80-йилларда Италия - Tarix - Referatlar

80-йилларда Италия

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

114.5 KB

Ko'chirib olish

80- йилларда Италия Режа: 1. 80- йилларда Италия 2. 80-йилларнинг биринчи келганда Италияда ўнг томонга консерватив бурилиш юз берди. 3. 90-йилларда Италия.

80- йилларда Италия Италиянинг 80-йиллардаги ижтимоий-сиёсий ҳаётида сиёсий жиҳатдан барқарорликнинг сақланиб қолганлиги билан изоҳланади. Мамлакат парламентида “мустаҳкам кўпчилик”нинг йўқлиги, парламент ва ҳукуматларни бошқаришда коалициялар амалиётидан фойдаланишга сабаб бўлди. Парламентни тарқатиб юбориш, янги таркибни тузиш бўйича навбатдаги сайловлар 70-йиллардагидек муддатидан олдин ўтказилар эди. Кўпгина қонунлар қоғоздагина мавжуд бўлиб, улар бажарилмас эди. Мамлакатда партияларнинг имкониятларига ишонмаслик, ҳафсаласи пир бўлиш ҳолатлари кучайди. Гиёҳвандлар ва мафиянинг қурбонлари сони янада ортди. Терроризм ва коррупция Италия сиёсий ҳаётининг ажралмас айланиб қолди. 1980 йилда бешта сиёсий партия: христиан демократлар социалистлар, социал-демократлар, либерал ва республикачилар вакилларидан иборат коалицион ҳукумат ташкил топди. Христиан демократлар бу сафар ҳам ҳукумат бошқарувини ўз қўлларида сақлаб қолди. Шу билан бир қаторда ХДПнинг ичида бир-бирига қарама-қарши оқимлар фаолият кўрсатди. ХДПнинг етакчиси И.де Мита А. Моро сиёсатига қайтишни таклиф қилди. Бу эса ХДПнинг коррупцияга қарши курашиш ва сўл томонга оғиб кетишини англатар эди. А.Фанфани бошчилигидаги ўнг қанот вакиллари эса бу таклифни қўллаб-қувватламади. Шу даврга келиб, Италия сиёсий ҳаётида учинчи ўринни эгаллаб турган Италия социалистик партиясининг бошқарув тизимида бир қанча ўзгаришлар юз берди. 1976 йилда Бенсдетто (Беттино) Кракси ИСПнинг сиёсий котиби лавозимини эгаллади. У ўз олдига ИСПни ҳукумат тепасига олиб чиқиши ва мамлакат тарихида социалистлардан чиққан биринчи премьер министр бўлиш мақсадини қўйди. Кракси ўзининг “Социализм инжили” номли рисоласида социалистларнинг коммунистлар билан ҳамкорлик қилинишининг плюрализм шароитида хусусий секторнинг

иқтисодий жиҳатдан катта потенциалга эга эканлиги ҳақидаги тезисни қўллаб-қувватлади. 1983 йилда социалистлар ҳукумат таркибидан чиқиб кетди. Премьер министр Фанфани, парламентдан ишонч вотумини ололмаганлиги сабабли, истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Италия президенти Пертини томонидан парламент тарқатиб юборилди ва муддатидан олдин парламент сайловлари ўтказиш белгиланди. Сайлов натижаларига кўра ХДП 5% га яқин сайловчилар овозидан маҳрум бўлган бўлса, ИСП эса ўз мавқеини янада мустаҳкамлаб олди. ХДП Премьер-министрлик лавозимини бошқа партия вакилларига бўшатиб беришга мажбур бўлди. Беш партияли ҳукуматни Италия тарихида биринчи марта социалистлар вакили Б.Кракси эгаллади. У жамоатчилик орасида қатъий ва бир сўзли бўлиб, 1983-1987 йллар мобайнида ҳукуматни бошқарди. Янги ҳукуматнинг стратегик дастури, 1980-1983 йилларда юз берган навбатдаги даврий инқироздан неолиберализмга хос бозор методларини неоконсерватив тадбиркор доираларнинг манфаатларини ҳимоя қилиш учун қўллашни кўзда тутган эди. Мамлакат инфраструктурасининг деярли катта қисмини ташкил этган давлат секторининг истиқболи масаласи муҳим аҳамият касб этди. Чунон ўша вақтда кон саноатининг 3Ғ4 қисми, шу жумладан, чўян ва пўлат ишлаб чиқариш саноатнинг электромеханик саноатнинг 2Ғ3 қисми давлат секторига тегишли эди. Давлат секторига нисбатан юзага келган янгича ёндашишга кўра, давлат секторининг маълум бир қисмини приватизация қилиш ва зиён келтираётган давлат корхоналарини тугатишдан долзарб масалаларни амалга ошириш режаси ишлаб чиқилди. Ҳукумат қишлоқ хўжалиги ва ишлаб чиқариш саноатига қарашли, лекин ностратегик ҳисобланган корхоналарни хусусий секторга беришни мўлжаллади. Шунинг билан бир вақтда давлат секторига қарашли ҳисобланган стратегик жиҳатдан таянч соҳаларда технологик реконструкцияни амалга ошириш ва наукоемкие ишлаб чиқаришни кенгайтириш ва тириш режалаштириб қўйилди. Бундан ташқари, ташқи

