochildi. keyingi yillarda bu yerda 50 dan oshiq obyektlar paydo bo’ldi — ikki va uch qavatli uylar, hunarmand ustaxonalari, savdo binolari, katta bo’lmagan hududda bozor bilan birgalikda tosh ayollar qurildi. Muzeyda XVIII-XIX asrdagi Daniya shahar qurilishini tasvirlovchi surat yaratildi. Unda dorixonachi va rassom uyi, kemasozlik ustaxonasi, oynakchi, bochka ustaxonasi, XVIII asrdagi maktab, 1817- yildagi teatr ko’rinishi tasvirlangan. Shu usulga muvofiq ravishda uylar interyerlari, ustaxonalarda esa badiiy hunarmandchilikka bag’ishlangan tematik ko’rgazmalar yaratildi. Umumiy tematik muzeylar bilan bir qatorda, shahar va qishloq madaniyatidan xabar beruvchi maxsus muzeylar paydo bo’la boshladi. Ularning ba’zilari xo’jalikning alohida jabhalariga bag’ishlangan edi – cho’ponchilik, tomorqa, uy hayvonlarini boqish. Boshqalari esa qishloq yoki shahar hunarmandchiligini ifodalagan. Masalan: 1937-yilda Finlyandiya shahri Turkudagi mashhur muzey. Bu “ in situ ” muzeyi 1770 — 1820-yillarda qurilgan kompleks binolar ichida joylashgan. Bunda 30 dan ortiq ustachilik interyerlari namoyish etilgan 3 . Texnika yodgorliklari va ko’chmas arxeologik obyektlarga asoslangan muzeylar yaratila boshladi. Qiziqarli va g’ayrioddiy ochiq osmon ostidagi muzey 1983-yilda Buyuk Britaniyada — Irvina shahrida shotland dengiz muzeyi ochildi. o’tmishda bu ulkan port vaqtlar o’tib kemasozlik va dengiz savdosi markazi maqomini yo’qotdi. Bu muzeyga aylangan portda XVII asr oxiridan XX asr 3 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 392 б .

boshigacha ingliz dengizchilik va dengiz savdosi rivojini tasvirlovchi langari tashlangan uzun va ulkan kemalar va qayiqlar eksponati, kemalarning arqonlari, asbob-anjomlarini bir paytda bir butun umumiy holda ko’rsatuvchi eksponatlar yaratilgan. XX asrning ikkinchi yarmiga kelib, ochiq osmon ostidagi muzeylar shiddat bilan rivojlanayotgan muzeylar guruhiga aylandi. Yevropa chegaralarini oshib o’tib, bu guruhdagi muzeylar AQsh, kanada, osiyo va Afrikaning alohida mamlakatlariga keng tarqalib rivoj topdi. Biroq 1990-yillarning ma’lumotiga ko’ra, bu muzeylarning ko’p qismi, ya’ni 2000 dan ortig’i hali hamon Yevropa mamlakatlarida jamlangan edi. har bir mamlakatda ochiq osmon ostidagi muzeylarni yaratish g’oyalarini amalga oshirish mahalliy sharoitlar va ilmiy muammolarning yechimiga bog’liq. Rossiyada ochiq osmon ostidagi muzeylarni ochilishi 1950-yillarda boshlandi va 1990-yildagi hisob — kitoblarga ko’ra, 100 ta muzey tashkil etildi. shunga ko’ra, milliy madaniyatni butunlay ko’rsatuvchi yoki uning alohida qismlarini tasvirlovchi: hunarmandchilik, kasbkorlik, xo’jalikning turli jabhalarini ko’rsatuvchi regional muzeylar keng tarqaldi. Masalan, 1973-yilda kichik korella qishlog’idagi yog’och me’morchiligi va xalq san’atini tasvirlovchi Arxangelskiy muzeyi juda mashhur bo’lgan. Bunda Rossiyaning shimoliy oltita regioni hayoti va turmush tarzini bir paytda umumlashtirgan, 140 gektardan iborat muzeyda shu hududda joylashgan yashash uylari, xo’jalik inshootlari, cherkov, qo’ng’iroqxonalar, budxonalardan iborat bo’lgan. Onejskiy ko’li sohili bilan uning atrofida yotuvchi orollar bilan qo’shni bo’lgan kiji orolida 1969-yilda tarixiy-me’morchilik va etnografik “KIJI” deb nomlangan qo’riqxona muzeyi Rossiya xalqi madaniyatini yoritishdagi qadrli va muhim rol egallagan. Muzey karelining turli hududlaridan keltirilgan xalq yog’och me’morchiligi ga oid 70 dan ortiq yodgorliklarni o’z ichiga oladi. Ularga 1714- yildagi g’aroyib yog’ochda ishlangan qavat-qavat piramida shaklidagi 22 ta boshli Preobrajenskaya cherkovi; XVIII asr o’rtalaridagi 4 qavatli budlar ham kiradi. Muzeyning me’morchilik va etnografik ekspozitsiyalari ruslar va karellar qishlog’i

