80-йилларда ва 90-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати - Tarix - Referatlar

80-йилларда ва 90-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

154.5 KB

Ko'chirib olish

80-йилларда ва 9 0-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати Режа: 1. 80-йилларда ва 9 0-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати 2. Тэтчернинг 1983 йил сентябридаги Вашингтонга ташрифи Буюк Британия ва АҚШ ўртасидаги “махсус муносабатлар” 3. Буюк Британиянинг 80-йиллар 90-йиллар биринчи ярмида ташқи сиёсатининг асосий йўналиши 4. Энтони Блэр “Янги лейборизми”.

80-йилларда ва 9 0-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати М.Тэтчер ҳукуматининг ташқи сиёсий стратегияси Буюк Британиянинг буюк давлат мавқеини тиклашни, Британия сиёсати доирасига кенг глобал ва минтақавий муаммоларни, жумладан, мамлакат манфаатларига дахлдор бўлмаган муаммоларни ҳам киритишни кўзда тутган эди. “Темир хоним”нинг сиёсий услубига хос бўлган қатъийлик ва қаттиқлик Британия дипломатияси ҳаракатларида ҳам намоён бўларди. Тэтчер жамоасининг ҳокимият теппасига келгандан атиги бир ой ўтганда унга фавқулодда кескин вазиятда дипломатик саҳнада ўзини намойиш қилишга тўғри келганди. Лусакада бўлиб ўтган 1979 йилда Ҳамдўстлик конференциясида кўп йиллик Жанубий Розедия инқирозини ҳал қилишни қатъий ҳал қилишга уриниб кўрилди. Британия томони Жанубий Родезияда конституцион ислоҳот ҳамда сайловлар ўтказиш ташаббускори ва кафили сифатида ўзини намоён қилди. 1980 йилдаёқ мустақил (мамлакатда яшовчи миллат номига кўра) Республикаси Ҳамдўстлик аъзосига айланди. Лусака конференциясида Тэтчер нафақат ўзининг Ҳамдўстликни ривожлантиришда фаол қатнашишга бўлган ҳаракатларини, балки бунда миллий сиёсат манфаатларини ҳам ҳимоя қилишга тайёр эканлигини намойиш қилди. Конференцияда қабул қилинган “Ирқчилик ва ирқчилик ақидаларига оид декларация”га қўшилган ҳолда Буюк Британия иммиграция сиёсати тамойилларини, ирқий тенг ҳуқуқлик тамойилларини бузаётган давлатларга нисбатан ҳамдўстликнинг келишилган сиёсатида қандай шаклда иштирок этишни мустақил белгилаш ҳуқуқини ўз ихтиёрида қолдирди. Кейинги йилларда НСАР дан тўғридан-тўғри (вега) ёрдам беришини олдини олиш учун Буюк Британия Ҳамдўстликнинг бу мамлакатга қарши фракцияларда фақатгина расман иштирок этди. Ҳамдўстлик мамлакатлари билан иқтисодий, муносабатларни ривожлантираётган Тэтчер ҳукумати уларни прагматизм ва рационаллик

руҳида тузмоқчи эди. Ҳамдўстлик салоҳияти нафақат энг қолоқ мамлакатларга ёрдам бериш учун, балки мужассам ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун фойдалана бошланди. Ўзининг патернатизм анъаналарида воз кечишга бўлган ҳаракати туфайли Тэтчер Ҳиндистоннинг энг қашшоқ мамлакатлари учун махсус иқтисодий фонд яратиш, Ямайка бош вазирининг ривожланаётган мамлакатларга норкомафия билан курашишни қўллаб-қувватловчи махсус халқаро органни шакллантириш лойиҳасини бекор қилди. Тэтчер Ҳамдўстликни аста-секин ўз фаолиятини “махсус муносабатлар” асосида эмас, балки халқаро ҳуқуқнинг одатдаги нормалари асосида ташкил қилувчи кўп томонлама халқаро ташкилотга айланишини қўллаб-қувватлаётган эди. Бу ёндошув Ҳамдўстликнинг 1987 йилдаги Венкувер декларациясида мустаҳкамланди. Аммо оқибатда Буюк Британиянинг етакчилик мавқеи янада кучайди. Собиқ мустамлакалар билан икки томонлама ўзаро манфаатли муносабатларга ён босиб, Буюк Британия 80-йиллар охири, 30-йилларнинг бошида ўзининг анъанавий таъсир доирасидаги минтақаларида ўзининг иқтисодий ва ҳарбий-сиёсий иштирокини анча мустаҳкамлаб олди. Тэтчер ҳукумати ўз манфаатларини Ер асарининг хоҳлаган нуқтасида ҳимоя қилишга тайёр эканлигини 1982 йилда намойиш этди. Бунда Фолкленд (Молвина) ороллари бўйича Англия-Аргентина тўқнашуви рўй берганди. Бу архипелаг (ороллар тўплами) Атлантика океанининг жанубий-ғарбий қисмида жойлашган бўлиб, иккала мамлакат учун бир ярим аср давомида баҳс-мунозарага сабаб бўлган ҳудуд эди. 1833 йилда у инглизлар бошқарувида эди. ХХ аср ўрталаридан бошлаб, Аргентина оролларини қайта эгаллаш учун курашни фаоллаштирди. 1982 йил 2 апрелда Аргентина қуролли кучлари “суверенитет” операциясини бажариш давомида бу оролларга киритилди. Губернатор Л.Хонт (ороллар губернатори) вазифасидан озод қилинди ва юзта денгиз пиёда горнизони билан уйга жўнатилди. Ўша куннинг ўзидаёқ Аргентина билан алоқаларини

узиш ва Фолкленд оролларига 40 та кемадан иборат ҳарбий эскадром жўнатишга қарор қилинди. Апрель охирида Британия экадроси Фолкленд ороллари ҳудудида ҳарбий ҳаракатларни бошлади. 2 майда инглиз сувости кемаси “Конкерор” томонидан Аргентина флотига тегишли “Генерал Бельграно” крейсери чўктирилгандан сўнг Аргентина ҳарбий кемалари ўз базаларига қайтишга мажбур бўлишди. Кейинчалик, урушлар фақат ҳаво орқали амалга оширилди. Аргентина учувчилари Британиянинг энг замонавий ракета ташувчи ЭСМИНЕЦ “Шеффилд” ва бир нечта бошқа кемаларни чўктиришга муваффақ бўлинди. 21 майда Британия махсус ҳарбий қисмлари оролларга қўнишга эришишди. Фақатгина 15 июнга келиб, қақшатқич урушлардан сўнг Аргентина горнизони таслим бўлди. Буюк Британия ва Аргентина ўртасида уруш ҳаракатларини тўхтатиш тўғрисида бирор-бир расмий келишувга келинмаган эди (эслатиб қўйиш керакки, аслида, уруш ҳам расман эълон қилинмаган эди). Аргентина қуролли кучлари талофати 1300 кишини, инглизларники 250 кишини ташкил этди. Тэтчер ҳукумати “қисқа муддатли ғалаба келтирган уруш”нинг тарғиботда жуда усталик билан фойдаланишди. Фолкленд воқеаси Британия-АҚШ иттифоқчилик муносабатларини анча мустаҳкамлади. БМТ Хафвсизлик Кенгашида иккала томонни қуролли тўқнашувни тўхтатиб, масалани музокора йўли билан ҳал этишга чақирувчи резолюция тақдим этилганида, Буюк Британия ва АҚШ унинг қабул қилинишига иккиланган вето билан тўсқинлик қилишди. Бу даврда Буюк Британия ва АҚШнинг яқинлашиши кўп жиҳатдан Тэтчернинг президент Рональд Рейган билан шахсий муносабатларига ҳам боғлиқ эди. Иккала давлат раҳбари ҳам ўхшаш сиёсат идеалларга эга бўлиб, ўхшаш радикал ички ўзгаришларни амалга оширишган. Улар “янги консерватив инқилоб”нинг ДПОЙСТВЕННЎЙ социал-психологик оқибатларига дуч келишган ва ёрқин дипломатик ютуқларга зарурат сезишарди.

