Миллатлараро муносабатлардаги барқарорлик. Тинчликсевар мустақил ташқи сиёсат асосларининг ишлаб чиқилиши - Tarix - Referatlar

Миллатлараро муносабатлардаги барқарорлик. Тинчликсевар мустақил ташқи сиёсат асосларининг ишлаб чиқилиши

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

166.5 KB

Ko'chirib olish

Миллатлараро муносабатлардаги барқарорлик. Тинчликсевар мустақил ташқи сиёсат асосларининг ишлаб чиқилиши Режа: 1. Ўзбекистон Республикасининг тинчликсевар ташқи сиёсати асосларининг яратилиши , унинг тамойиллари . 2. БМТ, ЕХҲТ билан ҳамкорликнинг йўлга қўйилиши. 3. Шанхай ҳамкорлик ташкилоти ва Ўзбекистон. 4. Ўзбекистон ва МДҲ.

Ўзбекистон Республикасининг тинчликсевар ташқи сиёсати асосларининг яратилиши, унинг тамойиллари. XX асрнинг 90 йилларига келиб дунё сиёсий харитасида катта ўзгаришлар содир бўлди. Чунки бир-бирига қарама-қарши СССР ва А ҚШ етакчилик қилганикки ижтимоий-сиёсий тузум, икки ҳарбий-сиёсий блок барҳам топди. С обиқ Иттифоқнинг парчаланиши натижасида унинг таркибидаги 15 та мустақил давлат, жумладан мустақил Ўзбекистон давлати вужудга келди. Истиқлол шарофати билан Ўзбекистоннинг ижтимоий-сиёсий қиёфаси тубдан ўзгарди. Суверен мустақил давлат сифатида Ўзбекистон ўзининг ички ва ташқи сиёсатини эркин белгилаш имкониятини қўлга киритди. Республикада улкан бунёдкорлик ишлари амалга оширилиб, барча соҳаларида ислоҳотлар амалга оширилди. Мустақилликнинг дастлабки кунларидан бошлаб, мамлакатимиз ташқи сиёсатининг устувор йўналишлари ва асосий тамойиллари ишлаб чиқилди. Ўзбекистоннинг ўз тараққиёт истиқболлари учун қулай жўғрофий- сиёсий имкониятларга эга эканлиги ҳам мустақил ташқи сиёсат юритиш, жаҳон ҳамжамиятидан муносиб ўрин олиш учун имкон берди. Хусусан, Ўзбекистоннинг Марказий Осиё минтақасидаги ўрни, бу ҳудудда истиқомат қиладиган халқларнинг қадимдан ҳамфикр бўлиб келгани Марказий Осиё минтақасида ташқи сиёсат юритишда ижтимоий зарурат ҳисобланиб келинмоқда. Мустақилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб Ўзбекистонда халқаро ташкилотларнинг фаолиятини ўрганиш ва улар билан дипломатик алоқаларни йулга қўйиш эҳтиёжи пайдо бўлди. Аммо ХХ асрнинг сўнгги йиларидаги халқаро вазиятнинг ўзгариши жаҳон тараққиётининг ҳолатини ҳам тубдан ўзгартириб юборди. Энди дунёнинг геосиёсий ҳолати янги қиёфада намоён бўлди. Жаҳоннинг турли минтақалари, яқин ва узоқ ҳудудларида қарама-қаршилик ўчоқлари кучайиб, бир сўз билан айтганда, ҳавф-ҳатар тобора ўсиб бораётганини назарда тутмоқ керак. Шу боис

Ўзбекистоннинг халқаро майдонда олиб бораётган ташқи сиёсатини, унинг мамлакатимизнинг миллий манфаатларига жавоб берадиган стратегик устувор йўналишларини аниқ белгилаб олиш ниҳоятда долзарб масалалардан бирига айланди. «Халқаро ҳамжамиятнинг тўла ҳуқуқли аъзоси бўлган Ўзбекистон Республикаси халқаро муносабатларда мустақил давлат, халқаро ҳуқуқ субъекти сифатида қатнашади, унинг мақсадлари мустаҳкам тинчлик, қуролсизланиш, ўз ҳудудини қурол-яроғлардан ҳоли қилиш, ядровий қуролни ва бошқа оммавий қирғин куролларини йўқотиш, суверен давлатлар ўртасидаги низо ва зиддиятларни ҳал этишда куч ишлатиш ва тазйиққа йўл қўймасликдан иборат», дейилади 1991 йил 31 августда Олий Кенгашнинг VI сессиясида қабул қилинган «Мустақиллик ҳақидаги баёнот»да ўз ташқи сиёсатининг асосий йулини белгилаб олган Ўзбекистон Республикаси 1992 йил 8 декабрда қабул қилинган Конституциямизнинг 17- моддасида бу йўлни қонун билан мустаҳкамлади. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг асосий устувор тамойиллари қуйидагиларни ташкил этади: • миллий-давлат манфаатларини устун қўйган ҳолда ташқи сиёсатда давлатларнинг суверен тенглигини ҳисобга олиш; • умумбашарий қадриятларни устун қўйган ҳолда низоли можароларни тинч йул билан ҳал этиш; • ташқи сиёсатдаги тенг ҳуқуқлилик ва ўзаро манфаатдорликни ўрнатишда бошқа мамлакатларнинг ички ишларига аралашмаслик; • барча тинчликсевар давлатлар билан ташқи алоқаларни ўрнатишга интилиш; • халқаро ҳуқуқ нормаларини тан олган ҳолда жаҳон ҳамжамиятида халқаро талабларга риоя қилиш; • ташқи сиёсатда кўп томонлама алоқаларни ўрнатишда халқаро ташкилотлар доирасида алокаларни кенгайтириш масалалари киритилди.

Ўзбекистон бутун жаҳон жамоатчилиги олдида халқаро ҳуқуқнинг умумжаҳон эътироф этган нормаларига содиқлигини конституция даражасида ҳам мустаҳкамлади. Конституция халқаро ҳуқуқ тамойиллари ва нормаларининг бутун бир мажмуи — БМТ Уставига, Инсон ҳуқуқлари умумжаҳон Декларациясига ва инсон ҳуқуқларига оид бошқа халқаро ҳуқуқ битимларидан — Хельсинки битими, Париж ва Мадрид хартияларига асосланди. Шунингдек, асосий қонунга киритилган қонунларни ривожлантириш мақсадида «Дипломатик муносабатларни ўрганиш тартиби», «Ўзбекистонда халқаро шартномаларни тузиш, ижро этиш ва бекор қилиш» ҳақида актлар ҳам қабул қилинди. Уларда ташқи сиёсатнинг хар томонлама асосланган тамойиллари ўз аксини топди. Ўзбекистон Республикасининг халқаро майдонда олиб бораётган ташқисиёсатини, унинг мамлакатимизнинг миллий манфаатларига жавоб берадиган стратегик устувор йўналишларини янада такомиллаштириш бугунги кунда энг долзарб масалалардан бири бўлиши табиийдир. Шу боис 2012 йил сентябрь ойида «Ўзбекистон Республикасининг ташқи сиёсий фаолияти концепциясини тасдиқлаш тўғрисида»ги қонун қабул қилинди. Унда Ўзбекистон Республикасининг турли ҳарбий сиёсий блокларга кирмаслиги, ўзининг суверенитети ва ҳудудий яхлитлигини ҳимоя қилиш бўйича қатъий позицияга эга бўлиши ҳамда ўз ҳудудида хорижий давлатларнинг ҳарбий базалари жойлаштирилишига йўл қўймаслиги, очиқ, изчил ва фаол ташқи сиёсат олиб бориши каби тинчликпарварлик тамойилларига йўғрилган эзгу-мақсадлар мужассамдир. Зеро, Президентимиз таъкидлаганидек, қон-қонимизга сингиб кетган бизга тинчлик ва омонлик керак, тамойилини амалга ошириш барчамиз учун долзарб вазифадир. Шубҳасиз, тинчлик дипломатиясини тарғиб қилиш ва қўллаб-қувватлаш халқлар ҳамда давлатлар ўртасидаги дўстлик, юксалиш ва тараққиёт омилидир. Дунё янгиланиши жараёнида ҳар бир давлат ўз тараққиёт олами жаҳон ҳамжамиятидан муносиб ўрин олиш учун ҳаракат бошлади. Шулар қаторида

