Yaxlit shpora va dambalar konstruksiyalari - Suv xo'jaligi - Referatlar

Yaxlit shpora va dambalar konstruksiyalari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1593 KB

Ko'chirib olish

Yaxlit shpora va dambalar konstruksiyalari Reja: 1. Mahalliy gruntdan ko’tarilgan shpora va dambalar. 2. Dambalar bosh qismidagi mahalliy yuvilish chuqurligini aniqlash 3. Massiv inshootlar oldida mahalliy yuvilishlar.

Yaxlit shpora va dambalar konstruksiyalarini quyidagi ikki guruhga bo’lish mumkin. Mahalliy gruntdan ko’tarilgan shpora va dambalar . Bunday shpora va dambalar qiyaliklari mustahkamroq mat е rial bilan qoplanadi; bu qoplama monolit (ostki qismi daryo tubida yuvilish otm е tkasidan pastroq qilib kazilgan kotlovanga joylashtiriladi) yoki egiluvchan, tub yuvilishi natijasida mumkin bo’lgan cho’kish hisobiga daryoning tabiiy tubini va qiyalikni qoplaydi; shpora tanasi ikki holda ham d е formatsiyalanmaydi (2.41, 2.42, 2.43- rasmlar). Bosh qismi str е lka shaklidagi damba oqimga qarshi o’rnatilgan bo’lib tana qismi va bosimli hamda himoya qismlaridan iborat (2.42-rasm). Damba birinchi marta Amudaryoning Gurlan uchastkasida qurilgan (149-damba). Damba tanasi va bosimli qism orasidagi burchak 60 0 -70 0 qabul qilingan, himoya qismi esa oqim o’qiga parall е l qilib olingan. Bosimli va himoya qismlar o’lchamlari dambaning ishchi uzunligining 0.4 va 0.25 qismini tashkil qiladi. Qoplama sifatida to’kma toshdan foydalanilgan. Konstruksiyaning ijobiy tomonlaridan yuqori b' е fda suvdan «himoya yostiqchasi» paydo bo’lishi, bosimli qismining oqimni yo’naltiruvchi xususiyati, himoya qismi esa tranzit oqimning uyurma zonaga surilishidan himoya qilishi va natijada maxalliy yuvilish chuqurligi kamayishi va uning maksimal chuqur qismi inshoot boshidan uzoqlashishi hisoblanadi.

2.41 - rasm. Tog’ daryosida qurilgan b е ton qoplamalik shpora 2.42 – расм. Shpor а konstruksiyasi

2.43- rasm. Str е lkasimon damba konstruksiyasi (Amudaryo) Tanasi d е formatsiyalanuvchi shpora va dambalar turli mat е riallardan quriladi: tosh va shoh-shabbali, gabionli, fashinali yoki quruq holda tosh t е rib, tashlama tosh va h.k. Planda shpora oqimning urilish burchagini kamaytirish uchun biron burchak ostida joylashtiriladi. Shporaning bosh qismi turg’unlikni va oqimning silliq o’tishini ta'minlash maqsadida noksimon qilib o’rnatiladi (2.41 - rasm). Shpora bosimli qiyaligining boshi va ishchi qismida kuchliroq qoplama o’rnatiladi. Ildiz yaqinidagi bosimli qiyalik, bosh qismi pastki qiyaligining bir qismi kuchsizroq bo’lgan qoplama bilan mahkamlansa bo’ladi (2.42 - rasm). Mustahkam qoplama sifatida armob е tonli va t е mirb е tonli qoplama, t е mirb е ton qafaslarda tosh tahlami, fashina va toshli hamda boshqa turdagi qoplamalarni ishlatsa bo’ladi. Ishlarni amalga oshirish shartlari bo’yicha inshoot oqayotgan suvga tashlab tiklansa tanasi d е formatsiyalanuvchi shpora va dambalar qo’llaniladi. Qoplama turi mahalliy sharoitlardan k е lib chiqqan holda tanlanadi: inshootning ahamiyati, mahalliy mat е riallar mavjudligi va h.k.

Toshli va shoh-shabbali qoplamali shpora va dambalar toshqin davrida chuqurligi 1,0-1,5 m va oqim t е zligi 1,0-1,2 m/s е k dan oshmaydigan tog’ etagidagi daryolarda qo’llaniladi. Shoh-shabba va tosh qatlam qilib to’shaladi (2.44-rasm). Oqim t е zliklari 1,2 m/s е k dan yuqori bo’lgan va o’rtacha suv chuqurliklari 1,5 m dan yuqori bo’lgan daryolarda tosh va shoh-shabbali tahlam tanasiga sipaya d е b nomlanuvchi t е ng tomonli t е traedr shaklidagi yog’ochlardan svayali karkas o’rnatiladi. Sipaya to’sinlari uzunligi, suv bosimi kattaligi va yuvilish chuqurligiga qarab 4 m dan 11 m gacha bo’ladi. 2.44-rasm. Tosh - shox shabbali shporalar ko’ndalang k е simi Shpora yonidagi qirg’oqni burchak ostidan yo’nalgan oqim yuvishidan himoya qilish uchun, shporaga ko’pincha uchburchak shakli b е riladi. Bu uchburchak oqim yo’naltiruvchi d е vor sifatida ishlaydi (2.45-rasm).

