1941-80 йилларда Ўзбекистонда музейлар ва музей иши - Tarix - Referatlar

1941-80 йилларда Ўзбекистонда музейлар ва музей иши

Yuklangan vaqt:

25.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

99.5 KB

Ko'chirib olish

1941-80 йилларда Ў збекистонда музейлар ва музей иши Режа: 1. Уруш йилларида музейлар иши. 2. 1945-80 йилларда музейлар иши.

1941 йил июнда СССР нинг иккинчи жаҳон урушига тортилиши билан халқнинг тинч ва осойишта ҳаёти бузилди. Мамлакат ҳарбий изга тушди. Илмий-тадқиқот муассалари, шу жумладан, музейларнинг фаолияти ҳам тубдан ўзгарди. Кўпгина музейлар ўз биноларини эвакуация қилинган муассасалар учун бўшатиб берди. Республика музейлар тармоғи вақтинча қисқарди: биргина Ўзбекистон тарихи, маданияти ва санъати музейи номи остида Санъат, Адабиёт ва Ўзбекистон тарихи; табиат музейи билан бирга Политехника музейи бирлашди; атеистик тарғибот музейи консервация қилинди. Республиканинг кўпгина музейлари экспозициялари йиғиштирилиб, илмий тадқиқот фаолияти ҳамда штатлар қисқартирилди. Тарих музейидан 9 киши, Самарқанд музейидан 10 дан ортиқ киши фронтга кетди. Фронт орқасида қолган музей ходимлари Ватан олдидаги бурчларини шараф билан адо этдилар. Улар қисқа муддат ичида санъат ва тарих бўлимлари залларида бир қатор экскурсиялар туркумини яратиб, қатор кўргазмалар ташкил қилдилар. Фронт ва унинг орқасидаги халқнинг қаҳрамонона жасоратини кўрсатиш бўйича меҳнаткашлар ор асида катта оммавий сиёсий иш олиб бордилар . Шу билан бирга ўтган йиллар давомида тўпланган барча музей бойликлари ҳам сақлаб қолинди . Ташкил этилган экспозицияларда тарихий намуналар воситасида халқимизнинг эрксеварлиги , уларнинг мустақиллик учун кураши қайд этилди . Асосий диққат ўтмишдаги қаҳрамонлик намуналарининг намойиши ва ташвиқотига қаратилди . Кўплаб шаҳарлар ва саноат корхоналари тўлалигича душман қўли остига тушиб қолаётган эди . Шу боисдан иккинчи жаҳон урушининг дастлабки давридаги ҳарбий воқеаларни яхши ёритиб бўлмас эди . Бу бир томондан халқнинг руҳини чўктирса , иккинчи томондан мамлакатнинг сиёсий тузуми бундай холисликка йўл қўймас эди . Фронтларда вазият ўзгариши билан Армиянинг муваффақиятли ҳаракатлари , босиб олинган территорияларнинг озод қилиниши каби

