Ossuriya imperiyasi - Tarix - Referatlar

Ossuriya imperiyasi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91.5 KB

Ko'chirib olish

Ossuriya imperiyasi Reja: 1 . Mesopotamiyadagi arxeologik qazishmalar. 2. Qadimgi Osuriya davri (er. av. II ming yillikning I yarmi) 3.O'rta Osuriya davri (er. av. II ming yillikning II yarmi) 4.Osuriyaning ijtimoiy-siyosiy hayoti

Mesopotamiyadagi arxeologik qazishmalar. Mesopotamiyadagi arxeologik qazishmalar XIX asr o'rtalarida shimolda: dastlab qadimgi topilmalar bilan qiziqadigan ishqiboz kishilar tomonidan, keyinchalik mutaxassis-arxeologlar amalga oshirdilar. Ikki daryo oralig'idagi birinchi shaharlar qachonlardir Osuriya davlati mayjud bo'lgan shimolda paydo bo'lgan edi. 1842-yil fransuz diplomati E.P.Botta mahalliy afsonalarda Osuriyaning qadimgi poytaxti bilan bog'liq bo'lgan Kunjik tepaligini (Turkiya) qazishdan boshladi. 1846-1847-yilda ingliz diplomati G. A. Leyyard Nimrud tepaligini qazib, qadimiy Osuriyaning Kalxu shahri qoldiqlarini ochdi. Tepalikdan podsho saroylari, odam-ho'kiz, odam-sher haykallari va badiiy relyeflar topildi. Kunjik tepaligida Leyyard Nineviya xarobalarini, jumladan, podsho Sinaxxerib (er. av. VII asr) saroyi, uning nevarasi Ashshurbanipalning kutubxonasini topdi. Leyyardning xodimi U. Rassam Kunjik tepaligidagi qazishmalarni davom ettirib podsho Ashshurbanipalning va harbiy manzaralar tasvirlangan ajoyib relyeflar bilan bezatilgan saroyi va podshoning boy kutubxonasini ochdi. Nimrud tepaligi yaqinidagi Balavat nomli joyda eramizdan avalgi IX asrga oid yodgorliklar, jumladan, harbiy yurish va xiroj to'lash manzarasi tasvirlangan Balavat darvozalari deb atalgan 4 ta jez taxtani topdi. Fransuz arxeologi V. Andre 1803—1914-yillarda Osuriyaning qadimiy poytaxti Nineviyada podsho Ashshurbanipalning saroylari, ibodatxonalar qoldiqlarini, jumladan, oliy xudo Ashshur ibodatxonasi, podsho qabrlari, turar joy binolari va ko'chalarini qazib ochdi. XX asrning 50-60-yillarida arxeologlar Nineviya shahri xarobalaridan saroy, xo'jalik inshootlari, ko'pgina hujjatlarni topdilar. Osuriyashunoslikning yuz yillik tarixi davomida siyosiy tarix va davlat qurilishi muammolari o'rganildi. Bu yo'nalishda Sharq davlatchiligini ideallashtirish, uning mavjudligi, statik holati va abadiyligi tasavur qilinadi. Urushlarning sabablari, u yoki bu xalqning xarakteri va temperamenti, tor siyosiy motivlar bilan izohlanadi. Qadimgi Mesopotamiya madaniyati ham o'rganildi. Madaniyatning yo'nalishlari, kelib chiqishi, mifologiya, adabiy yodgorliklar, san'atning xarakterli xususiyatlari, ilmiy

