Ispaniya muzeylari

Yuklangan vaqt:

06.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

33.1748046875 KB

Ko'chirib olish

Ispaniya muzeylari Reja: 1. Ispaniya davlati haqida. 2. Prado muzeyi. 3. Tissen – Bornemis muzeyi.

$Ispaniya davlati. Ispaniya qirolligi — Yevropaning janubi g’arbida, Pireney yarim orolida joylashgan davlat. o’rta dengizdagi Balear, Atlanta okeanidagi kanar orollari, Afrikaning shimoliy orollaridagi seuta va Melilya shaharlari va unga yondosh Velesdela-Gomera, Alusemas orollari ham Ispaniyaga qaraydi. Maydoni 504,75 ming km 2 . Aholisi 47,27 mil. kishi. Ma’muriy jihatdan o’z parlamentiga ega bo’lgan 17 muxtor regionga, ular, o’z navbatida, 50 ta viloyatlarga bo’linadi. Poytaxti — Madrid shahri. Ispaniya parlamenti monarxiya. Amaldagi konstitutsiyasi 1978-yil 6- dekabrdagi milliy referendumda ma’qullangan, o’sha yili 29- dekabrdan kuchga kirgan. Aholisining 3\4 qismi ispanlar, qolganlari katalonlar, galisiylar, basklar. Rasmiy tili — ispan tili. ko’pchilik dindorlar — katoliklar. Aholining 78,4% i shaharlarda yashaydi. Ispaniya hududida odamlar quyi paleolit davridan yashaydi. Leridadan kadisgacha bo’lgan hududlarda mezolitga oid qoyatosh suratlari ko’p topilgan. Miloddan avvalgi VII asrdan Ispaniyaning janub va sharqiy sohil bo’ylari finikiyaliklar va yunonlar tomonidan o’zlashtirila boshlangan. Mil. avv. 700 — 500-yillarda o’rta dengiz sohilida iberlar madaniyati paydo bo’ladi. Mil. avv. V-III asrlarda Pireney yarim oroli orqali kelgan kelpiarnt iberlar bilan qo’shilib ketishi oqibatida kelipiberlar shakllangan. Asosiy tarmoq dehqonchilik qishloq xo’jaligi mahsuloti qiymatining yarmiga yaqini uning ulushiga to’g’ri keladi. Mamlakat maydonining 71% ida dehqonchilik qilinadi. Ispaniyada vino tayyorlanadi, sitrus mevalar, bug’doy, sholi, bodom, tamaki, paxta, sabzavot yetishtiriladi. oliy nav zaytun yog’i birinchi o’rinda turadi. Chorvachilik yaxshi rivojlangan: qoramol, cho’chqa, echki, qo’y boqiladi. Baliq va dengiz jonivorlari ovlash va qayta ishlashda dunyodagi o’nlikka kiradi. Ispaniyada 57 ta yirik kutubxona, jumladan, Madriddagi milliy kutubxona va universitet kutubxonasi, Barselonadagi kataloniya kutubxonasi bor. Ispaniyada 90 ga yaqin muzey bor, kordova, Valensiya va seviyadagi badiiy muzeylardir.$

Tasviriy san’atga oid qadimiy yodgorliklar Ispaniyada anchagina saqlangan. Bular Altamira va boshqa g’orlarning devorlariga chizilgan hayvonlar tasvirlari, mamlakat sharqidagi go’rlardan topilgan kulollik buyumlari va ov, urush manzaralari tasvirlari. O’zbekiston- Ispaniya munosabatlari. o’zbekiston va Ispaniya o’rtasida VI asrlardanoq aloqa o’rnatilgani, 1404-yilda kastiliya qirolining elchisi Rui Gonsales de klavixo samarqandga kelgani va Amir Temur saltanati haqida estaliklar yozgani tarixdan ma’lum. o’zbekiston mustaqillikka erishgandan keyin, Ispaniya bilan savdo-iqtisodiy, madaniy-ma’rifiy sohalarda hamkorlik yo’lga qo’yila boshladi. Ikki davlat rasmiy delegatsiyalarining o’zaro tashrifi chog’ida hamkorlikning shartnomaviy huquqiy negizini yaratuvchi bir qancha hujjatlar kelishib olindi. Ikkala mamlakatning savdo- iqtisodiy aloqalari o’zbekistonning Yevropa ittifoqqi bilan munosabatlari doirasida rivojlanib bormoqda. o’zbekiston Fanlar akademiyasi bilan Ispaniya Milliy tadqiqot kengashi o’rtasida quyosh energiyasini fotoelektr usulida o’zgartirish, yarim o’tkazgichli materialshunoslik sohalarida hamkorlik yo’lga qo’yilgan. o’zbekiston Respublikasi jahon tillari universiteti Ispaniyaning Granada, Madrid, Alkada de enares universitetlari bilan aloqa o’rnatgan. Toshkentdagi shu universitetda ispan tili va madaniyati markazi ochilgan. Granada va Buxoro universitetlarining hamkorlik qilishi haqida kelishib olingan. Prado muzeyi Muzeyning ochilish tarixi . Prado muzeyi — bu rassomlik va haykaltaroshlik milliy muzeyi hisoblanadi. U 1819-yilda ispan qirolligi va ibodatxona kolleksiyasi sifatida tashkil topdi va omma uchun ochiq deb e’lon qilindi. hozirda bu yerda 8600 ta polotno mavjud. Ammo muzeyda joy etishmaganligi sababli ekspozitsiyalarni hammasi qo’yilmagan. Ispan qirolligining 300 yil mobaynida to’plangan kartinalari muzey kolleksiyasi asosini tashkil etadi. Avvaliga bu kartinalarning barchasi asosan saroy va cherkovlarni bezatish uchun mo’ljallangan edi. Ammo XVI asrdan boshlab Ispaniyaning boshqa Yevropa

