Италия 1945-2005 йилларда - Tarix - Referatlar

Италия 1945-2005 йилларда

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.5 KB

Ko'chirib olish

Италия 1945-200 5 йилларда Режа: 1. Республика тузумига ўтиш. 2. Конституцияга кўра, икки турдаги мулк-давлат ва хусусий мулкларга жорий этилди.

Италия 1945-200 5 йилларда Иккинчи жаҳон урушида Италиянинг мағлубиятга учраши халқ оммасини руҳий жиҳатдан оғир аҳволга солиб қўйди. Мамлакат танг аҳволда қолди. Италия ўз миллий бойлигининг 1ғ3 қисмидан ажралди. Уруш туфайли 330 минг киши ҳалок бўлган бўлса, 85 минг киши ярадор бўлди. Уруш тугаши арафасида мамлакатда озиқ-овқат маҳсулотларининг танқислиги юзага келди. Чайқовчилик ва қора бозор гуллаб яшнади. Инфляция жуда катта ҳудудни эгаллаб, ишсизлар сони 2 млн кишига етди. Мамлакат ҳудуди инглиз-америкаликлар қўшини томонидан оккупация қилинган эди. Шу билан бир вақтда италияликлар фашизм билан курашда катта тажрибага эга бўлди. қаршилик кўрсатиш ҳаракатининг табиати ва анъаналари эса урушдан кейинги дастлабки йиллардаги демократик тараққиётда ўз изини қолдирди. қаршилик кўрсатиш ҳаракатида етакчилик қилган ишчилар синфининг партиялари оммабоп бўлиб (ИКП сафларида 4,5 млндан ортиқроқ киши, Социалистик партия сафларида эса 0,7 млн киши), сиёсат майдонида катта эътибор қозонди. Сўл ва ўнг қутблар ўртасида, сиёсат шкаласининг марказида қаршилик кўрсатиш ҳаракатида ўзига хос муваффақият қозонган оммавий партиялардан яна бири - Христиан-демократик партияси (1 млн кишидан ортиқ) ҳам бор эди. ХДП 1919 йилда тузилган католик халқ партияси “Пополари”нинг негизида 1943 йили ташкил топган эди. “Христиан демократияси” атамаси халқ партиясининг асосчиси, италиялик руҳиний дон Луиджи Стурцога тегишли эди. ХДП дастурининг матни 1943 йилнинг 25 июлида Муссолини ҳокимиятдан четлатилган куни матбуотда эълон қилинган эди. Қаршилик ҳаракатининг анъаналарига кўра, урушдан кейинги даврнинг дастлабки йилларида бу партиялар ўртасидаги ҳамкорлик сақланиб қолди. Лекин шу нарса маълум эдики, фашизмга қарши қуролли кураш олиб бориш, Италияда янги жамиятини шакллантиришга қараганда анча осон эди. Италияликлар Муссолининг фашистик режими томонидан

