1945-2005 йилларда Франция - Tarix - Referatlar

1945-2005 йилларда Франция

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

139.5 KB

Ko'chirib olish

1945-200 5 йилларда Франция Режа: 1. Иккинчи жахон урушидан кейинги даврда Франция. 2. Франциянинг 50-йилларидаги сиёсий ҳаёти. Тўртинчи Республиканинг Конституцион-ҳуқуқий инқирози. 3. 40-50 йилларнинг иккинчи ярмида Франциянинг ижтимоий- иқтисодий тараққиёти. 4. “Барқарорлик шароитида модернизациялаш ва технология билан таъминлаш режаси”

Иккинчи жахон урушидан кейинги даврда Франция. Тўртинчи республика. Вақтинчалик режим. Тўртинчи республиканинг конституцион-ҳуқуқий жиҳатдан расмийлашиши. Фашизм зулмидан озод этилган Францияда ҳокимият органларини ташкил этилишини назорат қилишни қаршилик кўрсатиш ҳаракатининг икки йирик ташкилоти - де голлчиларга тегишли бўлган Миллий озодлик ҳаракати Франция қўмитаси ва Луи Сайян бошчилигидаги Миллий қ аршилик к ў рсатиш ҳ аракати ўз зиммаларига олди. 1944 йил 2 июнида Миллий Озодлик ҳаракатининг Француз қўмитаси ўзини “Муваққат ҳукумат” деб эълон қилди. Француз қўмитаси раҳномолиги да Жазоирда қаршилик кўрсатиш ҳаракатидаги кўпгина гуруҳ вакилларини бирлаштирган Маслаҳат ассамблеяси иш бошлади. Францияда уруш ҳаракатлари тугаши билан ҳокимият МОҲнинг департамент қўмиталари ихтиёрига ўта бошлади. Ф Н С (Франц уз ички куч лари ) томонидан қўллаб-қувватланган департамент қўмиталари виши ҳукумат и маъмуриятини бартараф қилиб, халқ трибуналлари ва милициясини ташкил этишди. Париж озод этилгандан сўнг, де Голль ўз ҳокимиятини мустаҳкамлай бошлади. Муваққат ҳукуматнинг 1944 йил 21 августда чиқарган ордонансига кўра департаменларга тайинланган префектлар бош ва муниципал (маҳаллий бошқарув органи) кенгашларни қайта тиклади. “Республика комиссарлари” муваққат ҳукуматнинг йирик шаҳарлардаги вакилларига айланишди. 28 август куни де Голль ФНС (Франция ички куч лари) ни тугатиш ҳақида буйруқ чиқарди. 1944 йил 15 сентябрда халқ триуналлари, 28 октябрда эса милиция қисмлари тарқатиб юборилди. 1944 йил октябрь ойида Авиньонда Миллий озодлик ҳаракати қўмиталарининг съезди-Генерал штатлар чақирилди. Съездда иштирок этган делегатлар ҳукумат таркибига мамлакат ичкарисида фаолият олиб борган қаршилик кўрсатиш ҳаракати вакилларини ҳам киритиш шарти билан муваққат ҳукуматнинг бошқарув ҳокимиятини тан олишди.

Муваққат ҳукумат зиммасида мамлакатдаги иқтисодий-ижтимоий инфраструктурани қайта тиклаш конституцион-ҳуқуқий ислоҳотлар ўтказиш учун шароит яратиш каби ўта долзарб масалалар турган эди. Мамлакатда сиёсий вазият ниҳоятда мураккаб бўлиб, уруш француз миллатини мафкуравий жиҳатдан тарқоқлаштириб, жамият бирлигига путур етказди. Давлат бюрократияси номояндалари ва тадбиркорларнинг асосий қисми Петен ҳукумати билан ҳамкорлик қилишдан манфаатдор эди. Вишистларнинг қишлоқ хўжалик ва оила соҳасидаги сиёсатини деҳқонларнинг кенг оммаси қўллаб-қуввтлагани ҳолда, ҳарбийларнинг катта қисми эса де Голлнинг, расман бўлсада, қонуний ҳисобланган хукуматга қарши чиқиш ҳақидаги чақириғига қўшилмади. Франция озод этилгач, 190 мингдан ортиқ киши коллаборационизмда айбланди. Шулардан 100 минг кишига яқинда озодликдан маҳрум қилинди, ёки айрим ҳуқуқлари чеклаб ташланди. Қаршилик кўрсатиш ҳаракатида 170 мингдан ортиқ кишининг иштирок этиши ҳам, мамлакатдаги сиёсий вазиятнинг кескинлашишига олиб келди. Ҳаракат кўламининг бу даражада кенглиги, нафақат 1940 йилда юз берган ҳарбий ҳалокат билан боғлиқ эди. Франциядаги ижтимоий кайфият 30-йиллардаёқ кескин ўзгара бошлаган эди. Урушдан кейинги даврдаги Франциянинг кўпгина партиялари ва ҳаракатлари қаршилик кўрсатиш ҳаракати анъананаларига чамбарчас боғланиб қолди. Аммо, уларнинг ғоявий мақсадлари ва дастурлари турлича эди. Улар ичида голлчиларнинг ўзига хос ўрни бор эди. Умуммиллат қахрамонига айланишга даъвогарлик қилаётган де Голль ўз тарофдорларининг ҳаракатига маълум бир шакл беришга унчалик шошилмаётган эди. Ҳозирча де Голль ижтимоий- иқтисодий ўзгаришларни амалга ошириш дастурини илгари сурмаётган эди.Унинг ососий мақсади Француз давлатчилиги қайта тиклаш ва конститутцион-ҳуқуқий ислоҳотни амалга ошириш эди. Де Голлни “Франциянинг буюклиги” ғоясини ва ”миллатни қутқарувчи“ сифатида тан