va o’sha aholining hayot tarzini, ular siymosini yaqqol ko’rsatib beradi. Bu cherkovda budlar, cherkov shiftlarida “osmon”, xalq cholg’u asboblari, xo’jalik buyumlari, xalq kiyimlari, kashtado’zlik namunalari, naqqoshliklar tasvirlangan. ochiq osmon ostidagi muzeylar tarmog’idagi yana bir inshoot 1961-yilda ochilgan Qora dengizdagi ellin mustamlakasining eng shimoliy nuqtasidagi qadimiy grek shahri hududida “ Tanais ” muzey qo’riqxonasi arxeologik yodgorlik hisoblanadi. Yuqori paleolit davrini anglatuvchi g’aroyib tik turgan qadimiy odam tasvirlangan “kostenka” muzey-qo’riqxonasiga 1968-yilda Voronej viloyatida asos solingan. Tarixiy manzarali muzeylar ichida Moskva viloyati Mojay hududidagi Borodinskiy harbiy-tarixiy muzey qo’riqxonasi mashhurligi bilan ajralib turadi. Bu muzey 1839-yilda imperator nikolay II qarori bilan 1812-yildagi yirik Vatan urushi janggohlaridan qolgan memorial madaniy yodgorlik. keyinchalik, bu o’zining zamonaviy nomini olgan va bu muzeyning qo’riqlanayotgan 110 km 2 hududida 300 dan ortiq tarixiy yodgorliklar joylashgan. Bular cherkovlar, harbiy- muhandislik inshootlari, rus harbiy qo’mondonlari va rus askarlarining qabrlari, spaso-Bodinskiy ayollar monastir ansambli, XVI-XIX asrlardagi Mojayskiy arxitektura yodgorligi, qo’shin qabristonida joylashgan yodgorliklardan iborat. Etnografik yodgorliklar kam saqlanib qolgan Buyuk Britaniyada esa, o’lkashunoslik xarakteridagi muzeylar yoki texnika tari-xi va sanoati ko’p bo’lgan. Bu yerda Darem grafligida birinchi bo’lib ochiq osmon ostidagi muzeylardan biri “ Bimish ” yoki “shimoli-sharqiy Angliyaning sanoati va odam muzeyi” paydo bo’lgan. Uning asoschisi Frenk Atkinsonning g’oyasiga ko’ra, muzey oddiy odamlarni turmush tarzi, odatlari, qonunlarini yorqin ko’rsatib berishi kerak edi. Bu urinish “tirik, jonli” tarixni yoki o’sha joyni maksimal bor imkoniyatlar bilan mayda detallarigacha aniq ko’rsatishi kerak edi. Muzey XX asr boshlaridagi shimoli-sharqiy Angliyaning region sanoatini eng yuqori cho’qqisiga chiqqan va rivojlangan hayot tarzini ko’rsatgan. 1971-yilda tomoshabinlar uchun ochilgan muzey o’sha davrning ulkan rejalarini o’z ichiga olgan. Agar boshidanoq tomoshabinlar Bimish-Xoll uylaridagi qulayliklari ekspozitsiyasi bilan tanishgan bo’lsa, keyinchalik ular tashlandiq shaxtalar va vintilatsiya uskunalari bilan