bilimlar to'g'risidagi qator tadqiqotlar mayjud. Tadqiqotlarda ikici daryo oralig'i jamiyatlari ijtimoiy-iqtsodiy munosabatlariga e'tibor berilmadi. Shu sababli, XX asr boshlarida taniqli nemis osurshunoslari B.Maysner, P.Koshaker va boshqalar qadimgi Mesopotamiya tarixini feodal jamiyati deb baho berdilar. Siklizm nazariyasi bilan bir qatorda tarixiy jarayonning tartibsizligi va uni bilish mumkin emasligi nazariyasi keng tarqalgan. Faqat keyingi yillarda ijtimoiy tabaqalanish, xo'jalikni tashkil qilish, shaharlar, savdo-hunarmandchilikning o'rni, ibodatxonalar xo'jaligi bo'yicha muhim ijtimoiy-iqtisodiy tadqiqotlar (A. Falkenshteyn, A. L. Oppenxeym, I. Gelba va V. Leman asarlari) paydo bo'ldi. Osurshunoslik markazlari dastlab Angliya va Fransiyada, XX asr boshlaridan Germaniya bo'ldi. Fashistik tuzum sharoitida ko'pgina osurshunos olimlar AQSHga ko'chib ketdilar. Hozir AQSHda mashhur osurshunoslik markazlari fapliyat ko'rsatmoqda. Angliya, Fransiya va Germaniyada ham osurshunoslik maktablari ilmiy tadqiqotlarni olib bormoqdalar. Qadimgi Osuriya davri (er. av. II ming yillikning I yarmi) Qadimgi Osuriya markazi Ashshur bo'lgan kichik hududni o'z ichiga olgan edi. Ammo ilk Osuriya jamiyatida savdo yetakchi o'rin egalladi. Qadimda Osuriya orqali Kichik Osiyo va Kavkaz ortidan Tigr daryosi bo'ylab o'rta va Janubiy Ikki daryo oralig'i va Elamga, Sharqiy O'rtayer dengizidan muhim savdo yo'llari o'tgan edi. Ashshur shahri asosiy savdo yo'llarida o'rnashib qolish uchun o'z koloniyalarini barpo qilishga uringan. Ashshur Kichik Osiyoni sharqiy qismini faol kolonizatsiya qilgan. Bu yerdan mis, qo'rg'oshin, kumush, chorva mollari teri va yog'och tashib ketilgan 1 . Qadimgi Osuriya jamiyatida ibtidoiy quldorlik shakllangan bo'lib, ibtidoiy jamoa qoldiqlari saqlanib qolgan. Podsho va ibodatxona yerlarida jamoachi va qullar mehnat qilgan. Yerning asosiy qismini jamoa yer egaligi tashkil qilgan. Qulchilikning asosiy manbalari mulkiy tabaqalanish natijasida erkin 1 I.Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. McDougle Little, USA, 2009. P. 170-173 .

jamoachilarning qarzi uchun qul qilish va chetdan qul sotib olish bo'lgan. Er. av. XVI asrgacha Osuriya podsholari Alum-Ashshur, shahar-jamoa esa Ashshur deb atalgan. ”Kichik va ulug'lan xalq yig'ini” o'z ahamiyatini yo'qota borgan, hokimiyatning oliy organ! «Shahar Uyi» boylardan tuzilgan oqsoqollar kengashi edi. Kengash a'zolari ichidan bir xil muddatga alohida lavozimli shaxs, «limmu» tayinlanib, u shahar xazinasini boshqargan, uning nomi bilan joriy yil boshlangan. Oqsoqollar kengashi sud va ma'muriy ishlar bilan shug'ullanadigan mansabdor shaxs «ukulluma»ni tayinlagan. Shahar-davlatning merosiy hokimi «Ishshiakkum» lavozimi ham mavjud bo'lib, u diniy vazifalarni bajarib, ibodatxonalar qurilishiga rahbarlik qilgan. U urush vaqtida harbiy boshliq bo'lgan. Er. av.XX asrda xalqaro vaziyat Osuriya uchun noqulay kelgan. Frot havzasida Mari davlati yuksalib, Ashshurning g'arb savdosiga jiddiy to'siq bo'lgan. Xett davlati Osuriya savdosini Kichik Osiyoda to'xtatib qo'ygan. Amoriy qabilalarini Ikki daryo oralig'iga yurishlari ham vaziyatni beqaror qilib, Osuriya savdosiga zarar yetkazgan. Faqat er. av. 178I-yillar atrofida amoriylardan bo'lgan yo'lboshchi Shamshi - Adad Ashshur shahrini o'zini Yuqori Mesopotamiyadagi davlatini markaziga aylantirgan. Ashshur Ikki daryo oralig'ining shimolidagi shaharlarni bosib oladi, Marini bo'ysundirib, Karxemish bilan ittifoq tuzadi. Suriya shaharlari ham bosib olinadi. Ashshur g'arb savdosida vositachilikni o'z qo'liga oladi. Davlat boshqaruvida podshoning mavqei kuchayadi. Shamshi-Adad davlat boshqaruvini bevosita o'z qo'liga olib, mutlaq hukmdor sifatida davlat boshlig'i, oliy harbiy boshliq va sudya vazifasini o'taydi. Boshqaruvni takomillashtirishga zaruriyat tug'iladi. Mamlakat hududi, aholisi okruglarga bo'linib, ularni boshqarish uchun noiblar yuboriladi. Er. av. 1757-yilda Shamshi-Adadning o'g'li Ishme-Dagan davrida Ashshurni Hammurapi bosib oladi.