олувчи, турли хил ижтимоий гуруҳларнинг вакиллари қўллаб- қувватлар эди. Иккинчи жаҳон уруши қайсидир маънода Франциядаги коммунистик ҳаракатининг гуллаб-яшнашга туртки бўлди. Коммунистлар қаршилик кўрсатиш ҳаракатининг мамлакат ичкарисида фаолият кўрсатган етакчи кучларидан бири сифатида танилди. ФКПнинг кенг халқ оммаси орасидаги обрўси ошиб кетди. 1 945 йил бошларида унинг сафларида 500 мингга яқин аъзоси бўлса, 1946 йилда бу рақам қарийиб 900 мингга етди. ФКПнинг раҳбарлари - партиянинг бош котиби Морис Торез ва депутатлар гуруҳининг бошлиғи Жак Д ю кло сиёсий курашда экстремистик методлардан воз кечиб, парламентар демократияни мустаҳкамлаш тарафдори бўлиб чиқди. Коммунистлар давлат бошқарувини демократизациялаш, антимонополистик сиёсатни ёқлаш билан бир қаторда, мустамлакачилик ва “атлантика бирдамлиги” сиёсатига қарши чиқди. Социалистик партиянинг мавқеи ҳам етарли даражада мустаҳкам эди. СФИО сон жиҳатидан ФКПдан деярли уч марта озчиликни ташкил қилса-да, “демократик социализм”ни тарғиб қилувчи концепцияси коммунистларнинг янги дастуридан унчалик фарқ қилмас эди. СФИО (СП)нинг раиси Л.Блюм бошчилигидаги олдинги раҳбарияти ФКП билан яқин алоқа ўрнатишга тайёр эди. 1946 йилда СФИО бош котиби лавозимига Ги М о лленинг келиши билан антикоммунистик кайфият кучайиб кетди. СФИОнинг янги раҳбарияти атлантика бирдамлиги принципини ва мустамлакаларда ҳарбий-сиёсий жиҳатдан қарамликни кучайтиришни ёқлаб чиқди. 1946 йилда қабул қилинган ва партия дастури статусига эга бўлган “Принциплар декларация си ”, СФИО партиясини социализм ғалабаси йўлида син фий курашни қўллаб- қувватлайдиган партияга айлантириб қўйди. Мамлакатда нуфузли партиялардан яна бири Х алқ республикачилик ҳаракати (МРП) ҳисобланарди. Партиянинг асосини қаршилик кўрсатиш

ҳаракатининг 1944 йилда бирлашган “Либерте”, “Резистанс”, “К о мба” каби н е окоммунистик Қ аршилик кўрсатиш гуру х лар и ташкил этарди. Халқ республикачилик ҳаракатининг раиси “Озод Франция” радиосининг директори М.Шуман, бош котиби эса Р.Бише эди. ХРҲ ташкил топишида қаршилик кўрсатиш Миллий ҳаракати раиси Ж.Бидонинг хизматлари анча катта бўлди. 1944 йилда бўлиб ўтган Таъсис съездида ХРҲнинг мақсади ҳақида шундай баёнот берилди:”сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий демократияни ўрнатиш, фуқароларнинг эркинлиги ва шахс ҳуқуқларига риоя этилишини таъминлаш, меҳнатнинг капитал шахсий хизматларнинг имтиёзлар устидан биринчи ўринда туришига эришиш каби вазифалар кўрсатиб ўтилди”. ХРҲ Франциянинг давлат тузумини “инқилобий” йўл билан кескин янгилаш масаласига эътибор қаратди. Бу кўрсатмалар ХРҲни Франциядаги радикал демократик партиялардан бирига айлантирди. Бу даврга келиб ХРҲ ФКПга қараганда анча оммавийлашиб кетди. 1945 йилга келганда, ХРҲ таркибида 235 мингдан ортиқроқ киши бор эди. ХРҲ тарафдорлари ичида деҳқонлар, ишчилар ва шаҳарда яшовчи ўрта ҳол табақа вакиллари кўпчиликни ташкил этар эди. 1945- 1946 йилларда ХРҲ таркиби, асосан католиклар ҳисобига кўпайди. Бу партиянинг дастурига ҳам ўз таъсирини ўтказмасдан қолмади. Радикал демократик ғояларга аста-секинлик билан христиан динига хос қарашлар аралашиб кетди. Муваққат ҳукуматнинг бир қатор саноат корхоналарини давлат тасарруфига ўтказиш ва давлатнинг иқтисодиёт устидан назоратини кучайтириш йўлидаги тадбирларини қўллаб-қувватлаш билан бир қаторда ХРҲ асосан, корхоналарни бошқаришда ишчиларнинг иштирокига имкон берадиган тизимни ташкил этишнинг фаол ташаббускорларидан бири эди. ХРҲ де Голлнинг муваққат режим давридаги тадбирларини қўллаб-қувватласада, голлчиларнинг “кучли давлат” ғоясига ўз норозиликларини билдириб, парламентар демократиянинг классик принциплари тарафдори бўлиб чиқдилар.

Ташқи сиёсатда ХРҲ партиялар орасида Европага мамлакатлари билан яқин алоқалар ўрнатиш ғоясини илгари сурди. Мамлакат сиёсий ҳаётида қаршилик кўрсатиш ҳаракатидан чиққан кичик гуруҳлар ҳам фаол иштирок этишди. Шундай гуруҳлардан бир нечасининг бирлашиши туфайли 1945 йилда қаршилик кўрсатиш ҳаракатининг Демократик ва Ижтимоий Иттифоқи (ЮДСР) ташкил этилди. У ФКП ва ХРҲ дан фарқли равишда “парламентар партия” ҳисобланиб, доимий аъзоларга ва кенг минтақавий структурага эга эмас эди. ЮДСР раҳбариятида уч оқим ажралиб турди. Бу оқимлардан бири де Голль тарафдорлари бўлиб, унга Ж.Сустел, А.Фреле ва Р.Капиталу бошчилик қилди. Охир оқибатда уларнинг кўпчилиги голлчилар ҳаракатига қўшилиб кетди. Партиянинг раиси Рене Плевен атрофида французларга хос анъанавий парламентар демократияни сақлаш ва центристлар каолициясини ташкил этиш тарафдорлари ҳиобланган мўътадилчилар тўпланган эди. Концлагерларда бўлган ҳарбий асирлар ва маҳбусларнинг Миллий ҳаракати раҳбари Франсуа Миттеран ЮДСРнинг сўл қанотини бошқарди. Улар партия ичидаги де Голлчиларга қарши чиқувчиларни бирлаштириб, нокоммунистик сўл центризм блокини ташкил этиш тарафдорлари эди. Кўппартиявийлик парламент каолицияси анъаналарини тиклаш ғоясини радикал ва радикал-социалистларнинг Республика партияси ҳам қўллаб-қувватлар эди. Учинчи Республика даврида фаолият кўрсатган йирик партиялар ичидан, Иккинчи жаҳон урушидан кейинги даврда ўз таъсирини сақлаб қолган ягона партия эди. Аммо фракциялар ўртасидаги кураш оқибатида, партиянинг жипслигига путур етди. Партия раиси Эдуард Эррио ҳам ўнг ва сўл оқимларнинг ажралиб кетишига тўсқинлик қилолмади. Э.Фор бошчилик қилаётган сўл радикаллар Миллий фронт стратегиясига қайтиш, коммунист ва социалистлар билан ҳамкорликни тиклаш тарафдори бўлиб чиқди. 1947 йилда раҳбариятни бу ғоянинг қатъий тарафдорлари П.Кот, Ж.Кейзер, П.Лебрюн ва бошқаларни партия