Тэтчернинг 1983 йил сентябридаги Вашингтонга ташрифи Буюк Британия ва АҚШ ўртасидаги “махсус муносабатлар” энг гуллаган даврга етганлигини намойиш этди. 1983 йил октябрида Вашингтоннинг Буюк Британияга нисбатан очиқчасига номақбул ҳаракатидан сўнг ҳам аҳвол ўзгармади. Ўшанда америкаликлар Ҳамдўстлик таркибига кирувчи Гренада намойишкорона “полиция” ҳаракатини уюштирган эди. 80- йилларнинг иккинчи ярмида Буюк Британия минтақавий можаролар масаласида ўзининг стратегик иттифоқчисига мунтазам равишда ён босиб келди. Лондон АҚШнинг Эронга нисбатан душманона сиёсатига Афғонистондаги мужоҳидларни ва уларни қўллаб-қувватлаётган Покистондаги тузумга ёрдам бераётганлигини, Никорагуадаги миллий- озодлик ҳаракатига қарши курашига хайрихоҳ эди. Лондон АҚШнинг 1986 йилдаги Ливияга қарши ҳарбий ҳаракатини қўллаб-қувватлади ва Америка ҳарбий ҳаво кучлари Триполига ҳаво зарбаларини бериш учун Британия аэродромларидан фойдаланишган эди. АҚШ изидан Франция ва Италия билан биргаликда Буюк Британия ҳам Ливанга тинчликпарвар кучларни жўнатди. Вашингтоннинг Кэмп-Девид стратегиясини ривожлантириш учун Британия дипломатияси Араб-Исроил музокоралар жараёнини тартибга солишда иштирок этди. Гравел масалаларда Буюк Британия ва АҚШнинг иттифоқчилик муносабатлари анча мустаҳкамланди. Тэтчернинг ҳокимият тепасига келиши, иккала қарама-қарши ҳарбий блокларнинг Европа ҳудудида энг янги ядро қуролларини жойлаштиргани, Совет армиясининг Афғонистонга бостириб кириши, Польшада ҳарбий ҳолатнинг жорий этилиши билан юзага келган янги халқаро конфронтация (кескин қарама-қарши фронтларга ажралиш) даврига тўғри келди. Шовқинли антисовет тарғиботга Буюк Британия ҳам ҳисса қўшди: Москвадаги олимпиадага бойкот эълон қилиниши қўллаб-қувватланди ва СССР билан иқтисодий ва маданий ҳамкорлик анча қисқартирилди. Тэтчер НАТО қуролларини ошириб боришни маъқуллади, Буюк Британия ҳудудида 160 та ўрта учар

ракеталарнинг жойлаштирилишига ва ядро сувости кемаларни янги “Трайдент” Америка ракеталари билан жиҳозлаш дастурини амалга оширишга розилик берди. У АҚШнинг СОИ лойиҳасини ҳам маъқуллади. Ўз ҳукмронлигининг дастлабки йилларида қатъий антисовет мавқеини эгаллаган Тэтчер СССРда сиёсий ўзгаришлар рўй бергандан сўнг халқаро муносабатларнинг ўзгаришини қўллаб-қувватлаган биринчи Ғарб раҳбарларидан эди. 1984 йил охирида М.Горбачёв Лондонга расмий ташриф буюрди. Тэтчер билан музокораларнинг бошланиши Горбачевнинг дунё миқёсдаги дипломат сифатида биринчи жиддий қадам бўлди. Тэтчер янги совет раҳбарининг махсус ШАРМ соҳиби эканлиги, уни очиқ ва ўзаро ишончга асосланган мулоқотга кириша олиш қобилиятига юксак баҳо берди. Кейинчалик, улар ўртасидаги муносабат конструктив ва ўзаро ҳурмат асосида амал қилди. 1986-1987 йилларда Э.Шеверднадзенинг Лондонга ва М.Тэтчернинг Москвага бўлган ташрифида Совет-Британия ўзаро муносабатларининг барча жиҳатлари бўйича келишувлар пакети қабул қилинди. Ж.Мейжорга Москва ва Вашингтон ўртасидаги муносабатлар масаласида бутунлай янги муаммоларга дуч келишга тўғри келди. Совет ва Россия раҳбарларининг очиқчасига қарама-қаршилиги, СССР республикаларида миллий ҳаракатнинг фаоллашуви, СССР парчаланишининг геосиёсий самараси, ядро қуролига эга буюк давлатнинг парчаланиши, хоризматик Горбачевнинг Елцинга алмашиши ўша пайтдаги Ғарб раҳбарларини оғир танлаш муаммосига дуч келтирди. Мейжор инглиз-совет сиёсий мулоқотидан инглиз-Россия сиёсий мулоқотига ўтиш самарали йўлини топишга муваффақ бўлди. Сепаратизм (айирмалик)ни тўхтовсиз қоралагани ва совет давлатчилигини ривожлантиришни қўллаб-қувватлагани ҳолда у 1991 йил январидаёқ Литва ва Латвиядаги воқеаларга қатъий муносабат билдирди (Франция, АҚШ ва Италиядан фарқли ўлароқ). 1991 йил августида Мейжор Европа давлат раҳбарлари ичида биринчилардан бўлиб Москвадаги тўнтаришни