Er. av. 1740-yillar atrofida kassitlarning Mesopotamiyaga hujumi davrida Shamshi-Adadning avlodlari hokimiyatni yana o'z qo'llariga oldilar. Ammo bu sulola tez orada hokimiyatni boshqalarga topshirishga majbur bo'ladi, lekin Shamshi-Adad sulolasining boshqaruvi Ashshur tarixining eng yorqin davri deb tan olingan, keyinchalik Osuriya podsholari ro'yxatida Shamshi-Adad va uning ajdodlari ham kiritiladi. Er. av. XVI asrda Bobil sulolasi qulagach, Ashshur qudratli qo'shni davlat Mitannining tazyiqiga qarshi Misr bilan diplomatik aloqa o'rnatadi. Bunga qarshi er. av. XV asr o'rtalarida Mitanni podshosi Shaushaattar Ashshurni bosib olib, uni Mitanniga qaram qiladi. Mitanni Ashshurni g'arbga chiqadigan savdo yo'lidan butunlay mahrum qiladi. Keyingi asr boshlarida Ashshur Bobilni hukmronligini tan olish evaziga Mitanni zulmidan ozod bo'ladi va bir qancha vaqt o'tgach, Bobildan to'la mustaqil bo'ladi. O'rta Osuriya davri (er. av. II ming yillikning II yarmi) Er. av. 1353-1318-yillarda podsho Ashshuriballit Osuriyani qudratli davlatga aylantiradi. Zaiflashib qolgan Mitanni xettlar tazyiqiga qarshi Osuriyaga ittifoqchi sifatida chiqadi. Tez orada Osuriya xettlarni yuqori Mesopotamiyadan haydab chiqarib, Frot daryosiga chiqadi. Natijada Mitannining sharqiy viloyatlari, bu yerdagi diniy markaz Nineviya bosib olinadi. Mitanni, keyinchalik Bobil ham Osuriya ta'siri ostiga tushib qoldi. Osuriya shahar-davlatdan qudratli davlatga aylanib, yetti yuz yil davomida o'zining yurishlari bilan qo'shni hududlarga dahshat tug'dirdi. Osuriya davlatini shakllanishi er. av. 1295—1264-yillarda hukmronlik qilgan podsho Adad-Nirari davrida tugallanadi. U birinchi bo'lib rasmiy ravishda o'ziga podsho unvoni berib, Old Osiyo buyuk davlatlari hukmdorlariga teng bo'lgan «Buyuk podsho» mavqeiga da'vo qiladi. Er. av. XIII asrda Xett davlati Osur savdogarlarini Kichik Osiyodan siqib chiqardi, Misrni Suriyadan mahrum qiladi. Mitanni davlati esa Osuriya uchun g'arbga chiqadigan yo'lni butunlay yopadi. Er. av. XIII—XII asr boshlarida Osuriya yuqori Mesopotamiyaning qo'shni hududlarini to'rt marta o'ziga qo'shib oladi va to'rt marta yo'qotadi.