saroylari bilan madaniy aloqalari kengaydi. Ispaniya tarixida arab bosqinchilariga qarshi kurash — Pekonkista muhim rol o’ynadi. U bir necha yuz yillar davom etdi. Bu urush natijasida Leon, kastiliya, Aragan qirolligi vujudga keldi. keyinchalik ular birlashib, hozirgi ispan qirolligiga asos solindi. ko’p asrlar davomida Ispaniyada san’at asarlariga katolik cherkov va monaxlardan tashqari katta buyurtmachilar va badiiy kolleksiya to’lavchilar bo’lmagan. An’anaga ko’ra qirol vafotidan so’ng uning kolleksiyasi sotib yuborilgan, yangi qirol yangi kolleksiyalar to’play boshlagan. shuning uchun ham hozirgi Pradoda kastiliya qirolligi kartinalari yo’q. Ispan monarxiyasi arablardan qutulib, turli bosqinchilik rejasini tuzganlar. Ispanlar yangi dunyoda birinchilardan bo’lib o’rnashib oldilar. Ispaniya o’ziga niderlandiyani bo’ysundirdi. o’z badiiy kolleksiyasini saqlab qolishga harakat qilgan birinchi ispan qiroli karlos I, shuningdek, muqaddas Rim imperatori karl V Gabsburglar bo’lgan (1500-1558). karl V chet el rassomlari asarlarini ham to’play boshlagan. Uning eng yaxshi ko’rgan rassomlaridan biri Titsian edi. karl V unga o’zining ot ustidagi suratini ishlatadi (1548) 1 . karl V ning ot ustidagi portreti. 1548- yilda Titsian Angburgga kelib faqat portretlar yaratdi. Mallasariq osmon fonida oldinga intilgan, qora otda bo’lajak g’alaba qozonuvchi , yaltiroq qurol –yaroqlari bilan karl V tasvirlangan. Qo’lida qilich — Rim imperatorlari ramzi. Imperator kartinada katolik dini himoyachisi sifatida tasvirlangan. Ajoyib ranglar yechimi aks etgan manzara jangga ketayotgan qahramonning maqsadga intilib, ishonch bilan ketayotganini ta’kidlab turibdi. karl V Ispaniya poytaxtida aytarli yashamagan. Uning Bryuself shahridagi saroyida noyob rangtasvir kolleksiyalari saqlanar edi. keyinchalik ular ispaniyaga jo’natildi va Prado muzeyidan joy oldi. Uning o’g’li Filip II taxtga o’tirgach, qirollar kartinalari kolleksiyalarini yanada kengaytirdi va Prado chekkasidagi saroyni shu asarlar bilan bezadi. karl V va Filip II Ispaniyaga eng yaxshi san’at asarlarini keltirishdi. Italiyadan Monteni, Belini asarlari sotib olindi. Titsian, Tintoretto Veroneze asarlariga buyurtmalar berildi. 1 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 854 b.

