Chexiya davlati muzeylari - Tarix - Referatlar

Chexiya davlati muzeylari

Yuklangan vaqt:

06.11.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

24.361328125 KB

Ko'chirib olish

Chexiya davlati muzeylari Reja: 1. Chexiya davlati haqida. 2. Praga milliy muzeyi. 3. Praga amaliy san’at muzeyi.

Chexiya (chex. Cesko) Respublikasi – Markaziy Yevropadagi davlat. Maydoni 78.9 ming km. 2 , aholisi 10.51 million kishi. Poytaxti Praga shahri. Ma’muriy jihatdan 14 viloyatga bo’linadi. Davlat tuzumi — suveren, demokratik davlat. Amaldagi konstitutsiyasi 1992-yil 16-dekabrda qabul qilingan va 1993-yil o’zgartirishlar kiritilgan. Tabiati . Chexiya hududining katta qismi Chexiya tog’larida joylashgan. Uning atrofida o’rtacha balandlikdagi Shumova, Chexiya o’rmoni, Rudali tog’lar mavjud. Chexiya soyligi tepaliklar va ularni ajratib turuvchi past tog’lardan iborat. Chexiyaning janubiy va markaziy qismlarida Moraviya qirlari bor. Iqlimi mo’tadil. Aholisining ko’pchiligi chexlardan iborat bo’lib, ularning orasida slovak va polyaklar ham mavjud. Rasmiy til — chex tili. Dindorlarning aksariyati katoliklar. Yirik shaharlari: Praga, Brno, Plzen, ostrava. Tarixi. Chexiya hududida odam paleolit davridan buyon ya-shaydi. Mil. av. taxminan 400-yillarda bu yerda keltlar qabilalari-ning boyi yashagan. I ming yillikning o’rtalarida Chexiyada slo-vyan qabilalari ko’pchilikni tashkil etdi. VII asrda Chexiya hududi samo davlati, IX-X asrlarda buyuk Mraviya davlati tarkibiga kirdi. X asrda paydo bo’lgan Praga knyazligi ilk chex davlatning o’zagi bo’lib qoldi, 1198-yildan qirollikka aylandi. 1310 — 1437-yillarda chex yerlari Lyuksemburglar sulolasi mulki tarkibida bo’ldi. XV asrning ikkinchi yarmida Chexiyada kuchli ijtimoiy-inqilobiy, milliy ozodlik harakatlari bo’lib o’tdi. 1526- yil Gabsburglar imperiyasi tarkibiga muxtoriyat huquqi bilan qo’shib olindi. 1618 — 1620-yillarda chex qo’zg’olonchilarining mag’lubiyatidan so’ng, uning provinsiyasiga aylandi. XVIII asr oxiri XIX asrning ikkinchi yarmida chex tili, milliy madaniyatni saqlash va rivojlantirish uchun milliy harakat avj oldi. XIX asrning 30-40-yillarida siyosiy tus ola boshladi. 1848 — 1849-yillarda Gabsburglar imperiyasida inqilob boshlanishiga olib keldi. 1867-yil Chexiya, Avstriya — Vengriyaning tarkibiga kirdi. 1878-yilda Chexiyada Chexoslavyan ijtimoiy demokratik partiyasi tuzildi, 1918-yil Avstriya-Vengriya parchalangach, Chexiya, slovakiya bilan birlashib, mustaqil Chexoslavakiya Respublikasi tashkil etdilar. Maorifi, ilmiy va madaniy-ma’rifiy muassasalari, Chexiyada 6 yoshdan 14