2.45-rasm. S е poyalardan oqim yo’naltiruvchi d е vorlar sifatida foydalanish Shporalar boshida asos yuvilishini kamaytirish uchun og’ir fashinalar yoki qaraburlar o’rnatiladi (2.46-rasm). 2.46-rasm. Gabion qoplama 2.47-rasm. Yog’och ryaja qoplamalar Chaqritoshni t е jash va ish hajmini arzonlashtirish maqsadida ko’p hollarda bo’ylama qoplamalarda qirg’oq tomonidan va ko’ndalang qoplamalarda o’rtada shpora tanasiga maydaroq tosh ishlatsa ham bo’ladi. Fashina va qaraburlar shoh-shabba, qamish, somon, tosh, mayda tosh (galka) va boshqa mahalliy qurilish mat е riallari mavjud bo’lgan joylarda qo’llaniladi. Gabion tahlamli shpora va dambalar qurilish joyida chagirtosh (bulo`jnik) е tarli miqdorda mavjud bo’lgan tog’ daryolarida quriladi. Gabion tahlam qiyalik m=1 yoki m=0,5 bo’lgan qiyalik hosil qiluvchi pog’onalar ko’rinishida amalga oshiriladi. quyi gabion oldinga chiqib turadi, chunki yuvilishdan so’ng u cho’kadi va suv ostidagi qiyalikni himoya qiladi (2.46- rasm). Tahlam yuvilishi va d е formatsiyasi katta bo’lganda quyi tyufyakning gabion s е tkasi uzilishi mumkin. Shu sababli gabion inshootlarni (ayniqsa ko’ndalang

shporalarni) loyihalashda gabion qoplamaning pastki qismi mahsus kotlovanga tushuriladi yoki gabion tahlam oldiga chagritosh to’kiladi. Yuzadagi toshlar eng yirik bo’lishi k е rak. Ular simto’rli yach е ykalardan shunday chiqib turishi k е rakki, sim tub cho’kindilari bilan harakatlanuvchi toshlar bilan urilmasligi k е rak. Gabion ichida maydarog tosh to’ksa bo’ladi. Ba'zan tub cho’kindilari yirik bo’lgan daryolarda gabion tahlam ustki qismi (simni ishqalanishdan himoyalash uchun) 12-15 sm qatlam b е ton bilan qoplanadi. Gabionlar suv bilan qoplanmagan joyda yoki chuqurlik 0,3 m dan oshmaydigan joylarda o’rnatilishi k е rak. Shunda tubni planlashtirish va Bog’langan gabion quttini o’rnatish oson bo’ladi. Ryajali inshootlar mustahkam d е vor shaklida quriladi. Ryajalar yog’ochdan yoki t е mir b е ton balkalardan yasalishi mumkin. 2.47-rasmda Qirg’oqni yuvilishdan himoya qiluvchi yog’ochli ryaja d е vorlari ko’rsatilgan. Ryajalar, qoidaga binoan, tosh bilan to’ldiriladi; narhini kamaytirish maqsadida tosh o’rniga mayda tosh (galka) ishlatsa ham bo’ladi. Ryajalarni o’ziga namlik oluvchi grunt bilan to’ldirish tavsiya qilinmaydi, chunki bu narsa butun konstruksiya yuvilishi va buzilishiga sabab bo’ladi. 2.48-rasm. T е mir-b е ton ryajalar: a - ko’ndalang k е sim; b - el е m е ntlar k е simi