мавзулар марказий ҳамда республика музейлари экспозицияларида ўзларининг муносиб ифодаларини топди . Тарих бўлимида катта кўргазма шаклида « Улуғ Ватан уруши » деб номланган махсус бўлим ажратилди . У томошабинлар қизиқишларига сабаб бўлди . Кўргазма анча катта майдонни эгаллаган эди . Бу ерда Ўрта Осиё Давлат Университети ва Тошкент тўқимачилик комбинатидаги митинглар , Ҳамза номидаги театрда жангчиларни тантанали кузатиш , фронтга жўнаётганларга Қизил байроқни топширишни тасвирловчи фотосуратлар намойиш қилинарди . Бундан ташқари , меҳнаткашларнинг кўнгилли равишда фронтга жўнаш ҳақидаги хат ва аризалари , жанг майдонларидан хабарлар , ўзбек халқи ўғил - қизларининг жанговор ишлари , фронт орқасидаги фидокорона меҳнатлари ҳам ёритилди . Ўзбекистонликларнинг жанг майдонларидаги жасоратларини кўрсатувчи экспонатларга ҳам катта эътибор берилди . Брест қалъаси ҳимоячилари орасида ўзбек халқининг фарзандалари Н . Содиқов , А . Абдуллаев , А . Арслонбоев , С . Бойтемиров , А . Алиев , Т . Хидиров ва бошқалар бор эди . Ўзбекистон жангчилари машҳур И . В . Панфилов номидаги 8- Гвардия дивизияси шахсий составига кирганлар . Бу дивизиянинг Зариф Иброҳимов , Ғулом Абдукаримов сингари кўплаб жангчилари катта қахрамонликлар кўрсатганлар . Кўпгина ўзбек жангчилари душман орқасидаги партизанлик ҳаракатида қатнашдилар . Музей томонидан олинган турли материаллар уларнинг жанг майдонларидаги қаҳрамонона жасоратлари ҳақида ҳикоя қиларди . Ғ . Тошниёзов ва Т . Эрйигитов ҳақидаги материаллар , СССР Олий Совети Президиумининг раиси М . И . Калининнинг биринчи ўзбек генерали С . Раҳимовга ёзган хати музей залларидан фахрли ўрин олган эди . Экспозицияни тайёрлаш жараёнида қурол ва кийим-кечакларнинг катта коллекцияси вужудга келди. Музей фронт жангчилари мукофотлари, эсдалик нишонлар, суратлардан ташқари фронт жасоратлари ҳақидаги эсдалик ва ҳикояларга ҳам эга бўлди. Музейларнинг ходимлари мактаб ўқувчилари, ишчилар, колхозчилар ва хизматчиларга уруш ҳақидаги материалларни сақлаш ҳамда тўплашга ёрдам

бериш ҳақида мурожаат қилдилар. Жойларда замондошларнинг келгуси авлодга фронт ва унинг орқасидаги қаҳрамонона курашлар тўғрисида ҳикоя қилувчи барча буюм ҳамда материалларни сақлаш, тўплаш ҳақидаги бурчлари тўғрисида кенг тушунтирув ишлари олиб борилди. Уруш қаҳрамонларининг фронтдан туриб ёзган хатлари, меҳнат қаҳрамонларининг ўз зиммаларига олган мажбуриятлари, колхозларда фронтга ёрдам бериш ҳақида ўтказилган мажлисларнинг қарорлари музей учун йиғиб борилди. Фронт ҳақидаги хужжатли материаллар билан бирга «Вперёд на врага», «Красноармейская Правда», «Во славу Родини», «Музеество» каби фронт газеталарининг тўпламлари ҳам вужудга келди. Экспозиция бўлимига Сталинград остоналаридаги жангларда ҳалок бўлган Ўрта Осиёлик 11 қахрамоннинг ўлмас жасорати ҳақида ҳикоя қилувчи партия област қўмитасининг хати ҳам қўйилди. Бир қатор ҳужжатлар Сталинградни қайта тиклашда ўзбек халқи кўрсатган ёрдамни акс эттирди. Музейларнинг илмий ходимлари республикамиз саноат корхоналаридан материаллар йиғишга киришдилар. Тошкент Тўқимачилик комбинатидан комбенизонлар, фуфайкалар, ҳарбий кийим-бошларнинг бутун бошлиқ комплектлари ва бошқа диққатга лойиқ материаллар йиғилди. Музейга ишлаб чиқариш мусобақалари, «Фронт орқаси гвардиячилари» фахрий унвонига эришган кишилар ҳақида ҳикоя қилувчи жанговар варақалар, деворий газеталар, кўп нусхали газеталар келтирилди. Комбинат диспансери қошида ҳарбий госпитал жойлашган эди. Ишчилар ишдан сўнг ҳар куни ярадор жангчилар ва командирларни кўргани келар, уларга зарур ёрдам кўрсатар эдилар. Сафга қайтган жангчилар ва офицерлардан комбинат коллективи номига самимий миннатдорчилик туйғулари битилган хатлар келиб турарди. Фронтчиларнинг бундай хатлари ҳам музейдан ўрин олди. Қиш яқинлашуви билан тўқимачилар ташаббусига кўра иссиқ кийим- бошлар йиғиш компанияси бошланди. Комбинат ишчилари томонидан 3 ой ичида тўпланган 5636 буюм, 450 та янги йил совға-саломи солинган қутилар Ўз ССР Олий Совети Президиуми раиси Й.Охунбобоев раҳбарлигидаги ўзбек