tanishish imkoniyatiga ega bo’ldi. Mebel interyerlari va bog’larga ega bo’lgan uylardan qishloq paydo bo’ldi, tramvay va temir yo’llari o’tkazildi, temir yo’l stansiyalari, ogohlantiruvchi postlar qurildi. shaharning yashash qismi qayta qurildi: uy-joylar, do’konlar, pivoxona, tish-doktori va hattoki, buzilgan park orkestr uchun ta’mirlandi. skansendan farqli ravishda, “Bimish” muzeyida sanoatlashgan jamiyatga qadar kichik assotsiatsiyalar va dehqon xo’jaligi kam bo’lgan, shuning uchun bayram kunlari bu yerda folklor ansambillari va xalq kashtachiligini chiqishi o’rniga, madaniy musiqa konsertlari bo’lgan va bolalarni parovozlarga ulangan vagonlarda uchirishgan. Agar “Bimish” muzeyi o’zida ko’chirib olib kelingan obyektlarni namoyish qilgan bo’lsa, 1968-yilda ochilgan “ Ayronbridj Darasi ” muzeyida “ in situ ” ning yodgorliklari tashkil qilingan. Bu sanoat rivojining beshigi hisoblanib, u o’z maqomini o’rmon darasi bo’ylab o’tgan va metallurgiya zavodlari, ko’mir konlari, fabrikalarni birlashtirgan dunyodagi birinchi temir ko’prik sharafiga olgan. Bu ko’prik severn daryosi bo’ylab o’tkazilgan. Muzey obyektlari ichida uzunligi 3 mil (mil taxminan 1.3 km masofa), kengligi 1 mil bo’lgan sanoat inshootlari va yashash uylari joylashgan. Ularning ichida hozirda faqat piyodalar foydalanadigan mashhur ko’prik, Abraxam Darbining cho’yan eritish zavodi, ulkan ombor (1838), Darbi sulolasi va mashhur koulburkdeyl temirchilik shaharchasi haqida xabar beruvchi Temirchilik muzeyi ham mavjud. Bu yerda Darbining hashamatli uyi, zavod ishchilari uchun qurilgan uylardan iborat Plotnitskaya ko’chasi (1783), kvakerskiy qabristoni, muzeyga aylantirilgan koulportskiy chinni zavodi bor. Ayronbridj tarkibiga XVIII-XIX asr sanoatchiligining yodgorliklaridan iborat “ Blits-Xill ” muzeyi ham kiradi. Bu qadimiy cho’yan eritish pechlari, ko’mir shaxtalari, kanal qismi, uning atrofi va oralarida esa har xil joylardan keltirilgan o’rmonchilik, kelgan tomoshabinlarga kam uglerodli temir eritishning an’anaviy usullarini ko’rsatadigan temir quyish sexi joylashgan 4 . shimoliy Amerika muzeylari ham o’ziga xos xususiyatlarga ega 4 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 898 б .