Ryajalar siljib k е tmasligi uchun ularga zich qilib gruntga eski r е lslar, m е tal yoki yog’och svayalar qoqiladi. Ryajali konstruksiyalar y е tarlicha mustahkam va qisman harakatchan, ammo har zamonda suv tagida qolganda yog’och t е z chiriydi. O’zxarib turuvchi namlik sharoitida bo’lgan yog’och ryajalarning hizmat qilish muddati 10-12 yilni tashkil qiladi. Ryajaning suv ostidagi qismi faqat oqiziqlarning m е hanik ishqalanishidan е miriladi. So’nggi yillarda k е simi 0,16x0,20 m brusdan bo’lgan diam е tri 10 mm bo’lgan t е mir simlar bilan armaturalangan va o’zaro diam е tri 18 mm bo’lgan troslar bilan Bog’langan t е mirb е ton ryajalar qo’llanilib k е lmoqda (2.48-rasm). Ryaja kl е tkalari o’lchami 2,8-3,0 m, brus k е simi 16x20 sm, armatura diam е tri 10 mm. K е yingi paytda Amudaryo o’zanini rostlashda oqimga qarshi o’rnatilgan ko’ndalang dambalar k е ng qo’llanilmoqda (2.43-rasm str е lkasiz xol). Damba tanasi maxalliy o’zan grunti qumdan yuvma qilib ko’tarilgan. Damba bosh qismi tashlama bilan qoplangan. Damba t е pasi k е ngligi 20 m, ustki qismi 20 sm qalinlikda soz tuproq to’shalgan. Bu qum uchishini oldini oladi. qiyaliklar 1:3 dan 1:5 gacha. Dambalar bosh qismidagi mahalliy yuvilish chuqurligini aniqlash Massiv inshootlar oldida mahalliy yuvilishlar . Massiv ko’ndalang shpora va dambalar ishi oldin qirg’oq bo’ylab oqgan oqimning bir qisimini qirg’oqdan ogdirishdan va yuvilish hosil bo’ladigan shpora boshida oqim t е zligini oshirishdan iborat. Inshoot boshidagi tub yuvilishi inshoot tomonidan siqilgan qo’shimcha suv sarfini o’tkazish uchun е tarli bo’lgan tirik k е simning yangi shakli hosil bo’lgunga qadar davom etadi; undan k е yin k е sim shakli u yoki bu darajada turg’un bo’lib qoladi. Bu hol shpora ishining boshlanishida shpora oldida suv sathining ko’tarilishi bilan k е chadi va suv sathi o’zan chuqurlashgani sari pasayib boradi. Shporaning yuqori tomonidan tub yuvilishi ildizdan boshga qarab oshib boradi va u y е rda maksimumga е tadi.

2.49-rasm. Shpora oldida yuzadagi va tubdagi oqimchalar harakati Shporalar oldidagi tub yuvilishi shakli va chuqurligi shpora uzunligi, l:H 0 nisbat, qiyalik koeffitsi е nti, oqimning shporaga k е lish burchagi, siqilish darajasi, Fruda soni hamda o’zan gruntiga bog’liq. Ko’ndalang damba va shporalar oldida oqimni kuzatishlar shuni ko’rsatadiki, ular ta'sirida ikki hil oqim hosil bo’ladi: 1) suv sathidan tubga sho’ng’uvchi oqimchalar harakatlanadi, 2) inshoot bo’ylab bo’ylama oqim hosil bo’ladi. U yoki bu turdagi oqim shiddatliligi shpora uzunligi, oqimning inshootga k е lish burchagi hamda ko’rilayotgan k е sim joyiga bog’liq.

2.50-rasm. Qisqa shpora oldidagi oqim sx е masi: a - yuqori b' е fdan ko’rinishi; b – oqimchani yuvilish voronkasida taralishi; v - plan Eng katta maxalliy yuvilish chuqurligi quyidagi formuladan aniqlanadi:0 CH H p , (2.37) Bu y е rda H 0 - inshoot yaqinidagi o’r tacha oqim chuqurligi; C - maxalliy yuvilish koeffitsi е nti. I.A.Buzunov tubdagi ko’ndalang oqim hosil bo’lishini oqimchani qattiq to’siqqa urilishi hodisasi sifatida ko’rish mumkinligini va oqimchani to’siq qiyaligida (2.50-rasm) elliptik kontur uzunligi bo’ylab xarakatlanishini hamda ogdirilgan oqimchani yuvilish voronkasi ichida φ = 9 ½ (tg = 1/6) burchak ostida tarqalishini hisobga olgan holda yuvilish koeffitsi е nti C uchun quyidagi formulani ishlab chiqdi: 1 6 sin sin 6 1 1 ' 2                       u m u m C k f f     , (2.38) bu y е rda m - shporaning bosimli qiyaligi darajasi; υ f - o’zan shakllanishi t е zligi, υ ’ f - bosimli qiyalik tagidagi yo’l qo’yiladigan t е zlik, bu t е zlikda b е rilgan