савдо дефицити туфайли номувозанатлашган тўлов балансини барқарорлаштириш вазифаси куннинг энг муҳим масалаларидан ҳисобланар эди. Кракси ҳукумати илгари сурган сиёсатнинг асосида, оддий-меҳнаткаш халқ янада зуғум ўтказиш ҳисобига “қатъий иқтисодиёт” сиёсатини амалга оширишга имконият туғилди. Бунинг учун иш ҳақидаги “ўзгарувчан” (сирғампа - ) шкаланинг таъсир кучи чеклаб қўйилди ва соғлиқни сақлаш ижтимоий таъминот, таълим соҳаларидаги давлат харажатлари қисқартирилди. Шу билан бир қаторда Кракси ҳукумати католик черковнинг мактаб ва оила қонунчилигига таъсирини бироз бўлсада чеклаб қўйди, мафия ва терроризм билан қатъийроқ кураш олиб боришга ҳаракат қилди: полиция ва суд органларининг ваколатларини янада кенгайтирадиган (умумий ялпи тинтув ўтказиш, ибтидоий (суддан олдинги) қамоқнинг муҳлатини ошириш ва бошқа) фавқулодда тадбирлар ишлаб чиқилди. 80-йилларнинг биринчи келганда Италияда ўнг томонга консерватив бурилиш юз берди. Бу сиёсий жараён бошқа давлатлардаги билан қиёслаганда ўнг кучларнинг ўта фаоллиги шароитида амалга ошди. Масалан, 1980-1982 йилларда бутун мамлакат бўйлаб 42 млн киши намойишларда иштирок этди. Бу кўрсаткич АҚШ, Буюк Британия, Франция, ГФР ва Япония давлатлардаги билан бирга қўшиб ҳисоблаганда ҳам икки баробар кўп эди. АҚШ қанотли ракеталарининг Сицилия ҳудудига жойлаштирилиши туфайли мамлакат ичкарисида урушга қарши бўлган ҳаракатлар кучайиб кетди. Атроф-муҳитни ҳимоя қилишни муҳим вазифа деб ҳисоблайдиган “яшиллар” ҳаракати юзага келди. Социалистлар билан христиан демократлар ўртасидаги рақобат натижасида ҳукумат доимий инқирозлар гирдоби остида қолди. Шу билан бир қаторда Италиядаги консерватив бурилиш бошқа давлатлардагига нисбатан хусусийлаштириш салмоғининг кичиклиги ва давлат секторининг ҳукмрон мавқеини сақлаб қолганлиги билан ажралиб туради.

80-90 йиллар арафасида Италия иқтисодий соҳада ривожланган индустриал давлатлардан бирига айланди ва капиталистик дунёда ЯИМ (ялпи ички маҳсулот) кўрсаткичларига кўра 5 ўринни эгаллади. Машинасозлик (турли хил станоклар ишлаб чиқариш бўйича капиталистик дунёда 4-ўринни эгаллайди) ва автомобиль ишлаб чиқариш саноатлари юқори технологияли ФИАТ концерни бу соҳанинг етакчиси бўлиб қолмоқда. Италия иқтисодиётида хорижий сармояларнинг маблағлари ҳисобига 1200 дан ортиқ турли хил корхоналар фаолият кўрсатмоқда. Шу билан бир қаторда Италия сармоя киритиладиган давлат бўлиши билан бир вақтда, устга сармоя чиқариш имкониятига эгадир. Куйидаги фаолиятлар бу соҳадаги энг йирик қадамлар ҳисобланади, чунончи, олигарх Бермускот томонидан Испания телевидиниясидаги бешинчи каналнинг сотиб олиниши; ФИАТ концернининг Франция ва Англиядаги автомобил фирмалари акцияларига бўлиши; “Оливетт”нинг электроника соҳасида етакчилик қилаётган гуруҳлар сафига кириб бориши ва бошқа мисол бўла олади. Италия экспортининг асосини қишлоқ хўжалик техникаси, химикатлар, мебель ва қурилиш материаллари, тикувчилик маҳсулотлари, оёқ кийимлари, электротехника ва тиббиёт аппаратураси, транспорт воситалари ва саноат асбоб-ускуналари, мевалар, вино, виночилик маҳсулотлари ташкил этади. Туризм индустриясининг тезкор ўсиши бинокорликнинг тараққий этиши ва озиқ-овқат саноатининг ривожланишига туртки бўлиш билан бир қаторда, бу истиқболли соҳада аҳолини иш ўринлари билан таъминлаш имконини туғдирмоқда. ЯИМда туризмнинг улуши ва туризм соҳасидаги валюта даромадларининг кўрсаткичлари Аммо, Италия иқтисодиётида мавжуд бўлган, баъзи бир салбий ҳолатлар ҳозирги пайтда ҳам сақланиб қолмоқда. Бу салбий ҳолатларга минтақавий (шимол-жануб) ва тармоқлараро диспрапорция (номутаносиблик), турумш қийматларининг юқори суръатлар билан ўсиб бориши, ишсизлик, хом ашё ва ёқилғи қувватининг импорти учун