Ўзбекистон ҳам жаҳон ҳамжамиятидан муносиб ўрин олиши. Шу ўринда айтиб ўтмоқ лозимки, бу тамойиллар ёш суверен давлатнинг асосий ташқи сиёсий доктринасини ифода этиш билан бирга давлатлараро муносабатлар йўналишларининг ривожланиши ва кенг доирадаги ташқи муаммоларни ҳимоя қилиш имконини берди. Мамлакатимизнинг жаҳон халклари тинчлиги ва хавфсизлигини мустаҳкамлашга қаратилган тинчликсевар ташқи сиёсати унинг жаҳон миқёсида мустақил давлат сифатида тезда тан олинишини таъминлади. Тошкентда АҚШ, Туркия, Германия, Франция, Буюк Британия, Хитой, Ҳиндистон, Покистон ва бошқа ривожланган мамлакатларнинг элчихоналари очилди. Шунингдек, Ўзбекистонда 88 та хорижий мамлакатлар ва халқаро ташкилотларнинг, 24 та ҳукуматлараро ва 13 та ноҳукумат ташкилотларнинг ваколатхоналари фаолият кўрсатмоқда. Ўз навбатида Ўзбекистоннинг элчилари дунёдаги 20 дан ортиқ йирик давлатларда фаолият кўрсатиб турибди. Ўзбекистон ташқи сиёсат ҳамда дипломатик муносабатларни амалга ошириши учун қулай имкониятларга эга. Бу биринчидан, мамлакатимизнинг қулай географик жойлашуви, иккинчидан, мамлакат ҳудудининг минерал ва фойдали қазилмаларга бойлиги, учинчидан, давлат миқёсида иқтисодий- ижтимоий сиёсатни амалга ошириш учун имконият берадиган барқарорлик, байналмилаллик принципларининг пойдевор аҳамияти мужассамлигидандир. Мустақил Ўзбекистон ташқи сиёсатининг асосини очиқ-ойдинлик, тенг ҳуқуқлик, демократик принципларга содиқлик, умуминсоний қадриятларни улуғлаш, республика ижтимоий ҳаётидаги демократик жараёнга таъсир қилиш кабилар ташкил этади ва Республика ташқи сиёсати тинчлик ва хавфсизлик учун умумжаҳон эътироф этган очиқ, якдиллик талабларига асосланади. БМТ, ЕХҲТ билан ҳамкорликнинг йўлга қўйилиши. Халқаро муносбатларнинг ҳозирги ривожланиш босқичида Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг тутган ўрни ва аҳамияти беқиёсдир. Ўзбекистон

ушбу ташкилотга 1992 йил 2 мартида тенг ҳуқуқли аъзо бўлиб кирди. БМТнинг ихтисослаштирилган муассасалари тизими мавжуд бўлиб, Ўзбекистон уларни деярли барчасининг фаолиятида фаол иштирок этмоқда. Булар қуйидагилар ҳисобланади: БМТнинг таълим, фан ва маданият масалаллари бўйича ташкилоти (ЮНЕСКО), Халқаро Меҳнат ташкилоти (ХМТ), Бутунжаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) ва бошқалар. Бу воқеа республиканинг мустақил давлат сифатида халқаро ҳамжамиятда муносиб ўрин олишида ҳам катта аҳамиятга эга бўлди. 1993 йил феврал ойига келиб Тошкентда БМТ ваколатхонаси очилди. Худди шу йили Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеясининг 48- сессиясидаги Ўзбекистон Биринчи Президенти И.А. Каримов маъруза қилди. Биринчи Президент И.А. Каримов бу маърузасида Марказий Осиёда хавфсизлик ва ҳамкорлик масалалари бўйича БМТнинг доимий ишлайдиган семинарини чакириш, БМТ хавфсизлик кенгашида юзага келаётган можароларни таҳлил қилиш ва истиқболни белгилаш бўйича махсус гуруҳ тузиш, Марказий Осиёни ядросиз зона, деб эълон қилиш, бу минтақада кимёвий модда ҳамда бактериологик қуролни тақиқлаш бўйича халқаро назорат ўрнатиш, Марказий Осиёда наркобизнесга қарши ҳамкорликда курашиш учун БМТнинг минтақавий комиссиясини тузиш, Орол муаммосини ҳал қилиш масаласи бўйича БМТнинг махсус комиссиясини тузиш кабиларни айтиб ўтди. 2000 йилнинг сентябрь ойида БМТнинг Минг йиллик Саммити бўлиб ўтди ва унда БМТнинг Минг йиллик Декларацияси, яъни халқаро ҳамжамиятнинг инсон тараққиёти ва инсон хавфсизлигини таъминлаш борасидаги ҳаракат дастури бир овоздан қабул қилинди. Бу ҳужжатга биноан Минг йиллик ривожланиш мақсадлари, яъни 192 давлат ва 23 халқаро ташкилотлар томонидан 2015 йилга келиб қашшоқликни бартараф қилиш, одамларнинг билим даражасини кўтариш, атроф-муҳитни ҳимоя қилиш, инсон ҳуқуқ ва эркинликлари тенглигини таъминлаш, касалликларга қарши курашиш, тинчлик ва хавфсизликни мустаҳкамлаш борасида эришиш керак

бўлган вазифаларга оид мажбуриятлар белгиланди. МРМга эришиш билан боғлиқ ҳолатлар 8 та мақсад, 21 та вазифа ва 60 кўрсаткичларга асосланган ҳолда баҳоланади. 2010 йилнинг сентябрь ойида Нью-Йоркда, аъзо-давлатлар томонидан ўз зиммаларига олган Минг йиллик ривожланиш мақсадларида белгиланган мажбуриятларни бажарилиш ҳолатига бағишланган БМТнинг махсус саммити бўлиб ўтди. Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти И.А.Каримов саммит ялпи мажлисидаги ўз маърузасида таъкидлаганидек: ―илгари ўзининг бир томонлама ривожланган хом-ашё етиштиришга йўналтирилган иқтисодиёти, ҳалокатли пахта яккаҳокимлиги авжга чиққан, қолоқ ишлаб чиқариш ва ижтимоий инфратузилмаси, жон бошига истеъмол даражаси паст бўлган мамлакатимиз мустақил ривожланиш йилларида янги ва улкан марраларни қўлга киритди ва бунинг натижасида унинг қиёфаси тамомила ўзгарди, жаҳон ҳамжамиятидан муносиб ўрин эгаллади. Ўзбекистон Республикасининг БМT билан ўзаро кўп томонлама ҳамкорлигининг устувор йўналишлари бу-хавфсизлик, таҳдидларга қарши курашиш, оммавий қирғин қуролларини тарқатмаслик, Афғонистон масаласини тинч йўл билан ҳал этиш, бу мамлакатни қайта тиклаш, экологик муаммоларни бартараф этиш, Марказий Осиёни ядро қуролидан ҳоли ҳудуд сифатида эътироф этиш, Орол фожеаси оқибатларини бартараф этиш, таълим, фан ва маданиятни ривожлантириш, тарихий анъаналар, тарихий шахслар ва меъморий ёдгорликларни асраш, қайта тиклаш, уларни умумбашарий обидалар сифатида жаҳон цивилизациясига қўшган ҳиссасини эътироф этиш ва бошқалардир. Бу борада Ўзбекистон БМТ доирасида кўплаб ташаббусларни илгари сурди. Ўзбекистон ташаббуси билан БМТ доирасида 1997 йилда Афғонистон муаммоси юзасидан ―6+2 гуруҳи мулоқот гуруҳини ташкил этилди, Марказий Осиё Марказий Осиёда ядро қуролидан ҳоли ҳудуд, деб эълон қилинди, Орол муаммоси ва минтақавий экологик масалалар юзасидан бир қатор тадбирлар амалга оширилмоқда.