(балвони) қоралади. Шундай қилиб, СССРнинг парчаланишини ҳеч бир тантанасиз қабул қилган Буюк Британия Россияни иккиланишсиз меросхўр давлат сифатида қабул қилди. Узоқни кўзлай олишини Мейжор кейинчалик ҳам намойиш этганди. 1993 йил октябридаги воқеаларидан сўнг у биринчилардан бўлиб Ельцинни қўллаб-қувватлади. Чеченистондаги урушни қоралаган Миттеран ва Колдан фарқли ўлароқ, Британия бош вазири Москвада ғалабанинг 50-йиллигини нишонлаш маросимида қатнашиб, бу масала бўйича бироз “ташвишда” эканлигини баён қилди, холос. Британия раҳбариятининг Россиядаги воқеаларга нисбатан тўғри позицияси бу иккала мамлакат ўртасидаги конструктив ва ўзаро манфаатли алоқалар ўрнатилишга асос бўлди. Аммо Мейжор ва Ельцинлар ўртасида “махсус” шахсий муносабатлар ўрнатилмади. Бу Ельциннинг 1992 йил ноябрида Лондонга қилган ташрифида намоён бўлди. Россия ва Бирлашган қироллик ўртасидаги муносабатлар тамойиллари тўғрисида муддатсиз Шартноманинг имзоланиши иккала мамлакатнинг барча соҳалардаги ҳамкорлигида янги даврни бошлаган бўлсада, стратегик ҳамкорлик учун асос бўла олмади. Бу ҳолат 1994 йилда, иккала мамлакат раҳбарлари беш марта учрашганлари, қиролига Елизавета 1 илк бор Россига расмий ташриф буюрганидан кейин ҳам ўзгармади. Мейжор ҳукмронлиги даврида Инглиз-Америка муносабатлари ҳам ноаниқ характерга эга бўлди. Буюк Британия БМТнинг Форс қўлтиғидаги ҳарбий ҳаракатларида фаол қатнашди. Аллақачон 1990 йил куздан бошлаб, Британия самолётлари Саудия Арабистони ҳаво ҳудудларини назорат қила бошлашди. Ўшандаёқ халқаро коалиция таркибига кирувчи 45 минглик Британия ҳарбий қисми қўлтиқ минтақасига юборилди. Буюк Британия 1990 йил ноябрида БМТнинг Ироққа қувайт ҳудудидан қўшинларини чиқаришини талаб қилувчи Ультиматум қўйган резолюциясини қўллаб-қувватлади. Британия жамоатчилиги бошқа Ғарб

мамлакатларига нисбатан ҳам Ироқдаги режимига нисбатан позицияни эгаллади. 80% дан ортиқ инглизлар қўлтиқ зонасидаги ҳарбий ҳаракатларда иштирок этишни қўллаб-қувватлашди. Мейжор ҳам барча энг йирик сиёсий партиялар томонидан қўллаб-қувватлаган ҳолда Саддам Ҳусайн билан ҳар қандай музокораларга қарши чиқиб, позицияни эгаллади. Ироқ масаласида Британия дипломатияси тутган мавқе ва 1991 йил февралидаги “саҳродаги бўрон” операциясида Британия ҳарбий қисмларининг қатнашуви Буюк Британия ва АҚШ яқинлашишига янги туртки бўлди. Аммо 1993 йилдан бошлаб Инглиз-Америка ҳамкорлиги камайиб борди. Лондон АҚШдаги президент сайловларида очиқчасига республикачилар партиясини қўллаб-қувватлади, янги президент Б.Клинтон (демократик партия вакили) билан Мейжор ўртасида илиқ муносабатлар ўрнатилмади. Кейинги йилларда Британия дипломатияси Вашингтон учун принципиал муҳим бўлган масалаларда тўлиқ мустақил позицияни эгаллади. Бу Босния ва Герцоговинадаги миллатлараро можаро пайтида, қурол сотишга эмбаргони бекор қилиш, сербларга қарата бомба зарбалари бериш масаласида Буюк Британия ва АҚШ қарама-қарши позицияни эгаллаганда намоён бўлди. Лондон Югославияга қарши санкциялар жорий этишни қўллаб-қувватлади, аммо халқаро тинчликпарвар кучларни ҳарбий ҳаракатлар учун киритишга қатъий қарши чиқди. Фақатгина 1995 йил апрелида Мейжор Вашингтонга бўлган ташрифи пайтида Босния масаласида яқинлашишга муваффақ бўлди, 1995 йил декабрида эса Британия дипломатияси можаро томонларини тинчлик шартномасига имзо қўйишини ташкил этиш воситачиси бўлди. Буюк Британиянинг 80-йиллар 90-йиллар биринчи ярмида ташқи сиёсатининг асосий йўналиши Европа интеграцияси жараёнида қатнашишдан иборат бўлди. М.Тэтчер Европадаги ҳамкорлар билан муносабатларда ўзига хос бўлган қатъийлик ва мақсадга йўналганликни жорий этди ва Буюк Британия учун ноқулай бўлган иқтисодий ҳамкорлик

ҳамда ЕИҲнинг бюджетига тўловлар масаласини қайта кўриб чиқишини талаб қиларди. 1979 йилдан бошлаб, узоқ муддатли мураккаб музокоралар даври бошланди. Улар давомида шов-шувлар ва савдо урушлари ҳам бўлиб турди. Буюк Британия эгаллаган қатъий позиция ЕИҲ бюджет тизимини барқарорлаштиришга тўсқинлик қилар, кўпгина интеграцион дастурларнинг амалга оширилишини кечиктирар ва ЕИҲга Испания ва Португалиянинг қўшилиши тўғрисидаги музокораларни мураккаблаштирарди. Тўрт йилдан кейингина бу масалада келишувга келишга муваффақ бўлди. ЕИҲнинг фермерларни дотациялар билан қўллаб-қувватлаш асосланган аграр сиёсати ҳам Британия ҳукуматида норозилик уйғотарди. Тэтчер ЕИҲнинг бу соҳадаги нархлар сиёсатини бекор қилиш учун тез-тез вето ҳуқуқидан фойдаланар эди. Британия дипломатиясининг қаттиқ босими остида Умумий бозор мамлакатлари 1983 йилда қишлоқ хўжалиги дастурида харажатларни аста-секин камайтириш тўғрисида қарор қабул қилишга мажбур бўлишди. 80-йилларнинг иккинчи ярмида Европа сиёсатининг асосий муаммоси Европа Ҳамжамиятлари тизимини Европа Иттифоқига айлантиришдан иборат бўлди. Бу мақсад 1986 йил февралида қабул қилинган Ягона Европа актида баён қилинган эди. Буюк Британия ҳеч қандай давлатлардан юқори бўлган ва умумевропа ташкилотларга қўшимча ваколатлар беришсиз сиёсий ва ташқи сиёсий ҳамкорликни фаоллаштириш тарафдори эди. 80-йилларнинг иккинчи ярмида янги интеграцион тузилма - Европа сиёсий ҳамкорлиги айнан шу асосда шаклланди. Европа Кенгашини тузиш ғоясини инкор этмасдан туриб, Тэтчер ҳукумати, бир қатор янги интеграцион лойиҳалар, жумладан, ягона пул тизимига ўтишни кўзда тутган Европа валюта иттифоқини тузиш лойиҳасига қарши чиқарди. Тэтчер Буюк Британиянинг бундай лойиҳаларга қўшилишини иложи борича кечиктиришга умид қиларди. У