сарфланаётган харажатларнинг кўплиги, юқори технологиялар ишлаб чиқариши соҳасида янада илғорроқ ҳисобланган мамлакатлар олдидаги тобеликлар мисол бўла олади. Глобаллашган иқтисодиёт шароитида жаҳон технологияларининг даражаси бевосита илмий-тадқиқот ишларининг (ИТИ) ҳолатга боғлиқ бўлади. 80-90 йилларда Италияда ИТИНи ассигнация (бирор бир мақсад учун маблағ ажратиш) қилиш қисқартирилди ва ИТИ натижаларининг самарадорлигини назорат қилиш мавжуд эмас эди. Давлат ва хусусий тармоқлар ўртасида ИТИ ва фаннинг энг янги ютуқларини ишлаб чиқаришга жорий қилиш соҳасида ҳеч қандай органик муносабатлар ўрнатилмаган эди. Кичик ва ўрта корхоналарнинг кўплиги илмий-тадқиқотларнинг орқага кетишига сабаб бўлмоқда. Чунки бу корхоналар ИТИ учун жуда кам миқдорда маблағ сарфлашмоқда. Масалан, 1991 йилда ИТИга кетган харажатлар улуши ЯИМнинг бор йўғи 1,4 % ини ташкил этди. Режалаштириш муаммолари ҳам ўз актуаллигини йўқотгани йўқ. Жаҳон бозорларининг глобаллашуви узоқ муддатли ва йирик масштабли режаларни ишлаб чиқиш заруриятини келтириб чиқараётган бир даврда, Италия парламентидаги барқарорлик туфайли ҳукумат қисқа муддатли режалар асосида фаолият кўрсатишга мажбур бўлмоқда. 90-йилларда Италия. 90-йилларга келганда, Италия ижтимоий-сиёсий ҳаётидаги беқарорлик ва қарама-қаршиликлар янада кучайди. Кескин сиёсий инқирозлар асосан, мўътадил келишувлар билан тугар эди. Электорат динамикаси шундай далолат берадики, 90-йилларнинг бошида социалистларнинг обрўси янада ошди, бунга қарама-қарши равишда эса коммунистларнинг нуфузи тушиб кетди. Шарқий Европада социализмнинг инқирозга юз тутиши шароитида ИКП раҳбарияти компартияни оммавий сўл кучлар партиясига айлантириш ташаббуси билан чиқди. ИКПнинг 1991 йил бошларида бўлиб ўтган ХХ съездида, унинг сафларида ихтилоф оқибатида ажралиш юз берди. Кўпчилик,

партиянинг Италияда демократиянинг ўрнатиш ва ҳимоя қилишдаги хизматларини унутишни ўзига маъқул кўрди. Яқин ўтмишда бу партия учун сайловчиларнинг 1Ғ4 то 1Ғ3 гача қисми овоз бериши ҳам эсадан чиқарилди. Натижада, коммунистларнинг катта қисми (аъзоларининг деярли 2Ғ3) сўл кучларнинг Демократик партиясини (ДПЛ) ташкил этишди. Ёшлар коммунистик ҳаракатининг собиқ етакчиси ва компартиянинг кундалик газетаси ҳисобланган “Унита”нинг редактори Массимо Д Алема 1994 йилдан бери ДПЛнинг котиби ҳисобланади. ДПЛ Европадаги социал- демократик ҳаракатларнинг сафларига сингиб (қўшилиб) кетди. Собиқ ИКПнинг кичикроқ қисми (ўзларининг сталинчилар деб ҳисоблаган партиянинг аъзолари) эса Коммунистик уйғотиш партиясини ташкил этди. Янги партиянинг коммунистик ҳаракатнинг фахрийси Фаусто Бертинотти бошқарди. ХДП учун ҳам қийин кунлар бошланиб кетди. 90-йилларнинг бошидаёқ ХДП коммунистларнинг давлат тепасига чиқишига тўсиқ бўлган ҳолда, давлатни бошқа партиялар коалициясида бошқарди. Бу вазиятни беқарор мувозанат деб аташди. Аммо, 90-йиллар мобайнида ХДП ўзининг ҳукмрон партия сифатидаги ролини мамлакатда юзага келган ижтимоий- сиёсий воқеалар бунга имкон яратди. 90-йилларнинг бошига келганда Италияни янги сиёсий можаролар ларзага келтирди. Бу можароларга давлат амалдорлари билан бир қаторда йирик сиёсатчилар ҳам аралашиб қолган эди. 1992 йил февралида Миландаги партиялар уйининг директори М.Кьез қамоққа олинди. Олиб борилган тергов натижасида шу нарса аниқландики, кўпгина саноат компаниялари юқори лавозимларга, давлат буюртмаларига эга бўлиш ва бошқа ғаразли фаолиятлар учун амалдорлар ва турли сиёсий партияларнинг раҳбарлари ҳисобига сармоя ўтказиб туришган. Маблағ ўтказилиб турилган партиялар қаторига: христиан-демократлар, социалистлар, социал-демократлар ва коммунистларни ҳам киритиш мумкин эди. Шу нарса маълум бўлдики,