таркибидан чиқариб ташлади. Улар ФКПга ёндош бўлган “парламентар гуруҳни” ташкил этишди Партиянинг маъмурияти директори Л.Мартино- Депла ва А.Морис бошчилигидаги ўнг радикал оқими эса антикоммунистик позиция тарафдори эди. Радикалларнинг центристик гуруҳи (бу гуруҳ Париждаги “Валуа” кўчаси номидан олинган “валуачилар” номида ҳам юритиларди) урушдан олдинги даврдаги радикаллар ҳаракатининг ўзига хос анъаналарини сақлаб қолди. Уларнинг дастур кўрсатмаларида майда мулкдор, фермер ва ҳунармандларнинг манфаатларини ҳимоя қилишга катта эътибор берилди. Радикаллар давлат тузумини ислоҳ қилишга қарши чиққан ҳолда,Тулиги республиканинг конституцион принципларини сақлаб қолишга ҳаракат қилишди. Бундан ташқари, урушдан кейинги даврдаги Франция давлатининг сиёсий ҳаётида бир қанча “мўътадил” гуруҳлар ҳам иштирок этишди. Улардан уч йирик гуруҳ - Озод Республика Партияси (РПЛ), Деҳқонлар партияси ва “мустақил республикачилар” гуруҳ 1945 йилда ташкил этилган эди. Бу гуруҳлардан РПЛ гина қаршилик кўрсатиш ҳаракати билан яқин алоқада бўлган. РПЛ намоёндаларидан Ж.Ланьель, П.Жакино, А. Шарпантьелар урушга қадар Демократик альянс ва Республика федерацияси каби йирик “либерал-ҳуқуқий” партияларнинг таркибида бўлишган. РПЛ парламент демократиясини ҳимоя қилиш, республика эркинликларини тарғиб этган ҳолда, ҳукуматнинг иқтисодиётни бошқариш, режалаштириш ва давлат тасарруфига ўтказиш каби тадбирлар ўтказишга қарши эди. РПЛчилар мустамлака империясини сақлаб қолиш тадбирларини қўллаб-қувватлар эди. Бундан ташқари, АҚШ ва ғарбий Европа мамлакатларидан иборат, антисовет ҳарбий сиёсий блокини ташкил этиш тарафдори эди. “Мустақил республикачилар” гуруҳи таркибида ҳам Демократик альянс ва Республикачилар федерациясидан чиққан, кўпгина таниқли сиёсатчилардан П.Рейно, Р.Коти, А.Пинэлар бор эди. Ижтимоий ҳаракат

Деҳқон партиясининг раҳбарлари П.Антье, К.Лоран, Ж.Бордулар эди. Партиянинг дастур кўрсатмалари асосан деҳқонларнинг ижтимоий- иқтисодий манфаатларини ҳимоя қилиш, иқтисодиётнинг либерал хусусиятини мустаҳкамлаш, католинизмнинг маънавий қадриятлари, таълим-тарбия тизимини сақлаб қолишдан иборат эди. Кўппартиявийлик парламентар демократия ёқлаб чиққан деҳқонлар партияси, антисовет ва антикоммунистик қатъий сиёсат тутди. Урушдан кейинги даврдаги биринчи с айловлар арафасида 1945 йил октябрда де Голль икки масала юзасидан референдум ўтказди. Биринчи масала сайланаётган вакиллик органига Таъсис Мажлиси статуси бериш, иккинчиси эса унинг функциялари фақатгиан конституцион қурилиш масалалари билан чеклаш эди. СФИО, МРП ва ЮДСРлар бу таклифни қўллаб-қувватлаб чиқишди. Коммунистлар Таъсис Мажлисини чақириш ғоясини маъқуллади. Ундан ташқари Таъсис Мажлисини ваколатларини чекламасдан, катта имтиёзлар беришни ёқладилар. “Радикаллар ва мўътадиллар” ўз тарафдорларини референдумга қўйилган ҳар икки масалага қарши овоз беришга чақиришди. Референдумда иштирок этганларнинг 96,4% Таъсис Мажлисни чақиришлигини ёқлаб овоз беришди. Иккинчи масала юзасидан эса сайловчиларнинг ижобий овозлари 66,3% ни ташкил этди. Референдум билан бир вақтда сайлов ҳам ўтказилди. Сайловда асосан қаршилик кўрсатиш ҳаракатида фаол иштирок этган партиялар кўп овозга эга бўлди. Таъсис Мажлисида Коммунистлар 25,4%, ЮДСР билан бир альянсга бирлашган социалистлар-24%, МРП-23,6% овоз олди. Голлчиларга нисбатан оппозицияда бўлган радикал ва “мўғтадиллар” сайловда 10,8% ва 15% овоз билан мағлубиятга учрадилар. Аммо де Голлнинг ғалабаси вақтинчалик ҳолат эди. Ҳукумат таркибига де Голлни қўллаб-қувватловчи “партиясиз” 6 та тарафдорларидан ташқари ФКП, СФИО ва МРП дан 5 тадан вакиллар кирди. 1945 йил декабридаёқ ҳукумат ичидаги сиёсий вазият инқироз даражасига келиб қолди. Орадан

бир ой ўтиб, де Голль ўзининг истеъвога чиқишини эълон қилди. Муваққат ҳукумат бошлиғи лавозимини социалистик Ф.Гуэн эгаллади. Асосан сўл центрист партия вакилларидан иборат бўлган, Конституцион комиссия, 1946 йил апрелида конституциянинг янги лойиҳасини тайёрлаб тақдим этишди. У бир палатали парламент ташкил этишни кўзда тутар эди. Бу парламент қонунчилик қонунчилик билан шуғулланиб, президент ва министрлар совети раисини сайлаш, ҳукуматнинг таркиби, дастури ва тизимини тасдиқлаш ваколатларига эга эди. 1946 йил 19 апрелида Таъсис Мажлиси Конституция лойиҳасини маъқуллади, май ойида эса у умуммиллий референдумга қўйилди. Лойиҳага фақатгина голлчилар ва “мўътадиллар” қарши чиқишган бўлсада, референдум салбий натижага эга бўлди. Референдум иштирокчиларининг 51,6 % қарши овоз беришди. Референдум натижалари мамлакатдаги сиёсий вазифт янада юксаклашиб кетганини, иккинчи Таъсис Мажлисини чақириш ва янги сайловларни ўтказиш зарурлигини кўрсатди. Сайлов компанияси чоғидаёқ МРП ва радикалларнинг манфаатлари яқинлашаётгани кўриниб қолди. Таъсис Мажлисининг янги таркибида кучлар нисбатида кескин ўзгаришлар бўлмаган бўлсада, энг кўп овозни МРП (28,1%) олди. ФКП 26,4%, СФИО-21,1% овоз олди. қолган партиялар эса вакиллик даражасинигина сақлаб қолишди. Муваққат ҳукумат ва Конституцион комиссияни МРП вакиллари Ж.Бидо ва П.Косма-Флорлар бошқара бошлашди. Бу орада, де Голль яна сиёсат майдонига қайтди. У 1946 йил 16 июнда Байе шаҳри озод этилганининг икки йиллик юбилейига бағишланган тантаналарда нутқ сўзлади. Бу нутқида де Голль биринчи марта ўзининг конституция лойиҳасини ифодалаб берди. Унинг асосида Франциянинг “буюклигини”, Миллатнинг бирдамлиги ва мустақиллигини таъминлашга имкон берадиган “кучли давлат” сёсати ғояси ётар эди. Де Голль парламентар Республикачилик сиёсатини қаттиқ қоралаб чиқди. Унинг фикрича, бу ғоя