делегацияси билан Ғарбий фронт жангчиларига жўнатилди. Делегация қайтиб келгандан сўнг музейга бир қанча ноёб экспонатларни топширди. Ўлжа қуроллар, Совет Иттифоқи Маршали Говоровнинг Тошкент тўқимачиларига хати ва ўзбек делегациясининг фронтдаги кунлари ҳақида ҳикоя қилувчи кинолента шулар жумласидандир. Мудофаа фондининг ташкил этилиши халқнинг фидойилигидан далолат берарди. Республика музейлари «Ўзбекистон 20 йиллиги» танк колоннаси, «Совет Ўзбекистони» , «Ўзбекистон комсомоли» авиаэскадрильялари ташкил этиш бўйича маблағ йиғиш жараёнини кўрсатувчи жуда кўп фотоматериаллар тўпладилар. Ўзбекистон колхоз ва совхозлари фронт ва фронт орқасини узлуксиз равишда озиқ-овқат билан, саноатни эса хом ашё билан таъминландилар. Хужжатли материаллар қаторида музей «Правда» газетаси нусхасини ҳам олди. Унда, жумладан, қуйидаги сўзлар ёзилган эди: «Ўзбекистон колхозчилари колхоз далалардаги қаҳрамонона ишлари билан уруш қийинчиликларини қай тариқа енгишни кўрсатдилар. Уларнинг ғалабаси барча халқларни бир сафга бирлаштирган ватанпарварликнинг ҳаётбахш ғалабасидир». Ўзбекистонга эвакуация қилинган болаларни халқимиз меҳрибонлик билан кутиб олганлиги маълум. Урушнинг бошларидаёқ биргина Тошкент шаҳри кунига 300-400 нафар етим болани қабул қилди. Катта иқтисодий қийинчиликларга қарамай, ҳар бир ўзбек оиласи бир неча болани қучоғига олиб, катта ғамхўрлик ва меҳр-муҳаббат кўргазди. 16 боланинг бошини силаб, тарбиялаган темирчи Ш.Шомаҳмудов оиласи дунёга машҳур бўлди. Ана шундай воқеалар ҳақида ҳикоя қилувчи фотоматериаллар музей кўргазмаларида кенг намойиш этилди. Уруш йиллари бутун мамлакатда аҳолининг турмуш даражаси кескин пасайиб кетганлиги маълум. Ҳарбий ҳаракатларнинг ўсиши аҳолининг шахсий эҳтиёжига кетувчи миллий даромад улушининг кескин қисқаришга сабаб бўлди.

Уруш натижасида кенг истеъмол молларини ишлаб чиқаришнинг қисқариши ва қишлоқ хўжалиги махсулотларининг камайиши аҳолини саноат ва озиқ-овқат маҳсулотлари билан таъминлашнинг карточка системасини жорий этишни тақозо қилди. Бу даврда бир қатор музейларнинг ходимлари турли озиқ-овқат талонлари, эвакуацион гувоҳномалар, саноат молларининг лимит карточкалари, нон карточкалари, турли артеллар ишлаб чиқарган ялпи истеъмол моллари намуналари, гугуртлари, зажигалкалари, идиш-товоқлари, калишлари ва бошқа буюмларни йиғдилар. Олинган материаллар даставвал вақтли кўргазмаларда намойиш қилиниб, кейинчалик доимий экспозицияларнинг уруши бўлимлари асосини яратди. Урушнинг дастлабки йилларида стационар ва кўчма кўргазмалар ташкил қилиш оммавий маърифий ишнинг кенг ривож топган шаклига айланди, уларнинг энг машҳури «Ватанимиз жасоратномаси» (1942 йил) мавзусидаги кўргазмалар бўлди. Музей ходимлари саноат корхоналари, мактаблар, чойхоналарда фронтлардаги воқеалар, халқаро аҳвол, жангчиларимизнинг қахрамонликлари, фронт орқасидаги меҳнаткашларнинг фидокорона меҳнатлари ҳақида тез-тез лекциялар, суҳбатлар уюштирдилар. Шу билан бирга улар колхоз ва совхозларда, саноат корхоналари ва қурилишларда меҳнат унумдорлигини янада ошириш, фронтга ёрдамни кучайтиришга қаратилган кенг кўламдаги ғоявий-тарбиявий ишларни ҳам олиб бордилар. Оммавий байрамлар муносабати билан кўчма кўргазмалар ташкил қилинди. Кўргазмаларнинг мавзулари турлича эди: «1812 йил», «Фуқаролар уруши қаҳрамонлари», «Осипов исёнининг бостирилиши», «Урган эдик, ураяпмиз ва яна урамиз», «Фашизм - инсониятнинг манфур душмани», «Широқ жасорати» каби мавзулар шулар жумласидандир. 1942 йили Ўзбекистон халқлари тарихи ва санъати музейи 12 та кўргазма ташкил қилди. Музейларнинг оммавий ташвиқот ишлари «Правда Востока», «Қизил Ўзбекистон» газеталарида қайд этилди. «Ўзбекистон тарихи музейида» корреспонденцияда музей томонидан ташкил этилган «Ўлжалар кўргазмаси»