коррупция ҳар бир ноқонуний битим бўйича пора олиш учун мустаҳкам ва самарадор тизимга айланиб улгурган эди. Бунинг устига ҳукумат манфаатдор томон сифатида намоён бўлиб қолди. Пропорционал вакиллик принципига асосланган сайлов тизими ҳукумат ичида амалга оширилаётган фирибгарликнинг яширин манбаларидан бири эканлиги ҳам аниқланди. Кун тартибига уни мажоритар принцип билан алмаштириш масаласи қўйилди. Бу орада эса сиёсий можаролар давлат хизматчилари билан уюшган жиноятчилик ўртасида мустаҳкам алоқалар мавжудлиги тўғрисида кўпгина далилларни кўрсатиб берди. М.Кьезнинг ҳибсга олиниши билан Италияда “Тоза қўллар” номли умуммиллий компания авж олиб кетди. Асосан, сўл қарашларни қўллаб-қувватловчи, Милан шаҳри прокуратураси хизматчиларининг бир гуруҳи (магистратлар деган ном билан аталган) жуда катта тергов жараёнини бошлаб юборди. Бу жараён туфайли мафия билан бир неча минглаб кишилар қамоққа олинди. Улар орасида кўзга кўринган тижоратчилар ва тадбиркорлар, йирик ва кичик партияларнинг функционерлари, ҳукуматда юқори доираларнинг вакиллари ҳам бор эди. Бу суд амалиётида ўхшаши бўлмаган (аналоги) ва кенг халқаро резонанс (жарангдор)га эга бўлган, мисли кўрилмаган операция эди. Собиқ премьер-министр, христиан демократиясининг устунларидан бири саналган Д.Андреаттига нисбатан партияни ноқонуний йўллар ёрдамида маблағ билан таъминлаш, мафия билан алоқадорликда ва буюртмали суиқасдлар уюштириш билан шуғулланганликда гумон қилиниб айб қўйилди. қўйилган айблар шу даражада жиддий эдики, ҳатто Д.Андреотти ўз ихтиёри билан депутатлик дахлсизлигидан воз кечишга рози бўлди ва ҳибсга олинди. “Тоза қўллар” операцияси социалистлар етакчиси, собиқ премьер министр Б.Краксини ҳам сиёсий жиҳатдан бадном қилди. ИСПни 16 йил давомида бошқарган Б.Кракси истеъфога чиқишга мажбур бўлди. қамалишдан қўрқиб, Кракси мамлакатни тарк этди. Тунисда қувғинда яшади ва 2000 йилда шу мамлакатда вафот этди.

Сиёсий тус берилганлиги ва айрим суистеъмолларга йўл қўйилганлигига қарамасдан, ғайри қонуний ҳаракатларни фош қилувчи “Тоза қўллар” компанияси етарли даражада самарали бўлди ва Италияда янги сиёсий кураш тури пайдо бўлди, яъни коррупцияга қарши курашиш сиёсий характерга эга бўлди. Христиан демократлар учун ҳукумат маблағларини тақсимлаш имконияти янада қисқарди ва бинобарин партиянинг оммавий базаси ҳам камайди. ХДПнинг ҳукуматидаги доктарати ҳам озчиликни ташкил этиб, етакчиларнинг нуфузи тушиб кетди. ХПД ичидаги партиявий кураш янада кескинлашди. ХДП обрўсининг тушиб кетишига, халқ руҳиятида, айниқса, ёшлар орасида католик черкови анъаналарига бўлган қизиқишнинг сусайганлиги ҳам туртки бўлди. Италия жаҳондаги энг забардаст католик давлатлардан бири бўлиб қолаётган бўлсада, италияликлар менталитетига черковнинг таъсир этиш самараси пасайиб кетди. Шундай қилиб, ХХ асрнинг сўнгги ўн йиллигида ХДП ўз обрўсини йўқотди ва қуйида “Тоза қўллар” номли операциянинг зарбалари остида сўл кучлар билан иттифоқ билишни мақсад қилиб олган. Халқ партиясига ўнглар билан бир каолицияда бўлишни мўлжаллаган Христиан-демократик марказга бўлиниб кетди. Ўз навбатида, халқ партиясининг ўзи ҳам яна 3 та оқим ва бир қанча гуруҳчаларга ажралиб кетди. Масалан, собиқ христиан-демократ, Палерио шаҳрининг меэри Л.Феандо етакчилигидаги гуруҳ “яшиллар” ҳаракати билан бирлашиб Сицилияда фаолият кўрсатувчи “Тўр” номли партияни ташкил этди. Бу партиянинг мақсадларидан бири мафияга қарши кураш олиб бориш эди. Мамлакатдаги бошқа сиёсий партияларнинг тақдири ҳам шу қисматга дучор бўлди. Молиявий нопокликлар ҳақидаги айбловлар ёмғири авваллари каолицион ҳукуматлар таркибига кирган республикачилар, либераллар ва социал-демократлар каби партияларни амалда сиёсат майдонидан тушириб ташлади. Эндиликда ХДП бу партиялар учун таянч нуқтаси бўлолмай қолди.