yoshgacha bo’lgan bolalar uchun sakkiz yillik majburiy ta’lim joriy etilgan. sakkiz yillik maktab negizida to’liq o’rta ta’lim, gimnaziya, o’rta kasb-hunar bilim yurtlari va maktablar faoliyat yuritadi. Ular malakali ishchilarni tayyorlaydi. Chexiyada 23 ta oily o’quv yurti bor. Yiriklari: Praga universiteti, Politexnika instituti, Iqtisodiyot instituti, Tasviriy san’at akademiyasi, Musiqa san’at akademiyasi, Brno, olomouts shaharlaridagi universitetlar, ostravadagi konchilik instituti va boshqalar. Yirik kutubxonalari: Praga universiteti kutubxonasi, Ya.A. komenskiy nomidagi ped. Davlat kutubxonasi, ostrava, olomouts, Plzen va boshqa shaharlarda kutubxonalari bor. Chexiyada bir qancha muzey va galereyalar ham mavjud 1 . Yirik muzeylari: 1. Pragadagi Milliy muzey va Milliy galereya. 2. Naprskak nomidagi etnografik muzey. 3. A.Dvorjak muzeyi. 4. B.smetana muzeyi. 5. Chexiya Milliy yozuvi muzeyi. 6. Amaliy san’at muzeyi. 7. stragovskaya nomli kartinalar galereyasi. 8. Texnika muzeyi. 9. Praga shahar muzeyi. 10. Praga arxeologiya muzeyi va boshqalar. Adabiyoti . IX asrda paydo bo’lgan chex yozuvi dastlabki eski slovyan tilida rivojlandi. Bunda aka-uka kirill va Mefodiylarning ma’rifatparvalik faoliyatlari muhim rol o’ynaydi. Buyuk Moraviya davlati ag’darilgach, lotin tili yoyildi. Pragalik kozmaning “Chex xronikasi” asari (1125) lotin tilida yaratilgan yirik asar hisoblanadi. Dalimil Mezerjitskiyning XIV asr boshlarida yaratgan “Dalimil xronikasi” asari chex tilidagi qadimiy adabiy yodgorlikdir. Me’morchiligi va tasvriy san’ati. Chexiyada paleolit davri haykalchalari, neolit davriga oid keramika va boshqa buyumlar saqlanib qolgan. katolitsizm qabul qilingach, Vizantiya, G’arbiy Yevropadagi kabi toshdan cherkovlar qurildi 1 www. Museums Czech Republik.com

(staremesto yaqinidagi ibodatxonalar harobalari). Pragadagi avliyo Vita ibodatxonalari, taxminan 930-yilda qurilgan. XI-XIII asrlarda roman uslubi shakllandi. XIII-XV asrlarda me’morchilikda gotika uslubi ravnaq topdi (Pragadagi avliyo Vita soborining sharqiy qismi). XVI asrning ikkinchi yarmida Chexiya me’morchiligida Uyg’onish davri uslubi unsurlari paydo bo’ldi. (Pragadagi Belveder saroyi taxminan 1536). XVII asrning ikkinchi yarmidan borokko uslubidagi saroylar qurila boshladi (kllam Gallasov saroyi). XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlarida me’morchilikda klasitsizmdan so’ng eklektika ruhidagi “milliy romantika” yo’nalishi qaror topdi (Pragadagi Milliy muzey 1884-1890, me’mor Y.shchults). XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida me’morchilikda modern uslubi o’rnini ratsionalizm egalladi. 1920 — 1930-yillar me’morchilikda funksionalizm milliy maktabi shakllandi (Gradets klanova shahridagi Y.Gocher inshootlari). haykaltaroshlikda ham yuksak yutuqlarga erishildi. 1950-yillar Pragada yaratilgan chex xalqining milliy qahramoni Yan Jijka, rassom Y.Manes haykallari (haykaltarosh B.kaofka) bundan tashqari, yozuvchi B.nemsova haykallari, V.Makovskiyning “Yangi asr” kompozitsiyasi ayniqsa diqqatga sazovor. 1945-yildan keyin turar joylar, jamoat markazlari, yangi ma’muriy va madaniy inshootlar qurilishi avj oldi. Jumladan, Brno shahridagi xalqaro mashinasozlik yarmarkasi majmui (me’morlar: Aleks, F.Lederer). eshted tog’idagi teleminora va mehmonxonani aytib o’tish mumkin. 1970 — 1980-yillarda Pragada “Internatsional” mehmonxonasi (me’morlar: k.Filsak, I.shvets) faoliyat yuritgan. Chexiyada zargarlik buyumlari tayyorlangan. XI-XIII asrlarda devoriy suratlar, miniatyuralar paydo bo’ldi. XIII asr o’rtalari, XV asrning ikkinchi yarmida gotika uslubi ravnaq topdi. XIV asr ikkinchi yarmida portret yaratish san’ati rivojlandi. XIV asr oxiri XV asrning boshlarida Chexiya tasviriy san’atida amaliy bezak san’ati ( badiiy shish, vitraj, mozaika, zargarlik buyumlari) keng yoyildi. XVII-XVIII asr tasviriy san’ati borokko uslubida rivojlanishi bilan birga, unda realistik va demokratik yo’nalishlar namoyon bo’ldi. Bu davrda haykaltaroshlardan M.B.Braun va F.M.Brokof mashhur bo’lgan. XVIII asr o’rtalarida rassomchilik va haykaltaroshlikda rokkoko va klassiksizm unsurlari