Filip IV davrida qirollar kolleksiyasi yanada boyidi. U Velaskes ijodini yuqori baholar edi. Filip IV Makedonskiy iborasini qaytardi: “sendan boshqa hech kim mening rasmimni chiza olmaydi”. Qirol o’z so’zida turdi. 1660-yilgacha 40 yil davomida Velaskes ijodi qirollik oilasi va uning yaqinlariga bag’ishlandi. ko’rgazma xronologik tarzida Velaskesning Rimga sayohati paytidagi kartinalardan boshlangan. U birinchi marta Rimga o’qish uchun borgan. U ko’plab shaharlarda bo’lib, qirol uchun Titsian polotnosini sotib oldi, Tintoretto, Veroneze asarlarini oldi. Muqaddas Luka Rim imperiyasining a’zosi bo’ldi. Uning Rim Papasi Inokentiy portreti hammani lol qoldirdi. Ushbu asar ko’rgazmaga qo’yildi. Madridda Velaskes yosh qirolicha Margaritta portretini yaratdi. ko’rgazmaning 3-bo’limi saroy portretlaridan iborat, ularni rassomning shogirdi chizgan. 1628-yilda Madridga niderlandiyaning diplomatik topshirig’i bilan Buyuk Rubens keladi. Diplomatik roli uni Ispaniyada rangtasvir bilan shug’ullanishiga xalaqit bermadi. U yerda ishlagan asarlarini Ispaniya qiroli sotib oladi. Rubensning vafotidan so’ng, asarlari auksionga qo’yiladi va keyinchalik Prado muzeyiga olib kelindi. XVIII asrda ispan jamiyatining yetakchilari ommaviy muzeylar tashkil etish lozimligi haqidagi fikrni ilgari surishadi. Ispaniyada bu davrda tabiiy bilimlarni rivojlantirishga katta e’tibor qaratiladi. shuning uchun ham birinchi muzeylar tabiiy ilmlarga bag’ishlangan. 1785-yilda muzey uchun katta parkda joy ajratildi. shundan muzeyning nomi kelib chiqqan. karl IV madaniyat ishlariga nihoyatda salbiy qaraydi. 1814-yilda bino qurilishini yakunlash uchun buyruq chiqaradi. Lekin bino fransiyaliklar tomonidan talofat ko’rgan edi. Bino bitgach, muzeyga Madrid va oranxaesk saroylarida joylashgan badiiy xazinalarni olib kelishadi. Avvalgi Proleoda kartinalar soni kam edi. Muzey uchun asarlar nihoyatda jiddiy tanlanar edi. kiyimsiz figurali asarlar umuman qo’yilmagan. Avvaliga bunday kartinalarni yoqib yuborish bo’yicha qaror ham chiqqan. Vaqt o’tishi bilan Prado muzeyi fondlari kengaydi. Muzeyga Dello Frinidad va eskarealdagi kartinalar olib kelindi. keyinroq Prado qirollik saroyi tarkibida yanada

keygaydi. Muzey dekoratsiyasini qabul qilishda yuqori tabaqali kishilardan tashqari san’at ahillari qo’shildi. Muzey Madrid markazida joylashgan bo’lib, bir necha kvartalni o’z ichiga oladi. Yonida yana ikkita muzey bor: Tissen va qirolicha Sofiya. Ular birga san’at uchburchakligini hosil qiladi. Prado yaqinida ko’plab yodgorliklar joylashgan. Prado muzeyining nomi “ulug’” so’zidan kelib chiqqan va u ispancha Prado ma’nosini beradi. Muzey binosi karl III buyurtmasi bilan qurilgan, 1819- yilda ochilgan. Ammo 1830-yilgacha ham to’liq qurib bitkazilmagan. oldiniga u tabiiy tarix muzeyi qilishga mo’ljallangan edi. 1811-yilda hali bitkazilmagan bino fransuzlar urushida dushman armiyasi uchun otxona bo’lgan. 1814-yilda qirol Ferdinant II muzeyda kartinalar galereyasini ochishga ahd qildi. 1819-yilda qirol farmoni bilan yangi binoda qirollik muzeyiga asos solindi. Muzeyga qirollik kartinalari kolleksiyasining bir qismi berildi. Prado muzeyi 2007-yilda to’la qayta ta’mirlandi va maydoni ham kengaydi. U yerda turli ko’rgazmalar o’tkaziladi, ekspozitsiyalar boshqa davlatlarda ham namoyish etiladi. har yili bu yerga 2 mln.ga yaqin turist tashrif buyuradi. Muzey 1819-yili 19-noyabrda rasman ochilgan. Uning asoschisi qirol Ferdinan VII ning rafiqasi Izabella Bragandskaya bo’lgan. O’sha davrda kolleksiyani faqat aslzodalar tomosha qilishgan. Faqat oz qismi, ya’ni diniy mavzulardagi suratlar omma uchun mo’ljallangan. Avvaliga muzey ispan rassomlari ko’rgazmasi sifatida rejalashtirilgan, ammo asta-sekin ekspozitsiya kengaydi va hozirgi kunda Prado muzeyida italyan, fransuz, niderland, nemis, flamand rassomlari asarlari bor. Prado namoyishiga qo’yilgan ispan maktabi Bosx, Velaskes, Goya, Murilyoning to’la asarlar to’plamidan iborat. Masalan, Goya kolleksiyasi 30 ta polotnoni tashkil etadi, ularning barchasi xronologik tartibda joylashtirilgan. Uning ijodi barcha davrlarni o’z ichiga oladi. shuningdek, u yerda ispan rassomchiligining XII asrdan boshlab XIX asrgacha bo’lgan davrini kuzatish mumkin. Flamand maktabidan Bosxning asarlari qo’yilgan.