солиқ, меҳнат ва иммиграция (муҳожирлик) тўғрисидаги қонунларни ҳам ягоналаштириш ҳақидаги таклифни ҳам қабул қилмади. Тэтчер 1986 йилда имзоланган Шенген келишувларига Буюк Британиянинг қўшилишига қарши чиқди. Мейжор Европага нисбатан стратегияни тубдан ўзгартирди. Унинг фикрича Буюк Британия миллий манфаатларини, интеграция чуқурлашишига тўсқинлик қилмасдан, балки Европа келажаги тўғрисидаги ўз тасаввури асосида, келажакда Европа иттифоқининг концепциялари ва ҳуқуқий асосларини ишлаб чиқишда фаол қатнашиш билан ҳимоя қилиш самаралироқ эди. Мейжор Европа Иттифоқининг тузилишида федералистик концепциядан воз кечиш ва “Европа иттифоқи” тушунчасини янги давлатлардан юқори бўлган тузилма эмас, балки Европа мамлакатлари ҳамкорлигининг янги босқичи сифатида талқин этилишида катта роль ўйнади. Британия дипломатиясининг муҳим ютуғи Маастрихт шартномасига илова сифатида “Ҳамжамият ҳуқуқий актларини қўллаш тўғрисида декларация”нинг ишлаб чиқилиши бўлди. Унда таъкидланишича ЕИ қонунларининг амалда қўлланилиши ҳар бир мамлакатнинг ўз ҳуқуқий тизими, институтлари ва бошқа ҳолатлар асосида ташкил қилинади. Мейжор ташаббуси билан ЕИ ҳуқуқий концепциясига субсидиаризм тамойили киритилди. Унга кўра у ёки бу масаланинг ҳал қилиниши, у давлат ҳудудида самарали ва юқори даражада ҳал қилинмайдиган тақдирдагина Иттифоқ доирасида ҳал қилиниши керак эди. Европа Иттифоқи тўғрисидаги Маастрихт шартномасида интеграциянинг учта асосий йўналиши кўзда тутилган эди- ягона Европа бозорининг яратилиши (жумладан, ягона валюта тизимининг яратилиши), ташқи сиёсат ва мудофаа соҳасида ягона йўлнинг шаклланиши, аъзо мамлакатларнинг ички ва қонунчилик сиёсатини ягоналаштириш. Мейжор ҳам бу умумий стратегияни қабул қилишга мажбур бўлди. Аммо Британия дипломатияси илгаригидек интеграцион алоқаларнинг янги шаклларига босқичма-босқич, танлаган ҳолда қўшилишга умид қиларди. Мейжор “турли

тезликдаги интеграция” ғоясининг ёрқин тарафдори бўлди. Унга кўра, ЕИ аъзоларининг ҳаммасини интеграция йўли бир вақтда (синхроп) рўй бериши шарт эмас, балки миллий хусусиятлар махсус ўтиш механизмларининг яратилиши ва ЕИ дастурига киришнинг турли муддатларини белгилашга асос бўлиши мумкин эди. “Турли тезликда интеграция” концепцияси Мейжор ҳукуматига, бошқа ҳамкорлар билан муносабатларни ёмонлаштирмасдан, ЕИ ривожланишининг бир қатор йўналишлари бўйича баъзи мажбуриятлардан халос бўлишга имкон берди. Обҳиналар партиясида Маастрихт шартномасининг муҳокамаси “евроромантик” (ЕИ та қўшилишга хайрихоҳлар) ва “евроскептик” (Еига қўшилишга шубҳа билан қарайдиган депутатлар) гуруҳлар ўртасидаги кескин баҳс-мунозарага сабаб бўлди. Ҳукумат тутган йўлга қарши курашиш, ғалати тарзда консерватив партия ўнг қанотини Еининг ижтимоий қонунчилигига қўшилиш тарафдори бўлган лейбористлар билан қўшилишига олиб келди. Баҳс-мунозаралар 1993 йил 23 июнда лейбористлар сал бўлмаса Буюк Британияни социал хартияга қўшилишига муваффақ бўлишганида ўз чўққисига етган эди. Мейжор сиёсатига норозилик тарзида бу резолюция учун тори партиясидан 23 та “евроскептиклар” ҳам овоз беришди. Ооз бериш натижаси кутилмаган бўлди: 317 овоз 317 овозга қарши. Ҳукуматни фақатгина ягона парламент стикери овози қутқариб қолди. Кейинги куниёқ Мейжор Британия парламентлари томонидан 600 дан ортиқ тузатишлар киритган Маастрихт шартномаси имплементацияси тўғрисидаги масалани ҳам овозга қўйди. Консерваторларнинг парламентдаги фракцияси ҳукуматни бой беришдан қўрқиб, бу хужжатни қўллаб-қувватлаб овоз беришга мажбур бўлди. Парламентдаги ғалабага қарамасдан ҳукумат интеграцион сиёсатга катта ўзгартиришлар киритишга мажбур бўлди. “Турли тезликдаги” Европа Иттифоқи ғоясини ривожлантиргани ҳолда Мейжор Еида ҳамкорликнинг “ўзгараётган геометрияси”ни қўллаб-қувватларди. Унга кўра, интеграцион ҳамкорликнинг турли жиҳатлари Иттифоқнинг барча

аъзоларига жорий қилинмасдан, мамлакатларнинг турли гуруҳлари келишувлари асосида амалга оширилиши керак эди. 1996 йилда ҳукумат иқтисодий интеграция тамойилларининг ўзгариши ва референдум ўтказилганига қадар иттифоққа қўшилиш тўғрисидаги қарорни кечиктириш учун курашиш ҳақида баён қилди. 1996 йил апрелида рўй берган “сигир инқирози” туфайли Буюк Британия ва ЕИ бўйича ҳамкорлар ўртасидаги муносабатлар анча ёмонлашди. Сигирларнинг ёппасига пуфакли энцифалит (қутуриш) билан касалланишидан кейин ЕИ мамлакатларига Британияда ишлаб чиқарилган мол гўштини импорт қилиш тақиқланди. Бу эса 1,2 миллион бош қорамолнинг қирилиб кетиши ва йирик молиявий талофатга (5 миллиард фунт стерлинг) олиб келди. ЕИ томонидан эмбаргони юмшатиш ва уни бекор қилиш санасини белгилашдан бош тортилганига жавобан Мейжор кал қилиниши консепсусни талаб этувчи ЕИ масалалари ҳал қилишда тўсқинлик қилишни маълум қилди. Бу “ҳамкорлик қилмаслик” сиёсати натижасида Британия ҳукумати 1996 йилда 76 та қарор қабул қилинишини йўққа чиқарди. Европадаги ҳамкорлар билан муносабатлардаги инқироз даври янги сайловолди компания даврига тўғри келди. Энтони Блэр “Янги лейборизми”. 90-йиллар давомида лейбористик ҳаражатнинг янги мафкуравий ва сиёсий қиёфасини излаш фаол давом этди. Н.Киннок, айнан унинг ўзи раҳбарлигида лейборизмни янгилашга қатъий бурилиш ясалган бўлса-да, истеъфога чиқишга мажбур бўлди. 1992 йилда унинг ўрнини эгаллаган Жон Смит, истеъдодли ташкилотчи ва нотиқ бўлиб, у ислоҳотларни давом эттирди. Жон Смит тред-юнионларнинг лейбористик партияга таъсирини анча сусайтиришга эришди. Бунда 1993 йилда бўлиб ўтган партия съездида “қўшма овоз бериш” (яъни, агар бирор касаба уюшмаси аъзолари партия аъзолари бўлишса, бу касаба уюшмаси аъзолари партия аъзолари бўлишса, бу касаба уюшмаси раиси барча аъзолар номидан овоз бериши