“партия режими”нинг мустаҳкамланиши ва ҳукумат тузумининг батамон бузилиши хавфини келтириб чиқаради. Голлистларнинг таъсир доираси ўсиб бораётгани билан тўқнаш келгани учун Таъсис Мажлисида етакчилик қилаётган партиялар янги конституция лойиҳаси бўйича компрамиссга келишга шошилиша бошлашди. Бу лойиҳа Таъсис Мажлиси муҳокамасига 1946 йил 29 сентябрида қўйилди ва 440:106 нисбат билан тўлиқ қўллаб-қувватланди. Конституция тўғрисидаги референдум 1946 йил 13 октябрида бўлиб ўтди ва 53,1% овоз олди. 1946 йилнинг 24 декабридан Тўртинчи Республиканинг конституцияси кучга кирди. Франциянинг 50-йилларидаги сиёсий ҳаёти. Тўртинчи Республиканинг Конституцион-ҳуқуқий инқирози. 1946 йил 10 ноябрида Миллий Ассамблеяга бўлиб ўтган дастлабки сайлов Таъсис Мажлисидагидек сиёсий кучларнинг нисбатини сақлаб қолди. ФКП ва МРП Миллий Ассамблеяда 182 ва 173ўринга эга бўлган ҳолда, сон жиҳатидан йирик фракцияларни ташкил этишди. СФИО фракцияси 102 та депутатга эга бўлди. қолган партиялар эса сон жиҳатидан камроқ депутат ўринларини эгаллади. Радикаллар қуйи палатада 43 та, ЮДСР-26 та, “мўътадиллар” гуруҳлари - 67 та, голлистлар Иттифоқи вакиллари 10 та мандат ўринларини банд қилишди. Юқори палата ҳисобланган Республика Кенгашига сайловлар 1946 йил ноябрида бўлиб ўтди. Юқори палатадаги мандатлар нисбати қуйи палатадаги ўринлар нисбатидай бўлди. Тўртинчи Республиканинг биринчи президенти эиб, социалист Венсаи Ориоль сайланди. МРП партияси вакили Шампетье де Риб Республика Кенгашининг раиси, радикал Эдуард Эррио эса Миллий Ассамблеяни бошқара бошлади. ФКП, СФИО ва радикаллардан иборат учпартиялик коалиция туфайли улар, Муваққат ҳукуматда сўл центристик парламентар кўпчиликни ташкил этишга олиб келди. Ҳукуматга социалист Поль Рамадье етакчилик қилди. Аммо 1946 йил охирларига келиб, ФКП ва

унинг иттифоқчилари ўртасидаги ўзаро зиддиятлар коалициянинг заифлашувига сабаб бўлди. 1947 йил май ойида тортишувларга барҳам берилди. Коммунистлар фракцияси парламентда ҳукуматга ўз ишончсизликларини билдириб, вотум учун овоз бердилар. Ориаль ва Рамадьелар коммунистларни ҳукумат таркибидан чиқаришди. Аммо шуни таъкидлаб ўтиш керакки, бошқа ғарбий давлатлардан фарқли ўлароқ Франциядаги коммунистларнинг таъсир доираси мамлакат сиёсий ҳаётида анча катта бўлган. Коммунистлар парламентларда доимо катта фракцияларда эга бўлишган. Бундан ташқари коммунистлар кенг халқ оммасини ўзига жалб этган шуъба ташкилотлари-франциялик хотин-қизлар Иттифоқи ва республика ёшлари Иттифоқларини ташкил этишган эди. Уч партияли каолициянинг инқирози ва ФКПнинг сўл радикал оппозицион куч сифатида ажралиб чиқиш, голлистлар ҳаракатининг жипслашиш вақтига тўғри келди. 1946 йил Голлистлар Иттифоқининг ташкил топиши ва биринчи сайловларда иштирок этиши стихияли характерга эга бўлди. Голлистлар Иттифоқининг раҳбари Рене Капитан де Голлнинг қаршилик кўрсатиш ҳаракатидаги яқин сафдошларидан бири эди. Шундай бўлсада, Рене Капитан генерал де Голль томонидан очиқдан-очиқ қўллаб-қувватланмади. Бундан ташқари, ЮДСР партиясидан чиққан Капитан голлистлар чап қанотининг вакили ҳисобланар эди. 1947 йил баҳорига келганда мамлакатдаги сиёсий вазият кескин ўзгарди. Де Голль ўз тарафдорларининг ҳаракатини ташкил этишга қарор қилди. Де Голлнинг яқин сафдошлари Ж.Сустель, Ж,Шабан- Дельмас, А.Мальро, Р.Капит а н, Ж,Бомеллар кўмагида ҳаракатнинг минтақавий қўмиталари ташкил этила бошланди. 1947 йил апрелида де Голль бирлашган француз халқи (РПФ) номли сиёсий ташкилотни ташкил этиш тўғрисида расман баёнот берди. Бу сиёсий ташкилотнинг вазифаларига 1946 йилда қабул қилинган Конституцияни бекор қилиш, “партия режимини бартараф этиш”, “уюшган демократия” тизимини ташкил қилиш, Франциянинг халқаро