Osur podshosi Tukulti-Ninurta I (er. av. 1233-1197-yillar) davrida Bobil va Kavkaz ortiga g'olibona harbiy yurishlar uyushtiradi. Bu podsho Ashshur o'rniga o'zi uchun yangi poytaxt Kar- Tukulti-Ninurta shahrini qurdiradi. Ammo uning hukmronligining so'nggi yillarida xettlar va Bobil Osuriyani u bosib olgan hududlarni katta qismidan mahrum qiladilar, bundan g'zablangan Ashshur zodagonlari Tukulti-Ninurtani taxtdan tushurib o'ldirdilar. Er. av. XII asrda Osuriya tushkunlikni boshidan kechiradi, Bolqon qabilalaridan bo'lgan mushklar Frot daryosi vodiysiga kelib xett davlatini halokatga uchratdilar, keyin elamliklarni hujumini qaytardilar 2 . Podsho Tiglatpalasalar I (er. av. 11 4 0 -1076-yillar atrofida.) davrida xalqaro vaziyat Osuriya foydasiga o'zgaradi. Bu davrda Xett podsholigi halokatga uchrab, Misr siyosiy tarqoqlik tomon yo'l tutadi. Osuriya qulay vaziyatdan foydalanib, shimoliy Suriya va shimoliy Finikiyani, Kichik Osiyoning janubiy-sharqiy oqimini o'z ta'siri ostiga oladi. Suriyaning gullab-yashnashi er.av. XII-XI asrlarda Arabistondan oromiy qabilalarining bostirib kelishi natijasida tugadi. Buyuk Osuriya harbiy davlati (er. av. I raing yillik) Er. av. I ming yillikda Old Osiyoda temirdan keng miqyosida foydalana boshlanishi, Qadimgi Sharqda iqtisodiy o'sishga olib keladi. Quruqlik va dengiz savdosi keng hajmda rivojlanadi, Xett va Mitanni kabi qudratli davlatlar tarix sahnasidan tushib ketdilar. Bobil va Misr ichki va tashqi siyosatda tushkunlikka yuz tutdilar, natijada Yaqin Sharqda Osuriya yetakchi o'ringa chiqib oldi. Osuriya er. av. X—VII asrlarda o'zining iqtisodiy, harbiy qudratini qayta tikladi, siyosiy markazlashuv va barqarorlikka erishdi. Osuriya bu davrda faol istilochilik urushlari olib bordi. Butting sababi Osuriya iqtisodiyoti uchun zarur bo'lgan xomashyo (metall, yog'och) taqchil bo'lganligi edi. Ikkinchidan, rivojlanayotgan shaharlar himarmandchiligi va dehqonchiligi va quldorlik xo'jaligi uchun ishchi kuchi — qullarga ehtiyoj tez o'sdi. 2 I.Roger B.Beck, Linda Black, Larry S. Krieger, Philip C, Naylor, Dahia Ibo Shabaka ‘’World history: patterns of interaction’’. McDougle Little, USA, 2009. P. 1 74-175 .

Osuriyani istilochilik urushlarini olib borishining yana bir sababi, mamlakat quruqlik va dengiz savdo yo'llari tutashgan hududda joylashgani uchun yetakchi o'rinni egallashga intilishi edi. Er. av. VIII asrga kelib, Osuriya davlati Shimoliy Mesopotamiyada o'z hokimiyatini mustahkamlaydi. Osuriya Kichik Osiyo va asosan, O'rtayer dengizining sharqiga o'z ta'sirini kuchaytirishga urindi. Bu hududlar savdo- hunarmandchilik, dengiz savdosi keng yo'lga qo'yilgan, tabiiy boyliklarga boy edi. Sharqiy O'rtayer dengizi qirg'oqlaridan muhim xalqaro savdo yo'llari o'tgan bo'lib, bu yerda boy savdo — hunarmandchilik markazlari Tir, Sidon, Arvad, Bibl, Damashq va Karxemish kabi shaharlar mavjud edi. Er. av. XI asrning I choragida Suriya cho'llariga, janubiy Suriyadan Mesopotamiya va qo'shni mamlakatlarga ko'chmanchi oromiylar bostirib keldilar; er. av. 1000-yillar atrofida ular Frot daryosidan o'tib Osuriyani bir necha janglarda mag'lubiyatga uchratdilar. Faqat oromiylarni istilosini podsho Adadnerari II (er. av. 9 11 — 89 1 -yillar), to'xtata oldi. Uning vorislari davrida ham Osuriya siyosiy- harbiy jihatdan Old Osiyoda o'z mavqeini tiklashga harakat qiladi.