мумкинлиги)нинг бекор қилиниши ҳал қилувчи роль ўйнади. Съезд овоз беришда “бир одам-бир овоз” қоидасини жорий қилди. Ўша 1993 йилда Лейбористик партия раҳбариятидан лейбористик “ультрасоциализм” вакиллари ҳам четлаштирилди. Лейборизм ижтимоий- либерал мафкурага айланиб борди. 1994 йил мартида иккита инфарктдан сўнг Смитнинг ўлими ҳам партияни ислоҳ қилишни тўхтатмади. Партия раҳбари, ўзида Британия сиёсатчиларининг янги авлодини мужассам этган 40 ёшли Энтони Блэр бўлди. Блэр ўзидан олдинги раҳбарлар фаолияти натижаларига суянган ҳолда лейбористлар қиёфасини ўзгаришга уларнинг янги партия сифатида шакллантиришга асосий эътиборни қаратди. Бу борада илк қадам партия рамзи сифатида қизил байроқни қизил атиргулга алмаштирган Киннок давридаёқ қўйилган эди. Блэр энг замонавий РR- технологиялар (PR-publik relatons - ижтимоий алоқалар)дан фойдаланган ҳолда жамият онгида “янги лейборизм“нинг новаторик образини мустаҳкамлаш, янги партия раҳбарияти қиёфасини - ХХ1 аср сиёсатчилари авлоди каби ўзгартиришга ҳаракат қилди. Ҳал қилувчи ҳодиса, партия уставини ўзгартиришга бағишланган конференция 1995 йилда бўлиб ўтди. Уставнинг янги таҳрири Лейбористлар партиясини ҳаракатчанлик ва рақобатга асосланган, имкониятлар тенглигини ва қашшоқликка сақланиш кафолатини бера олувчи “адолатли жамиятни” яратишга асосланган “демократик ва социалистик” партия деб кўрсатар эди. Уставдан ишлаб чиқариш воситаларига жамоат мулки устунлиги тўғрисидаги ҳолат олиб ташланди. “Социализм тушунчасининг ўзи эндиликда жамият қурилишининг лойиҳаларидан бири эмас, балки индивид ва жамиятнинг ўзаро энг мақбул (оптимал) муносабатининг идеалини акс эттирувчи кўпроқ ахлоқий тусга эга бўлди. 1995 йил конференцияси қарорларига норозилик шаклида лейбористлар партияси таркибидан Социалистик лейбористлар партиясини тузган Артур Скаргиллнинг гуруҳи ажралиб чиқди. Аммо бу парчаланиш

лейбористлар обрўсига ҳам, уларнинг раҳбари мавқеига ҳам заррача таъсир этмади. 1997 йилдаги сайловолди манифест “янги лейборизм” ғоялари руҳида тузилган эди. Умуман олганда иқтисодий соҳада Status guo-ни сақлашга ҳаракат қилиб, лейбористлар партияси ҳуқуқий ислоҳотлар ўтказиш ва ташқи сиёсатни ўзгартириш зарурати ҳақида баён қиларди. Жумладан, Лордлар палатасини ислоҳ қилиш референдумлар институтини мустаҳкамлаш, пропорционал сайлов ҳуқуқини жорий қилиш, Шотландия, Уэльс ва Шимолий Ирландияда конституциявий ислоҳот ўтказиш таклиф киритилди. Партия дастури “Тэтчердан кейинги” даврга яқин иқтисодий ғояларни ва етарлича радикал бўлган Европеистик ғояларни ўз ичига оларди. Блэр Еининг социал партияси ва Европа валюта тизимига қўшилишга тайёр эканлигини баён қилди. Сайловолди кураш даврида “Америка омили”дан ҳам фойдаланилди - бош вазирдан фарқли ўлароқ, Блэр Б.Клинтон билан дўстона муносабатлар ўрната олди. Ҳокимият тепасида турган консерватив партия эришилган иқтисодий ютуқларни тарғиб қилиш ва рақибларни танқид қилишга ишониб, сайлов компаниясини жуда пассив олиб борди. Либерал демократлар партияни жуда ўзига хос сайловолди тактикани қўллади. У асосий кучни асосан консерваторлар машҳур бўлган ва машҳур бўлаётган лейборист номзодлар билан тўқнаш келиш хавфи камроқ бўлган жануби-шарқий Англиядаги сайловчиларга қаратди. Либерал демократлар дастури ҳам ўзига хос характерга эга бўлди. Уларнинг лейтмативи “коммунализм” ғоялари, маҳаллий ижтимоий ва сиёсий ҳаётда ҳамжиҳатлик, “коммуналчилик” асосларини мустаҳкамлашдан иборат бўлди. Либерал демократлар энг радикал европеистик позицияни эгаллашди. 1997 йил май ойидаги сайловлар натижалари олдиндан маълум эди. Лейбористлар олган овозлар улуши (45%) уларнинг энг юқори ютуғи бўлмаса ҳам, парламентда қўлга киритилган ўринлар сони анча кўп (659 дан 419 ўрин) эди. Консерваторлар эса 30,2% овозга бўлиб, бор-йўғи

165 та ўз номзодларини парламентда жойлаштира олдилар. Бу охирги 90 йил давомида энг паст кўрсаткич эди. Бу айниқса, Шотландия ва Уэльсда консерваторлар тарихда илк бор бирорта ҳам овозга эга бўлмаганлигида намоён бўлди. Сайловчиларнинг атиги 17%и овозига эгалик қилган либерал демократлар ўз тактикалари туфайли 34 та округда ғалаба қозонишга муваффақ бўлишди. Миллий партиялар ютуқлари кутилмаган ҳодиса бўлди. Шотландиянинг тўлиқ мустақиллиги учун курашаётган Шотландия Миллий партияси бу ерда 22% овозга эга бўлди, “Плейд Кинфи” учун эса Уэльс сайловчиларнинг 1Ғ10 қисми овоз берди. Партиялараро кураш матиғига хилоф равишда Блэр Мейжор кабинети ҳаракатларидан фарқли ўлароқ ҳукуматнинг иқтисодий стратегиясини деярли ўзгартирмади. Ҳукумат илгаригидек хусусий секторнинг тўла устунлиги, давлатнинг иқтисодий жараёнларга иложи борича камроқ аралашиши, ишбилармонлик фаолиятини ҳар томонлама рағбатлантириш, ишлаб чиқаришнинг техник-технологик базасини янгилашга эътибор қаратди. 50-йиллар охирларида Буюк Британия иқтисодиёти барқарор ўсиш суръатларини сақлаб қолди. Йигирма йиллик ислоҳотлардан сўнг рақобатбардошликнинг юқори даражасини таъминловчи замонавий соҳавий структура шаклланди. Унумдорлик ва бандлик бўйича хизмат кўрсатиш соҳаси биринчи ўринга чиқиб олди (Ялпи Ички Маҳсулотнинг 66,8% и ва бандларнинг 71,5%). Унинг ривожланишида молиявий соҳа алоҳида аҳамиятга эга бўлди. У ЯИМ нинг 25%и ва мамлакат меҳнат ресурсларининг 12%ини (деярли 4 миллион киши) ўз ичига оларди. ЯММнинг 31,4%и ва бандларнинг 26,4%и саноат ва қурилишга тўғри келарди. Замонавий Британия саноатининг ўзига хос хусусияти фаннинг кенг тадбиқ қилиниши бўлди. Бу кўрсаткич Европа мамлакатлари ичида энг юқори эди. қишлоқ хўжалиги атиги ЯИМнинг 1,8%ини ва меҳнат ресурсларининг 2,1%ини ўз ичига оларди. Бу соҳа ҳам етарлича самарали эди, аммо “сигирлар қутуриши” туфайли катта талофатлар кўрди.