Ўзбекистонда БМТнинг 2000-2015 йилларга мўлжалланган Мингйиллик ривожланиш мақсадлари ( Millennium Development Goals ) амалга оширилди ҳамда 2015-2030 йилларга мўлжалланган Барқарор ривожланиш мақсадлари ( Sustainable Development Goals ) глобал дастури юзасидан турли тадбирлар амалга оширилмоқда. Кейинги йилларда БМТ ва Ўзбекистон ҳамкорлиги янги босқичига кўтарилган. Хусусан, 2017 йил 19 сентябрда Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёев АҚШда бўлиб, БМТнинг 72-сессиясида нутқ сўзлади. Мазкур нутқ Ўзбекистоннинг БМТ доирасидаги халқаро ташаббусларида янги тенденцияларни намоён қилди. Ўзбекистон Президенти ўз нутқида мамлакат ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маданий ҳаётидаги ўзгаришлар ҳамда аниқ ва асосли манбаларга эга бир нечта ташаббусларни илгари сурди. Яъни глобаллашув ва ахборот-коммуникация технологиялари жадал ривожланиб бораётган бугунги шароитда ёшларга оид сиёсатни шакллантириш ва амалга оширишга қаратилган умумлаштирилган халқаро ҳуқуқий ҳужжат - БМТнинг Ёшлар ҳуқу қл ари тўғрисидаги халқаро конвенциясини ишлаб чиқиш, БМТ Бош Ассамблеясининг ―Маърифат ва диний бағрикенглик деб номланган махсус резолюциясини қабул қилиш, БМТ Хавфсизлик Кенгашини босқичма-босқич ислоҳ қилиш каби глобал характердаги таклифлари жаҳон жамоатчилигида катта қизиқиш уйғотди. Ўзбекистон Президенти Ш. Мирзиёевнинг мазкур нутқи мавжуд муаммоларга маҳаллий, минтақавий ва глобал даражада аҳамият қаратиб, уларнинг ечимига прагматик ёндашилганлиги билан алоҳида аҳамият касб этди. Ушбу ташаббуслар халқаро миқёсда қўллаб-қувватланиб, 2018 йил 22 июнь куни ―Марказий Осиё минтақасида тинчлик, барқарорлик ва изчил тараққиётни таъминлаш бўйича минтақавий ва халқаро ҳамкорликни мустаҳкамлаш ва 2018 йил 12 декабр куни БМТ Бош Ассамблеясининг ялпи мажлисида ―Маърифат ва диний бағрикенглик деб номланган махсус резолюциялари қабул қилинди. Шунингдек, 2017 йил ноябрь ойида БМТ

шафелигида Самарқандда ―Марказий Осиё: ягона тарих ва умумий кeлажак, барқарор ривожланиш ва тараққиёт йўлидаги ҳамкорлик, 2018 йил 27 март куни Тошкентда ―Тинчлик жараёни, хавфсизлик соҳасида ҳамкорлик ва минтақавий шериклик мавзусида халқаро анжуманлар ташкил этилди. Ўзбекистон Республикасининг жаҳондаги йирик халқаро ташкилот БМТ билан ҳамкорлиги масалалари ва бу борадаги ютуқлар Ўзбекистоннинг энг янги тарихи саҳифаларида муҳим аҳамиятга эга бўлиб, уни янада бойитди. Ўзбекистон БМТга аъзо бўлиб кирганмдан сўнг ЕҲҲТнинг Прагадаги йигилишида МДХ таркибидаги давлатларни ушбу ташкилотга аъзо бўлиб кириши масаласи кутарилди. 1992 Йил 26 февралга келиб Ўзбекистон ҳам бу ташкилот кенгашининг якунловчи хужжатига имзо чекди. Ўзбекистоннинг 1996 йил Лиссабон саммитида иштироки республика раҳбариятининг хавфсизлик доирасига кирувчи карашларини баён этишга ҳам имкон берди. Унда Ўзбекистон раҳбарияти томонидан «хавфсизликнинг, шу жумладан, Европа хавфсизлигининг чегараси йук. Шундан келиб чиққан ҳолда, бизнинг фикримизча, Европада хавфсизлик ва Ҳамкорлик ташкилотининг роли, аҳамияти, колаверса, маъсулияти Европа билангина чегараланиб қолмаслиги, ундан ташқаридан келаётган хавфни ҳам ҳисобга олиши керак бўлади», деб айтилган сўзлари алоҳида аҳамият касб этди. 1996 йил 18-19 ноябр кунлари мазкур ташкилотга аъзо 54 мамлакат раҳбарларининг Туркиянинг Истамбул шаҳрида бўлиб ўтган учрашувида Европада хавфсизлик ва ҳамкорликни мустаҳкамлашнинг асосий тамойиллари ишлаб чиқилди. Мазкур йиғилишда Биринчи Президент И.А.Каримов глобал аҳамиятга эга бўлган терроризмга қарши марказ тузиш хақидаги таклифини киритди ва турли кабиҳ ниятдагиларга ёрдам бераётган ташкилотларни илдизи билан йўқотиш орқалигина мамлакатлар хавфсизлигини таъминлаш мумкинлигини алоҳида таъкидлади. XX аср охири XXI аср бошлари халқаро терроризмга қарши кескин кураш даври бўлди. Бу курашга Ўзбекистон ўзининг катта ҳиссасини қўшмокда. Буни АҚШ сенаторларидан Либерман тасдиклаб: «Ўзбекистон сиз

бизнинг Афғонистондаги аксилтеррорчиларга қарши курашимиз муваффақиятли бўлмас эди», дейди. Бугунги кунда Ўзбекистон ЕХҲТ раҳнамолигидаги кўплаб анжуманларга мезбонлик қилиб келмоқда. Ўзбекистоннинг ЕХҲТ билан ҳамкорлиги мустаҳкамланиб, ўсиб бораётганлигига 2002-йил 6-7-апрел кунлари ЕХҲТ Бош котиби Й. Кубишнинг мамлакатимизга ташрифи ҳам яққол мисол бўла олади. Ўзбекистоннинг ташқи сиёсатида минтақалараро хавфсизликни таъминлашда халқаро ташкилотлар фаолиятидан, уларнинг дастурларидан ҳам кенг фойдаланиши истиқболли натижаларни кўрсатди. Кўпгина минтақавий ташкилотлар, чунончи, НАТО ЭКО, Ислом конфренцияси Қўшилмаслик ҳаракати ва бошқалар билан ҳам самарали ҳамкорликлар йўлга қўйилди 211 . 2017 йилнинг 18-19 октябрь кунлари Тошкентда Европада Хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотининг (ЕХҲТ) ОАВ эркинлиги масалалари бўйича вакили офиси томонидан ташкил этилган ―Марказий Осиёда очиқ журналистика деб номланган XIX регионал Марказий Осиё конференцияси бўлиб ўтди. Конференция давомида 80 нафар иштирокчи, шу жумладан, журналистлар, ҳукуматлар, фуқаролик жамияти ташкилотлари вакиллари ва илмий доиралар вакиллари халқаро экспертлар билан Марказий Осиёда ОАВ эркинлигининг жорий муаммоларини муҳокама қилиб олдилар. Мисол учун, анжуманда ОАВ тарқатиш тенденциялари масалалари, рақамли муҳит ҳамда адоватни авж олдириш шароитида ОАВ эркинлигини ҳимоя қилиш билан боғлиқ муммолар кўтарилди. Форумда Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон, Ўзбекистон ва Мўғулистон вакиллари иштирок этишди 212 . Ушбу халқаро ташкилотлар билан алоқаларни йўлга қўйиши мамлакатимизнинг халқаро майдондаги сиёсий мавқеига, кенг ҳамкорликлар йўлидан илгарилаб боришига шубҳасиз ижобий таъсир кўрсатди. Бу халқаро