Italiya maktabi zalidagi asarlar Ilk uyg’onish davridan boshlab to XVIII asrgacha bo’lgan davrlarni o’z ichiga oladi. karavadjo va Jentileskiy kartinalari 1- qavatda joylashgan. Italiya rassomlarining ko’plab asarlari qirollar karl V, Filip II, Filip IV lar tomonidan sotib olingan. Ayniqsa, Venetsiya rassomlari ishlari ko’plab olingan. Flamand rassomlari ishlari muzey kolleksiyasida tasodifan paydo bo’lgani yo’q. hozirgi Belgiya, niderlandiya, Lyuksenburg viloyatlari bir yarim asrdan ko’proq ispan tojiga qarashli bo’lgan. shu sababli ko’plab flamand rassomlari Ispaniyada ishlashgan. 1-qavatda XVIII asr flamand rassomlarining ajoyib asarlari joy olgan: Rubens, Van Deyk, Breygel. Muzeyda ispan rassomlari asarlari keng namoyish etilgan, ularda turli davrlardagi asarlar o’rin olgan. 1-qavatda el Greko, Velaskes, Ribera, Murilyo va boshqa rassomlar kartinalari o’rin olgan. Ispaniya rangtasviri ansambli 1 va 2- qavatda Goya asarlari bilan tugallangan. nemis maktabi kolleksiyasi uncha ko’p emas, ammo mashhur asarlardan tashkil topgan. XVI-XVIII asr rassomlarining asarlaridan iborat. 1-qavatdagi zallardan biri Albrex Dyurer, Lukas durdonalari bilan to’ldirilgan. hozirda muzeyda ingliz rassomlari asarlari kolleksiyasi XVIII asr portretlarini, ya’ni Angliyaning madaniyati rivojlangan davrni va XIX asr asarlarini o’z ichiga oladi. 1-qavatda Geynsboro, Reynolds va Lourens kartinalari kolleksiyasi joylashgan. XVII asrdagi Ispaniya va Fransiya o’rtasida yaqin munosabatlar hamda ispan qirollari Filip IV va Filip V tomonidan san’at asarlarini sotib olinishi, Pradodagi fransuz rassomchiligi kolleksiyasining asosini tashkil etadi. 1-qavatda Pussen va Loren asarlari namoyish etilgan. Muzeyda 4000 mingtaga yaqin rasmlar bor. Ularning orasida eng yirik kolleksiya Goya rasmlari va estamplari, u rassomning 500 ta asarini o’z ichiga olgan. XVI-XIX asrlarda Italiyaga olib kelingan 220 dan ortiq klassik haykallar bu janrning arxaika davridan ellinizm va Rim davriga qadar rivojlanganini ko’rsatadi. kolleksiyani haykaltarosh Leon asarlari to’ldirib turadi.

Muzey zallarida VI-XVIII asrlarga tegishli haykallar, yozuv stollari, kulollik buyumlari va kichik haykalchalar qo’yilgan. Ular Filip V ga otasidan meros qolgan. Bugungi kunda muzeyda tematik ko’rgazmalar o’tkazib turiladi. Muzey eksponatlari muntazam ravishda boshqa davlatlarga olib chiqib, ko’rgazmalar qilinadi. 2006yili Budapeshtda Ispan rassomchiligining 500 yilligi ko’rgazmasida Prado kartinalari namoyish etildi 2 . Prado muzeyi xronologiyasi 1809-yil — rassomlik muzeyini ta’sis etish bo’yicha Jozef Bonapard qirollik farmonini chiqaradi. 1810-yil — Bonapard o’z farmoni bilan Plasio Bulnaviste saroyi-da rangtasvir galereyasini ta’sis etadi. 1811-yil — Prado deyarli bitkaziladi, ammo Xuan de V vafot etadi. Fransuz qo’shini Madridni qo’lga oladi va binoni otxonaga aylantiradi. 1818-yil — qirollik muzeyi tashkil topadi. 1819-yil — muzeyning rasman ochilishi marosimi Ferdinand VII tomonidan o’tkaziladi. 1838-yi — jang harakatlari tufayli Pradoga Madrid atrofidagi saroylardan kartinalar keltiriladi. 1869-yil — qirolicha Izabella II ning taxtdan tushirilishi bilan muzey xalq ixtiyoriga o’tgan. 1883—1889-yillari — bino oxirigacha quriladi, yangi zallar qo’shiladi. 1889-yil – gersoginya Pastranda muzeyga 200 ta kartina sovg’a qiladi. 1915-yil — Pablo Bosx vafot etadi va vasiyatiga ko’ra asarlari Pradoga o’tadi. 1980-yil — havo konditsionerlari qilingan birinchi zal ochildi. 1988-yil — qirolicha Sofiya san’at markazi ochildi, unga Pradodan ko’plab ishlar berildi. 1990-yil – 3 tomli kartinalar nashri chiqdi. 2 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 859 б .