оёқ ости қилинган буржуа-либерал демократиядан узоқлашишга улгуришган эди. Мамлакатда Италиянинг келгусидаги истиқболи ва тараққиёт йўллари ҳақида қизғин баҳс кетарди. Айниқса, бошқарув тизими масаласи катта тортишувларга сабаб бўлди. 1946 йил майида қирол Виктор Эммануил 111 сиёсий ҳийлани амалга оширди. У ўзининг ўғли шаҳзода Умберто 11 фойдасига тахтдан воз кечди. Шу сабабдан италияликлар Умберто 11 га “май қироли” деб ном беришди. Фашизм таназзулга юз тутгач, италияликларнинг монархияга муносабати кескин ўзгарди. Дастлаб монархияга нисбатан ижобий фикр билдирилган бўлса, уруш тугагач, салбий муносабатлар кучайиб борди. Бунга сабаб, Италия монархиясининг Муссолининг фашистик режимини қўллаб-қувватлагани бўлди. Жамиятда республикачилик кайфияти мустаҳкамланиб борсада, монархиянинг тарафдорлари ҳам асосан либераллар ва монархиячилар қисман эса христиан демократлар орасида етарлича эди. 1946 йил июнида давлат бошқаруви шакли тўғрисида референдум бўлиб ўтди. Бу референдумда овоз берганлар фоизи ниҳоятда кўп бўлиб, аёллар ҳам бундай тадбирда биринчи маротаба қатнашди. Республика бошқарув шаклини ўрнатишни ёқлаб овоз берганлар сони 2 млндан ошиқ эди. “Май қироли” Умберто 11 овозларни санаб чиқишда хатога йўл қўйилганлигини ва мамлакатдан чиқиб кетишдан бош тортиши тўғрисида баёнот берди. Бунга жавобан жуда катта норозилик намойишлари бўлиб ўтди ва ҳукумат ҳам референдум натижаларининг тўғрилигини расмий жиҳатдан тасдиқлади. Тахтда бир ойча ўтирган Умберто 11 халқ оммаси катта қисмининг иродасига бўйсинишга ва ватанини бир умрга тарк этишга мажбур бўлди. Италия республикага айланди. Референдум билан бир вақтда, Таъсис мажлисига ҳам сайловлар бўлиб ўтди. Сайлов натижаларига кўра ХДП етакчиси Альчиде Де Гаспери (1881-1954) Италиянинг ўша вақтдаги умумий сиёсий етакчиси бўла олиш иқтидорига эга бўлган, жамоат арбобларидан бири эди. Де Гаспери ўта ўқимишли инсон, антифашист ҳаракатнинг фаол намоёндаларидан бири

бўлиб, фаолиятини ва бой ҳаётий тажрибаси туфайли католик ҳаракатда кўзга кўринган. Министрлар Совети раисининг ўринбосари ва адлия министри лавозимига, ўша вақтда нуфузли партиялардан ҳисобланган ИКПнинг бош котиби, мамлакатнинг обрўли сиёсий арбоблардан бири Палмиро Тольяттига насиб этди. (1948 йил июль ойида Тольяттига суиқасд уюштирилган вақтда (кундуз куни ёш сицилиялик йигит унга ўқ отган эди), бунга жавобан мамлакатда юзага келган норозилик намоёишида 7 млнга яқин киши қатнашган эди). Референдум билан бир вақтда сайланган Таъсис Мажлиси конституция лойиҳасини ишлаб чиқишга киришиб кетди. Таъсис Мажлиси таркибидаги депутатларнинг 80% антифашистик ҳаракатда фаол иштирок этганлар эди. Янги конституция лойиҳасини ишлаб чиқиш учун депутатларга 272 кун вақт кетди. Таъсис Мажлиси томонидан 1947 йил декабрида тасдиқланган янги конституция расман 1948 йилнинг 1 январидан бошлаб кучга кирди. Урушдан кейинги даврда сиёсат кучларининг бу тарзда тақсимланиши Италия конституциясини ривожланган мамлакатлар ичидаги энг демократик конституцияларидан бири бўлишига имконият яратди. Янги конституцияга кўра Италияда тарқатиб юборилган фашистик партиянинг бирор бир шаклда бўлса ҳам қайта тикланиши батамом таъқиқланди, фашизм даврида юқори лавозимларни эгаллаб келган шахслар конституция кучга кирган кундан бошлаб то беш йилгача ҳукумат ташкилотларига сайлаш ва сайланиш ҳуқуқидан маҳрум этилди. Конституцияга кўра задогонлик унвонлари бекор қилиниб, Савайя сулоласининг барча аъзолари ва бўлажак авлодларига мамлакат ҳудудида яшаш таъқиқланди, уларнинг барча мол-мулклари эса давлат ихтиёрига ўтказилди. Конституциянинг дастлабки моддалари давлатнинг асосий принципларини ўзида мужассам этиб, Италия инсонларнинг ҳақ-ҳуқуқлари ва кафолатлари тан олинган демократик республика деб эълон қилинди. Чунончи, бундай ҳуқуқларга; қонун олдида барча кишиларнинг тенглиги, шахснинг ҳам