ташкилотларнинг кўплаб вакиллик органларининг пойтахтимиз Тошкентда муваффақиятли фаолият кўрсатаётганлиги ҳам шундан далолат беради. Шанхай ҳамкорлик ташкилоти ва Ўзбекистон. Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти - субминтақавий халқароЎзбекистон ваШанхай ташкилот бўлиб , унинг таркибига дастлаб асосчилар сифатида 6 та давлат ( Қозоғистон , Хитой , Қирғизистон , Россия , Тожикистон ва Ўзбекистон ) кирди . ШҲТнинг расмий тили рус ва хитой тили рамзи эса оқ байроқ бўлиб , унинг марказида ташкилотнинг герби жойлашган . Ташкилотнинг штаб - квартираси Пекинда жойлашган . Ҳозирги вақтда ШҲТда 8 та аъзо - давлат , 4 та кузатувчи - давлат ва 6 та мулоқот учун ҳамкор - давлат фаолият юритмоқда . Бошқача айтганда , у Евроосиёнинг бешдан уч қисмини ва дунё аҳолисининг қарийб ярмини қамраб олган . Буни рақамларда ифода этадиган бўлсак , ШҲТ таркибидаги мамлакатларнинг умумий майдони 34 млн . квадрат километрдан иборат . Бу улкан маконда 3,2 миллиард аҳоли яшайди . Шу тариқа ушбу ташкилот жуғрофий жиҳатдан ва аҳоли сони борасида жаҳоннинг энг йирик тузилмаларидан бирига айланди . Ўтган даврда ШҲТга аъзо давлатлар турли цивилизациялар тўқнашуви , ― совуқ уруш ва бошқа ҳар хил салбий ёндашувлардан воз кечди . Ташкилотнинг барча аъзолари ўзаро ҳурмат , тенг ҳуқуқлилик , адолат ва манфаатли амалий ҳамкорлик тарафдоридир . Энг муҳими , мазкур минтақавий ташкилот барқарор ва соғлом руҳда ривожланмоқда . Бугунги кунда Хитой билан ШХТга аъзо бошқа давлатлар ўртасидаги савдо айланмаси 20 баробар ортган . Бу кўрсаткич 2018 йил якунлари бўйича 12 миллиард АҚШ долларидан 255 миллиард долларга етди. Жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 20 фоиздан зиёди ШҲТга аъзо давлатлар ҳиссасига тўғри келмоқда. 1996 йил Шанхайда Хитой, Росссия, Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон давлат раҳбарларининг саммити бўлиб ўтди. Саммитда чегара ҳудудлари бўйича ҳарбий соҳада ўзаро ишончни мустаҳкамлаш билан боғлиқ

шартномани имзоланиши натижасида Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти вужудга келди. 1997 йил Москвада юқорида номлари кўрсатилган беш давлат раҳбарларининг иштирокида саммит бўлиб ўтган. Саммитда чегара ҳудудларида қуролли кучларни қисқартириш тўғрисида Битим (1997-йил 24- апрел) имзоланади. Алмати (1998), Бишкек (1999) да болиб ўтган саммитларда «Шанхай бешлиги» нинг ҳолати янада мустаҳкамланиб, ўзаро ишонч ва ҳамкорлик муносабатлари янги боcқичга кўтарилди. 2000-йил 5- июн Душанбеда «Шанхай бешлиги» давлатлари бошлиқларининг учрашуви боТган. Учрашувда Ўзбекистон Республикаси биринчи марта кузатувеҳи сифатида иштирок этган. Шуни айтиш лозимки, «Шанхай бешлиги» Душанбеда «Шанхай форуми» га айлантирилади. 2001 йил 14-15-июн кунлари Хитойда навбатдаги Шанхай саммити бўлиб ўтади. Ушбу саммитда Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов иштирок этди ҳамда Шанхай форумига тўла ҳуқуқли аъзо бўлиб кирди. Натижада Шанхай форуми «Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти - ШҲТ», деб ўзгартирилди. Саммитда «ШҲТ ни тузиш тўғрисида» ги Декларация ҳамда «Террорчилик, айирмачилик ва экстремизмга қарши кураш тўғрисида ―Шанхай конвенцияси имзоланди. 2002 йилнинг 6-7-июнида ШҲТга аъзо мамлакатлар раҳбарларининг навбатдаги Санкт-Петербург саммити бўлиб ўтди. Махкур саммитда ШҲТга аъзо давлатлар раҳбарларининг Декларацияси, ШҲТХартияси, ШҲТга аъзо давлатлар ўртасида Минтақавий антитеррор тузилмаси (МАТТ) ҳақидаги Битим имзолаш масаллари ҳал қилинди. Ҳуқуқ-тартибот идоралари ва махсус хизматларнинг терроризмга қарши курашдаги фаолиятини мувофиқлаштиришни назарда тутган минтақавий антитеррор тузилмаси тузилди. ШҲҲТ нинг 2005-йил 5-июл ШҲТнинг Остона саммитида Эрон, Покистон, Ҳиндистон ва Мўғилистон кузатувчи мақомга эга бўлиб ташкилот таркибига кирди. Олий даражадаги бу учрашувда минтақавий хавфсизликни таъминлаш масалалари, жумладан, Афғонистондаги вазиятни

барқарорлаштириш, унинг иқтисодий инфратузилмасини биргаликда тиклаш юзасидан фикр алмашилган. Шанхай Ҳамкорлик Ташкилотининг асосий мақсад ва вазифалари: - аъзо давлатлар ўртасида ўзаро ишонч, дўстлик ва яқин қўшничилик алоқаларини мустаҳкамлаш; - минтақада тинчлик, хавфсизлик ва барқарорликни сақлаш ҳамда мустаҳкамлаш, янги демократик, адолатли ва оқилона сиёсий ҳамда иқтисодий халқаро тартибни шакллантиришга кўмаклашиш мақсадида турли йўналишларда ҳамкорликни ривожлантириш; - терроризм, сепаратизм ва экстремизмнинг барча кўринишларига қарши биргаликда кураш олиб бориш, гиёҳванд моддалар ва қурол-яроғнинг ноқонуний савдоси ҳамда трансмиллий жиноий фаолиятнинг бошқа турлари, жумладан, ноқонуний миграцияга қарши курашиш: - сиёсий, савдо-иқтисодий, мудофаа, ҳуқуқ-тартиботни сақлаш, табиатни муҳофаза этиш, маданий, илмий-техникавий таълим, энергетик, транспорт, молия-кредит ва бошқа соҳаларда самарали минтақавий ҳамкорликни қўллаб-қувватлаш; - аъзо давлатлар халқлари турмуш даражаси ва шароитларини узлуксиз яхшилаш мақсадида тенг шерикчилик асосида минтақада ҳар томонлама ва барқарор иқтисодий ўсиш, ижтимоий ҳамда маданий тараққиётга кўмаклашиш; - жаҳон иқтисодиётига интеграциялашувда ёндашувларни мувофиқлаштириш; -аъзо давлатларнинг халқаро мажбуриятлари ҳамда миллий қонунчилигига мос равишда инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлашга кўмаклашиш; - бошқа давлатлар ва халқаро ташкилотлар билан муносабатларни йўлга қўйиш ва ривожлантириш; - халқаро низоларнинг олдини олиш ҳамда уларни тинч йўл билан ҳал этилишида ўзаро алоқаларни мустаҳкамлаш;