1999-yil — muzeyni kengaytirish uchun birinchi bosqich prezentatsiyasi 5 ta binodan tashkil topdi. 2007-yil — muzeyning asosiy binosi qayta ta’mirlandi. Prado muzeyi tarixi va durdonalari bilan tanishib, butun davr bilan to’qnashish mumkin. Filip V muzeyga 1500 ta polotno sovg’a qilgan. Uning o’limidan so’ng, Izabella o’z opasidan merosni sotib oladi va kartinalar ispan toji mulkiga aylanadi. Muzeyning 100 yilligi nishonlanishi arafasida Dofin Kladdan 11 ta kubok o’g’rilangan, ular Filip V ga meros qolgan edi. Fuqarolik urushi davrida esa kolleksiya 1-qavatga ko’chirilib, qum qoplar bilan yopib qo’yilgan. Ayrim buyumlar Zenevaga olib ketilgan. Ikkinchi jahon urushi vaqtida ko’p suratlar Madridga qaytgan. Urushdan so’nggi inqiroz tugashi bilan muzey yana ochildi. XX asrda muzey fondining ko’payishi, uning ko’rgazma zallarini kengayishiga olib keldi. Binoni orqa tomoniga hovlilar qilinib, tomi yopildi. 1971-yilda maydonni kengaytirish uchun Cansondel Buen Retiro uyi muzey hisobiga o’tdi. shunday qo’shimcha binolarga qaramay, muzey fondining bir qismi doimiy ekspozitsiyaga kirmaydi. shuning uchun qo’shimcha bino qurilgan. shunday qilib, vaqtincha ekspozitsiyaga joy ajratildi: restavratsiya ustaxonasi, auditoriyalar, kafe va ofis xonalari. Prado muzeyining ispan rangtasviri kolleksiyasini dunyoning boshqa muzey kolleksiyalari bilan tenglashtirib bo’lmaydi. Umuman olganda, muzeyning 16 ta zali italyan asarlari bilan to’la. Prado bugun ham, avvalambor, badiiy maktablar, in’omlar bilan to’la — ular ispan monaxlari injiqliklarini ifoda etadi. Muzeyda Titsianning “Veneraga ta’zim” asari kishini o’ziga jalb qiladi. Rafaelning “Madonna baliq bilan” asari ham juda go’zal ishlardan. el Greko asarlarini esa so’z bilan ifodalash qiyin. Masalan, uning “Qo’li ko’ksidagi ritsar portreti” asari. hech kim unda kim tasvirlanganligini bilmaydi. Balki bu rassomning avtoportreti degan taxminlar ham bor. Velaskesning 50 ta kartinasi orasida eng ommabopi “Menini” kartinasidir, unda rangni va yorug’likning ajoyib xususiyatlarini ko’rish mumkin.

Prado muzeyining kolleksiyasi. Ushbu muzeyda kartinalardan tashqari, amaliy san’at asarlari va 400 ta klassik haykaltaroshlik namunalari ham bor. kartinalar 9000 mingta. Uning chorak qismi qo’yilgan. Chunki muzeyda joy etishmas edi. Shu sababli u o’z filialini ochdi. Bu yerda Velaskes, Goya, el-Greko asarlari bor. nemis rassomlaridan Albrext Dyurer, flamandlardan Piter Breygel, Rubens, Van Deyk, Bosx, Veyden asarlari mavjud. Italiyadan Boti-chelli, Rafael va Titsian asarlari qo’yilgan. Muzey ekspozitsiyasi uch qismga bo’linadi: 1 — ispan kartinalari (karl V davridan boshlab) 2 — cherkov mavzusidagi kartinalar 3 — muzey mablag’iga sotib olingan asarlar. Muzeyning eng shedevr asari bu — ikkinchi Mona Lizadir. Leonardo da Vinchining “Mona Liza” asarini singlisi deb talqin etiladigan ushbu kartina Prado muzeyida joylashgan. Ushbu nusxa kartina juda qimmat ahamiyatga ega. U ham o’sha davrda chizilgan, hatto u da Vinchi ishlagan ustaxonada yaratilgan. Muzey vakillari bu kartina original asardan nusxa ekanini tasdiqlashadi. Kartinani restavratsiyasidan keyin uni flamand rassomi chizgan degan xulosaga kelishgan. Ammo ekspertlar asardagi qora fon avvalroq chizilganligini tasdiqlashadi. Uning ostida esa Italiya landshafti borligi aniqlangan. Uning o’lchamlari ham asl nusxaga o’xshaydi. Uni XVI asrda yaratilgan degan xulosaga kelishdi, biroq asar o’sha vaqtdan bizgacha yetib kelgan ko’pchilik asarlarga qaraganda juda yaxshi holda etib kelgan 3 . Ermitaj durdonalari Madridda . Madriddagi Prado muzeyi zallarida ermitajdagi eng yaxshi asarlar qo’yilgan. Ularga Mixail Petrovskiy rahbarlik qiladi. Ularni tomosha qilish uchun san’at ixlosmandlari Ispaniya poytaxtiga butun mamlakatlardan tashrif buyurishadi. Prado muzeyi ermitaj durdonalarini vaqtincha qabul qildi. Unda Frans Xals, Van Deyk, karavadjo, Pikasso va boshqalarning asarlari mavjud. Prado va ermitaj o’zaro shartnoma tuzishgan va u yerda ko’rgazmalar o’tkazib turiladi. 2011-yilda Prado va ermitaj bir-biri bilan eksponatlar almashishdi. Ispan rassomlarining asarlari Budapeshtda ham namoyish 3 Bulding National Museums in Europe 1750-2010. 862 b.