Er. av. IX asrda Osuriya oromiy qabilalarini Shimoliy Suriyada tor-mor qildi. Finikiya va Suriya shahar hokimlarini bo'ysundirgan Urartu va Bobil davlatlariga qarshi g'olibona yurishlar uyushtiriladi. Osuriya qo'shinlari Fors qo'ltig'igacha yetib bordilar. Er. av. 856-853-yillarda Osuriya Suriya shaharlarining birlashgan qo'shinlariga zarba berdi. (er. av. 853-yilgi Oront daryosi yonidagi jang). Er. av. 840-yildagina Frot daryosining ortida 16 yurishdan so'ng, Damashq podsholigi bo'ysundiriladi. G'olibona yurishlar boy o'ljalarni qo'lga kiritish imkoniyatini tug'dirdi. Osuriya hukmdorlari Ashshur va Kalxu shaharlarida ulug'vor saroy va ibodatxonalar bunyod qildilar. Er. av. IX asr Osuriyaning iqtisodiy va harbiy-siyosiy jihatdan vaqtinchalik yuksalish davri bo'ldi. Shundan so'ng Osuriya uzoq vaqt olib borilgan urushlar natijasida zaiflashib qoldi. Er. av. VIII asrda Osuriya iqtisodiy tushkunlikka yuz tutadi. Ichki ziddiyatlar, qo'zg'olon va isyonlar boshlanadi. Ammo Osuriyani yangidan yuksalishi er. av. 745-727-yillarda hokimiyatni bosib olgan harbiy boshliq, podsho Tiglatpalasar III davrida boshlanadi. G'ayratli sarkarda, mohir tashkilotchi Tiglatpalasar III podsho hokimiyatini mustahkamlash uchun qator islohotlar o'tkazadi. Jumladan, viloyatlarni kichik-kichik noibliklarga bo'lib yuboradi, noiblar ustidan markaziy hokimiyatning nazorati o'rnatilib, noiblarning vazifalari cheklanadi. Tiglatpalasar III xazinadan maosh oladigan ko'p sonli muntazam qo'shin tuzadi va ko'ngillilarni harbiy xizmatga chaqirishdan voz kechadi. Harbiy xizmatga aholining o'rta va past tabaqalari jalb qilinadi. Osuriya qo'shini davlat bosqinchilik siyosatining asosiy quroli bo'lgan. Qo'shin qurollariga qarab bir necha qismlarga bo'lingan. Piyoda qo'shinlar son jihatdan eng ko'p sonli bo'lib, u yengil va og'ir qurolli qismlarga bo'lingan. Er. av. IX asrdan boshlab otliq qismlar paydo bo'ladi. Ular og'ir va yengil qurollantirilgan qismlardan tuzilgan edi. Qo'shinning zarbdor qismi jang aravalari bo'lgan. Jang aravalari qo'shinning imtiyozli qismi edi, vaqt o'tishi bilan ularning o'rnini otliq qismlar egallaydi.

Shahar va qal'alami qamal qilishga osuriyaliklar turli qamal qurollaridan foydalanganlar Osuriya davlatining uchmchi gullab-yashnashi er. av. VIII asrning 40-yillaridan VII asrning 40-yillari oxirigacha bo'lgan davrga to'g'ri keladi. Bu davr Osuriya va Old Osiyo tarixida alohida o'rin tutadi. Qaysiki Osuriyaning faol ekspansiyasi unga qo'shni bo'lgan kududlar, davlatlar ijtimoiy-siyosiy taraqqiyotida hal qiluvchi ta'sir o'tkazadi. Osuriyaning harbiy kuchga asoslangan davlat hokimiyatining tashqi siyosati faqat qo'shni mamlakatlarga nisbatan harbiy tazyiq o'tkazish orqali o'z ta'siri cstida tutib turishga yo'naltirilgan edi. Bunday siyosat Old Osiyo ling o'sha davrdagi va keyingi asrlardagi siyosiy taraqqiyotiga kuchli ta'sir o'tkazadi. Yaxshi qurollangan ko'p sonli qo'shin bilan Osuriya podsholari Tiglatpalasar III (er. av. 745-727-yil ), Sargon II (er. av. 722-705-yil), Sinnaxxerib (er. av. 705-680-yil), g'olibona yurishlar olib boradilar. Er. av. 743-740-yillarda Suriya Shimoliy Suriya va ICichik Osiyo hokimlarini birlashgan kuchlari ittifoqi tor-mor qilinadi. Urartu davlatiga qarshi g'olibona yurishlar olib boriladi va mamlakat talon-taroj qilinadi. Sharqda Osuriya Midiyani bir qismiga ega bo'ladi va bu yerda bir necha provinsiyalar tashkil qilinadi 3 . Er. av. 729-yilda Bobil bosib olinib, Osuriya,podshosi bu yerda toj kiyadi. Sargon II (Er. av. 722-705-y.) davrida er. av. 722-yilda Isroil podsholigi bosib olinadi. Hokimiyatni noqonuniy ravishda bosib olgan Sargon II podshoning yangi qarorgohi Dur Sharrukin («Sargon qal'asi»)ni quradi, uning avlodlari Sargoniylar Osuriyani uning halokatigacha boshqarganlar. Badjahl podsho-askar Sinaxxerib (er. av. 705-68I-yillar) poytaxtni Nineviyaga ko'chiradi, u Kichik Osiyoning janubiysharqini qo'ldan chiqaradi, Yahudiyani qarshiligini bostira olmadi, uni qo'llagan Misrni yenga olmaydi. Uning vorisi Asarxaddon (Er. av. 680—669- yillar) vayron qilingan Bobilni qayta tiklaydi. 3 Avdiyev V.I. Qadimgi Sharq tarixi T., I964. B. 496-499 .