- ХХ I асрда вужудга келадиган муаммоларнинг ечимини биргаликда излаб топиш. Ҳозирда тинчлик, барқарорлик ва минтақавий ҳамда миллий хавфсизликни таъминлашда Шанхай Ҳамкорлик Ташкилоти роли ва аҳамияти йилдан йилга ошмоқда. Бевосита бу ташкилотга аъзо бўлган давлатларнинг сони ҳам ошди. Уларнинг сони 10 тага етди. Ўзбекистон Республикаси ушбу ташкилот доирасида мустақил ҳаракат қилиб, ШҲТнинг фаолиятида фаол қатнашиб келмоқда. 2013-йил 12—13-сентабр Бишкекда ШҲТ Давлат раҳбарлари кенгашининг навбатдаги мажлиси бўлиб ўтди. Мазкур анжуманда Ўзбекистон Республикаси Биринчи Президенти Ислом Каримов ўз маърузасида Сурия ва Афғонистонда рўй бераётган воқеаларга тўхталиб, Афғонистон муаммосини ҳарбий йўл билан бартараф этиб бўлмаслиги, унинг сиёсий ечимини топиш, БМТ шафелигида музокаралар ўтказиш ва қарама- қарши кучларнинг муросага келишига эришиш бирдан бир тўғри йўл эканини уқтириб ўтди. Музокаралар чоғида Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасидаги икки томонлама ва кўп томонлама ҳамкорликка доир масалаларга ҳам алоҳида эътибор қаратилди. Шанхай ҳамкорлик ташкилотининг навбатдаги саммити 2016 йил 23-24 июнь кунлари бўлиб ўтди. Қозоғистон Президенти Нурсултон Назарбоев раислигида ўтган йиғилишда Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев, Хитой Халқ Республикаси раиси Хи Жинпинг, Қирғизистон Президенти Алмазбек Атамбаев, Россия Президенти Владимир Путин, Тожикистон Президенти Емомали Раҳмон, кузатувчи мақомидаги мамлакатлар делегациялари раҳбарлари — Афғонистон Ислом Республикаси Президенти Ашраф Ғани, Беларус Республикаси президенти Александр Лукашенко, Ҳиндистон Бош вазири Нарендра Моди, Мўғулистон Республикаси президенти Тсакҳиагин Элбегдорж, Покистон Ислом Республикаси бош вазири Навоз Шариф, Эрон Ислом Республикаси ташқи ишлар вазири ўринбосари Иброҳим Раҳипур

иштирок этди. Мажлисда ШҲТ Бош котиби Рашид Алимов, ШҲТ Минтақавий аксилтеррор тузилмаси ижроия қўмитаси директори Евгений Сисоев қатнашди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош котиби Антонио Гутеррес, Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Ижроия қўмитаси раиси — Ижрочи котиби Сергей Лебедев, Коллектив хавфсизлик шартномаси ташкилоти Бош котиби ўринбосари Аманжол Жанқулиев, АСЕАН Бош котиби Ле Лионг Мин иштирок этди. Ташкилотнинг 2016 йилги Тошкент саммитида Ҳиндистон Республикаси ва Покистон Ислом Республикасининг ШҲТга аъзо давлат мақомини олиш йўлидаги мажбуриятлари тўғрисидаги меморандумлар имзоланган эди. Саммитда Ҳиндистон ва Покистон ташкилотга аъзо сифатида қабул қилинди. Ҳиндистон ва Покистоннинг ШҲТ аъзоси мақомига эга бўлиши ташкилот имкониятларини кенгайтириб, халқаро майдонда долзарб муаммоларни ҳал этиш, минтақа ва дунёда хавфсизлик ва барқарор тараққиётни таъминлашда кўп томонлама механизм сифатида ташкилот ролини янада оширишга хизмат қилади. Саммит иштирокчилари ШҲТ ишбилармонлар кенгаши ва банклараро бирлашмаси фаолиятига оид ахборотларни тинглаб, уларнинг фаолиятини ижобий баҳолади. Ушбу тузилмаларга Ташкилот доирасида барқарор ижтимоий-иқтисодий ривожланишни таъминлаш борасида, хусусан, макроиқтисодий ва молиявий барқарорликни таъминлаш, иқтисодиётнинг юқори технологик тармоқларини жадал ривожлантириш, саноат инфратузилмаларини модернизациялаш, сармоявий лойиҳаларни молиялаштириш механизмларини такомиллаштириш, ишбилармон доиралар ва молиявий тузилмалар ўртасида бевосита алоқаларни ривожлантириш орқали амалий кўмак беришга йўналтирилган фаолиятни кенгайтириш бўйича ўзаро алоқаларни фаоллаштиришни тавсия этди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев ўз нутқида саммит иштирокчилари эътиборини Афғонистондаги вазиятни яхшилаш

зарурлигига қаратиб, у ерда содир этилаётган давомли терактлар дунёнинг барча мамлакатлари учун хавф солаётганини алоҳида таъкидлади. Ушбу таҳдидларга ҳамкорликда, жаҳон ҳамжамияти ҳаракатларини бирлаштирган ҳолда қарши курашиш зарурлигини қайд этди. Ёшларни турли ёт ғоялардан асраш, уларнинг замонавий таълим-тарбия олиши, комил инсон бўлиб вояга етишида давлатлараро ҳамкорликнинг аҳамияти катта. Самарқанд шаҳрида Ислом ҳамкорлик ташкилоти Имом Бухорий халқаро илмий-тадқиқот марказининг ташкил этилиши миллатлараро, маданиятлараро муносабатларни мустаҳкамлашда муҳим қадам бўлади, - деди Мирзиёев. Ўзбекистон ШҲТга аъзо давлатлар ўртасида савдо-иқтисодий алоқаларни янада мустаҳкамлаш, бир макон-бир йўл лойиҳаси доирасида транспорт-коммуникация соҳасини жадал ривожлантириш тарафдори эканини қайд этди. Хитой -Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўлининг қурилиши мамлакатимизнинг жаҳон бозорига чиқишида алоҳида аҳамиятга эга. Шавкат Мирзиёев ШҲТ давлатлари темир йўл соҳаси раҳбарларининг учрашувларини ташкил қилиш зарурлигини таъкидлади. ШҲТнинг доимий фаолият юритувчи халқ дипломатияси марказини ташкил этиш ғоясини илгари сурди. Давлат раҳбарлари кенгаши мажлиси якунлари бўйича қабул қилинган Остона декларациясида амалий ҳамкорликни янада ривожлантиришга оид асосий ёндашувлар, кўп томонлама ҳамкорликни кенгайтириш ва чуқурлаштириш учун барча саъй-ҳаракатларни йўналтиришга қаратилган муштарак интилишлар ўз ифодасини топган 219 . ШҲҲТ нинг кейинги учрашуви 2018 йил9-10 июнь кунлари Хитойнинг Циндао шаҳрида бўлиб ўтди. Унда Ҳиндистон Республикаси Бош вазири Н. Моди, Қозоғистон Республикаси Президенти Н. Назарбоев, Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин, Қирғизистон Республикаси Президенти С. Жээнбеков, Покистон Ислом Республикаси Президенти М. Ҳусайн, Россия

Федерацияси Президенти В. Путин, Тожикистон Республикаси Президенти И. Раҳмон ва Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёев иштирок этдилар. Мажлисга Хитой Халқ Республикаси Раиси Си Цзиньпин раислик қилди. Аъзо давлатлар раҳбарлари 2017 йилги Остона саммити якунларининг ижросини ҳамда жаҳон сиёсати ва иқтисодиётида кечаётган жараёнлар асносида ШҲТни янада ривожлантиришга доир биринчи галдаги вазифаларни кўриб чиқдилар. Томонларнинг ўзаро келишилган позицияси қабул қилинган Циндао декларациясида ўз ифодасини топди. Аъзо давлатлар ШҲТ Хартиясининг мақсад ва принципларига риоя этган ҳамда ―Шанхай руҳига таянган ҳолда ШҲТни 2025 йилгача мўлжалланган ривожлантириш стратегиясида белгиланган вазифаларни изчил амалга ошираётганлари қайд этилди. Бугунги кунда ШҲТ ноёб, нуфузли ва обрўли минтақавий бирлашма сифатида қарор топгани, Ташкилотга Ҳиндистон ва Покистон аъзо бўлгандан сўнг унинг салоҳияти сезиларли даражада ошгани таъкидланди. Сиёсат, хавфсизлик, савдо ва иқтисодиёт, жумладан, молия, инвестиция, транспорт, энергетика, қишлоқ хўжалиги соҳаларидаги амалий ҳамкорликни, шунингдек, маданий-гуманитар алоқаларни мустаҳкамлашни давом эттириш борасидаги истак-хоҳишлар муштарак экани билдирилди. ШҲТга аъзо давлатлар ўртасида Узоқ муддатли яхши қўшничилик, дўстлик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома қоидаларини амалга ошириш бўйича 2018 — 2022 йилларга мўлжалланган Ҳаракатлар режаси маъқулланди. Аъзо давлатлар халқаро ҳуқуқнинг умумэътироф этилган норма ва принциплари доирасида Афғонистон, Сурия, Яқин Шарқ, Корея яриморолидаги ва бошқа минтақавий низоларга барҳам беришнинг қатъий тарафдоридир. Эрон ядро дастури атрофидаги вазиятни тартибга солиш бўйича Қўшма ялпи ҳаракатлар дастурининг изчил ижросини таъминлаш муҳим аҳамиятга эга экани қайд этилди. ―ШҲТ роли ва мавқеини янада мустаҳкамлаш бизнинг ―Шанхай руҳи ҳамда ташкилот тамойил ва қадриятларига нечоғли амал қилишимизга