Истеблишментдаги ўзгариш, хусусан ХДП ва ИКПларнинг заифлашиши ўзига хос сиёсий вакуумни келтириб чиқарди. Ўз навбатида бу сиёсий вааукумни асосан ўнг партиялар ва қисман ДПЛ тўлдирди (банд этди). Ўнг партияларнинг пешқадам мавқега кўтарилиши (чиқиши) 90 йиллар сиёсий маркетингида янги ҳодиса (воқеа бўлди). Умберто Босси Бошчилигидаги Шимол Лигаси номли ўнг сиёсий группировка жануб муаммоси Италия ва айниқса Шимолдаги барча кулфатларнинг манбаи деган фикрни сурди. Лига тарафдорларининг қарашлари учун сепаратив (бир томонлама) кайфият характерли эди. Раҳбарият эса популистик тактикани асос қилиб олди. Лиганинг асосий электорати, табиий равишда мамлакатнинг шимолий вилоятларида тўпланган эди. 1992 йилдаги сайловларда Шимол Лигаси катта муваффақиятга эришди. Чунончи, парламентда 55 та (1 та қарши) ва сенатда 25 та (1 та қарши) ўринга эга бўлди. Шимол Лигаси ўнг партиялар билан каолицияда бўлиш курсини қўллаб-қувватлайди. Ўнг қанотга оид бўлган сиёсий гуруҳлардан яна бири, яъни-неофашистлар 90-йиллар ўрталарига келганда, сиёсий курашнинг респектабель (салобатли, ҳурматли,) қатнашчисига айланиб улгурди. Уни ИСДстлар ҳаракатининг аъзоси ва кейинчалик “Италия ижтимоий ҳаракати - Миллий ўнг кучлар” (ИСД НПС ) партиясининг етакчисига айланган Джанфранко Фини бошқарди. Уни Италияда кўпчилик Дж.Альмиранинг ғоявий меросхўри деб ҳисоблашар эди. Фашистик ўтмишдан узоқлашган ҳолда Фини неофашизмнинг ортодокслари (мустаҳкам эътиқодли, собитқадам, содиқ) билан алоқани узди ва ва 1993- 1995 йиллар орасида бу партияни постфашистик () Миллий альянсга айлантирди. Бу партия ўз мақсадлари йўлида ўнг ва марказчи рақиблари билан сиёсий компаньон (шерик) бўлишга ҳам тайёр эди. Ўнг марказчи гуруҳларнинг асосий ҳаракатлантирувчи кучи 1993 йилда ташкил топган “Олға, Италия” номли партия эди. Бу партия

марказий сиёсий куч бўлишга даъвогарлик қилади. “Олға, Италия” партиясининг ташкилотчиси ва етакчиси С.Берлускони ҳисобланади. Сильвио Бермусконининг асли касби ҳуқуқшунос бўлиб, у ўзининг шахсий сифатлари ва қобилияти ноқулай вазиятдан муваффақиятли чиқиб кета олиш иқтидори эвазига жуда катта бойлик орттирди. У ҳозирги кунда Италиядаги энг бой кишилардан бири ҳисобланади. Бермускони яхши тижоратчи ва туғма тадбиркор сифатида ҳам тан олинган. У ҳозирги кунда мамлакатдаги учта йирик хусусий телеканал, бир қанча супермаркетлар тўрига, катта миқдордаги қурилиш компаниялари, Италиядаги 30 та йирик газеталарнинг назорат акцияларига эга бўлган “мондадори” номли нашриёт уйи ва “Милан” футбол клубининг хўжайини ҳисобланади. Шубҳасиз, оддий банк хизматчиси ўғлининг молиявий империя эгасига айланиб кетиш қонунни ҳимоя қилувчи органларнинг эътиборини тортмасдан ҳам қолмаган. Турли даврларда Берлусконини ноқонуний маблағларни айлантириш, солиқларни тўлашдан бош тортиш, мафия билан ҳамкорлик қилиш (алоқа), сиёсий арбоблар, судьялар ва солиқ полицияси хизматчиларини пора бериб ўз томонига оғдириб олиш каби жиноий ишлар билан шуғулланганликда айблашган. Лекин, шунга қарамасдан медиалагнат бу каби айбловларни рад этган. унинг фикрича, гуёки бу машмашалар унинг ўта бойлигидан ҳасад қиладиган сиёсий рақибларининг таъна ва ҳийла-найрангларидан бошқа ҳеч нарса эмас экан. Берлусконинг ҳуқуқий жиҳатдан (неуязвимость) мустаҳкамлигини юқори малкали шахсий адвокатлари таъминлаб турсада, энг катта мадад алоқадорлиги эвазига олар эди. Масалан, ҳисоб рақамига Бер л у с кони “Озодлик Альянси” номли сайловолди блокини ташкил этди. Блокка “Олға, Италия” партиясидан ташқари неофашистик Миллий Альянс ва ўнгларнинг сиёсий группировкаси ҳисобланган Шимолий Лига ҳам кирган эди. Янги коалиция 1994 йил мартида бўлиб ўтган сайловларда 38% овоз билан ғалаба қозонди. Бу сайловларда бошқа нуфузли гуруҳ ва партияларнинг обрўси анча тушиб кетди. Масалан,