etildi. Ushbu o’tkazilgan ko’rgazma “Ispan rassomchiligining 500 yilligi” deb nomlandi. Tissen-Bornemis muzeyi Madriddagi Tissen-Bornemis muzeyi “san’atning oltin uchburchagiga” kiradi. Qirolicha Sofiya san’at markazi va Prado muzeyi bilan birga hozirda u Davlat kartina galereyasi, 1993-yilgacha xususiy kolleksiya edi. 2004-yilda qo’shimcha bino qurildi. Ushbu muzey jahon madaniyatida katta ahamiyatga ega. U Yevropa rangtasviri paydo bo’lgan XIII asrdan XX asr oxirigacha bo’lgan davrdagi ekskursiyaga taklif etadi. Muzeyda 50 ta jahon madaniyati durdonalari joylashgan: karpachcho, Dyurer, karavadjo, Rubens, Frans Xals, Van Gog, klel, Xopez — bularning hammasi jahon tasviriy san’atining mashhur kishilaridir. Jahonning mashhur xususiy kolleksiyalaridan birini Ispaniya poytaxtida joylashtirish to’g’risidagi qarorida Madrid san’atga bo’lgan e’tiborini ko’rsatdi. Tissen muzeyi shaharning eng go’zal rayonlaridan birida joylashgan, ajoyib uchburchak cho’qqisi, ya’ni san’at hiyobonida jahon san’ati xazinasi joylashgan 4 . Muzey ochilish tarixi . Avgust Tissen Germaniyada yashab ijod etgan (1846-1926), nafis san’at shaydosi bo’lgan, aynan u xususiy kolleksiya yig’ishni boshlagan, avlodlari esa davom ettirgan. Baron Genrix Tissen-Bornemis kolleksiyaning asosiy qismini yig’gan, u Yevropadagi eng boy kishilardan biri bo’lgan. otasidan ko’plab san’at asarlari va biznes ishi unga meros bo’lib qolgan. Avgust Tissenning kichik o’g’li 1920 — 1947-yillar oralig’ida 500 dan ko’p kartina yig’gan. Ularning oilasi shvetsariyaga ko’chib o’tadi va u yerda xususiy galereyada o’z buyumlarini qo’yadi. shu tariqa kolleksiya jahonga taniladi. oilaviy biznes va kartinalar Genrix vafotidan so’ng merosxo’rlar o’rtasida taqsimlandi. katta o’g’li baron Gans Tissen-Bornemis otasining merosini kengaytirdi, u italyan rangtasviri bilan qiziqdi, faqat kartinalarni emas, gabilenlarni, zargarlik buyumlarini, keramikani, billurlarni, qadimiy mebellarni yig’di. 1985-yilda Gans uylandi. Uning rafiqasi go’zallik tanlovi g’olibasi edi (karmen Tissen- Bornemis baro-nessa). Baron to’plamning asosiy qismini Madridga yubordi, u yerda 4 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 876 b.