bo’lgan. Agar Yevropada ochiq osmon ostidagi muzeylar etnografiya bilan bog’liq bo’lib, uning asosiy maqsadi xalq me’morchiligi va turmush tarzini ko’rsatish va saqlash bo’lgan bo’lsa, AQsh da bu davlat tarixiga bag’ishlangan edi. Ulardan ko’pchiligi fuqarolar urushi xotirasiga bag’ishlanib, davlatning buyuk arboblari hayoti haqida hikoya qiladi. AQsh dagina emas, balki butun dunyoda mashhur hisoblangan ochiq osmon ostidagi muzey “Uilyams inqilobigacha” muzeyi hisoblanadi. Poytaxt shtat Virjiniyani shahar-muzeyiga aylantirish go’yasi muallifi ruhoniy U.A.Gudvin bo’ldi va uni “Respublika beshigi” hamda “Bizning ozodligimiz tug’ilgan joy” deb atadi. Uning g’oyalari bilan tanishgan kichik Joxn Rokfeller shu muzey qurilishiga kerakli mablag’ni ajratdi va Uilyamsberg 1934yili o’zining birinchi tomoshabinlarini kutib oldi. Dastlabki rejalari amalga oshishi uchun 300 ta zamonaviy qurilish ishlari, 60 ta qadimiy binolarni restavratsiya qilish, 70 ta buzilgan inshootlarni nusxasini, ularning ichida kapitoliy, sud binosi, Turma, Gubernator qarorgohi kabilarni qurish talab qilindi. Ikkinchi Jahon urushi to’xtatilgan qurilish ishlari 1945-yilda yangilandi va amerikaliklar XVIII asr o’zining ajdodlari hayotini g’ayrioddiy ko’rinishlaridan bahramand bo’lish imkoniyatiga ega bo’lishdi. XVIII asr oxirida boshlangan muzeyshunoslik ixtisosligi hal qiluvchi tusga kirdi va 100 yil o’tib, jahon muzey manzarasi tarixiy, adabiy, qishloq xo’jaligi, pedagogik, teatr va musiqa, badiiy va tabiiy, ilmiy, memorial va sanoat muzeylari tashkil topdi. XX asrda ilmiy-texnika jarayonlari jahon muzey tarmoqlarini rivojlanishidagi yangi namoyishlarni kashf qildi. kosmonavtlar muzeyi, suvosti arxeologiya muzeyi, yerga tegishli bo’lmagan predmetlar muzeyi, ekomuzeylar – bularning hammasi hozirgi kunda ham jadal suratlarda rivojlanib, keng tarqalmoqda. Stokgolmdagi Qirollik saroyi shvetsiya poytaxti stokgolmdagi Qirollik saroyining asosiy ko’rinishi shved ruhoniylarini tantanali chiqishlari uchun qurilgan. o’rta asrlarda bu saroy o’rnida Berger Yarli tomonidan qurilgan qal’a bo’lgan. Bu qal’a Boltiq va Marale

orollarini himoyalash uchun qurilgan. stokgolm tarixi shu qal’a qurilishi bilan boshlangan. Yuxon III kelishi bilan, XVII asr oxirida bu qal’ani eskirgan deb hisoblaydi. shuni aytib o’tish joizki , yangi davrga kirib kelguncha bu qasr qirollik yerlarini va shvetsiyani boshqarilishida katta rol o’ynagan. 1690 — 1697-yillar oralig’iga kelib Tessen loyihasi asosida Borokko uslubida yangi qasr quriladi. 1697-yilning 7-may kuni qurib bitkazilayotgan qasr katta yong’in sababli kuyib kul bo’ladi. Tessen esa bundanda mustah-kamroq yangi qasr qurilishini boshlaydi. Bu qasr fasadi uzunligi 120 metr, ichki xonalari 600 ta xonadan iborat bo’ladi. Iqtisodiy qiyinchiliklar sababli yangi qasr qurilishi 1754-yilga qadar cho’zilib ketadi. shimoliy-g’arbiy tomoni 1760-yilda qurib tugallanadi, qasr ichki ko’rinishi Bernini loyihasi asosida qurilgan bo’lib, Borbirini palatsosiga o’xshash bo’lgan. shved qirollarining bu ulkan va hashamatli saroyi hozirgi kunda muzey sifatida ommaga namoyish qilinmoqda. Bu saroy shved xalqining ulkan merosidir

Foydalanilgan adabiyotlar 1 . Илалов И . Музееведение . – Т .: Мусиқа , 2006. 2. Юренева Т.Ю. Музееведение. – Москва: Академпроект, 2003. 3. kuryazova D.T. o’zbekistonda muzey ishi tarixi. — T.: san’at, 2010. 4. Столяров Б.А. Музейная педагогика. История, теория, практика. – М.: Высшая школа, 2004. 5. Юренева Т.Ю. Музееведение. – М.: Академпроект, 2003. Xorijiy adabiyotlar 1. Mark Walhimer. Muzeums 101. Printed in the United states of America. 2015. 2. Bulding national Museums in europe 1750-2010. Linkoping. sweden. 2011. 3. Paul Getty Trust. The first treatise on Museums. Samuel quicheberg’s lnscriptiones 1565. Los Angeles. California. 2013. 4. Verlag Dr. Christian Muller-straten Munich. Introduction to Muzeology - the european Approach. Munich. 1998.

O'xshashlar

Italiya muzeylari

Ispaniya muzeylari

Polsha muzeylari

Fransiya muzeylari

Germaniya muzeylari