статусини қайта тиклаш кабилар киритилган эди. Де Голль РПФ ни парламент ҳаётида иштирок этадиган сиёсий партия эмаслигини қатъий таъкидлар эди. Коммунистлар ва голлчиларнинг таъсиридаги ҳимояланиш мақсадида ҳукумат доиралари “учинчи куч” деб аталувчи коалицияни ташкил этиш режалаштирилди. “Учинчи куч”нинг таркибига СФИО, радикаллар ва МРП вакиллари киритилди. “Учинчи куч” коалицияси 1951 йил сайловларигача янги парламентар кўпчиликни сақлаб келди. Бу вақт давомида министрлар Кенгаши раиси лавозимини радикаллар партияси вакиллари 4 марта (жумладан уч марта Анри Кей), МРП вакиллари эса 3 марта (жумладан, Робер Шуман икки марта) эгаллади. Социалистларнинг коалиция таркибидаги таъсири камайиб бормоқда, партия ичида эса фракциялар орасидаги кураш фаоллашиб кетмоқда эди. “Учинчи куч” каолициясида МРП ўнг қанот вакили сифатида фаолият кўрсатди. 1945- 1946 йилларда ўз инқирозини бошидан кечираётган радикал ва радикал социалистлар партияси, ҳеч кутилмаганда каолицияда етакчи сиёсий кучга айланди. 1950 йилда ҳукумат раҳбари лавозимига ЮДСР етакчиси Рене Плевен сайланди. У ўз партиясида “мўътадил оқим” вакили ҳисобланарди. 1951 йилги парламент сайловлари арафасида “учинчи куч” коалицияси сайлов тизимида ислоҳот ўтказди. 1951 йил 17 июнда бўлиб ўтган сайловлар натижасида голлчиларнинг РПФ сиёсий ташкилоти парламентда 119 та ўринга эга бўлди. ФКП (108 та) ва СФИО (104 та) овозлар бўйича деярли бир-бирига тенглашиб қолди. ЮДСР ва радикалларнинг сайловдаги альянси 93 та, МРП-85 та, “мўътадиллар”-97 та мандатларни банд этишди. Республикачилар партиясининг муваффақияти асосан “бирлашган рўйхати” тактикасидан фойдаланганлиги бўлди. Сайловда қатнашганларнинг 48 % оппозицион партияларга берилди (коммунистлар учун 5 млн ортиқ киши ва голлистлар учун 4 млн ортиқроқ).

Миллий ассамблейнинг янги таркибида МРП, радикаллар, ЮДСР ва “мўътадиллар”дан иборат ҳукмрон ўнг центрист коалиция ташкил топди. Коалициянинг дастлабки ҳукуматини Р.Плевен бошқарди. Шундан сўнг Министрлар Кенгаши раислиги лавозимини радикаллар 4 марта, “мўътадиллар” вакиллари икки марта эгаллади. Бу ҳукуматларнинг мавқеи ўта заиф эди. Улар парламентда озчиликни ташкил этиб, сиёсий қадамлари ФКП, СФИО ва РПФнинг биргаликдаги ҳаракатлари туфайли йўққа чиқиши мумкин эди. Аммо оппозициядаги кучларнинг жипслашишига амалда имконият йўқ эди. ФКП ҳали ҳам байкот ҳолатида эди. Партиянинг у ёки бу сиёсий кучлар билан ҳамкорлик қилиш ҳаракати ҳам вазиятни ўзгартирмас эди. РПФдаги ҳолат янада жиддий эди. Партиянинг обрўси тез тушиб кета бошлади. Ўша даврда партия таркиби 400 минг кишидан 125 минг кишига қисқариб кетди. РПФ ичида оппозицион кучлар пайдо бўлди. 1951 йилда партия таркибидан “республика ва ижтимоий ҳаракат гуруҳлари” чиқиб кетди. 1952 йил мартида РПФ фракциясининг бир қисми биринчи марта ҳукуматга ишонч билдириб вотум учун овоз беришди. Аввалги тактикасини сақлаб қолиш имконияти йўқлиги билгач де Голль 1953 йил майида РПФ дан сайланган депутатларга тўла мустақиллик бериш ҳақида баёнот берди. Фракциянинг ҳам фаолият кўрсатишдан тўхтади. Голлчи депутатлар “Республикачиларнинг ижтимоий фаолияти Иттифоқи” номли мустақил парламентар гуруҳни ташкил этишди. Аста секинлик билан партия ҳам тарқалиб кета бошлади. 1955 йилга келиб Ж.Шобан-Дельмас ва Р.Фрейлар РПФ қолдиқларини “Социал республикачиларнинг Миллий маркази”да бирлаштиришга ҳаракат қилиб кўришди. Аммо де Голль жараёнга қарши чиқди ва РПФ маҳаллий бўлимларининг ўз фаолиятларини тўхтатишлари ҳақида кўрсатма берди. Ўзи эса сиёсий фаолиятини тўхтатиш ҳақида баёнот берди. 1953 йилда социалистлар етакчиси Ги Молле Республикачилар фракти номли янги нокоммунистик сўл центристик коалицияини ташкил

этиш ғоясини илгари сурди. Ҳукумат таркибига кирмаган партиянинг бў ҳолати СФИО раҳбариятига бу лойиҳани амалга ошириш имкониятини бермади. Аммо 1954 йил июнидан бошлаб вазият ўзгара бошлади. Министрлар Кенгашининг раиси этиб радикалларнинг реформаторчилик қанотининг етакчиси Мендес-Франс сайланди. У “миллий янгиланиш” сиёсатини амалга ошириш лозимлиги, бундан ташқари колониал зиддиятларни тинч йўл билан бартараф этиш, ижтимоий соҳадаги қонунчиликни кенгайтириш, ҳукумат билан касаба уюшмалари ўртасидаги мулоқотни нормаллаштириш тўғрисида фикр юритди. Бу вазифаларни амалга ошириш парламентда ташқи сиёсат борасида юзага келган кескин дискуссиялардан сўнг тўхтаб қолди. 1955 йил февралида Мендес-Франс ўз лавозимидан истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Ҳукумат инқирози радикаллар орасида ҳам тарқоқликни келтириб чиқарди. 1955 йил май ойида партиянинг навбатдаги съездида ўнг ва сўл гуруҳлар ўртасида тўқнашувлар келиб чиқди. Мендес-Франс тарафдорлари партия сафларидан ўнг қанотнинг энг флое вакилларини чиқаришга муваффақ бўлдилар. Ўнглар етакчиси Л.Мартино- Детла эгаллаб келган партиянинг маъмурий директори лавозими тугатилди. Мендес-Франс партиянинг вице- президентига айланди. Бу каби ўзгаришлар ҳукумат коалициясидаги бошқа партияларда ҳам юз бермоқда эди. МРП етакчилари ўз партияларининг обрў-эътиборини тиклаш учун кўп куч сарфлашди. 50-йилларнинг бошларида МРП Франциядаги энг “европист” партияга айланиб улгурди. Р.Шуман, Ж.Бидо, А. Кост-Флорелар европа интеграцияси режаларини қўллаб-қувватлаб ва уларнинг ҳаётга тадбиқ этилишида фаол қатнашдилар. Р.Шуман ғарбий европа интеграцион жараёни концепциясини амалга ошириш ишининг ибтидосида турди. У КПЕБ тизимини ташкил этиш лойиҳасини таклиф қилди. 1956 йилда МРП вакиллари таркибининг кескин қисқариши даври тугади. Партия аъзолари 40 мингни ташкил этди.