kolleksiyalar Vilyarmos saroyiga qo’yildi. Bornemis kolleksiyasi uchun bir qancha mamlakatlar kurashdi. hukumat uning asosiy qismini 350 mln. AQsh dollariga sotib oldi. Ammo bu summa real narxidan uch barobar oz edi. hozirgi ekspertlar u yerdagi kolleksiyalarni taxminan 700 mln AQsh dollariga baholashmoqda. Baronessa Tissen-Bornemis erining vafotidan so’ng kolleksiyalarni ko’paytirdi, ispan hukumati bilan kelishib, to’plamdan o’ziga tegishli qismini davlatga ijaraga berdi. shartnoma muddati har yili uzaytirildi. hozirda unga tegishli asarlar alohida korpusda ekspozitsiyaga qo’yilgan, ushbu bino 2004-yilda qurilgan. Tissen-Bornemis fondini namoyish etish, qayta ta’mirlash, san’at asarlarini saqlash va o’rganish maqsadida tuzilgan, muzeyda turli mavzulardagi konferensiyalar va hattoki konsertlar ham uyushtirilib turiladi. Fond maktab o’quvchilari va sayyohlarni san’at asarlari bilan yaqindan tanishishlari uchun maksimal darajada sharoitlar yaratadi. Ushbu muzey Prado muzeyi ro’parasida joylashgan, uning asosiy kolleksiyasi merosdan olingan. Tissenlar oilasi kolleksiyani 1920-yillardan boshlab to’play boshlaganlar. Unda G’arbiy Yevropa san’atining ilk italyan va flamand ustalarining asarlaridan ekspreonistlari va pop- art asarlarigacha bo’lishi ko’zda tutilgan. kolleksiyadan barcha Yevropa malakatlari rassomlari asarlari joy olgan. shuningdek, muzeyda zamonaviy san’at asarlari ham mavjud. Impressionistlar asarlaridan Vinsent Van Gogning “Yomg’irdan keyin ovyor ko’chasi” (1988), Tuluz Lotrek — “Gaston Bonfua”(1891), sezann — “Dehqonlar portreti” (1900), Gogen “Matte Mia”, Pikasso “ko’zguli arlekin” (1923) kabi asarlar bor. haligacha muzey kartinalar sotib oladi va ular zalda namoyishga qo’yiladi. Muzeyning yangi binosi juda ajoyib qurilgan. Shimoliy Amerika XIX asr rangtasviri o’ziga xos bo’lib, kolleksiyadan joy olgan. 2004-yilda yangi zallar ochilib, ekspozitsiyalar yanada kengaydi. Ularga shaxsiy kolleksiya ham qo’shildi, ya’ni karmen to’plagan kartinalar, u 200 ta asarni o’z ichiga oladi. ko’rgazmalar muzey hayotida muhim o’rin tutadi. ko’rgazma dasturi yiliga 3 ta an’anaviy ko’rgazmani o’z ichiga oladi.

Bu yerdagi kolleksiyalar soni 800 taga yetadi, unga yana 200 ta kartina qo’shilgan, ya’ni karmen Tissen-Bornemis kolleksiyasi. Bu muzey Pradoga ajoyib qo’shimcha hamda qirolicha sofiya markazlariga ham Tissen muzeyini boshqa muzeylardan ajratib ko’rsatadigan tomoni: boshqa ispan muzeylarida qo’yilmagan uslub namunalarining kolleksiyasi mavjudligi: italyan primitivizmi, nemis uyg’onish davri, XVII asr golland rangtasviri, XIX asr Amerika rangtasviri, nemis ekspressionizmi, rus konstruktivizmi, geometrik abstraksiya va pop-art. Ispaniya hukumati tomonidan 1993-yilda sotib olingan kolleksiya Baron Xals Genrix Tissen-Bornemis va uning otasi baron Genrix tomonidan to’plangan. Baron Genrix o’z kolleksiyasini o’tgan asrning 20-yillarida yaratgan, 525 ta polotno yig’gan. Uning o’limidan so’ng 1947-yilda kartinalar merosxo’rlar o’rtasida taqsimlandi. Ammo uning o’g’li baron Xals otasini kolleksiyasini ko’paytirish maqsadida qarindoshlaridan qolgan asaralarni ham sotib oldi. otasining shvetsariyadagi Lugano shahridagi uyida kolleksiyalar saqlangan, biroq bu yer barcha kartinalar uchun torlik qilgan. Baron boshqa joy qidira boshladi. Prado muzeyi yaqinida Ispaniya hukumati tomonidan taklif etilgan bino baronni o’z kolleksiyasini Madriddagi Viyaermost saroyiga ko’chirishga undadi. Bu bino XVIII asr oxirida qurilgan. Muzey kolleksiyasi . Muzey kolleksiyasi o’z ichiga Yevropa rangtasvirining XIII asrdan XX asr oxirigacha bo’lgan davrini o’z ichiga olgan. kolleksiya xronologik tartibda joylashgan, ular italyan primitizmidan syurrealizmgacha va 60-yillardagi pop-artgacha bo’lgan oqimlarni kuzatish imkonini beradi. U yerda Italiya rassomlari (Duchcho di Buoninsenya — “Iso va samarityanka”) va niderlandlar (Yan Van eyk - Diptix “Cho’qintirish”) asarlari bilan bir qatorda muzey to’plamidagi qiziqarli mavzu portretlar hamda kundalik sahnalar, interyerlar va XVII asr golland rassomlari yaratgan manzaralar o’rin olgan. XVII asr flamand rangtasviri (“Venera va Kupidon” — Rubens), XIX asr shimoliy Amerika rassomlari (“shluz” — konstabl) va impressionistlar Gogen,