Bobilni Osuriya bilan uniyadagi alohida podsholik deb e'tirof etadi. Asarxaddon shimoliy-g'arbda er. av. 679-yilda paydo bo'lgan dushmanni bartaraf qilib, Eronning shimoliy-g'arbida yashagan skiflar bilan er. av. 672-yilda ittifoq tuzadi. U er. av. 67I-yilda Misrni bosib olib, shimoliy arab qabilalarini bo'ysundiradi. Bu davrda Osuriya davlati chegaralari Nil daryosining birinchi ostonalaridan Kavkaz ortigacha, Eron past tog'idan Kichik Osiyogacha, O'rtayer dengizidan Fors qo'ltig'igacha cho'ziladi. Bu bepoyon davlatni Osuriya boshqarish juda katta qiyinchiliklarni tug'diradi. So'ngi podsholar osuriyani o'zida isyonlar, bosib olingan hududlardagi to'xtovsiz qo'zg'olonlarni bostirish uchun juda katta kuch sarflashga majbur bo'ldilar. Er. av. VII asr o'rtalarida Osuriya siyosiy tushkunlikka uchradi. Bobil, elam, xaldey, oromiy hokimliklari, Suriya va Finikiya shaharlarida Osuriya hukmromligiga qarshi bosh ko'taradilar. Natijada Osuriya halokat yoqasiga kelib qoldi. Bobil va Midiya birgalikda Osuriyaga qarshi ittifoq tuzib er. av. 614-yilda Ashshurni, er. av. 612-yilda Nineviyani vayron qildilar. Er. av. 590-yilda Xarran yonidagi jangda Osuriyaning harbiy qudrati to'liq sindirildi. Natijada butun Old Osiyoni tarixda ilk bor yagona davlat tarkibida birlashtirgan va bir necha yuz yil hukmronlik qilgan, qadimiy Sharqning eng katta davlati tarix sahnasidan tushib ketdi. Osuriyaning ijtimoiy-siyosiy hayoti Osuriya katta-katta hududlarni bosib olishi natijasida hududlar, shaharlarda savdo-hunarmandchilik, dehqonchilik va chorvachilik rivojlanadi. Mamlakatda ko'plab yerlar o'zlashtirildi. Irrigatsiya va suv ta'minoti yaxshilanadi. Bog'dorchilik, uzumchilik va chorvachilik rivojlanishi uchun turtki bo'lgan temir qurollar keng tarqaladi. Metallurgiya, qurolsozlik sohalari yuqori darajada taraqqiy qiladi. Talonchilik urashlardan olingan ko'plab o'ljalar va qullardan Osuriya shahar va qal'alarni qurishda keng foydalaniladi. Yangi shaharlar quriladi, jumladan, Kalxu shahri qayta tiklanadi, Osuriyaning yangi poytaxti «Tukulti-Ninurtu qal'asi» asir olingan tassit, xurrit va urartu qabilalari kuchi bilan qayta tiklangan.