боғлиқ бўлади. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2019 йилнинг 13-14 июнь кунлари Қирғизистоннинг Бишкек шаҳрида бўлиб ўтган Шанхай ҳамкорлик ташкилоти Давлат раҳбарлари кенгашининг ўн тўққизинчи мажлисида сўзлаган нутқида шундай деб таъкидлади. Ушбу муҳим минтақавий тадбир доирасида Шанхай ҳамкорлик ташкилоти ташкил топганининг 18 йиллиги нишонланди. Ўз навбатида, Бишкек саммити - ШҲТ доирасидаги ҳамкорлик жараёнларида яна бир муҳим маррани забт этиш нуқтаси сифатида эътироф этилди. Бундай амалий мулоқотлар, Президентимиз Шавкат Мирзиёев қайд этганидек, ―минтақамизда замонавий тараққиётнинг энг муҳим масалалари бўйича ёндашувларни мослаштиришга хизмат қилади. Давлатимиз раҳбари ўз нутқида, шунингдек, бугунги кунда ШҲТга аъзо давлатлар учун, бир томондан, хавфсизликни таъминлашда келишилган сиёсатни юритиш, иккинчи томондан, давлатларимиз барқарор тараққиёти ва равнақи учун қулай шароитларни шакллантириш муҳим эканига тўхталди. Саммит якунлари бўйича ШҲТга аъзо мамлакатлар ўртасида турли соҳалардаги шерикликни ривожлантиришга доир 22 та ҳужжат имзолангани жуда муҳим. Жумладан, Ўзбекистон Президентининг таклифи асосида Ҳудудлараро ҳамкорликни ривожлантириш дастури қабул қилинди. Шуни алоҳида таъкидлаш керакки, бугун ШҲТ ўз тараққиётининг янги босқичига қадам қўйди. Илк босқичда асосий эътибор чегара муаммоларини ҳал қилишга қаратилган бўлса, эндиликда ўзаро ҳамкорликнинг кўламлари ва миқёслари тубдан кенгайди. Ўзбекистон Президенти ―ШҲТни ривожлантириш концепциясини ишлаб чиқиш ғоясини илгари сурди. Бунда, бешта устувор мезонга таянган ҳолда, ШҲТ доирасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг асосий йўналишларини белгилаб олиш мақсадга мувофиқ эканига эътибор қаратилди. ШҲТ доирасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг биринчи мезони - иқтисодиёт. Ўзаро алоқалар, самарали иқтисодий ва транспорт йўлакларини

ривожлантириш бўйича ШҲТ Ҳамкорлик стратегиясини ишлаб чиқиш зарурлиги алоҳида таъкидланди. Президентимизнинг фикрича, Хитой - Қирғизистон - Ўзбекистон темир йўли қурилиши ўзаро савдони ривожлантириш ва ШҲТ доирасидаги ҳамкор мамлакатларга инвестициялар оқимини оширишга кучли туртки беради. Давлатимиз раҳбарининг Бишкек саммитидаги ушбу ташаббуси нафақат юртимиз, балки минтақа ва дунё жамоатчилиги томонидан ҳам катта қизиқиш билан кутиб олинди. ШҲТ доирасидаги барча тадбирларда фаол иштирок этиб келаётган Ўзбекистоннинг янги ташаббусларига бундай кенг қизиқиш ва катта эътибор замирида, албатта, муайян омиллар ўз мужассамини топган. Биринчидан, мамлакатимиз раҳбарининг кўп томонлама ҳамкорликни ривожлантириш бўйича таклифлари, хусусан, ШҲТнинг 2017 йили Остонада ва 2018 йили Циндаода бўлиб ўтган саммитларида илгари сурган ташаббуслари тўла қўллаб-қувватланди ҳамда изчил амалга оширилмоқда. Иккинчидан, ШҲТ доирасида ташкил этиладиган турли мақомдаги учрашувларга, асосли равишда, ўз стратегик мақсадларини рўёбга чиқариш учун қулай майдон сифатида ёндашадиган Ўзбекистон учун ШҲТ минтақасидаги транспорт коммуникациялари мамлакатимизнинг жаҳон бозорига чиқишида муҳим омил ҳисобланади. Учинчидан, Бишкек анжумани кун тартибидаги долзарб аҳамиятга молик мавзулар қаторида транспорт-коммуникация соҳасидаги ҳамкорликни фаоллаштириш, хусусан, ШҲТ маконидаги мавжуд транспорт йўлакларидан фойдаланишнинг самарадорлигини ошириш ва янги транспорт йўлакларини барпо этиш истиқболлари ҳам атрофлича муҳокама қилинди. ШҲТ доирасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг учинчи мезони - ахборот соҳаси. Давлатимиз раҳбари ШҲТ маконидаги барча мамлакатларнинг ахборот технологиялари ривожланишига масъул идоралари раҳбарларининг мунтазам учрашувлари механизмини жорий этиш таклифи билан чиқди.

Кибер хавфсизлик масалалари бўйича ўзаро ҳамкорлик дастурини ишлаб чиқиш ғояси ҳам диққатга лойиқдир. Шу нуқтаи назардан, Ўзбекистон Президенти ташаббуси асосида ШҲТга аъзо мамлакатларнинг Рақамлаштириш ва ахборот-коммуникация технологиялари соҳасидаги ҳамкорлиги концепцияси қабул қилинганини алоҳида таъкидлаш лозим. ШҲТ доирасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг тўртинчи мезони - гуманитар ҳамкорлик. Сайёҳлик ва маданият соҳаларида ранг-баранг ва серқамров дастурларни амалга ошириш, ―халқ дипломатияси имкониятларидан янада кенг фойдаланиш ҳам шу жумлага киради. ШҲТ доирасидаги ўзаро манфаатли ҳамкорликнинг бешинчи мезони - хавфсизлик. Минтақамиз, умуман, ШҲТ маконидаги барқарорлик кўп жиҳатдан Афғонистондаги вазият билан узвий боғлиқдир. Ҳозирги вақтда ШҲТга аъзо давлатлар Афғонистон билан асосан икки томонлама битимлар негизида ҳамкорлик қилмоқда. Бир қанча лойиҳалар бўйича ушбу мамлакатнинг энергетика ва инфратузилмалар тизимларини тиклаш ҳамда ривожлантиришга кўмаклашилмоқда. Келгусида Афғонистон билан ҳамкорлик алоқаларини кенгайтиришда кўп томонлама шартномаларга таяниш муҳим самаралар бериши тайин. Шу нуқтаи назардан, Бишкек саммити якунида қабул қилинган ―ШҲТ - Афғонистон Мулоқот гуруҳининг ҳаракатларига доир ―Йўл харитаси алоҳида диққатни тортади. Ушбу мамлакат билан яқин ҳамкорликда устувор инфратузилма лойиҳаларини илгари суриш орқали Афғонистонни минтақавий ҳамкорликка жалб қилиш режаси ҳам муҳим аҳамиятга эга. Давлатимиз раҳбари таъкидлаганидек, ―Ўзбекистон афғон муаммосини тинч йўл билан ҳал этиш жараёнини тўлиқ қўллаб-қувватлайди. Ўзбекистон ва МДҲ. Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ) 1991-йил 8-декабрдаги МДҲ тузиш тўғрисида битим ва 1991-йил 21-декабрдаги мазкур Битим Протоколи асосида ташкил қилинган. Озарбайжон Республикаси, Арманистон