кирарди. Конституцияда урушлардан “ҳеч қачон бошқа халқларнинг озодлигига раҳна соладиган қурол сифатида ва халқаро низоларни бартараф этишда фойдаланмаслик” масалалари қонун билан мустаҳкамлади. Конституциянинг 1 қисмида фуқароларнинг ҳуқуқи ва бурчлари тўғрисидаги моддалари ёзилган эди. Барча фуқароларнинг меҳнат қилиш ва уларни рағбатлантириш ҳуқуқи тан олинди. Тенг меҳнат учун тенг ҳақ тўлаш принципи киритилди, ҳар ҳафтада дам олиш, йилида бир марта ҳақ тўланадиган таътилга чиқиш ҳуқуқини ижтимоий таъминот кўзда тутилди. Касаба уюшмаларининг эркинлиги ва намоёиш ўтказиш ҳуқуқи тан олинди. Конституцияга кўра, икки турдаги мулк-давлат ва хусусий мулкларга жорий этилди. Конституциянинг 11 қисми давлат бошқарув органлари ва ҳокимиятнинг бўлиниши принципларининг регламантини аниқлаб берди. Давлат бошлиғи - президент бўлиб, у парламент томонидан 7 йил муддатга сайланади. Президентликка сайланадиган фуқаронинг ёши 50 дан ошган бўлиши белгиланиб қўйилди. Президентга Министрлар Кенгашининг раисини, ундан ташқари ватанларини ўзларининг буюк хизматлари билан машҳур қилган фуқаролардан бештасини доимий (умрбод) сенаторликка тайинланди; парламентга ҳукуматнинг қонун лойиҳаларини юбориш, парламентни тарқатиб юбориш, референдумни тайинлаш, қонун кучига эга бўлган декретларни қабул қилиш, қуролли кучларнинг Олий бош қўмондони бўлиш ва парламент қарорига асосланиб уруш ҳолатини эълон қилиш каби жуда катта ваколатлар берилди. Ҳукумат таркиби раис ва министрлардан иборат бўлиб, улар раис таклифи ва парламент назорати остида президент томонидан тайинланади. Парламент депутатлар Палатаси ва Республика Сенатидан иборат умумий ва тўғридан овоз бериш йўли билан пропорционаллик принципига асосланиб, 5 йил муддатга сайланади. Парламентдан ташқари, Италия халқи ҳам қонунчилик жараёнида иштирок этиш ҳуқуқига эга эди. Конституция халқ ташаббуси