ҳақида ҳикоя қилиниб, уруш воқелигига оид ҳар бир экспонат алоҳида таърифланди: Музейда очилган «Ўлжалар кўргазмаси» кўплаб томошабинларни ўзига жалб этмоқда. Стендлардан бирида гитлерчиларнинг қўл қуроллари - автомат, австрия милтиғи «Манликер», немис милтиғи «Маузер», Чехословак қўл пулемёти «Брно», немис қўл пулемётлари «МГ- 34», француз милтиғи «Лебедь» ва бошқалар осилган. Гитлерчилар Франция, Чехословакияни бўйсундириб, бу мамлакатлар қуролларини, гарчанд уларнинг кўп намуналари эскирган бўлсада ишлатганлар. Зал ўртасида 47,75 миллиметрли танкка қарши немис тўплари қўйилган. Улардан бири Бельгияда тайёрланган. Музейда немис армиясида фойдаланилаётган бомбалар, ракеталар, гранаталар, патронлар намойиш қилинган. Буларнинг бари гитлерчиларнинг додини бераётган армия жангчилари қўлга киритган ўлжалардир. Бир витрина ойнаси тагида «Конопатика Н 82 « деб немисча ёзилган кичик ёғоч бирка қўйилган. Уни Калинин области Зубцов районидаги Конопатика қишлоғилик 14 яшар қиз Анастасия Петрова осиб юрган. Бу вақтинча босиб олинган территориядаги совет кишиларини таҳқирлаётган гитлерчилар ёвузлигидан бир гувоҳликдир. «Ўзбек халқи қахрамонлари» бўлими жуда қизиқарли. Кўчма витриналарда уруш қаҳрамонлари - ўзбек жангчилари суратлари кўрсатилган. Бир ой давомида кўргазмани 10 минг киши кўрганлар. ( «Правда Востока» 1944 й 9 апрель) Иккинчи жаҳон уруши даврида Ўзбекистонда фаннинг турли соҳаларини қамраб олган илмий-тадқиқот муассасаларининг кенг тармоғи вужудга келди: 1943 йил республика территориясида 19 та илмий тадқиқот институти, 23 та турли илмий станция, 3та расадхона, 11та музей ва 6та турли илмий-тадқиқот муассасаси мавжуд эди. СССР ХКС нинг 1943 й. 27 сентябрдаги «Ўзбекистон ССР Фанлар Академиясини ташкил этиш ҳақида» қабул қилган қароридан сўнг бошқа институтлар қатори Тарих музейи ҳам илмий-тадқиқот ва сиёсий-маърифий

