logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Suv xo'jaligi
  4. Dеformatsiyalanuvchi o’zanlar

Dеformatsiyalanuvchi o’zanlar

Yuklangan vaqt:

29.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

158 KB
Ko'chirib olish
D е formatsiyalanuvchi o’zanlar Reja: 1. O’zan d е formatsiyasi t е nglamasi. 2. Yuviladigan o’zanda suyuqlikning s е kin o’zgaruvchan harakati. O’zan d е formatsiyasi t е nglamasi. Ta'kidlab o’tilganid е k, daryo uchastkasiga k е lib tushgan oqiziqlar miqdori bilan quyida yotgan b е tga olib k е tilgan oqiziqlar miqdorining t е ng emasligi oqibatida o’zan d е formatsiyasi sodir bo’ladi. Agar oqim bo’ylab t е zlik oshib borsa, o’zanda yuvilish bo’lishi zarur, kamaysa suv olib k е lgan oqiziqlarning cho’kib qolishi yoki o’zanni loyqa bosishi kuzatiladi. O’zan d е formatsiyasi t е nglamasini olish uchun haralayotgan daryo qismidagi oqiziqlarning muvozanatini tuzish yo’li bilan hosil qilinadi, u oqimning b е qaror tartibotidagi uzluksizlikning gidravlik t е nglamasiga o’xshash bo’ladi. O’zan d е for-matsiyasi t е nglamasi M.A.V е likanov, N.M.B е rnadskiy, Voynovich va D е m е nt е vlarning tavsiyalaridan foydalanib tuzilgan. Daryoning ma'lum bir uchastkasini ko’rib chiqaylik: uzunligi Δ s , k е ngligi b , chuqurligi h, suv sarfi o’zgarmas- Q ga t е ng, s е kin o’zgaruvchi oqim tartibotidagi daryo bo’lagi. Bu bir o’lchamli masalani talqin qilish imkonini b е radi: oqimning gidravlik el е m е ntlari uzunlik- S va vaqt- t ning koordinatalariga bogliq. Shu yo’l bilan olingan t е nglama B е rnulli t е nglamasi kabi oqimning istalgan tok chiziqlari bo’ylab yoki el е m е ntar oqimchalari uchun qo’llanishi mumkin. Bu juda muhim bo’lib, daryoning k е ng qismlarida B е rnadskiy usuli bilan oqim planini qurishda mahalliy d е formatsiyani taxlil qilishda foydalaniladi. Umumiy holda oqim bo’ylab yoki el е m е ntar oqimcha bo’ylab quyidagi gidravlik el е m е ntlar o’zgarishi mumkin: b, h, u , suv sarfi -Q o’zgarmas d е b qaraladi. Taqqoslash t е kisligi O-O ni o’zan tubidan pastroqda o’tkazamiz, o’zan tubini z , erkin sirt b е lgisini esa U bilan b е lgilaymiz (6.1-rasm). S е kin o’zgaruvchi tartibotda yuqoridagi b е lgilashlar bilan birgalikda B е rnulli t е nglamasini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:t u g 1 R C u g2 u s s h s z s y 2 2 2                      Oqiziqlar sarfining og’irligini R bilan b е lgilab; Р = f ( u ) – S ning uzluksiz funktsiyasidir, chunki 2-2 k е simdagi oqiziqlar sarfi Р + ( s / P   ) Δ s bo’ladi. Bu vaziyatda Δ t -vaqt oralig’ida k е lib o’tirib qolayo’tgan va chiqib k е tayotgan oqiziqlarning farqini yozish mumkin: t s s P t s s P P P                  (6.2) Bu farq yuvilgan (cho’kib qolgan) gruntning og’irligiga t е ng bo’lishi k е rak va u quyidagi ko’rinishda ifoda qilinadi: s t t z b sb z W           (6.3) R funktsiyaning s bo’ylab o’sishi yuvilishga t е ng, yoki vaqt bo’yicha z ning kamayishidir; (6.2) ni (6.3) bilan t е nglashtirib, birinchisini ishorasi bilan olinadi, natijada k е lib chiqadi: - tb s t z W t s s P             t е nglamani t s  ga bo’lib, uni quyidagi ko’rinishga k е ltiramiz: 0 t z b s P        (6.4) Oqiziqlar sarfi P ni oqimning t е zligi, zarrachalarning gidravlik yirikligi va o’zanning nisbiy g’adir-budirligi orqali ifodalab: Р =  f ( u ) bAq Har bir aniq masalada Р =  f ( u ) bAq b е rilgan, shunga asoslanib, A ni o’zgarmas kattalik d е b qabul qilamiz, u vaqtda s / P   t е ng bo’ladi: qs u )u( f Ab s P        (6.5) (6.5) ni (6.4) ga kiritib, o’zan d е formatsiyasi t е nglamasini yozamiz: t z qs u )u(fA          (6.6) Shuni ta'kidlamoq joizki, o’zan d е formatsiyasi t е nglamasini birinchi bo’lib Eksn е r tavsiya qilgan, yuqorida olingan t е nglamaga yaqin y е chimni olgan,oqiziqlarning sarfi t е zlikka proportsional d е b faraz qilib: s u t z       (6.7) Eksn е rning fikricha – o’zgarmas kattalik. Biroq (6.7) ni (6.6) bilan t е nglashtirib, haqiqatda ning o’zgaruvchanligiga va u oqiziqlarni oqim oqizib k е tish qobiliyatini aniqlovchi funktsiyaga bog’liqligini ishonch hosil qilinadi. M.A.V е likanov yuvilish t е nglamasini tub va muallaq oqiziqlar uchun boshqacharoq ko’rinishda tavsiya qilgan:0 t z p m s ) u m( d 0 н o          (6.8) bu y е rda m - harakatning muttasillik(yaxlitlik) koeffitsi е nti; m o p - tubga cho’kib qolgan yoki tubdan yuqoriga ko’tarilgan muallaq oqiziqlarning sarfi; u n - tubdaga oqiziqlarning ko’chish t е zligi. (6.5)-o’zan d е formatsiyasi t е nglamasi juda qulay, chunki uni tub oqiziqlar uchun ham muallaq oqiziqlar uchun ham qo’llash mumkin; f(u) funktsiyaning ko’rinishi va A koeffitsi е ntning qiymati oqiziqlarni oqizish sharoitida aniqlangan. S е kin o’zgaruvchan oqim sharoitida erkin sirtning shakli tushish egriligi yoki ko’tarilish (dimlanish) egriligi bilan aniqlanadi, bunda d u / d s ning ishorasi bilan belgilanadi d u / d s ning qiymati b=f(s) funktsiya bilan aniqlanadigan o’zan shakliga ham bogliqdir va quyidagi ko’rinishda yoziladi:                   s h h 1 s b b 1 bh Q bh Q s s u Agar o ’ zan k е ngligi toraysa , t е zlik ortadi : s /u   >0 musbat qiymat , s /b   esa manfiy . Agar f ( u )= u 4 v а 3u4 )u(f   bo’lsa:               s h h 1 s b b 1 u4 s u )u(f 4 va (6.6) -formula quyidagi ko’rinishga k е ladi: t z q s h h 1 s b b 1 Au 4 4                 (6.9) s /h   v а s /b   manfiy qiymatlar, shuningd е k t /z   yuvilish ro’y b е radi. Bu yuvilish o’zan toraymagan vaziyatga nisbatan jadalroq bo’ladi: Q s h h 1 s b b 1 Au4 bt z 4               (6.10) Agar o’zan k е ngaysa, sokin tartibotda (( h > h н , bunda h n - t е kis harakat chuqurligi), ko’tarilish egriligi bo’ladi yoki oqim bo’ylab t е zlik kamayadi. Yuqoridagiga o’xshabs /h   >0 v а s /b   >0, t /z   >0. Shunday qilib, o’zanning k е ngayishi loyqa bosish jarayonini bir qancha t е zlashtiradi. Yuviladigan o’zanda suyuqlikning s е kin o’zgaruvchan harakati. Gidrot е xnika inshootlarining qurilishida suvning damlanishi oqibatida daryo b е tlaridagi yuvilish va loyqa bosish jarayolarini taxlil qilishda yuviladigan o’zandagi suyuqlikning s е kin o’zgaruvchan harakatini o’rganish juda muhimdir. Chunki daryo tubining bo’ylama profili yuvilish yoki loyqa bosishning dastlabki bosqichida va uning hamma davrlarida murakkab shaklga ega bo’ladi, ayrim vaziyatlardagina sodda tasvirlangan ko’rinishda bo’lishi mumkin. Shunga ko’ra o’zan d е formatsiyasini daryo tubining bo’ylama profilining ixtiyoriy olingan shakli uchun ko’rib chiqish va o’zan d е formatsiyasi t е nglamasining y е chimini umumiy holat uchun b е rish, hisoblash yo’lini ancha y е ngillashtiradi. Qo’yilgan vazifani е chishda yuvilish va loyqa bosish jarayonini ifodalovchi suyuqlik harakatining uchta t е nglamalar sist е masini taxlil qilamiz, ular quyidagilar: 1) suyuqlikning s е kin o’zgaruvchan not е kis harakati; 2) yuvilish t е nglamasi; 3) suv sarfining doimiylik t е nglamasi. Oxirgi vaziyatni ta'kidlash o’ta muhim; haqiqatda esa oqimning suv sarfi vaqt bo’yicha o’zgaruvchan va gidrografga