1954 йилда СИИПда ҳам парчаланиш юз берди. Партия таркибидан чиққанларнинг асосий қисми Деҳқонлар партиясининг собиқ фаоллари бўлиб, улар ўз ташкилотларини қайта ташкил этди. Аммо, янгиланган Деҳқонлар партиясининг сиёсат майдонида келажаги йўқ эди. Партия тарафдорларининг каттагина қисми, 1955 йилда ташкил этилган “савдо ходимлари ва ҳунармандларни ҳимоя қилиш Иттифоқи”ни қўллаб- қувватлади. Бу ҳаракатнинг етакчиси, майда баққол Пьер Пу Жад бўлиб, у конституцияни қайта кўриб чиқиш, колониал “ягона ва бўлинмас империяни” сақлаб қолиш, давлат тасарруфига ўтказилган корхоналарни ўз эгаларига қайтариб бериш, касаба уюшмалари ва ижтимоий соҳадаги қонунчиликни чеклаш тарафдори бўлиб чиқди. Пужадни вишистларнинг кўпгина тарафдорлари ҳисобланган майда ишлаб чиқарувчилар, савдо ходимлари ва ҳунармандлар қўллаб-қувватладилар. 1956 йил январида навбатдаги парламент сайловлари бўлиб ўтиб, унда ФКП ишончли ғалабага эришди. Ҳаттоки, мажоритар система шартларига риоя қилган ҳолда ҳам ФКП парламентининг қуйи палатасида 150 ўринга эгалик қилди. СФИО фракциясини 100 та депутат ташкил этди. Радикаллар ЮДСР билан биргаликда 91 та, МРП-74 та, “мўътадиллар”-98 та, Ж.Шабан-Дельмас етакчилик қилаётган “ социал - республикачилар”-22 та ўринни банд этишди. Коммунист ва социал республикачиларнинг кўмагида Ги Молле ҳукумати ишонч ватумини олиш имкониятига эга бўлди. Янги ҳукумат таркибига социалист ва сўл радикаллар ҳам киритилган эди. Республикачилар фронтининг коалицияси кучайиб борди. Ги Молле ҳукумати социал қайта қуришларнинг кенг кўламли дастурларини амалга оширишга ҳаракат қилди. Бу ҳукумат Тунис ва Марокаш давлатларииннг мустақиллигини тан олди. Республикачилар фронти парламентда мустаҳкам кўпчиликка эга бўлолмади. Тез орада ҳукмрон коалиция ўртасида ҳам ички низолар кучайиб кетди. 1956 йил октябрида радикаллар партиясининг съездида Мендес-Франс ҳукуматининг Францияни ҳам Сувайш инқирозига аралаштириш сиёсатига

қарши чиқди. Бунга жавобан ўнг радикалларнинг бир қисми партия таркибидан чиқиб, “Республикачилар Маркази” номли гуруҳни ташкил қилди. 1957 йилда радикаллар ўртасидаги зиддиятлар Жазоир муаммосини ҳал қилиш жараёнида янада кучайди. Мендес-Франснинг ҳукумат таркибидан ўзбошимчалик билан чиқиши нафақат ўнг радикаллар балки, ўз тарафдорлари ичида ҳам жиддий норозиликларга сабаб бўлди. У партиянинг вице-президенти лавозимидан четлатилгач, бунга жавобан унинг сафларидан чиқиб кетди. Ги Молле бошчилигидаги ҳукумат Жазоир муаммосини ҳал этиш учун парламентдан фавқулодда ваколатлар олган бўлсада, мамлакат ичидаги сиёсий инқирознинг олдини ололмади. 1957 йил майида Ги Молле истеъфога чиқишга мажбур бўлди. Унинг ўрнини радикаллар вакили М.Буржес-Монури эгаллади. У расмий жиҳатдан Республикачилар фронтининг каолициясининг вакили ҳисобланар эди. 1957 йил октябрида барча йирик нокоммунистик партияларнинг вакилларини ўз таркибига киритган “Республикани янгилаш ва ҳимоя қилиш ҳукумати” ташкил этилди. Унга ўнг радикал Феликс Гайар етакчилик қилди. Парламентда конституцион ислоҳотларни амалга ошириш йўллари ҳақида мунозаралар бошланиб кетди. Шу нарса яққол намоён бўла бошладики, ҳукумат тузумини тубдан ислоҳ этмасдан туриб, Жазоир масаласи ва умумандоимий равишда бўлиб турган ҳукумат инқирозларини олдини олишнинг имконияти йўқ эди. Тўртинчи Республиканинг режими чуқур конституцион ҳуқуқий инқирозга юз тута бошлаган эди. Франциядаги ҳукумат тузумини ислоҳ қилиш зарурияти, 1946 йилда қабул қилинган конституцияда айрим камчиликларнинг мавжудлиги ҳам келтириб чиқарди. Конституциядаги айрим бўлимлар бир-бирига зид келиб, уларни ҳаётга тадбиқ қилиш ниҳоятда қийин эди. Булар ҳукуматни ташкил этиш, ишончсизлик билдириш ва тўлиқ овоз бериш ва парламентни тугатиш каби муҳим масалаларда ўз аксини топган эди. Айрим бўлимлар эса, умуман амалиётга тадбиқ қилинмай қолиб кетди. (масалан, Франция

Иттифоқи, “маҳаллий жамоалар тўғрисида”). 12 йил давомида ҳукумат таркиби 22 марта ўзгарди. 40-50 йилларнинг иккинчи ярмида Франциянинг ижтимоий- иқтисодий тараққиёти. Уруш давоми да Франциянинг кўрган моддий зарари 1440 млрд фракни ташкил этди. Уруш вақтида 1100 минг кишисидан ажралди. 700 минг кишидан ортиқ киши Германияга ишлаш учун олиб кетилди. Мамлакатнинг 30 та департаменти талофат кўрди. 50 мингга яқинча саноат корхоналари батамом ёки қисман ишдан чиқарилди. Кўплаб экстростанциялар, шахталар, верфлар яксон қилиб ташланди. Транспорт тармоқлари яроқсиз ҳолга келтирилди. Франция деярли ҳарбий ва савдо флотидан маҳрум бўлди. Нефтни қайта ишлаш корхоналарининг 80 % ўз фаолиятларини тўхтатган эди. Мамлакатдаги 101 та дамка печидан 7 тасигина фойдаланишга яроқли ҳолатда эди. Кўмир қазиб чиқариш 4 бараварга қисқарди. Саноат маҳсулотларини умумий ишлаб чиқариш ҳажми урушдан олдинги даврдагига нисбатан 38 %, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг умумий ҳажми эса 60 % ни ташкил этди. 1400 минг гектар экин майдонлари ташландиқ ҳолга келиб қолди. Молия тизими батамом изидан чиқди. Инфляция ҳаддан ташқари юқори даражага, франкнинг қадр-қиммати урушгача бўлган даврдагидан 6 бараварга камайди. 1945 йилда мамлакат бюджетидаги дефицим деярли 200 млн франкни ташкил этди. Саноат ва қишлоқ хўжалик тармоқларини қайта тиклаш муваққат ҳукумат олдида турган муҳим масалалардан бири эди. Хўжаликни қайта тиклаш тадбирларнинг асосини кўмир, газ, авиация, автомобиль ишлаб чиқариш тармоқларини давлат тасарруфига ўтказиш ташкил этарди. 1945- 47 йилларда Франция саноатига тегишли бўлган корхоналарнинг 20 % давлат мулкига айлантирилди. Йирик банклардан 5 таси давлат назоратига ўтказилди. (буларнинг ичида Франциянинг бош эмиссион ташкилоти саналадиган Француз банки ҳам бор эди). Бундан ташқари,