ишларни олиб борувчи марказий музей сифатида Санъат музейидан ажратилиб ЎзССР ФА Ўзбекистон халқлари тарихи музейи номи остида ФА таркибига киритилди. Ўз ФА таркибига Табиат музейи ҳам киритилди. Шундай қилиб, республиканинг бу муассасалари фаолиятида янги, муҳим саҳифа очилди. Уруш йилларида Москва, Ленинград ҳамда Ўзбекистоннинг йирик тарихчи олимлари томонидан яратилган икки жилдлик «Ўзбекистон халқлари тарихи» йирик мажмуа асарининг яратилиши республика музейларининг келгуси ишларида катта аҳамият касб этди. Биринчи жилд Ўзбекистон халқлари тарихининг қадим замонлардан 15 асргача (муаллифлар А.Ю.Якубовский, К.В.Тревер, М.Э.Воронец), иккинчи жилд 16 асрдан февраль инқилобига қадар (муаллифлар А.А.Семёнов, С.В.Бахрушин, И.К.Додонов, З.Ш.Ражабов, В.А.Шишкин) бўлган даврни ўз ичига олган эди. Бу асар кейинги даврда советлар мафкураси остида сохталаштириб ёзилган асарларга нисбатан холислиги билан ажралиб туради. Ўзбекистон тарихи бўйича бундай мажмуа асарларнинг юзага келиши республика ўлкашунослик ва тарих музейи ходимларига жиддий илмий асосда, хусусан, мамлакатнинг тарихий ўтмиши асосий босқичларини илмий даврлаш бўйича экспозициялар яратишда катта ёрдам берди. Шундай қилиб, музейлардаги кўпгина малакали ходимларнинг фронтга кетиши, экспозицион ишлар савиясининг пасайиши ҳамда илмий-йиғув экспозицияларининг кескин қисқаришига қарамай, музейлар фаолияти иккинчи жаҳон уруши йилларида ҳам давом этди. Москва, Ленинграднинг кўпгина тарихчи олимлари, археологларининг Тошкентга кўчиб келиши археологик тадқиқотларни кучайтирди. Ўзларида жангчиларнинг шонли жасоратларини мужассамлаштирган ҳарбий давр ёдгорликларини йиғиш иши ҳам авж олди. Музейдан ташқари кўргазмаларни яратиш бобида ҳам музейлар актив фаолият кўрсатдилар. Маърузавий тарғибот кучайди, республика музейлари аҳоли ўртасида ташвиқот-тарғибот ишларини олиб борувчи ҳақиқий

марказларга айлантирилди. Улар оммани ғоявий-сиёсий тарбиялаш соҳасида катта ишларни амалга оширдилар. Уруш даврининг қийинчиликлари музейларнинг аҳволига ҳам таъсир кўрсатди. Кўпгина музейлар қисқартирилган ёки бутунлай ёпиб қўйилган эди. Кўплаб музей ходимлари иккинчи жаҳон уруши фронтларида ҳалок бўлгани учун мутахассислар етишмас эди. Шу муносабат билан музейлар хўжалигини ташкил этиш, экспозицияларни тиклаш ва янгиларини яратиш, фонд материалларини сақлаш ва ҳисобини юритиш, малакали кадрлар тайёрлаш каби масалаларни ҳал этиш талаб этиларди. Илмий методик раҳбарликнинг бўшлиги, янги кадрларда илмий малаканинг етишмаслиги туфайли республика музейларидаги экспозициялар томошабинлар эътиборидан қолган эди. Бунинг устига республика қишлоқ хўжалигининг ривожланиши, Ўзбекистоннинг урушдаги иштироки, урушдан кейинги йиллардаги халқ хўжалигининг тикланишини акс эттирувчи стационар бўлимлар мутлақо йўқ эди. Музей ишини қайта ташкил қилиш бўйича Ўзбекистон ҳукумати бир қатор қарорлар қабул қилди. Ана шу қарорларни амалга ошириш мақсадида музейларда илғор колхоз-совхоз ва МТС лар тарихини ёритувчи, саноат ва қишлоқ хўжалиги махсулотларининг энг яхши намуналарини намойиш этувчи, ишлаб чиқариш илғорларининг иш услуби билан яқиндан таништирувчи экспозициялар пайдо бўла бошлади. Ўзбекистон халқлари тарихи музейи Ўзбекистон Халқлари тарихига оид доимий экспозиция ташкил этишга киришди. Бу ишда Ўз ФА Тарих иститути ва Ўрта Осиё Давлат Университетининг етакчи мутахассислари катта ёрдам кўрсатдилар. Дастлаб «Февраль буржуа-демократик инқилоби» ва «Совет Ўзбекистони» бўлимлари тайёрланди. 1948 йили «Ўзбекистон ҳудудида ибтидоий жамоа ва қулдорлик тузуми» ҳамда «Феодал давлатлар» бўлими очилди. 1951 йили ташкил этилган «Туркистон чор Россияси таркибида» бўлими 19 асрнинг иккинчи ярми ва 20 асрнинг бошларидаги иқтисодиёт, турмуш ва маданият, Ўрта Осиёнинг Россия томонидан босиб