paydo bo’ldi. XVIII asr oxiri XIX asr boshlarida Chexiya san’atida klassitsizm va romantizm bilan birga, realistik tendensiyalar yoyildi. Rassomlar milliy, tarix, o’lka tabiatini tasvirlash mavzuida asrlar yaratdilar. XIX asrnig oxirgi choragida rassom M.Alesh, haykaltarosh Y.V.Mislbek ijodi rivojlandi. Bu davrda grafika modern uslubida taraqqiy etdi, haykaltaroshlikda Ya.shtursa asrlari ajralib turdi. XX asr boshlarida avagardizm vakillari B.kubishta, e.Filla, A.Proxaziya, Ya.Zraviy, R.kremlichka ijod qildilar. 1918-yil mustaqil Chexoslavakiya davlati tashkil topgach, milliy madaniyatni rivojlantirish imkoniyati paydo bo’ldi. ko’p avangardchi rassomlar o’z asarlarida real voqelikni aks ettirdilar (V.novak, o.kubin, Y.Chapek,V. Rabas). Ayrim rassomlar ishchilar sinfi kurashini haqqoniy tasvirladilar (k.Golan, k.shtika rangtasvir asarlari, k.Pokorniy, Lauda haykallari, F.Bidlo, V.Silovskiyning grafik asarlari). XX asrning 20-30-yillarida chex san’atida ijtimoiy-tanqidiy yo’nalish shakllandi. 1945yil Chexoslavakiya nemis — fashistlardan ozod etilgach, rassomlar e.Filla, A.Paderlik, V.sedlichek, haykaltaroshlardan: V.Makovskiy, k.Liditskiy, k.Pokorniy samarali ijod qildilar. Bu davrda monumental bezak turlari rivojlandi. 1970 — 1980-yillar san’atkorlari orasida A.Zabravskiy, R.Kolarj, Y.Broj kabi rassom va grafiklarni, I.Milovskiy, A.Aksman kabi haykaltaroshlarni ko’rsatish mumkin. Bu davrda amaliy bezak san’ati turlari keng yoyildi 2 . Chexiya madaniyati boy xalq ijodi, maishiy mehnat, marosim raqslari asosida rivojlanib keldi. Cholg’u asboblari — fuyar, volinka, nay, truba, sitra, arfa. IX asrdan professional diniy hamda dunyoviy musiqa ijodi taraqqiy etdi. XV asrda “guschilar musiqasi”, polifoniya rivojlandi. XVI-XVII asrlarda maktab teatri, ayniqsa, havaskorlik teatrlari ko’plab paydo bo’ldi. 1737-yil Pragada birinchi doimiy teatr binosi – “Teatr-kotsu” qurildi. 1786 — 1789-yillar “Bouda” teatrida chex tilidagi truppa ishlay boshladi. XIX asrning birinchi yarmida chex dramaturgiyasida YA.shtepanek V.klitsper, Y.k.Tilning asarlari paydo bo’ldi. O’zbekiston-Chexiya munosabatlari. 1993-yil imzolangan “savdo- iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy hamkorlik to’g’risida” gi bitim ikki tomonlama 2 www. м useums Czech Republik.com