Мейжор ва Блэр ҳукуматларининг мақбул иқтисодий сиёсати бозор аҳволини ва инвестиция ҳолатининг яхшиланишига узоқ муддат сақланишига имкон берди. Меҳнат муносабатларининг тартибга солинишини минимал назорат қилиш, индивидуал даромад солиғи ставкаларини пасайтириш, алоҳида ҳақ тўлаш ва ходимларни ишга жалб этишга асосланган “рағбатлантирувчи бандлик” сиёсати, ишчи кучнинг юқори даражадаги ҳаракатчанлигига, унумдорлигига, нисбатан арзонлигига, ишсизликнинг пасайишига эришишга имкон берди. Меҳнат унумдорлиги ўсиш суръатларининг пасайишига (5% дан 2%гача) қарамасдан, Британия меҳнат бозорининг аҳволи Европа бўйича энг яхшилардан бири эди. 1999 йил июнида Блэр ҳукумати асосий нуфузли йўналишлар деб “эгилувчан” меҳнат бозорининг ривожланиши, мотивацион комплекснинг мустаҳкамланиши, бандликни қўллаб-қувватлаш учун давлат тўловларини қисқартиришни эълон қилувчи дастурни қабул қилди. Бунда, фақатгина, амалга оширилиши учун 5,7 млрд. доллар ажратилган ёшларни кафолатланган иш жойлари билан таъминлаш дастури мустасно бўлди. 90- йилларнинг охирида Буюк Британияда инвестицион фаолиятнинг фавқулодда юқори даражаси ҳам сақланди. Инвестицион (“портлаш”)нинг асосий манбалари жуда кичик фоиз ставкалари (5,5%), мамлакат умумий иқтисодий аҳволининг яхшилиги ва ички бозордаги кескин рақобатдан иборат бўлди. Британия иқтисодиёти Еига хорижий инвестицияларнинг 1Ғ3 қисмини жалб қилган ҳолда хорижий бизнес учун капитал қўйишнинг фойдали бозорига айланди. Буюк Британияда, юқори технологик ишлаб чиқариш соҳасидаги энг йирик ТНКлар билан бирга 13 мингдан ортиқ хорижий компаниялар фаолият кўрсатади. Лейбористлар аллақачон янги консерваторлар томонидан текширувдан ўтказилган инвестицион бозор ҳаракатчанлигини таъминлашнинг самарали усулидан фойдаланишди. Бу усул имтиёзларни қисқартириш орқали солиқ базасини кенгайтириш билан бир вақтда тўғри солиқлар ставкасини кенгайтиришдан иборат эди. Блэр ҳукумати даромад

солиғи умумий ставкасини 20%гача индивидуал даромад солиғи минимал даражасини келажакда 10% гача камайтиришга босқичма-босқич тайёрланиш тўғрисида баёнот берди. 1997 ва 1999 йилларда корпарация ва кичик корхоналарни солиққа тортиш ҳам камайтирилди. Лейбористлар аҳоли жамғармаларини солиқлар билан рағбатлантириш тизимини индивидуал капитал қўйишлар орқали инвестицияларни молиялаштиришнинг муҳим манбаи сифатида сақланиб қолишди. Умуман, Буюк Британияда ривожланган мамлакатлар ичида тўғри солиқларнинг энг паст даражаси шаклланди. Аммо бундай рағбатлантирувчи сиёсатнинг бартараф этиб бўлмайдиган оқибати “истеъмолчилик савати” нинг жуда юқори қийматини сақлаб қолувчи эгри солиқларнинг тўхтовсиз (бир текисда) ошишидан иборат бўлади. 90-йиллар давомида амалга оширилган молиявий сиёсат давлат бюджетидаги камомадни аста-секин камайишига олиб келди. Давлат молияларининг барқарорлашуви Буюк Британиянинг бутун молиявий валюта тизимининг соғломлашуви билан бир вақтда кечди. 1999 йилда инфляция даражаси атиги 3,4% ни ташкил этди. Аста-секин урушдан кейинги даврдаги Британия иқтисодиётининг сурункали муаммоси, яъни салбий тўлаб баланси ҳам тузала бошлади. 1998 йилда Буюк Британия товарлар экспорти бўйича дунёда 5-ўринга (унинг улушига дунё экспортининг 5,1%и (272,7 млрд. доллар) тўғри келди), импорт бўйича учинчи ўринга (улуши дунё импортининг 5,9%ини (316,1 млрд.доллар) ташкил этди) чиқиб олди. Ташқи савдода салбий сальдо сақланиб қолган эди, аммо атиги 20 млрд. долларни ташкил этди. Асосий макро иқтисодий кўрсаткичлар бўйича Британия иқтисодиёти 30-йиллар охирида ГФР ва Франциянинг ижтимоий-бозор иқтисодиётидан устунроқ эди. Аммо янги консерваторлик ислоҳотларнинг натижаси ижтимоий инфратузилма ривожланишининг сусайишидан иборат бўлди. Бу соҳада аллақачон Мейжор ҳукумати тузатишлар киритишга уриниб кўрган эди. Блэр ҳам ижтимоий сиёсат соҳасида бир

қатор муҳим чоралар кўрди. Бюджетни барқарорлаштириш беш йиллик дастурини ривожлантириш учун 1998 йилда Гордон Брауннинг махсус дастурини қабул қилди. Бу дастурда уч йил ичида ижтимоий структурани молиялаштиришнинг устувор йўналишлари белгиланган эди. Устивор йўналишлар сифатида таълим соҳасидаги харажатлар, касбий таълим, ёшлар учун ялпи иш ўринлари яратиш ва соғлиқни сақлаш кўрсатилган эди. Ўша пайтда ҳукумат телефон алоқаси ва транспорт тизимини янгилаш бўйича кенг кўламли лойиҳани ишлаб чиқишга киришган эди. 1999 йилда болаликни ҳимоя қилиш, вояга етмаганлар ичида оналик муаммосини ҳал этиш, ўсмирлар ичида гиёҳвандликка қарши курашиш бўйича дастурлар қабул қилинди. Блэр ҳукумати конституцион-ҳуқуқий ислоҳотни ўтказишни режалаштирди. У ушбу уч асосий йўналишни ўз ичига олган эди: сайлов ҳуқуқи тизимида ўзгаришлар, Лордлар палатасини ислоҳ қилиш ва деволюция тизимини ривожлантириш. ислоҳот тўғрисидаги кескин баҳс- мунозаралар 1998 йил кузда ҳукуматнинг “парламентни босқичма-босқич ислоҳ қилиш” номли қонун лойиҳаси тақдим этилгандан сўнг бошланди. Ҳукумат юқори палатани 2000 йилгача янгилаш концепциясини ишлаб чиқиш бўйича мустақил комиссия тузимини таклиф қилди. Бундан ташқари, аста-секин аралаш, МАЖОРИТАР- пропорционал сайлов тизимига ўтиш таклиф қилинди. Бош вазир фикрига кўра, 1999 йил июнидаги Европарламентга сайловлар давомида ягона номзоди эга бир мандатли округлар бўйича сайловни партиявий рўйхат асосидаги сайлов билан алмаштириш орқали пропорционал сайлов тизимини синаб кўриш зарур эди. Аммо ҳукумат қонун лойиҳаси лордлар палатаси томонидан тўрт марта қайтарилди. Натижада сайлов тизимини ислоҳ қилиш масаласи ёчилмай қолаверди. Ҳукумат бу масалани умуммиллий референдум орқали ҳал этишни афзал кўрди. 1999-2000 йилларда маҳаллий мақомда (1999 йилдаги Шотландия ва Уэльсдаги маҳаллий ҳукумат органларига сайловлар) пропорционал сайлов тизимини жорий қилиш, шаҳар