билан петицион (50 минг сайловчилар томонидан қонун лойиҳасини киритиш) ва отлагатель (500 минг сайловчи томонидан қонунни “халқ вето”си йўли билан бекор қилиш ) шаклдаги референдумлар ўтказишни кўзда тутган эди. Мамлакатда конгрессия анъаналарининг чуқур из қолдирганлиги туфайли черков ва давлат ўртасидаги алоқалар катта аҳамиятга эга эди. 7- моддага кўра “давлат ва католик черкови ўзларига тегишли бўлган соҳаларда мустақил ва суверен”, бўлиб, уларнинг муносабатлари 1929 йилда қабул қилинган Латеран шартномаларига кўра белгиланган эди. Бу шартномага кўра, черков оилавий муносабатлар қонунчилигида ва мактаб таълими соҳасини ўз назорати остига олган эди. Масаланинг бу тарзда қўйилиши христиан демократлар ва сўл партиялар ўртасидаги компрамиссни белгилаб берди. 1947 йилги конституция мамлакатнинг маъмурий-ҳудудий бўлинишини 20 та вилоят, 93 та провинция ва 8 мингга яқин жамоага ажратди. Урушдан кейинги даврдаги дастлабки йилларда Италиянинг сиёсий ҳаётидаги муҳим воқеа 1947 йил февраль ойида Парижда Италия билан Иттифоқчилар ўртасида тинчлик шартномасининг имзоланиши бўлди. Шартномага кўра, Италиядаги фашистик ташкилотларни тарқатиб юбориш, чегараларни аниқлаштириш, ҳарбий жиноятчиларга бериладиган жазоларни тасдиқлаш, мамлакат ҳудудида ҳарбий базаларни жойлаштиришни таъқиқлаш, СССРга 100 млн доллар, Югославияга 125 млн доллар, Грецияга 105 млн доллар, Албанияга 5 млн доллар ва Эфиопияга 25 млн доллар миқдорида репарация тўлаш каби масалалар белгилаб олинди. Италия ўз мустамлакаларидан воз кечишга мажбур бўлди. Илгари Италияга қараган Хорватиянинг бир қисми Югославияга олиб берилди. Грецияга Эгей денгизидаги Додекан ороллари (Жанубий Спорадалар) қайтарилди. Англо-америкалик ҳарбий-маъмурияти назоратида бўлган. Триест БМТ назорати остидаги эркин шаҳарга айлантирилди, (орадан 7 йил ўтгач, 1954 йилда Югославия ва иттифоқчилар ўртасидаги келишувга мувофиқ Триест

Италияга берилди). 1947 йил охирида Америка Буюк Британиянинг қўшинлари ва ҳарбий маъмурияти Италия ҳудудидан чиқиб кетди. Тинчлик шартномасига кўра, Италияга мудофаа учун лозим бўлган қуролли кучларни сақлаш ҳуқуқи берилди. Бу қуролли кучларнинг сони 250 минг аскар 65 зобитдан ошмаслиги белгилаб қўйилди. ҲҲК (ҳарбий ҳаво кучлари) ва ҲДК (ҳарбий денгиз кучлари)нинг шахсий таркиби 25 минг киши билан чегараланди. Италияга сувости кемалари, авианосецлар ва торпедо билан қуролланган катерларга эга бўлиш таъқиқлаб қўйилди. Ижтимоий-иқтисодий соҳада Италия олдида муҳим ва жиддий масала турар эди. Бунга уруш туфайли таназзулга юз тутган ҳали хўжалигини қайта тиклаш ва тинчлик шароитидаги ишлаб чиқаришга мослаштириш, демобилизация ўтказиш ва демобилизация қилинганларни иш билан таъминлаш кабиларни амалга ошириш кирарди. Шу мақсадда 1948 йил июнь ойида “Маршалл режаси”га кўра, икки йил муддатга Италияга ёрдам кўрсатишни кўзда тутган битим имзоланди. Бу битим италияликлар ва америкаликлар ўртасида имзоланди. “Маршалл режаси”га кўра АҚШ Италияга 1,5 млрд доллар ҳажмида (озиқ-овқат маҳсулотлари ва саноат жиҳозлари) ёрдам беришни мўлжаллаган эди. Шу билан бир вақтда Америка ёрдамининг сиёсий қиймати - премьер-министр Де Гасперига тазйиқ ўтказиш орқали сўл партияларнинг вакилларини ҳукумат таркибидан чиқариш кўзда тутилган эди. Шу нарса маълум эдики, ҳукумат таркибига кирган партияларнинг асосий мақсадлари турлича бўлганлиги туфайли улар ўртасидаги ҳамкорлик узоқ давом этиши мумкин эмас эди. Лекин айнан ташқаридан ўтказилган тазйиқлар, гарчи мамлакат ичкарисидаги воқеалар баҳона қилиб кўрсатилган бўлсада, ҳамкорликнинг бузилиб кетишига сабаб бўлди. 1947 йили Сицилияда мафиянинг бир гуруҳ тўдаси бир оз камайишида иштирок этган ишчиларни ўққа тутди. Бу воқеа мамлакатда инқирозни юзага келтириш билан бирга, ҳукуматнинг тарқатиб юборилишига ҳам сабаб бўлди, Де Гаспери бошчилигида тузилган янги ҳукумат таркибига коммунистлар ва социалистларнинг