savdo-iqtisodiy munosabatlarni rivojlantirish uchun huquqiy asos yaratdi. o’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.karimovning 1997-yil yanvarda Chexiyaga qilgan tashrifi ikki tomonlama munosabatlarni rivojlantirishda muhim voqea bo’ldi. Tashrif chog’ida bir qancha hujjatlar imzolandi. Bu hujjatlar orasida sarmoyalarni o’zaro himoyalash va rag’batlantirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqaruvchi muassasalar va milliy banklarning hamkorligi to’g’risidagi hujjatlar alohida o’rin oldi. Chexiya Respublikasi industrial mamlakat hisoblanadi. Mamlakatdagi yetakchi tarmoqlar — yonilg’i, energetika, metallurgiya, mashinasozlik, kimyoviy, yengil va oziq-ovqat sanoati hisoblanadi. Praga Milliy muzeyi Chexiyaning poytaxti. Praga shahrida joylashgan ushbu muzey eng yirik muzeylardan biri hisoblanadi. U o’zining rivojlanish bosqichi davomida bir qancha davrlarni bosib o’tib, hozirgi kungacha yetib kelgan. Uning o’ziga xos boy kolleksiyalari, doimo bu erga kelib turuvchi sayyohlarning qiziqishiga sabab bo’lib, hayratini yanada ortishiga turtki bo’ladi. Muzey tarixi. Pragadagi Milliy muzeyning bunyodga kelishi 1818-yillarda mamlakatning milliy uyg’onish davriga to’g’ri keladi. Muzeyning ilk tashkilotchilaridan biri graf kashpar shternberg bo’lgan. Muzeyning tarixiy bo’limini tarixchi va siyosatshunos Frantishek Palatskiy boshqargan. Uning tashabbusiga ko’ra, 1824-yilda birinchilarda bo’lib, chex tilida ilmiy maqolalar chop etila boshladi. Milliy muzeyning birinchi kutubxonachisi bo’lib filolog va shoir Vatslov Ganka tayinlangan. U birmuncha taniqli va iqtidorli falsfaktor edi. shu sababli uning “qo’lyozmalari” muzey eksponatlari orasidan alohida o’rin olgan. Muzey kolleksiyalari tez o’sib bordi va haddan ziyod ko’payib ketganligi sababli binoda joy borasida yetishmovchiliklar yuzaga kela boshladi. shuning uchun ham bino maydonini biroz kengaytirishga to’g’ri keldi. Chexiyadagi Milliy muzeyni qayta barpo etishga besh yil davomida vaqt sarflandi. Milliy muzey binosi-ning balandligi 70 metrni va fasadining uzunligi 100 metrni tashkil etadi. U 1885 — 1890-yillar oralig’ida qurib bitkazilgan. Muzey binosining loyihasini Yozef shultes tuzgan. Bino orqali Vaslavskiy maydoniga chiqiladi. Bu esa bino