олиниши ва унинг оқибатлари масаласини бир томонлама бўлсада ёритиб берди. Кейинги йилларда экспозициянинг барча бўлимлари тўлдирилиб кенгайтирилди. Натижада 1954 йили қадим замонлардан бошлаб иккинчи жаҳон уруши якунигача бўлган Ўзбекистон тарихини изчил ифодаловчи экспозиция бунёдга келди. Ўзбекистондаги кўпчилик музейлар 1946-1953 йилларда кўргазма типидаги экспозициялар яратиш йўлидан борди. Аммо бу кўп ҳолларда юзаки характер касб этар эди. Шу ҳолатларга чек қўйиш ва музейлар ишини тубдан яхшилаш мақсадида Ўзбекистон Маданият Министирлиги маданий- маърифий муассасалари Бош бошқармаси ҳузурида музейлар ишини мувофиқлаштириш бўйича доимий ҳаракатдаги услубий семинар ташкил этилди. 1953 йилдан бошлаб кўпчилик музейларда экспозицияларни қуришда муайян бурилиш юз берди. Лекин бунда асосий эътибор кўпроқ Совет даврини ҳар томонлама ёритишга қаратилди. Масалан, Сурхондарё музейининг Совет даври экспозицияси: 1) Улуғ Октябрь инқилоби; 2) Фуқаролар уруши; 3) Ўрта Осиёнинг миллий-худудий чегараланиши; 4) Ер- сув ислоҳоти; 5) СССР хотин-қизларни озод қилувчи мамлакат; 6) Социалистик индустрлаштириш; 7) Учинчи беш йиллик даврида халқ хўжалиги; 8) Улуғ Ватан уруши; 9) Совет Иттифоқи - тинчлик, демократия ва социализм таянчи; 10) Сурхондарё вилоятининг саноати, қишлоқ хўжалиги, маданияти каби бўлимларни ўз ичига олган эди. Самарқанд, Наманган, Фарғона, Хоразм ва Қашқадарё музейларида хам шунга ўхшаш холатни кузатиш мумкин. Бу даврда республика ўлкашунослик музейларининг тармоғи ҳам кенгайди. Масалан 1959 йил Чирчиқ, 1960 йил эса Ангрен шаҳар ўлкашунослик музейи, кейинги йилларда яна бир қатор шаҳар ва район ўлкашунослик музейлари ташкил этилди.

1964 йили Ўзбекистон ташкил топганлигининг 40 йиллиги муносабати билан ўз экспозицияларида республика халқ хўжалигининг барча тармоқлари, шу жумладан , пахтачилик, қишлоқ хўжалиги ишларини механизациялаш, саноат, фан ва маданият соҳасидаги замонавий ютуқларни ифодаловчи Ўзбекистон халқ хўжалиги ютуқлари стационар кўргазмасининг очилиши катта аҳамиятга эга бўлди. Кўргазма Тошкентнинг энг катта ва чиройли боғларидан бирига жойлаштирилиб, махсус павильонлар, техник воситалар билан ёритилган. Ундаги ускуналар, экспозиция материаллари маҳорат билан намойиш этилган. Бу томошабинларда чуқур таассурот уйғотиб материалларнинг чуқур ўзлаштирилишига ёрдам беради. 60-йилларда республикада янги музейлар ташкил этилди. Шу билан бирга мавжуд музейлардаги экспозициялар тўла қайта қурилди. Бу ўринда археология, этнография соҳасидаги энг янги ихтиролар, тарих фанининг ютуқлари ҳисобга олинди. Шу йилларда бир қатор мемориал музейлар очилганлигини кўрамиз. 1963 йили Улуғбек музейи, 1964 йили С.Айний музейи, 1964 йили Й.Охунбобоев музейи, 1967 йили Хамза музейи, 1970 йили Ленин музейи, 1972 йили Фарғонада У.Юсупов музейи, 1974 йили Янгийўлда У.Юсуповнинг уй музейи каби мемориал музейлар шулар жумласидандир. Йўналиши ва мақсадига кўра бу музейларнинг экспозициялари олимлар, шоирлар, ёзувчилар ҳамда сиёсий арбобларнинг ҳаёти ва фаолиятини кўрсатиш билан бирга, муайян тарихий давр, унинг руҳи ва нафасини ҳам акс эттирар эди. Масалан, Самарқанддаги Улуғбек мемориал музейи экспонатлари Темурийлар даври ҳақида тасаввур бериб, ана шу сулола вакили Улуғбекнинг буюклигини кўрсатади, айни пайтда унинг мунажжим олим ва шахсий ҳаётини ҳам акс эттиради. Самарқанддаги С.Айний музейининг экспозицияси эса ўзига хос услубда яратилган. У ортиқча таъсир воситаларисиз ўзбек ва тожик халқининг машҳур адиби, олим ва шоир С.Айний ижодий муҳитини табиий