Osuriya jamiyatini hukmron tabaqasi harbiylar, davlat xizmatidagi zodagonlar, ibodatxona va savdo ahlidan iborat bo'lib, ular juda katta boylik va imtiyozlarga ega bo'lganlar va mavjud siyosiy hokimiyat bilan yaqin aloqada bo'lib, uni istilochilik siyosatini qo'llab-quwatlatlaganlar. Osuriya -jamiyatining quyi tabaqalarini kichik ishlab chiqaruvchi yer egalari, jamoa a'zolari va hunarmandlar tashkil etgan. Ular xazinaga qishloq xo'jalik mahsulotlari, chorva mollari va kumush bilan soliq to'laganlar. Ijtimoiy tizimning eng pastidagilar ko'chib kelganlar, asirlar va qullar qaram ishchilar toifasini tashkil qilganlar. Ular ko'p hollarda podsho xo'jaligida va ayrim hollarda ibodatxonalar, xususiy yerlarda ishlaganlar. Osuriya davlati o'z tarixining so'nggi davrida qadimgi Sharq davlatchiligining o'ziga xos shakliga ega bo'lgan. Podsho qo'lida dunyoviy, harbiy va diniy sohalardagi cheklanmagan hokimiyat to'planadi. «podshoga hokimiyat muqaddas xudolar tomonidan topshirilib, hukmdorning homiyligi ostida davlatni boshqaradi» degan tushuncha xalq ommasi ongiga singdirilgan. Davlatni boshqarishda osur hukmdorlari qo'shin va yaxshi tashkil etilgan boshqaruv apparatiga tayanganlar. Osuriya davlati boshqaruvida harbiy va moliya muassasalari yetakchi o'rinni egallaydi. Harbiy muassasa mamlakat ichida va bo'ysundirilgan hududlarda «tartib»ni saqlagan. Moliya muassasi esa davlat xazinasiga soliq va o'lponlarni o'z vaqtida to'lovi uchun javob bergan. To'lov va majburiyatdan faqat podshoning himoya yorliqlariga ega bo'lganlar ozod qilingan. Ayrim shaharlar (Bobil, Borsippa, Sippar, Nippur, Xarran va Ashshur) ibodatxonalari va saroy ahillarigina bunday imtiyozlardan foydalanganlar. Er. av. IX—VII asrlarda Osuriya davlati boshqaruvi quyidagi shaklda bo'lgan: Bosib olingan hududlarning ko'pchiligida provinsiyalar (Osuriya, Kichik Osiyoning ayrim shahar va viloyatlari, Xaldey va Oromiy knyazliklari) tashkil qilingan. Ular Osuriya noiblari tomonidan boshqarilgan. Ba'zi hududlarda Osuriyaga xiroj to'laydigan qaram podsholiklar (Finikiya shaharlari, Yahudiya, Moav, Edem, Tabal, Manna) saqlanib qoladilar.

Osuriyadan uzoq bo'lgan bir qadar kuchli davlatlar o'z mustaqilligini ma'lum darajada saqlab qoladilar (Lidiya, Urartu, Midiya, Elam va Shimoliy Arabiston yerlari). Bo'ysundirilgan Misr alohida mavqega ega bo'lgan. U 20 ta kichik hududlarga bo'linib, ularning tepasida mahalliy hokimlar (podsho, nomarx, kohinlar) turganlar. Shu bilan birga bo'ysundirilgan hududlarda Osuriyaning ko'p sonli amaldorlar apparati va harbiy ma'muriyati qoldirilgan. Bobil shahri alohida boshqarilgan. Bobil podsholari rasman o'z mustaqilliklarini saqlab qoladilar.

Adabiyotlar : 1. Xalqaro munosabatlar tarixi va diplomatiyasi. Hammualliflikda, T., 2009. 2. Qadimgi dunyo tarixi. Y.S. Krushkol taxriri ostida. 2-j. T., I975. Хрестоматия по истории Древней Греции. Под. Ред. Д.П.Каллистова. М., I964. 3. Хрестоматия по истории Древнего Рима. Под. Ред. С.Л.Утченко. М., I962. 4. Rajabov R. Qadimgi dunyo tarixi. Toshkent 2009. 5. Античная Греция. Под.Ред. Е.С.Голубцовой. М., I983. Т., I-2. 6. Гафуров Б.Г. Цибукидис Д.И. Александр Македонский и Восток. М., I980. 7. Шофман А.С. Распад империи Александра Македонского. М., I984.

O'xshashlar

Qadimgi Ossuriya

Xitoydagi Xan imperiyasi

So‘nggi Rim imperiyasi

Usmoniylar imperiyasi Tanzimot davrida

Rim Respublikasining qulashi. Rim imperiyasi