Dega, Van Gog, Mone va Renuar asarlari, shubhasiz, estetik zavq bag’ishlaydi. kolleksiya syurrealizm va popart rassomlari Raushenberg va Lixtoshteyn asarlari bilan yakunlanadi. Asarlar ko’pligi sababli eng muhimini tanlash qiyin. Muzey ma’muriyati fikri bo’yicha eng qiziqarlisi, Karavadjoning “Avliyo katalina” hamda karpachoning yosh ritsar tasvirlangan asarlari hisoblanadi. Boshqa muhim asarlardan “klarnet ushlagan odam” (Pikasso) va kandinskiyning “Uchta qizil dog’li kartina” asaridir. keyinchalik karmen Tissen-Bornemis kolleksiyasini joylashti- rish uchun muzeyni kengaytirish loyihasi paydo bo’ldi. Ispaniya hukumati kolleksiyani sotib olmagandan so’ng, Tissen-Bornemis oilasi Baronessa yordami bilan yangi ishlarni sotib olib, to’play boshladi. hozirda ular 16 ta zalga qo’yilgan. kengaytirish loyi-hasi bo’yicha ikkala bino ham ajoyib muzey ko’rgazmasini sig’dira oladigan darajada katta bo’shliqqa aylanishi maqsad qilib qo’yilgan edi. Yangi Tissen muzeyi binoni eski ko’rinishi bilan yangi dizayni uyg’unlashtirilgan. Baronessa kolleksiyasini taxminan 300 tasi ijaraga qo’yilgan va ularning aksariyati manzara janrida ishlangan. XIX asr rangtasviri, shimoliy Amerika maktabi va nihoyat, kolleksiya yadrosini impressionistlar va postimpressionistlar ishlari tashkil etadi. Tarixiy panorama XX asrning birinchi avangardchilari ishlari bilan tugallangan, bunda asosiy e’tibor nemis ekspressionizmiga qaratilgan. Yangi bino qo’shilgandan so’ng, muzeyning yuqori qavatida kuzatuv terassasi qilindi. U yerdan Madridning o’zgacha chiroyini ko’rish mumkin. Bu ajoyib joyda yoz mavsumida restoran ishlab turadi. Vestibyul qanotida suvenirlar va kitob do’konlari joylashgan 5 . Tissen-Bornemis kolleksiyasi fondi . Fondning vazifasi kolleksiyasini saqlash, o’rganish, namoyish etish va san’at asarlarini, ya’ni Tissen-Bornemis muzeyi kolleksiyasidagilarni tarqatish. Doimo o’zgartiriladigan dasturlar muzeyning kolleksiyasi bilan samarali tarzda tanishib chiqish imkoniyatini beradi va o’quvchi, san’atshunos, sayyoh bo’lishidan qat’i nazar, bilimlarini oshirishga 5 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 880 b.

yordam beradi. Tissen o’z fondini namoyish etishdan tashqari, ularni tadqiq etish ishlarini olib boradi, ta’lim va axborot dasturlarini amalga oshiradi. shuningdek, fond jamiyatda badiiy madaniyatni tarqatishga katta e’tibor qaratadi. Muzey hayotida vaqtincha ko’rgazmalarni tashkil etish muhim o’rin tutadi. ko’rgazma dasturi yilda 3 ta an’anaviy dasturni o’tkazadi. Bu esa hamdo’stlikni rivojlantirish dasturida hamda reklama aksiyalarida aks etgan. Ispaniya muzeylari Prado muzeyi Qirolicha Safiya muzeyi kostyum muzeyi Tissen-Bornemis muzeyi serralbo muzeyi Temir yo’l muzeyi Arxeologiya muzeyi

Foydalanilgan adabiyotlar 1 . Илалов И . Музееведение . – Т .: Мусиқа , 2006. 2. Юренева Т.Ю. Музееведение. – Москва: Академпроект, 2003. 3. kuryazova D.T. o’zbekistonda muzey ishi tarixi. — T.: san’at, 2010. 4. Столяров Б.А. Музейная педагогика. История, теория, практика. – М.: Высшая школа, 2004. 5. Юренева Т.Ю. Музееведение. – М.: Академпроект, 2003. Xorijiy adabiyotlar 1. Mark Walhimer. Muzeums 101. Printed in the United states of America. 2015. 2. Bulding national Museums in europe 1750-2010. Linkoping. sweden. 2011. 3. Paul Getty Trust. The first treatise on Museums. Samuel quicheberg’s lnscriptiones 1565. Los Angeles. California. 2013. 4. Verlag Dr. Christian Muller-straten Munich. Introduction to Muzeology - the european Approach. Munich. 1998.

O'xshashlar

Italiya muzeylari

Polsha muzeylari

Shvetsiya muzeylari

Fransiya muzeylari

Germaniya muzeylari