равишда очиб беради, уни қуршаган шароит ҳамда ҳаётни яққол акс эттиради. 60-70-йиллардаги музейшунослик Ўзбекистонда музей тармоқларини кенг кўламда кенгайтириш ишларининг авж олганлиги, моддий-техника базасининг тубдан яхшиланганлиги билан характерланади. Ўзбекистон музейлари чиройли, махсус қурилган биноларга эга бўла бошладилар. Масалан, Давлат санъат музейи янги, шинам бинода ўзининг иккинчи умрини бошлади. Бу ерда томошабинлар учун Ғарбий Европа ва рус санъатининг дурдоналари, шунингдек, ўзбек рассомларининг асарлари кенг кўламда намойиш қилинмоқда. Амалий санъат музейи учун янги бино тикланди. Туркистон ҳарбий округи тарихи музейи эса Ўрта Осиё қуролли кучларининг қудратини ва жанговор ўтмиши тарихини кўрсатувчи бинода янги даврини бошлади. Ўзбекистон халқлари тарихи музейи эса 19 аср меъморчилигининг ёдгорлиги, тарихий аҳамиятга эга бўлган бинога жойлашди. Марғилонда Й.Охунбобоев мемориал музейи учун қаватли бино, Самарқандда Афросиёбдаги тарих музейи ва республика маданият ва санъат тарихи музейи учун махсус бино қурилди. Қуйидаги рақамлар музейларнинг тобора ривожланиб, малакали кадрлар билан мустаҳкамланиб бораётганлигини яққол кўрсатиб турибди. 1973 йили Ўзбекистонда турли йўналишдаги 30 та музей шу жумладан, 4 тарихий, 4 мемориал ва 15 ўлкашунослик музейи бўлган. Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятида 10 та, Самарқанд ва Фарғонада 5 тадан, Андижонда 4 та музей иш олиб борган. 1980 йилга келиб эса республикада музейлар сони 33 тага етди, томошабинлар сони ҳам 3,7 млн. кишига кўпайди. Кейинги йилларда экспозициянинг барча бўлимлари тўлдирилиб кенгайтирилди. Натижада 1954 йили қадим замонлардан бошлаб уруш якунига қадар бўлган Ўзбекистон тарихини изчил ифодаловчи экспозиция бунёдга келди. Ўзбекистондаги кўпчилик музейлар 1946-1953 йилларда кўргазма типидаги экспозициялар яратиш йўлидан борди.

Ўзбекистон Маданият вазирлиги маданий-маърифий муассасалари Бош бошқармаси ҳузурида музейлар ишини координациялаш бўйича доимий ҳаракатдаги методик семинар ташкил этилди. 1959 йили Чирчиқ, 1960 йили эса Ангрен шаҳар ўлкашунослик музейи, кейинги йилларда яна бир қатор шаҳар ва район ўлкашунослик музейлари ташкил этилди. КПСС МК. 1964 й. 12 майда «Музейларнинг меҳнаткашларни коммунистик руҳда тарбиялаш соҳасидаги ролини ошириш тўғрисида» қарор қабул қилди. 1973 йили Ўзбекистонда турли йўналишдаги 30 та музей, шу жумладан 4 та тарихий, 4 та мемориал ва 15 та ўлкашунослик музейи бўлган. Тошкент шаҳри ва вилоятида 10 та Самарқанд ва Фарғонада 5 тадан, Андижонда 4та музей иш олиб борган. 1980 йилга келиб республикада музейлар сони 33 тага етди.

O'xshashlar

Мустақиллик даврида Ўзбекистонда музейлар ва музей иши

1917-1941 йилларда музей иши ва ёдгорликларни асраш

80-йилларда Италия

Ўзбекистонда музей иши тарихи. Туркистонда дастлабки музейларнинг вужудга келиши

1940-1960 йилларда Узбекистонда архив иши