ХДП учун сайловчилар 11% (“Тоза қўллар операцияси бошида 31,7% қарши овоз”), социалистлар учун эса бор йўғи -2,2% (олдинги сайловлардаги 14,5 % га қарши) овоз берди. Озодлик Альянсининг ғалабаси туфайли ўнглар Депутатлар палатасида абсалют кўпчиликка (301- мандат) эга бўлди. Сайловларда “Олға, Италия” партияси 21% овозга эга бўлиб, етакчиликни ўз қўлига олди, Берлускони эса 1999 йилнинг май ойида бош вазир этиб тайинланди. Бош вазир Берлусконига иқтисодий муаммоларни бартараф этишдан ташқари, “Озодлик Альянси”нинг бир-бири билан мухолиф бўлиб қолган икки вакилини муросага келтириш муаммоси ҳам пайдо бўлди. Шимолий Лига ўнг марказчи коалициялардан чиқиб, парламентдаги кўпчиликка барҳам берганида, Берлусконининг ҳокимият тепасига келганига бор-йўғи 7 ой бўлган эди. Бу сиёсий воқеалар 1994 йил декабрида истеъфога чиқишга мажбур қилди. Италиядаги жамоатчилик орасида Берлусконининг телевизион салтанатини битта каналгача чеклаш ва реклама монополиясига барҳам бериш ҳақидаги фикрлар тўлқини юзага чиқди. Берлускони бу ғавғолардан омон қолган бўлсада, яна дарҳол янги коррупция машмашасига аралашиб қолди. Бу можаро кичик укаси ва унга қарашли бўлган “Фининвест” компаниясининг директорларига дахлдор бўлиб, Берлускони бу компания орқали телерекламани монополия қилар ва Италиядаги кўпгина телеканалларнинг фаолиятини назорат қилиш имкониятига эга бўлган эди. Берлускони порахўрлик ва солиқ найрангларида. ҳамда неофашистик Миллий Альянс ва Шимолий Лига сепаратизмини қўллаб-қувватлаш каби жиноий ишларда айбланиб, суд олдида жавоб беришга мажбур бўлди. Унга, Кракси давридаги сайлов компаниясини ноқонуний молиялашдаги “хизматини” ҳам эслатиб қўйишди. Суд уни уч маротаба айбдор деб ҳукм чиқарган бўлсада, юқори малакали адвокатларнинг са й и-ҳаракати билан қамоқ жазосини ўташдан қутулиб қолаверди.

Медиамагнат истеъфога чиққанидан сўнг президент О.Л.Скальфаро 1995 йил январида Берлускони ҳукуматида молия вазири лавозимида фаолият кўрсатган технократ Ламберто Динига партиясиз ҳукумат тузиш вазифасини топширди. Ламберто Дини ўз даврида ВХФ да фаолият кўрсатганлиги учун, халқаро молиявий доираларида таниқли шахс эди. Дини ҳукуматининг асосий мақсади мамлакатда молиявий тизимни соғломлаштириш бўлди. Аммо, октябрь ойида янги йилдаги бюджет масаласи ишлаб чиқилаётган вақтда “Олға, италия” ва Шимолий Лига реванш олишни мақсад қилиб, парламентда ҳукуматга ишончсизлик билдириш (вотум) масаласини кўндаланг қилиб қўйди. Сўл партияларнинг кўмаги Дини ҳукуматини вақтинчалик сақлаб қолсада, 1996 йил январига келиб бу ҳукумат истеъфога чиқишга мажбур бўлди. 1996 йил апрелида бўлиб ўтган сайловларда Сўл Демократик Партияга мансуб бўлган экс-коммунистлар (устунлик қилган) муҳим ўрин тутган “Зайтун дарахти” номли сўлмарказчи блоки Берлускони етакчилик қилган ўнг марказчи каолициядан бирозгина фарқ билан устунлик қилди. Бу блокнинг ташкилотчиси ва етакчиси иқтисодиёт профессори Романо эди. Романо Проди ўзининг сиёсий фаолиятини христиан демократлар сафида бошлаган бўлиб, у нафақат Италияда, балки Европадаги ишбилармонлар доирасида ҳам эътиборли арбоб эди. Бу ҳукумат нисбатан барқарорроқ (бардошлироқ, чидамлироқ) бўлиб, 2,5 йил фаолият кўрсатди.Аммо, 1998 йил кузида бюджет масаласи бўйича парламентда бўлиб ўтган қизғин баҳслардан сўнг, Р.Проди истеъфога чиқди. Президентнинг топшириғи билан тузилган янги коалицион ўнг марказчи ҳукуматни 49-ёшли экс-коммунист (СДП аъзоси) Массимо Д Алема бошқарди. У Италия тарихида собиқ ИКП нинг ҳокимият тепасига чиққан биринчи вакили эди. Массимо Д Алема ҳокимиятни 18 ой давомида бошқарди. Ҳукмрон сўл коалиция (Р.Проди ва М.Д Алема) ўзининг беш йиллик фаолияти давомида (1996-2001 йиллар) мамлакат хазинасини давлат