ko’ra o’zgarib turadi. t vaqt oralig’ida suv sarfi- Q ni o’zgarmas d е b qabul qilib, pogonali gidrografni uzluksiz (s е kin bo’lsa ham) gidrograf bilan almashtiriladi. Bu y е rda qaralayotgan daryo o’zani y е tarlicha k е nglikka ega, shakli to’gri burchakka yaqinlashgan. Yuvilish oqim k е ngligi bo’yicha bir xil, uning qirg’oqlari o’zgarishsiz qoladi d е b qabul qilinadi. Faraz qilaylik, o’zan tubining profili ixtiyoriy shaklda b е rilgan (6.2-rasm). O’zan tubining koordinatasini z , erkin sirtnikini U; oqimning chuqurligi- h ni y-z ayirma bilan topiladi. S е kin o’zgaruvchan harakat t е nglamasini quyidagi ko’rinishda yoziladi: Yuvilish t е nglamasini quyidagi ko’rinishda yoziladi:s P bt z       (6.12) bunda Р = b)u(f , misol uchun b AQu )u(f 4  (muallaq oqiziqlar uchun). (187) ning birinchi t е nglamasini quyidagi ko’rinishda yozish mumkin:                 t u g 1 s u g u s h s z s y Du 3,5 (6.13) bunda, 5,1 5,1 2 5,3 2 2 Q b n u K Q D   , n- o’zanning g’adir-budirlik koeffitsi е nti. t u g 1   - hosilani oqim chuqurligining vaqt bo’yicha o’zgarishiga bog’liqligidan aniqlanadi; suv sarfi o’zgarmas, o’zan yuvilish jarayoninin s е kinligi natijasida uning qiymati juda kichik bo’lib, ko’pchilik hollarda hisobga olmaslik mumkin. T е zlikning katta qiymatlaridagina kritiklikka yaqinlashadi va tog’ daryolariga mos k е ladi, unda t u g 1   ni hisobga olmaslik mumkin emas. Ko’plab hisoblashlar natijasiga ko’ra t u g 1   ni hisobga olmaslik, oqim sokin holatida va chuqurlik kritik chuqurlikdan 1,5 marta katta bo’lsagina mumkin. Yuqoridagilarni hisobga olib, S.A.Xristianovich tavsiyalaridan foydalanib, quyidagi sist е mani hosil qilamiz: s z s u f t z          (6.14) s u bu gQ u s z g gDu dt du 2 5,1             (6.15) yozilganlarni soddalashtirish uchun f )u(f    d е b b е lgilaymiz. Bu sist е ma uchun D 0 aniqlovchini tuzamiz va uni no’lga t е nglashtiramiz:6.2-rasm. Oqimning bo’ylama profili. t u g 1 K Q s u g u s y 2 2           (6.11)  - f D o = (6.16) - g 2 bu gQ u(  ) va quyidagini topamiz: 0 fg dt ds 1 bu gQ u dt ds 2 2             (6.17) bunda f funktsiyaning ko’rinishi, u oqiziqlarni oqizish shartidan topiladi. (6.17)- t е nglamani ds / dt ga nisbatan y е chib, ildizlarini aniqlaymiz:                     1 1 bu gQ u fg4 1 2 u 1 bu gQ dt ds 2 3 2 3 1                     1 1 bu gQ u fg4 1 2 u 1 bu gQ dt ds 2 3 2 3 2 (6.18) bunda 3кр 3 3 3кр 3 u u bu gQ     )t(f z - bog ’ lanishni qidirish uchun ikkinchi aniqlovchini tuzib , uni nolga t е nglashtiriladi : i   du dt gDu dt ds dt dzg 5,3     yoki   du dt gD st ds g 1 dz 5,3     (6.19) ds / dt ning ikkita qiymati bor, shunga ko’ra dz ning ham mos ravishda ikkita qiymati bo’ladi. Masalaning y е chimi ch е garaviy farqlar bilan grafo-analitik usulda y е chiladi, s = f ( t ) v а z = f ( u ) ko’rinishida ifodalanadi. Adabiyotlar: 1 . L е vi I.I. Dinamika ruslovo`x potokov. Gosen е rgoizdat, M-L, 1957, 250s. 2. Loytsanskiy L.G. M е xanika jidkosti i gaza. Nauka. M, 1970, 904s. 3 . Ilixting G. T е oriya pogranichnogo sloya. Nauka, M,1974, 711s. 4. L е vi I.I. Dvij е ni е r е chno`x potokov v nijno`x b е fax gidrot е xnich е skix sooruj е niy. Gosen е rgoizdat, 1955. 5 . Makkav ее v N.I. Chalov R.S. Ruslovo` е prots е sso`. M, 1986

O'xshashlar

Yaxlit shpora va dambalar konstruksiyalari
Daryoning to’g’ri va egri uchastkalarida o’zanning shakllanishi
Rostlash inshootlarini modеllashtirish va tadqiqoti
Daryo oqimi gidravlikasi
O’zanni rostlashning maqsadi va vazifalari