кенгашлари раҳбарлари (мэрлар)ни сайлаш амалиётини жорий қилиш, сайловлар кунини якшанбага (май ойининг биринчи пайшанбасидан) кўчиришга боғлиқ бўлган қисман ўзгаришлар киритилди. Сайлов тизимини ислоҳ қилиш бўйича мунозаралар Лордлар палатасини ўзгартиришни тезлаштирди. 1999 йилдаёқ ҳукумат унинг таркиби тубдан ўзгартириш бўйича лойиҳа тайёрлади. Меросий пэрлик бекор қилинди. Юқори палатада фаолият кўрсатишга ҳуқуқ берувчи Лорд мақоми бир умрлик бўлди ва ижтимоий ҳаётнинг у ёки бу соҳасидаги улкан хизматлар учун бериладиган бўлди. Пэрлик унвони бериш ҳуқуқи фақат қиролича ихтиёрида эди, аммо номзодларни танлаш махсус мустақил комиссия вазифасига айланди. Лордларнинг озгина қисми фуқаролар томонидан ҳам сайланиши мумкин эди. 1999 йил октябр ойида Лордлар палатаси кўпчилик овоз билан (221 овоз 81 тага қарши) ўз таркибидан барча меросий пэрларни чиқариб, ҳукумат қонун лойиҳасини маъқуллади. 2000 йилда янги бир умрлик лордлар учун номзодларни аниқлаш бўйича махсус комиссия иш бошлади. Блэр ҳукумати Бирлашган қиролликнинг субнационал минтақаларига нисбатан деволюция тизимини ўзгартириш бўйича қатъий қадам қўйди. 1997 йилда Уэльс ва Шотландияда маҳаллий қонун чиқарувчи йиғимларни тузиш бўйича референдумлар бўлиб ўтди. Уэльсда референдумда маҳаллий сайловчиларнинг атиги 80%игина қатнашди. Бу ҳолат ҳисобга олинган ҳолда конституцион ислоҳот бу ерда бироз чегараланган характерга эга бўлди. Тузилиши кутилаётган маҳаллий ассамблея маҳаллий қонунларни қабул қилиш ва солиқларни белгилаш ҳуқуқларидан маҳрум эди. Унинг ваколати минтақанинг иқтисодий ривожланиши, қишлоқ хўжалиги, таълим, маданият ва экология масалалари билан чегараланган. Ассамблея, илгари Уэльс бўйича вазирга тегишли бўлган марказий ҳукумат дотацияси (йилига 8 млрд. фунт стерлинг)га эгалик қилади.

Шотландияда конституцион ислоҳот овоз берганларнинг 74%и томонидан маъқулланди. Тузилаётган Шотландия парламенти катта ваколатларга эга бўлди, жумладан, миллий қонунларга зид келмайдиган минтақавий қонунларни қабул қилиш, солиқларни белгилаш ва йиғиб олиш ҳуқуқига эга бўлди. Бундай ташкилотнинг тузилиши Шотландиянинг Бирлашган қироллик таркибидан ажралиб чиқиш жараёнининг бошланишига асос бўлиши мумкин эди. Аммо Шотландия парламентига биринчи сайловлар давомида бунчалик радикал вариантнинг тарафдорлари мағлубиятга учради. Мандатнинг кўпчилик қисмини (112 дан 56) мўътадил йўналиш тарафдорлари бўлган лейбористлар эгаллашди. Жон Кеннеди бошчилик қилаётган Шотландия миллий партияси 28 та мандатга эга бўлди. Шотландия парламентининг расмий очилиши 1999 йил 1 июлда бўлиб ўтди. Блэр Ольстер муаммосини очишда катта муваффақиятларга эришди. Ҳукумат тепасига келганида у инглиз-ирланд музокораларида Ольстернинг Шинн Фейн партияси вакилларининг қатнашишига тайёр эканлигини айтган эди. Музокоралар давомида ИРА тинчликни сақлашга рози бўлди. АҚШ воситачилигида 1998 йил апрель ойида Шимолий Ирландия бўйича уч томонлама тинчлик шартномаси имзоланди. Бу шартномада Шимолий Ирландиянинг сиёсий мустақиллиги тикланган эди. Шимолий Ирландиянинг миллий ассамблеяси, стирмонтдан фарқли ўлароқ, “ўзаро ҳамжиҳатлик” қоидаларига кўра ишлаши керак эди, яъни ҳар қарорни қабул қилиш учун, ҳам католик, ҳам протестантлар вакиллари бўлган депутатларнинг маъқуллашлари керак бўларди. Ирландия Ольстерга даъвогарликдан воз кечиши керак эди, Британия ҳукумати эса чегараланган ваколатларга эга бўлган умумирланд маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органларини ташкил этишга розилик берди. (бу масаланинг амалда ҳал этилиши Шимолий Ирландия Миллий ассамблеяси ваколатлари доирасига кирар эди).