секторига қарашли корхоналарни миллийлаштириш ҳисобига 60 млярд долларга тўлдиришга муваффақ бўлди. 1 млн ишчи жойларининг ташкил этилиши билан ишсизликлар сони анча қичқартирилди. қуролли кучларда ўтказилган ислоҳот туфайли ҳарбий мажбурият бекор қилишди ва шартнома асосида хизмат қилиш жорий этилди. Италия Европадаги иқтисодий ҳамкорлик тизимидаги ягона валюта-ево зонасига қўшилган давлатлар қаторидан ўрин олди. Шу билан бир қаторда, сўлларнинг ижтимоий соҳадаги кўпгина ваъдалари қоғозда қолиб кетди. Йирик шаҳарларда жиноятчилик миқдори анча ўсди, фуқароларда шахсий хавфсизлик Албания ва собиқ Югославиядан мухожирларнинг оқиб келишидан қўрқув ҳисси сақланиб қолди. Мамлакат ичидаги ижтимоий фикр кескин ўзгарди, “Тоза қўллар” операциясининг таъсири сусайди. Кўпгина тадбиркорлар, жумладан Берлус қони билан боғлиқ суд жараёнлари тўхтатилди, Д.Андреотти судда оқланди ва Б.Кракси, эса муҳожирликда вафот этди. Юқоридаги омилларнинг барчаси 2000 йил баҳоридаги сиёсий воқеаларга ўз таъсирини ўтказмасдан қолмади. 2000 йилнинг апрел ойида 20 та вилоятнинг 15 тасида маҳаллий ўз- ўзини бошқариш органларида маъмурий сайловлар бўлиб ўтди. Д.Алеманинг “ярим коммунистик режимидан” норози бўлган ўнг оппозиция ўзининг сиёсий рақибларига нисбатан қақшатқич кураш бошлади. Ўнг марказчи “Озодлик қутби”нинг (Озодлик қутбига биринчи галда “Олға, Италия”, “Миллий Альянс ва бир қатор бошқа партия ва ҳаракатлар киради) етакчиси Борлускони яна бир бор Шимолий Лиганинг федералчилари билан бирлашди ва қизғин сайловолди ташвиқотни бошлаб юборди. Черков диндорларни ўнг кучларнинг номзодларини ёқлаб овоз беришга чақирди. Натижада, ўнглар шимолдаги саноатни ривожланган барча ҳудудлар билан қўшиб ҳисоблаганда, 8 та вилоятда ғалаба қозонди. Яқиндагина “сўллар ҳокимият тепасига узоқ вақтга келди” деб баёнот берган Массимо Д Алема бундай вазиятда ўз мағлубиятини тан олишга

мажбур бўлди ва президентга истеъфога чиқиш ҳақидаги хужжатни топширди. Президент К.А.Чампи (1999 йилда буён) технократларнинг ўтиш ҳукуматини белгилади ва Ғазна, бюджет ва иқтисодий режалаштириш мосламалари бўйича вазири социалист Джулиано Аматога ҳукуматни бошқаришни таклиф қилди. Журналистлар таниқли иқтисодчи ва сиёсий арбоб Дж.Аматони ўзига хос сезгирлиги учун “ўткир жаноб” деб номлашган. Яқин ўтмишда у ИСПнинг раҳбарларидан ва Б.Краксининг издошларидан бири эди. Янги бош вазир учун мерос бўлиб қолган муаммолардан бири сайлов тизимидаги пропорционал принципни бартараф қилиш орқали сайлов тўғрисидаги қонуннинг моҳиятини ўзгартириш эди. Маблағларни айлантириш жиноятига оид қонунчиликни такомиллаштириш ҳам кун тартибидаги долзарб муаммо эди. Чунки Италияда бу турдаги жиноят мисли кўрилмаган даражада кўпайиб кетди. Тўғри, маблағларни айлантириш жиноят сифатида тан олинию, жиноят кодексининг моддасига кўра 4 йилдан 12 йилгача озодликдан маҳрум этиҳ ва 2 дан 30 млн лирагача жарима тўлаш белгилаб қўйилган бўлсада, бу иллатга қарши курашиш самарадорлиги унча юқори эмас. Шу билан бир қаторда Италияни 2001 йилда бўлиб ўтадиган навбатдаги сайловлар кутмоқда эди. 2000 йилда ўнг кучлар томонга рўй берган туб бурилиши янада кўз ташлана борди. 2000 йил баҳорида маҳаллий ўзини-ўзи бошқариш органларига бўлиб ўтган сайловлардаги муваффақиятдан руҳланиб кетган. Берлускони “Озодликлар уйи” номли янги Альянсни ташкил қилади. “Озодликлар уйи” 2001 йил баҳоридан сайловолди компаниясига киришиб кетади. Янги Альянсга марказий куч бўлишга интилаётган - “Олға, италия” партияси, ҳамда ўнгларга тегишли бўлган Миллий альянс ва Шимолий Лигалар қўшилди. Сайловолди компаниясида Берлускони империясининг бутун қудрати ишга солинди. Ташвиқот-тарғибот ишларида энг янги сиёсий технологиялар, сўл кучларнинг заиф жойларини очиб ташлаш, италияликлар руҳиятида ҳукуматнинг бошқарув институтлари ва қонунларидан ҳафсалаларини пир