жамғарма ғазнаси ва суғурта компанияларининг бир қисми ҳам давлат назоратига ўтказилди. Давлат тасарруфига ўтказиш компенсация тўлаш асосида олиб борилиб, коллаборационизмда айбланган мулкдорлар бундан мустасно этилди. Давлат тасарруфига ўтказилган корхоналарда ишчилар иштирокида маъмурий кенгашлар тузилиб, иш ҳақларини ошириш, меҳнат шартномаларини тузиш, турар-жой билан таъминлаш каби муҳим масалалар маслаҳатлашган ҳолда ўз ечимини топар эди. 1946- 1950 йилларда бу кўрсатгич 27 % дан 50 % га ўсди. Муваққат ҳукумат ичидаги сиёсий ихтилофларга қарамай, 1947 йил баҳоридаёқ барқарорлик дастури кўзга кўринган натижаларни берди. Шу йили саноатдаги ишлаб чиқариш кўрсатгичлар урушгача бўлган даврдаги даражага етди (қишлоқ хўжалигида - 1950 йилда) 1949 йилда ВВП (Ялпи ички маҳсулот) даражаси урушгача бўлган даврдагидан ошди, озиқ-овқат маҳсулотларининг карточка тизими бекор қилинди. Шундай бўлсада, давлат тепасида бўлган сўлцентристик коалиция ҳукуматни бошқаришнинг фаол методларидан воз кечмади. 1946 йилдаёқ Жана Монне бошчилигида иқтисодиётни режалаштириш билан шуғулланувчи Бош котибият ташкил этилди. Бу ташкилот мамлакатни ривожлантириш дастурларини тўсиқ билан шуғулланар эди. “Французча режалаштиришнинг” концептуал асосларини ишлаб чиққан Монне технократик элитанинг вакилларидан бири эди. У иқтисодиё тараққиётнинг ҳукумат томонидан бошқарилиши, жумладан режалаштириш ҳам сиёсий мафкурага боғлиқ бўлиши салбий оқибатларга олиб келишини таъкидлаб ўтган эди. Режалаштириш, Монненинг фикрига кўра, консепсус ва ишончга асосланиб ўзига хос иқтисодий дипломатия бўлиб ҳисобланади. 1947-1953 йилларга мўлжалланган, ривожлантиришнинг дастлабки миллий дастурларидан бири 1947 йилда қабул қилинди. У “Монне режаси” ёки “қуролланиш ва модернизациялаш режаси” деб номланди. Бу дастурнинг асосида давлат тасарруфига ўтказилган корхоналарнинг ишлаб чиқариш қувватларини кескин янгилаш, саноатда ишлаб чиқариш

ҳажмини оширишга эришиши, метрология ва денгизорти ҳудудлари ўртасида савдо-сотиқни кенгайтириш меҳнат унумдорлигини ошириш каби тадбирлар ётар эди. Молиявий барқарорликни таъминлаш ҳам муҳим масалалардан ҳисобланди. 1947 йилнинг кузида молия министри Р.Майер молия тизимида комплекс ислоҳотлар ўтказишни бошлади. 1948 йил январида франкнинг девальвацияси амалга оширилди. Унга кўра франк таркибидаги олтин миқдори 44 % га камайтирилди. Молиявий барқарорликнинг юзага келишида Франциянинг Маршалл режасига қўшилиши муҳим аҳамият касб этди. 1948-1951 йиллар мобайнида АҚШ Францияни 2,5 млярд доле ҳажмидаги кредитлар озиқ- овқат маҳсулотлари ва асбоб-ускуналар билан таъминлади. 1958 йилга келганда, америкаликлар берган ёрдамининг умумий ҳажми 12 млярд долларни ташкил этди. Бу дастурни амалга ошириш жараёни, сармоясининг Франциянинг иқтисодий маконига фаол кириб келиши учун кенг йўл очиб берди. Франция ҳукумати, қабул қилинган мажбуриятларга кўра, АҚШ хўжалик тармоқлари ва махсус корхоналарининг ишлаб чиқариш кўрсатгичлари ҳамда ташқи савдодаги маҳсулот абороти структураси ҳақидаги тўлиқ маълумотларни бериб туриш лозим эди. Бундай қарамлик Франция сиёсий ҳаётидаги кўпгина кучларнинг кескин норозилигига сабаб бўлди. Аммо шуни таъкидлаб ўтиш керакки, айнан америкалик тадбиркорлар доирасининг саъи-ҳаракати туфайли Франция иқтисодиётида структуравий ўзгаришларнинг амалга ошиши осон кечди. 40-йилларнинг охирида Францияда меҳнат муносабатлари масаласида муҳим ислоҳотлар амалга оширилди. 40 соатлик иш ҳафтаси, ҳақ тўланадиган таътил қайта тикланди. Иш вақтидан ташқари бажариладиган ишлар учун қўшимча ҳақ тўлаш жорий этила бошлади. Эркак ва аёл меҳнатига ҳақ тўлашда тенглик принципи кафолатланди, ишсизларга ҳукумат томонидан ёрдам кўрсатиш тизими кенгайтирилди. Ишловчиларнинг сони 50 тадан ошган корхона ва ташкилотларда маъмурият вакиллари, ишчилар, муҳандис ва техниклардан иборат