Республикаси, Беларусь Республикаси, Қозоғистон Республикаси, Қирғиз Республикаси, Молдова Республикаси, Россия Федерацияси, Тожикистон Республикаси, Туркманистон, Ўзбекистон Республикаси ва Украина МДҲ иштирокчи давлатлари ҳисобланади. Улар бу битимда давлатларининг ҳудудий бутунлигини тан олиш, амалдаги чегаралар, уларнинг очиқлиги, фуқароларнинг ҳаракати эркинлигига, халқаро тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш, ҳарбий харакат ва курол-яроғ тарқатишнинг олдини олишда биргаликда харакат қилишга келишиб олдилар. МДҲ давлатларининг биргаликдаги фаолиятидан ташқи сиёсий фаолиятларни мувофиқлаштириш, мудофаа сиёсати ва ташқи чегарани муҳофаза қилиш, Умумевропа, Евроосиё бозорини шакллантириш, божхона сиёсатини бирга олиб бориш, транспорт, алоқа, энергетика тизимларини ривожлантириш, экологик, атроф-муҳит хавфсизлигини таъминлаш ҳамда уюшган жиноятчиликка карши курашиш мақсадларни назарда тутмоқда. Ҳамдўстлик иштирокчи давлатларнинг барқарор рувожланиши ва хавфсизлигига тўсқинлик қилувчи ҳар қандай таҳдид ва хавф-хатарларга ўз вақтида муносиб жавоб қайтариш борасида ўзаро мақбул ёндошувлар ва келишилган амалий чора-тадбирларни ишлаб чиқиш, муаммо ва келишмовчиликларни ҳал қилиш, МДҲ ҳудудидаги фуқароларнинг ўзаро мулоқот юритишлари учун кенг имконият яратди. Ўзбекистонда МДҲга кўп режали муносабатларни мувофиқлаштирувчи механизм ва бевосита мулоқотлар олиб бориш , давлатлараро музокараларни ташкил қилиш , жумладан МДҲ форматида давлат раҳбарлари ва тегишли идоралар бошлиқлари даражасида икки томонлама учрашувлар ўтказиш майдони , шунингдек , кўп томонлама ҳамкорлик шарт - шароитларини яратишда манфаатдор бўлган суверен давлатларнинг бирлашмаси сифатида қарашади . Ўзбекистон Республикаси МДҲнинг асосий низомий ва тармоқ органлари фаолиятида иштирок этади. Ўзбекистон Ҳамдўстлик ташкил

этилгандан бошлаб унинг доирасида иқтисодий интеграцияни чуқурлаштириш ва янгича асосда хўжалик алоқаларини жараёнларга сиёсий тус бермаган ҳолда амалга ошириш тарафдори бўлган давлатлар қаторига кирган. Ўзбекистон МДҲ доирасида амалдаги ўзаро савдо тартибини ёмонлаштирмайдиган тамойилларга асосланган , тўлақонли эркин савдо ҳудудини ташкил этиш тарафдоридир . Бу МДҲ ҳудудида барқарор ижтимоий - иқтисодий ривожланишни таъминлашда муҳим омил бўлмоқда . Ўзбекистон томони жаҳондаги жадал ўзгаришлар шароитида МДҲни давлатлараро ҳамкорлик тизими сифатида доимий музокаралар , олий даражада сиёсий мулоқотлар , вужудга келаётган янги таҳдид ва хавф - хатарларга қарши келишилган ёндошувлар ишлаб чиқиш , халқаро хавфсизликка оид кўплаб долзарб масалаларни ҳал этишнинг муҳим механизми деб ҳисоблайди . 1991-2020 йилларда МДХ давлатлари раҳбарларининг 40 га яқин кенгашлари бўлиб ўтди ва муҳим ҳужжатлар имзоланди . Улар орасида хавфсизлик масалалари , тинчликни сақлаш , иқтисодий ҳамкорликни йўлга куйиб олиш учун давлатлараро иқтисодий қўмита тузиш , иқтисодий интеграцияни тулацонли амалга ошириш , божхона ва иттифок тўлови масалаларини изга солиб олиш кабилар муҳим ўрин эгаллади . Ўзбекистон МДХ доирасида сиёсий , иқтисодий , маданий соҳалар бўйича шартнома ҳамда келишувларни Россия , Украина , Белоруссия , Молдавия ва бошқа мамлакатлар билан имзолаб , ўзаро манфаатли ҳамдўстлик алоқалари учун мустаҳкам асос яратди . Бугунги кунда МДҲнинг таркиби 10 та аъзо давлатлар : Россия , Украина , Белоруссия , Қозоғистон , Ўзбекистон , Қирғизистон , Тожикистон , Озарбайжон , Арманистон , Молдавия ва битта кузатувчи Туркманистон киради . Шундай бўлса - да , Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги ҳозирги кунда ҳам аҳамиятини йўқотгани йўқ . МДҲ ён - атрофдаги воқеаларга муносабат

билдиришда якдиллик кўрсатиш , хусусан , террор , наркобизнес , уюшган жиноятчилик , экстремизм каби балоларга қарши туришда ҳамжиҳатликни мустаҳкамлаш , баҳамжиҳат ҳаракат қилишда муҳим ўринга эга . Масалан , Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев 2017 йил 10-11 октябрь кунлари Россия Федерациясининг Сочи шаҳрида бўлиб ўтган Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги Давлат раҳбарлари кенгаши мажлисида иштирок этди . Дастлаб МДҲ давлат раҳбарлари тор доирада учрашув ўтказди . Унда Ҳамдўстлик доирасидаги ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш , ушбу халқаро тузилма фаолиятини такомиллаштириш масалалари муҳокама қилинди , минтақавий ва халқаро масалалар юзасидан фикр алмашилди . Президентимиз Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон Ҳамдўстлик мамлакатлари билан савдо-иқтисодиёт, инвестиция, транспорт, туризм, илм- фан, таълим ва хавфсизлик соҳаларидаги ҳамкорликни ривожлантиришдан манфаатдорлигини таъкидлади. Йил бошидан буён мамлакатимиз билан МДҲ давлатлари ўртасидаги товар айирбошлаш ҳажми 20 фоиз ўсган. Ўзбекистон тузилмадаги иштирокини янада фаоллаштиради. Шу йил 3 ноябрь куни пойтахтимизда МД Ҳ Ҳукумат раҳбарлари кенгаши йиғилиши ўтказилади. Ўзбекистон Республикаси Президенти аъзо мамлакатлар ўртасида ўзаро ишонч ва ҳамкорликни мустаҳкамлаш, Ҳамдўстлик доирасида янги, аниқ лойиҳаларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш зарурлигини қайд этди. Транспорт ва коммуникациялар ҳамкорликнинг стратегик муҳим йўналиши ҳисобланади. Ўзаро интеграциялашган транспорт тизимларини ривожлантириш, Ҳамдўстлик минтақасининг улкан транзит салоҳиятидан тўла фойдаланиш барча учун манфаатли. Маъмурий жараёнларни такомиллаштириш ва ўзаро имтиёзлар бериш бу борада муҳим аҳамият касб этади.