Тинчлик шартномаси 1998 йил 22 майдаги референдумда тасдиқланган эди. Ольстерда 71%, Ирландияда 94% сайловчилар қўллаб-қувватлашди. 1999 йил июнда Миллий ассамблея депутатлари сайловлари бўлиб ўтди Регламент туфайли протестант депутатларнинг сон жиҳатдан кўпчиликни ташкил этиши устунликка имкон бера олмасди. Ассамблея Шимолий Ирландия ҳукуматини тузишга киришди. Лондон унинг ихтиёрига минтақанинг иқтисодий ривожланиши, соғлиқни сақлаш, таълим, атроф- муҳит муҳофазаси масалалари ҳамда “Шимол-Жануб” умумирланд вазирлар кенгашини тузишни топширишни таклиф қилди. Аммо бу жараёнлар ИРА экстремистлари томонидан хавф остида қолди. 1999 йилда ИРА қуролсизлантириш ҳақидаги ваъдани бажармади. Террорчилик ҳаракатлари ҳам давом эттирилди. Ольстерда минтақавий ҳукумат органлари тузилишининг якунланиши ҳам вазиятни ўзгартирмади. 2000 йилда Британия ҳукумати Ольстерга махсус ҳарбий қисмларни киритишдан воз кечди, аммо террорчиликка қарши қонунчиликни УЖЕСТОЧИЛО. Э.Блэр Буюк Британиянинг ташқи сиёсий стратегиясига катта тузатишлар киритди. Сайловолди кураш давридаёқ у АҚШ билан “махсус суносабатлар”ни тиклаш ва Б.Клинтон билан яқин ДЕЛОВЎХ ва шахсий муносабатлар ўрнатиш тарафдори эди. 1938 йилда бу Лондоннинг баланд сиёсий ДЕМАРШлари билан тасдиқланди. Дунё ҳамжамиятининг катта қисмининг фикрига хилоф равишда Британия ҳукумати АҚШ томонидан Судан ва Афғонистоннинг “антитеррористик” бомбардимон қилинишини қўллаб-қувватлади. 1998 йил декабрида биргаликдаги инглиз-Америка “саҳродаги тулки” ҳарбий операцияси амалга оширилди. Тўрт кун давомида инглиз-Америка ҳарбий қисмлари Ироқнинг ҳарбий ва иқтисодий инфратузилмаси объектларига қарата тўрт юзга яқин қанотли ракеталар йўналтиришди. 1999 йилда Буюк Британия АҚШ билан биргаликда Югославияга қарши энг қатъий чоралар кўриш тарафдори бўлди. Британия қуролли кучлари ҳам Сербия ҳудудига объектларни

бомбардимон қилишда ҳам Косовадаги ердаги ҳарбий ҳаракатларда қатнашди. Кейинчалик маълум бўлишича, айнан Британия ҳукумат органлари ва махсус хизматлари Милошевич режимига қарши тарғиботчилик хуружи олиб боришда, Косовадаги миллий қатағонлар тўғрисида нотўғри маълумотлар тарқатган ҳолда катта “ҳисса” қўшган эдилар. Бу даврда Буюк Британия “НАТОнинг Шарққа Кенгайиш” жараёнини ва НАТОнинг янгиланган стратегик концепциясининг қабул қилинишини қўллаб-қувватлади. 90-йиллар охиридаги энг муҳим ва энг ўткир халқаро муносабатларга оид муаммоларда Лондоннинг америкапараст позицияси Буюк Британия ва Россиянинг яқинлашишига салбий таъсир кўрсатди. Фақатгина 1998 йил май ойида Бирмингемда дунёнинг етакчи мамлакатлар раҳбарларининг учрашуви арафасида Россия-Британия алоқаларининг жонланиши мустасно эди. Ўшанда айнан Британия дипломатиясининг қўллаб- қувватлаши туфайли расман “катта еттилик”ни “катта саккизлик”ка айлантиришга муваффақ бўлинди. Россия-Британия муносабатлари фаоллашувининг янги босқичи 1999 йилда бошланди, унда Блэр Россия янги раҳбари Путинга катта маънавий ПОДДЕЖКА (маральная) берди. Блэрнинг Петербург ва Путиннинг Лондонга норасмий ташрифлари бу ҳамкорликка шахсий муносабатлар характерини берди. Ўзининг сайловолди дастуридаги Европеистлик ғояларини амалга оширган ҳолда Блэр 1997-1998 йилларда ЕИ бўйича ҳамкор мамлакатлар билан ўзаро муносабатларни тартибга солишга катта эътибор берди. 1997 йил июлидаёқ, Блэр Европанинг бошқа давлат раҳбарлари билан биргаликда Европа Ҳамжамиятлари таъсис хужжатларига катта ўзгартиришлар киритган ва Маастрихт ҳужжатларида кўрсатилган интеграцион дастурлар кўламини кенгайтирган Амстердам шартномасини имзолади. Британия ҳукуматининг бу ҳужжатга нисбатан ижобий муносабати, жумладан, Буюк Британиянинг Еининг ижтимоий хартияга қўшилиши, Лондоннинг ўз Европага оид стратегиясини тубдан

ўзгартиришга киришганидан далолат берарди. Блэр Амстердам шартномасида кафолатланган инсон ҳуқуқ ва эркинликлари доирасининг кенгайишини, Европа фуқаролик институтининг ривожланишини, ташқи сиёсат соҳасидаги ҳамкорликнинг чуқурлашишини, ЕИ мамлакатларда ижтимоий сиёсатнинг тартибга солиниши, Европа Иттифоқи таркибининг кенгайишини қўллаб-қувватлади. Британия ҳукуматининг 2001 йилгача Европа валюта тизимига қўшилиш тўғрисидаги қарори муҳим аҳамиятга эга бўлди. Кейинги воқеалар Блэр мамлакатнинг Еига чуқур кириб боришга тайёр деб хато қилганини кўрсатди. Ҳукумат позицияси ҳам “евроскептик” консерваторлар, ҳам кўпгина лейбористлар томонидан танқид остига олинди. 1998 йилдаги лейбористлар томонидан танқид остига олинди. 1998 йилдаги лейбористлар партиясининг конференцияси Буюк Британиянинг Амстердам шартномасини амалга оширишда иштироки учун бир қатор шартлар қўйишни таклиф этди, жумладан, миллий ва Европа парламенти ўртасида алоқаларни кенгайтириш, Буюк Британиянинг ЕИ бюджетининг бир қисмига хўжайинлик қилиш ҳуқуқини сақлаб қолиш (бу бюджет Европанинг ЭКСТЕРРИТОРИАЛ муаммоларни ҳал қилишга қаратилган эди), Шотландия ва Уэльс мухториятини ривожлантириш учун ҳар йили иқтисодий грант олиш ҳуқуқига эга бўлиш, ҳамда ички молиявий сиёсатни мустақил белгилаш ҳуқуқига эга бўлиш шартлари қўйилиши керак эди. Ҳукумат 1998 йилда валюта иттифоқига кириш масаласини қайта кўриб чиқишини маълум қилди ва 2002 йил баҳорда бу масалага оид референдум ўтказишга қарор қилди. 1999 йилда Европарламентга сайловларда лейбористларнинг мағлубияти ҳукумат позициясининг сустлигини намойиш қилди. ХХ1 аср бошида мамлакатнинг ташқи сиёсатини шакллантиришда 2001 йил ўрталаригача ўтказиладиган парламент сайловлари ҳал қилувчи аҳамиятга эга.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001. 6. Мосририр. Осень-93. Хроника противостаяния. М., 1995. 7. Медведев В.А. Распад. Как он произошол в “мировой системе социализма”. М., 1994. 8. Центрально-Восточная Европа во второй половине XX века, т.2. М., 2001.

O'xshashlar

80-йилларда Италия

Буюк Британия 1945-2005 йилларда

1941-80 йилларда Ўзбекистонда музейлар ва музей иши

Буюк Британия 60-70 йилларда технократик давр

Буюк Британия 60-70 йилларнинг иккинчи ярмидаги халқаро муносабатлар тизимида