“корхона қўмиталари” ташкил этилди. Уларга меҳнат шароитларини тартибга солиб туриш соҳасида консултациялар бериб туриш функцияси берилган эди. Номинал иш ҳақи ва нафақаларнинг миқдори анча ўсди. 1950 йилдан эътиборан кафолатланган умуммиллий иш ҳақининг минимуми киритилди. У яшаш минимуми минг диномикасига қараб ўзгартирилиб туриладиган бўлди. қарилик ва ногиронлик нафақасига чиқиш вақти 65 ёш этиб белгиланди. Ижтимоий суғурта бўйича ҳукуматнинг ягона тизими ташкил этилди. Бу тизим қишлоқ хўжалик соҳасидан ташқарида ишлайдиган барча ёлланма ишларга нисбатан қўлланиладиган бўлди. Бу тизимни маблағ билан таъминлаш меҳнаткашларнинг бадаллари (иш ҳақининг 6 %) ва соҳибкорлар ажратган чегирмалари (иш ҳақи фондининг 10 % миқдорида) ҳисобига олиб борилар эди. Арзон турар жойлар қуриш ишлари бошланди. Ҳукумат хўжаликлари уруш даврида зиён кўрган деҳқонларга ва ўз хўжалигини ташкил этишга ҳаракат қилаётган ёш деҳқонларга ссудалар ажратиб бера бошлади. “Барқарорлик шароитида модернизациялаш ва технология билан таъминлаш режаси” 1954-1957 йилларга мўлжалланган иккинчи дастур эди. У Франция саноатининг рақобатбардорлигини ва маҳсулот сифатини оширишни кўзда тутган эди. Энди устунлик хусусий секторга берилган эди. Ҳукумат ва фирмалар ўртасида тузилган махсус шартномаларга асосланиб, тадбиркорлар асбоб-ускуналар сотиб олиш кредитлар олиш ва муҳим лойиҳаларни амалга ошириш учун имтиёзли солиқлар тўлаш имкониятига эга бўлди. Иккинчи режада кўрсатилган кўрсаткичлар ошиғи билан бажарилди. 50-йилларнинг ўрталарига келганда, ишлаб чиқарилган саноат маҳсулотларининг умумий ҳажми урушгача бўлган даврдаги даражадан 60 % га ошиб кетди. Оғир саноатдаги ўсиш ниҳоятда барқарор бўлди. Франция саноатида жиддий

структуравий қайта қуриш бошланди. Саноат жиҳозларини янгилаш оммавий хусусият касб этди. Саноатнинг инвестицион базасини мустаҳкамлашда ташқи бозорга сармоя олиб чиқишнинг камайиши муҳим аҳамият касб этди. Йирик банкларнинг давлат тасарруфига ўтказилиши туфайли миллий иқтисодиётни сармоя билан таъминлаш асосий йўналишга айланиши, чет эл ссудалари ва заёмларини иккинчи даражага тушириб қўйди. Агар, ХХ аср бошларида ташқи бозорга капитал экспорти миқдори Франция саноатига сарфланган маблағдан 10 баробар кўп бўлса, 50-йилларнинг охирига келиб четга олиб чиқилаётган сармоя миқдори, ички бозорга инвестиция қилинганидан 6 марта кам эди. Сармоя асосан, оғир саноат ва энергетика комплексига ажратилди. Бу соҳаларга саноатни тараққий эттириш учун ажратилган маблағларнинг 90 % яқини юборилаётган эди. 50-йилларнинг ўрталарига келганда эса сарфланаётган маблағларнинг асосий қисми кимё саноати, автомобиль ишлаб чиқариш, самолётсозлик соҳаларини модернизациялаш учун ишлатила бошланди. Кейинчалик эса янги соҳалар - атом, электрон, пластик массалар ишлаб чиқаришга катта эътибор берилди. Саноатнинг асосий соҳаларида йирик корпорацияларнинг ўрни мустаҳкамланиб борди. Автомобиль ишлаб чиқаришнинг 98 % 4 та трест, алюминий ишлаб чиқариш 2 трест, пўлат ишлаб чиқаришнинг 72 % 5 та трест назорати остида эди. Йирик корхоналарда ишлаётган ишчилар соатда банд бўлган ишчиларнинг 30 % ни ташкил этарди. Лекин шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, Франциянинг ўзига хос хусусиятини ишлаб чиқариш концентрациясининг юқори эмаслиги бўлди. Бир корхонада ишлаётган ишчиларнинг сони ўртача 13 та кишини ташкил этди. 50-йилларнинг охирига келганда, иқтисодий тараққиётнинг аралаш модели ўзининг олдинги самарадорлигини йўқота бошлади. Умуммиллий бойликнинг 36 %ни ташкил этган давлат сектори тараққиётнинг олдинги суръатларини сақлаб қолиш қийинлашиб бораверди. 50-йилларнинг

иккинчи ярмига келганда, Францияда инфляция муаммоси яна кучайиб борди. 1957 йилга келганда нархлар ўртача урушгача бўлган даврдагидан 25 баравар, номинал иш ҳақи эса 21 бараварга ошди. Ҳукуматнинг қишлоқ хўжалиги соҳасида олиб бораётган сиёсати ҳам кескин ўзгаришни кутаётган эди. 50-йилларда бу соҳада олиб борилган химиялаштириш ва юқори технология билан таъминлаш ишлари амалга оширилган бўлса-да, фермерлар меҳнатининг самарадорлиги анча пастлигича қолаётган эди. Франция дунёда қишлоқ хўжалик маҳсулотларини экспорт қилиш бўйича иккинчи ўринда бўлиб, АҚШ биринчиликни бермай келаётган эди. Франциядаги экин экиладиган ерларнинг 25 % гина замонавий типдаги хўжаликлар ихтиёрида эди. Тахминан, деҳқон хўжаликларининг 80%ида фойдаланилаётган трактор ва бошқа техникалар асосан қисқа муддатли ижарага олиб туриш йўли билан мавсумий ишлатилар эди. Иқтисодий тараққиётнинг 111 режаси (1958-1961 йй) қабул қилинаётган вақтда, протекционизмдан “очиқ иқтисодиётга” ўтиш йўли қабул қилинди. Бу қарор, Европа интеграциясининг келажакдаги тараққиёт жараёнига асосланиб қилинган эди. 1957 йилда КБЕП тўғрисидаги шартноманинг имзоланиши, Еҳлигида (ЕИҲ, Евроатом) мукаммал тизимининг юзага келиши, Ғарбий Европа иқтисодиётининг тараққий этишида тамоман янги босқич сифатида қаралди. Франция ҳукуматидаги европеистлар доираси, ишлаб чиқариш алоқаларининг бевосита мустаҳкамланиши, божхона тўсиқларини тўла либерализациялаш, йирик давлат секторининг мавжудлиги ва уни кенг миқёсда режалаштириш самарадорлигининг йўқолишига сабаб бўлади деб ҳисобларди. Либерал сиёсий партиялар иқтисодиётнинг давлат томонидан тўла назорат этилишини қаттиқ танқид остига олдилар. Аммо ”очиқ иқтисодиёт” концепциясини амалга ошириш сиёсий барқарорликни талаб қилар эди. Тўртинчи республиканинг юзага келаётган инқирози шароитида тадбиркорлик фаолияти янада сусайиб кетаётган эди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995. 7. Медведев В.А. Распад. Как он произошол в “мировой системе социализма”. М., 1994. 8. Центрально-Восточная Европа во второй половине XX века, т.2. М., 2001.

O'xshashlar

Италия 1945-2005 йилларда

Германия 1945-2005 йилларда

Буюк Британия 1945-2005 йилларда

80-йилларда Италия

ХI-ХV асрларда Франция