Туризм соҳасидаги имкониятлар ҳам тўла ишга солинмагани, бу имкониятларни таҳлил қилиш ва аниқ чора-тадбирлар ишлаб чиқиш зарурлиги таъкидланди. Афғонистондаги вазиятга ҳам эътибор қаратилди. Жиноий даромадларни легаллаштириш, коррупция, терроризм, наркобизнес каби хавф-хатарларга қарши биргаликда курашиш масалалари муҳокама қилинди. Мажлисда Ҳамдўстлик мамлакатларининг Парламентлараро ассамблеяси фаолиятини такомиллаштириш, Ташқи ишлар вазирлари кенгаши ва Иқтисодий кенгашини ривожлантириш, келгуси йилларда МДҲнинг маданий пойтахтларини белгилаш каби масалалар муҳокама қилинди. МДҲга аъзо мамлакатлар давлат раҳбарларининг Оила институти ва анъанавий оилавий қадриятларни қўллаб-қувватлаш бўйича баёноти, Ҳамдўстликда 2019 йилни Китоб йили, 2020 йилни 1941-1945 йиллардаги улуғ Ватан урушида қозонилган ғалабанинг 75 йиллиги йили, деб эълон қилиш ҳақида қарор қабул қилинди. Ҳамдўстлик мамлакатларининг жиноий даромадларни легаллаштириш, терроризм ва қирғин қуролларини тарқатишни молиялаштириш, коррупцияга қарши курашиш соҳаларидаги ҳамкорлигига доир концепциялар маъқулланди. Шунингдек, МДҲ мамлакатлари ўртасидаги ҳамкорликни мустаҳкамлашга қаратилган яна қатор ҳужжатлар қабул қилинди. Ўзбекистон билан Россия ўртасидаги ҳамкорлик 2004 йил 16 июнда имзоланган Стратегик шериклик тўғрисидаги шартнома, 2005 йил 14 ноябрда имзоланган Иттифоқчилик муносабатлари тўғрисидаги шартнома асосида изчил ривожланиб бормоқда. Мамлакатларимиз БМТ, ШҲТ , МД Ҳ каби халқаро тузилмалар доирасида ҳам самарали ҳамкорлик қилиб келмоқда. Ўзбекистон Президентининг Россияга давлат ташрифидан сўнг ўтган қисқа даврда ўзаро алоқалар сезиларли фаоллашди. Ҳамкорлик доирасига янги соҳалар қўшилди. Кейинги ойларда ҳукуматлараро ва ҳудудлараро даражада бир қанча ташрифлар амалга оширилди.

Россия Ўзбекистоннинг муҳим савдо-иқтисодий шерикларидан. Мамлакатимизда Россиянинг етакчи компания ва банклари иштирокида йирик инвестиция лойиҳалари амалга оширилмоқда. Экспорт ва импортнинг барча кўрсаткичлари бўйича ўсиш кузатилмоқда. Йил бошидан буён ўзаро товар айирбошлаш ҳажми 3 миллиард доллардан ошган. 2017 йилда Тошкентда бўлиб ўтган Ўзбекистон - Россия бизнес- форумида икки мамлакат ишбилармонлари кўплаб истиқболли келишувларга эришди. Саноат ва қишлоқ хўжалиги тармоқлари ўртасида кооперация кучаяётгани, бизнес вакиллари ҳамкорлиги кенгаяётгани, халқларимиз ўртасидаги маданий-гуманитар алоқалар мустаҳкамланиб бораётгани таъкидланди. Москва ва Бутун Рус Патриархи Кириллнинг Ўзбекистонга ташрифи ҳам халқларимиз ўртасида дўстлик ва ўзаро англашувни мустаҳкамлашга хизмат қилгани қайд этилди. Учрашувда икки томонлама ҳамкорликни янада ривожлантириш масалалари муҳокама қилинди. Томонларни қизиқтирган минтақавий ва халқаро масалалар юзасидан фикр алмашилди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев билан Беларусь Республикаси Президенти Александр Лукашенконинг учрашуви бўлиб ўтди. Шавкат Мирзиёев давлат раҳбарларининг 2016 йил Самарқандда ўтган учрашувидан кейин Ўзбекистон ва Беларусь муносабатлари фаоллашгани, ўзаро савдо айланмаси сезиларли ошганини таъкидлади. Икки мамлакат иқтисодиёти бир-бирини тўлдириши, қишлоқ хўжалиги, тўқимачилик, машинасозлик, озиқ-овқат саноати ва бошқа соҳаларда фойдаланилмаган катта имкониятлар мавжудлиги қайд этилди. Александр Лукашенко Беларусь Ўзбекистон билан ҳамкорликни ҳар томонлама ривожлантиришдан манфаатдор эканини таъкидлади. Беларусь Ўзбекистонга Марказий Осиёдаги муҳим иқтисодий шерик сифатида қарайди. Мамлакатларимиз ўртасидаги муносабатлар дўстлик ва ўзаро манфаатдорлик тамойиллари асосида ривожланиб бормоқда. Қўшма корхоналар ташкил этиш, савдо уйларини

кенгайтириш, хомашёни чуқур қайта ишлаш бўйича ҳамкорлик қилиш масалалари муҳокама қилинди. Шу асосда 2019 йил 7 ноябрь куни Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги хавфсизлик органлари ва махсус хизматлари раҳбарлари кенгашининг Тошкентдаги йиғилишида иштирок этадиган делегациялар бошлиқларини қабул қилди. Ушбу тадбирда Президентимиз Ўзбекистонда МДҲ доирасидаги кўп қиррали муносабатларни, жумладан, замонавий таҳдид ва хатарларга қарши кураш борасидаги ҳамкорликни кенгайтиришга муҳим аҳамият қаратилаётганини таъкидлади. Хавфсизликни таъминлаш соҳасидаги амалий ҳамкорликни янада мустаҳкамлаш мамлакатимизнинг Ҳамдўстликда 2020 йилги раислигининг устувор йўналишларидан бири экани қайд этилди . Ташкилотга аъзо давлатлар махсус хизматлари ўртасидаги яқин ҳамкорликни давом эттириш , шу жумладан тезкор ахборот алмашиш ҳамда терроризм , экстремизм , наркотрафик ва уюшган жиноятчиликни бартараф этиш бўйича қўшма тадбирлар ўтказиш зарурлигига алоҳида эътибор қаратилди . Кибержиноятчиликка қарши курашда , интернет ва бошқа ахборот - коммуникация технологияларидан зўравонлик ва радикал қарашларни тарғиб қилиш мақсадида фойдаланишга чек қўйиш борасида саъй - ҳаракатларни бирлаштириш муҳимлиги таъкидланди . Ҳамдўстликнинг яна бир аҳамиятли томони шундаки , глобализация жараёнлари жадаллашиб бораётган ҳозирги шароитда дунёда юз бераётган иқтисодий ва сиёсий ўзгаришларга тайёр туриш , турли инқирозларни енгишда барча аъзо давлатлар учун керакли ва фойдали ташкилотдир .

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистоннинг ўз истиқлол ва тараққиѐт йўли // Ўзбекистон: миллий истиқлол, иқтисод, сиѐсат, мафкура. 1-жилд. Тошкент: Ўзбекистон, 1996. 2. Каримов И.А. Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаѐт пировард мақсадимиз. Тошкент: Ўзбекистон, 1998. 3. Ислом Каримовнинг референдум куни сайлов участкасида берган интервьюсидан. 2002 йил 27 январь. Ўзбекистон Республикаси Президенти Матбуот хизмати жорий архиви, 2002 йил учун хужжатлар тўплами. 4. И.А. Каримов. Ўзбекистон мустақилликка эришиш остонасида. - Тошкент: «Ўзбекистон», 2011. 5. Мирзиѐев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини биргаликда барпо этамиз. -Тошкент: Ўзбекистон, 2016. 6. Мирзиѐев Ш.М. Танқидий таҳлил, қатъий тартиб интизом ва шахсий жавобгарлик –ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017. 7. Mирзиѐев Ш.М. Қонун устуворлиги ва инсон манфаатларини таъминлаш юрт тараққиѐти ва халқ фаровонлигининг гарови. - Тошкент: Ўзбекистон, 2017.

O'xshashlar

Ижтимоий-сиёсий барқарорлик ва ватан хавфсизлигининг таъминланиши.Ўзбекистоннинг жаҳон ҳамжамиятига интеграциялашуви

Узбекистон ва жахон хамжамияти

Узбекистон ва жахон хамжамияти

Маънавиятнинг сиёсат, ҳуқуқнинг хоқимиятдаги ўрни. Маънавиятда миллийлик ва умуминсонийлик

Тараққиётнинг ўзбек модели, уни ҳаётга татбиқ этиш борасида эришилган ютуқлар