arxitekturasiga o’ziga xos chiroy bag’ishlaydi. Bo’rtib chiqqan gumbazga ega bo’lgan bu mahobatli bino qadimgi “konn darvozasi” o’rnida barpo etilgan bo’lib, Chexi-ya aholisi uchun alohida ramz ma’nosini bildiradi. Binoning asosiy fasadi haykallar bilan bezatilgan ramka tomoshabinlarning e’tiborini tortadi. Taxtda o’tirgan “xudo” ning yonida yosh qiz ham joylashtirilgan bo’lib, u Vltava daryosining timsoli, qariya esa elba daryosining timsoli hisoblanadi. ona xudoning tepa qismida “ilm va san’at” xudolari joylashgan. Gumbaz ostidagi binoda Panteon ham joylashtirilgan. U yerda bundan tashqari, chex madaniyatida o’ziga xos iz qoldirgan buyuk allomalarning byusti va haykallarining to’plami ham mavjud. 1912-yilda bino ro’parasiga Yozef Vasulav Mislbek tomonidan ishlangan “Avliyo Vaslav” haykali o’rnatilgan. Binoning bezatilishida ko’pgina iqtidorli va taniqli mo’yqalam ustalari, haykaltaroshlar o’z hissalarini qo’shganlar 3 . 1901-yil may oyida ushbu muzeyning ochilish marosimi bo’lib o’tdi. Chexiya Milliy muzeyining ajoyib maydoni taniqli haykaltarosh Lyudvig shvantxamer tomonidan ishlangan takrorlanmas haykallar bilan bezatilgan. Muzeyning asosiy zali, o’ziga xos Panteonda, chex rassomlari, haykaltaroshlari va yozuvchilarining eng durdona asarlari, haykallari, bir qancha polotnolari to’plangan bo’lib, unda Chexiyaning 16 ta qasri tasvirlangan suratlar bilan bezatilgan zinapoya bilan bog’langan. XX asrda muzey kolleksiyalari birmuncha ko’payib ketgan. Chexiya Milliy muzeyi bo’limlarga bo’lingan va ularning har biri uchun alohida zal tashkil etilgan. Ikkinchi jahon urushi davrida Chexiya Milliy muzeyi binosiga ikkita bomba tushib, asosiy zalga va yana bir qator bo’limlarga birmuncha talofat yetkazgan. Buning natijasida, ko’pgina eksponatlarini evakuatsiya qilishga to’g’ri keladi. 1968-yilda muzey fasadi yana bombardiman qilindi. Muzey kolleksiyalari. Milliy muzey bir necha kolleksiyalarga bo’linadi. Muzey binosida, tabiiy bo’limlar va tarix muzeyi hamda kutubxona joylashgan bo’lib, uning kolleksiyasi 1,3 million tomdan va 8000 ming qo’lyozmadan iborat. Bundan tashqari, muzeyda saqlanayotgan eng katta minerallar to’plamiga 3 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 204 б .

imperator Rudolf kolleksiyasi asos solgan. Muzeyning ikkinchi qavatida esa tarixiy bo’lim joylashgan bo’lib, u o’zining arxeologik qazilmalari, tangalar va medallar kolleksiyalarining ko’pligi bilan ajralib turadi. Muzey bo’limlari: 1. Bogomiya, Moraviya va slovakiya tarixi. 2. Yevropa mamlakatlarining medallari, XIX — XX asrlardagi badiiy bezaklari. 3. Mineralogiya va petrologiya kolleksiyalari. 4. Paleontologiya kolleksiyalari. 5. Antropologiya kolleksiyalari(insonlarning suyaklari…). 6. Zoologiya kolleksiyalari. 7. osteologiya kolleksiyalari. Bu yerdagi eksponatlarning asosiy qismini Chexiyaning tarixini yaqindan yoritib bera oladigan, unga taalluqli bo’lgan buyumlar tashkil etadi. Ularning orasida tarixiy mavzuga doir asarlar to’plamini ham ko’rishimiz mumkin. XII asrga tegishli kumushdan ishlangan diademalar, Renessans davriga taalluqli bo’lgan taqinchoqlar va borokko uslubidagi bir qancha buyumlarni ham uchratish mumkin. Muzeyning etnografiya bo’limida Chexiyadan boshlab, Sharqiy Yevropa hududlarigacha bo’lgan eksponatlar mavjud. Bu eksponatlar XVII asrdan hozirgi kungacha bo’lgan davrni to’liq yoritib bera oladi. numizmatika bo’limida esa taniqli graf shtenrnberg tomonidan to’plangan noyob kolleksiyalarni ko’rish mumkin. Unda ibtidoiy davrga tegishli tangalardan boshlab, to’plangan kolleksiyalar namoyish etiladi. Bundan tashqari, muzeyda, chexiyalik kolleksionerlardan Yan Bartos va Yozef knapga tegishli bo’lgan Chexiyaning eng mashhur rassomlari, liboslari, qadimgi qo’lyozmalari va fotografiyalarini to’plab kolleksiya tashkil qilgan 4 . 4 Bulding National Museums in Europe 1750-2010, 208 б .