қилиш каби воситалардан ҳам фойдаланилди. бундай шароитда Ф.Рутеллининг “Зайтун дарахти” номли сўл марказчи каолицияси унча ишонтиролмайдиган куч сифатида намоён бўлди. Сиёсий рақибларнинг сайловолди дастурлари бир-биридан унчалик фарқ қилмас эди. Чунончи ҳар иккала блок ҳам Италиянинг иқтисодий қолоқлигини бартараф этиш тадбирларини, давлатда тинчлик бўлишни ва бир қанча сиёсий ислоҳотларни амалга оширишни режалаштириб қўйишган эди. Шундай бўлсада, сайловчиларнинг катта қисми 2001 йил 13 майда Берлускони етакчилигидаги “Озодликлар уйи”ни ёқлаб овоз беришди. Анча вақтдан бери қонунни ҳурмат қилмай қўйган италияликлар, кўра била туриб, қонун таъқиб остига олган Берлусконини қўллаб-қувватлаб овоз беришди. Улар ўз ҳаётини шу даражада яхши қила олган киши, мамлакатга ҳам ёрдам бера олишга қодир деган фикрга асосланиб бундай йўлни ташлашди. Сайлов натижаларига кўра “Озодликлар уйи” каолицияси мамлакат парламентидаги кўпчилик ўринларни эгаллашга муваффақ бўлди, жумладан депутатлар палатасидаги 630 ўриндан 367 тасига, сенатдаги 315 ўриндан 177 тасига эга бўлди. “Зайтун дарахти” номли сўл марказчи блок 248 та, коммунистлар 11 та ва қолганлар эса 4 та депутат мандатига эга бўлдилар. “Олға, Италия” партияси мамалкат парламентидаги энг катта фракциога айланди. Олдинги сайловларга қараганда, у ўз электоратини 21 дан 30% гача оширишга муваффақ бўлган ягона партия бўлди. парламентнинг ҳар иккала палатасида ҳам кўпчиликка эга бўлган Берлускони назарий жиҳатдан ҳукуматни қонун билан белгилаб қўйишган. 5 йил муддат давомида тўла бошқариш имкониятига эга. Бош вазир лавозими ва бир вақтлар олинган Европарламент депутатининг статути Берлусконига катта иммунитет ҳуқуқини беради. Яъни, уни нафақат италиялик судбялар ва балки бошқа давлатларнинг қонунни ҳимоя қилувчи ташкилотлари ҳам жиноий жавобгарликка тортиш имкониятидан маҳрум этилганлар. Янги бош вазир олдида ундан олдин фаолият кўрсатган ўтмишдошлари уддалай олмаган муаммоларни ҳал қилиш

турибди. Бундай муаммоларга; констутицион тизимни такомиллаштириш, ҳукуматнинг асосий иллатлари сифатида сақланиб қолаётган бюрократизм ва коррупцияни йўқ қилиш, юқори даражадаги ишсизлик (9%), мактаб ислоҳоти, солиқ тизимини корректировка () қилиш каби ўнлаб масалалар мисол бўла олади. С.Берлускони муаммоларни бартараф қилиш бўйича ўз вариантини “контракт” деб номланган сайловолди хужжатида эълон қилди. Унга кўра, Берлускони ишсизларни 1,5 млн кишига қисқартириш, нафақалар бўйича ислоҳот ўтказиш, кичик бизнесга ёрдам бериш, солиқларни қисқартириш, меросга солинадиган солиқларни бекор қилиш криминал ва бюрократияга қарши курашишга ваъда берди. Ташқи сиёсатда эса чуқур ўзгаришни амалга ошириш кўзда тутилмаган эди. Шундай қилиб, Италия ХХ асрга блоклараро стратегия анъаналарини сақлаб қолган ҳолда кириб келди. Мамлакат истеблишментида барча сиёсий партияларга тегишли ўзгаришлар юз берди: баъзи бирлари ўз фаолиятларини тўхтатишса, баъзилари эса бўлиниб кетди ёки янгиланишди. Ўнг партиялар блоклараро сиёсий ўйинларнинг қоидаларини қабул қилиб, мамлакатни бошқариш дастагини ушлаб туришга ҳаракат қилишмоқда. Христиан демократия эса “Католик дунё”нинг монопол (ягона) сиёсий вакили бўлмай қолди. “Олға, Италия” партияси бу лавозимга эга бўлишга уринмоқда. Сўл партиялар ичида СДПнинг мавқеи анча юқори ҳисобланади. Шу билан бир қаторда Италия истиблишментида сўл ва ўнг қанотларни тенглаштириб, центризмни сиёсий оқим сифатида фойдаланишга ҳаракат қилаётган кучлар ҳам борлиги маълум бўлиб қолди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995. 7. Медведев В.А. Распад. Как он произошол в “мировой системе социализма”. М., 1994.

O'xshashlar

Италия 1945-2005 йилларда

1941-80 йилларда Ўзбекистонда музейлар ва музей иши

80-йилларда ва 90-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати

ХVI-ХVII асрларда Италия

АҚШ 1970-1990 йилларда