вакиллари киритилмади. Социалистлар етакчиси Пьетро Ненни агар аҳвол шундай давом этаверса, Италиянинг ички ишлари ташқи омилларга янада кўпроқ боғлиқ бўлиб қолишини ачиниш билан таъкидлади. У ташқи факторлар деганда, Ватикан ва АҚШни назарда тутган эди. Ўз тарафдорлари билан социалистик партия таркибидан чиқиб, коммунистлар билан ҳамкорлик қилмаслик сиёсатини олиб бораётган Италия социал демократик партиясида (ИСДП) раҳбарликни ўз қўлига олишга эришган социалстлар сўл қанотининг етакчиси Джузеппе Сарагат янги тузилган ҳукуматда премьер-министр ўринбосари лавозимига тайинланди. Коммунистларни черковдан ажратиб ташлаш тўғрисидаги декретни чиқариш билан, Ватикан антикоммунистик сиёсатни қўллаб-қувватлади. Урушдан кейин дастлабки йилларда неофашистларнинг ҳаракати юзага келди. Италияда фашизм қақшатқич мағлубиятга учраган ва янги конституцияга кўра, тарқатилиб юборилган фашистик партия бирор бир шаклда бўлса ҳам қайта тикланиши тамоман таъқиқлаб қўйилган бўлсада (11 раздел, П.Х11 - ) , жамиятдаги баъзи гуруҳлар ўз ҳайриҳоҳликларини сақлаб қолди. Улар фашизмнинг мағлубиятини қайғу билан қабул қилишди. Фашизм тарафдорлари сафида монополистлар, ҳарбий ва давлат амалдорлари, (Муссолини диктатураси даврида юқори лавозимларга эга бўлганлар) кичик буржуазиянинг маълум бир қисми ИИҲ ҳам бор эди. 1946 йил декабрида неофашистларнинг ижтимоий ҳаракати партиясига асос солинди. Бу партияни дастлаб ДЖ. Альмиранте, кейинчалик эса А.Микелини бошқарди. Италия ижтимоий ҳаракати партияси дастурида фашистик корпаратив тизимни ўрнатиш, фуқароларни ижтимоий ҳимоялаш, антимарксизм, ташқи сиёсатда “империк” ғояларнинг устунлигини таъминлаш вазифалари илгари сурилди. Партия аъзолари ичидаги тактик баъзан фракциялар ўртасида кескин ихтилофлар юзага чиқишига сабаб бўлсада, умуман ИИҲ легал сиёсий фаолият олиб бориш ва неофашистларнинг ўнг радикал либерал-монархистик доиралар билан бирлашиш йўлидан борди. Италия истеблишментида ИИҲ кичик партиялар

қаторига кириб, уларнинг электорати парламент сайловларида кўпинча, 6 % дан ошмас эди. 1948 йил баҳорида парламент сайловлари бўлиб ўтди. Неофашистлар 2 % овозга эга бўлди. Коммунист ва социалистларнинг бирлашган блоки учун сайловчиларнинг 1ғ3 қисми овоз берди. Христиан демократик партия деярли 50% овоз олиб, катта муваффақиятга эришди. Де Гаспери, парламентда асосан ХДП аъзоларидан иборат бўлган ҳукуматини тузди. Бу ҳукумат Де Гаспери бошчилигида тузилган 5-ҳукумат эди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001.

O'xshashlar

Германия 1945-2005 йилларда

1945-2005 йилларда Франция

Буюк Британия 1945-2005 йилларда

80-йилларда Италия

ХVI-ХVII асрларда Италия