Pragadagi Amaliy san’at muzeyi ko’pgina sayyohlar Pragaga kelib, uni tashqi ko’rinishidan zavq oladilar. Tor yo’lakchalar, naqshinkor uylar, qadimiy maydonlar insonlarga o’zgacha zavq ulashadi. Praga muzeylari u joylashgan binolardan ko’ra qiziqarliroqdir. Amaliy san’at muzeyining tashqi ko’rinishi ham huddi boshqa binolar singari o’ziga e’tiborni jalb qilmay qo’ymaydi. Muzey binosi XIX asrda barpo etilgan bo’lib, ko’cha tomondan o’zining Renessans uslubidagi fasadlari bilan ajralib turadi. Bino ichiga kirganimizda, uning katta zallari, baland poydevorlari va o’zida milliylikni aks ettirib turgan naqshinkor shiftlari insonga zavq bag’ishlaydi. Bu muzey o’zining takrorlanmas ko’rinishda yaratilgan turli xil hunarmandchilik va amaliy san’at ekspozitsiyalari bilan boshqa muzeylardan ajralib turadi. Muzey turli xil mavzularga bag’ishlangan bir qator bo’limlarni o’z chiga oladi. Muzeyning birinchi bo’limi “Gulxanda” (ya’ni “olovda tug’ilganlar”) deb nomlanadi. Bu yerda shisha, chinni va sopoldan tayyorlangan turli xil buyumlarni ko’rish mumkin. Bu bo’limda maxsus shisha pufakchalari ko’rgazmalari ham tashkil etib turiladi. Bundan tashqari, yana amaliy, grafik va fotogalereyani ham uchratish mumkin. Muzeydagi shisha buyumlari kolleksiyasi dunyodagi eng noyob kolleksiyalardan biridir. Ikkinchi bo’lim – “Tola tarixi” deb nomlangan. Bu bo’lim boshqalaridan batamom farq qiladi. “Tola tarixi” bo’limida qadimgi massiv konstruksiyalar va qo’lda to’qilgan krujeva to’rlarini ko’rish mumkin. Bu bo’limda, bundan tashqari, liboslar va kashtachilik namunalari va zamonaviy dizaynerlarning yaratgan ishlari bilan ham yaqindan tanishish imkoniyati mavjud. Keyingi bo’lim o’zining ajoyib nomi bilan ajralib turadi. Bunga asosiy sabab, uning “Vaqt mashinasi” nomi bilan atalishidir. Bu galereyada haqiqiy vaqt mashinalari sifatida soatlar kolleksiyasi o’rin olgan. Muzeydan joy olgan turfa xil mexanizmlarni ko’rib, bevosita hayratga tushish hech gap emas. Qo’l va devoriy, katta va kichik, klassik va takrorlanmas uslubdagi bunday soatlarni boshqa hech qa-yerda uchratmaysiz.

Oxirgi bo’lim “Bosma va g’aznachilik” deb nomlanadi. U metallar va materiallar galereyasini o’z ichiga oladi. Umumiy qilib aytganda, bu muzeydagi har bir bo’lim uning tarixida alohida bir vosita sifatida namoyon bo’libgina qolmay, uni yanada yuksalishiga o’zining ulkan hissasini qo’shgan

Foydalanilgan adabiyotlar 1 . Илалов И . Музееведение . – Т .: Мусиқа , 2006. 2. Юренева Т.Ю. Музееведение. – Москва: Академпроект, 2003. 3. kuryazova D.T. o’zbekistonda muzey ishi tarixi. — T.: san’at, 2010. 4. Столяров Б.А. Музейная педагогика. История, теория, практика. – М.: Высшая школа, 2004. 5. Юренева Т.Ю. Музееведение. – М.: Академпроект, 2003. Xorijiy adabiyotlar 1. Mark Walhimer. Muzeums 101. Printed in the United states of America. 2015. 2. Bulding national Museums in europe 1750-2010. Linkoping. sweden. 2011. 3. Paul Getty Trust. The first treatise on Museums. Samuel quicheberg’s lnscriptiones 1565. Los Angeles. California. 2013. 4. Verlag Dr. Christian Muller-straten Munich. Introduction to Muzeology - the european Approach. Munich. 1998.

O'xshashlar

Italiya muzeylari

Ispaniya muzeylari

Polsha muzeylari

Shvetsiya muzeylari

Fransiya muzeylari