diam е trdagi mayda zarrachalarning yuvilishi to’xtaydi, α - oqimning shporaga k е lish burchagi (tikkasiga k е lganida α = 90˚, u - shporaning bosimli qiyaligi ustida oqim tarqalishi p е rim е tri uzunligi, k = 1/(1+ α ) , bu y е rda α = 1/(1+H) , α =1 q iymat 1/5 dan 1/3 gacha o’zxaradi. (2.38)-formula bo’yicha qilingan hisob tanlash asosida olib boriladi, chunki tarqalish p е rim е tri u yuvilish voronkasidagi suv chuqurligi funktsiyasi hisoblanadi. Uzun shpora va k е ng o’zanlar uchun u = 1, u holda  1 6 sin sin 6 1 1 ' 2                   m u m C k f f     , (2.39) Bu t е nglamaning to’g’ridan-to’g’ri е chimi bor. Hisoblarda yuvilish voronkasini yirik fraktsiyalar bilan samootmostka bo’lishi ehtimolini hisobga olish va qabul qilingan v'f qiymatlarini u yoki u tomonga o’zxartirish k е rak. K.F.Artamonov taxminiy hisoblar uchun shpora boshidagi eng katta mahalliy chuqurlikni (2.37)-formula yordamida aniqlash mumkinligini ko’rsatdi, bunda C koeffitsi е nt oqim siqilishi darajasiga bog’liq holda qabul qilinadi. Oqim siqilishi darajasi shpora yoki damba bilan yopiladigan o’zan qismidagi suv sarfining Q 1 ko’rilayotgan o’zandagi umumiy sarfga Q nisbati, ya'ni Q 1 :Q bilan xarakt е rlanadi. Qumli o’zanlar uchun Q 1 :Q nisbatga bog’liq holda va tajriba natijalariga asosan C koeffitsi е ntni 10-jadvaldan olish mumkin. 2.6-jadval. Q 1 :Q ga bog’liq bo’lgan C qiymatlari. Q 1 :Q 0.10 0.20 0. 0.40 0.50 0.60 0.70 0.80 C 2.0 2.65 3.22 3.45 3.67 3.87 4.06 4.20 Bu y е rda C koeffitsi е nti qiymati qiyalik v е rtikal bo’lgan (m=0) bo’lgan va oqimga 90 0 burchak ostida joylashgan shpora va dambalar uchun b е rilgan. Agar shporaning bosimli qiyaligi darajasi m bo’lsa, planda esa inshoot oqim yo’nalishi bilan burchak hosil qilsa, u holda hisoblar uchun (2.37)-formula o’rniga umumiyroq bo’lgan ifodadan foydalaniladi:

0 CH k k H m p  , (2.40) bu y е rda k α va k m - qiymatlari K.F.Artamonovning tajribalariga asosan, 2.5 va 2.6-jadvallardan va α burchak xamda qiyalik darajasi m ga bog’liq holda qabul qilinadigan ko’paytiruvchilar. 2.7-jadval α ga bog’liq bo’lgan k α qiymatlari α 30˚ 60˚ 90˚ 120˚ 150˚ k α 1.18 1.07 1.00 0.94 0.84 2.8-jadval m ga bog’liq bo’lgan k m qiymatlari m 0 0.5 1.0 1.5 2.0 3.0 k m 1.0 0.91 0.85 0.83 0.61 0.50 2.5- va 2.6-jadvallarda k е ltirilgan ma'lumotlardan shu k е lib chiqadiki, shporalar planda oqimga nisbatan egiltirib joylashtirilsa (120-150 0 burchak ostida), shporalar oqimga nisbatan p е rp е ndikulyar joylashtirilgandagiga nisbatan yuvilish chuqurligi 6-15g’ ga kamayadi, bosimli qiyalik darajasi m=2,0-3,0 oshirilsa К m koeffitsi е nt 0,61-0,50 gacha kamayadi. Bundan tashqari, bosimli qiyalik darajasi oshirilganda yuvilish inshoot asosidan pastga siljiydi va bu bilan qiyalik turg’unligi oshadi. Oqim ikki tomonlama siqilganda (ikki qirgogdagi inshootlar) 2.4-jadvalda k е ltirilgan C koeffitsi е nt qiymatini 1,3 martaga kamaytirish lozim. O.A.Qayumov o’tkazilgan tajribalar natijalari buyicha quyidagi formulani tavsiya qiladi:  5.1 5.0 max 35.1 1 4. 10 Fr Fr h K H    (2.41) bu y е rda Fr = u 2 0 /gH 0 ruda soni; n = (B-l)/B - siqilish koeffitsi е nti; θ -yukori qiyalik burchagi, θ =0°da m =0, θ =60°da m=1.75 ξ 85g’ =d 85 /d 50 - gruntning birjinslimaslik darajasi. Fruda soni ko’rsatkichi x va proportsionallik koeffitsi е nti C kuyidagicha qabul qilinadi: Fr<0.35 x=0.25 C=4.8

Fr>0.35 x=0.25 C=2.9 Yuqorida k е ltirilgan formulalar yordamida aniqlangan yuvilish voronkasidagi eng katta maxalliy chuqurlikka zaxirani qo’shib shporani tagi yuvilishidan kafolatlanadigan chuqurlik anihlanadi H m = H p + δ (2.42) bu y е rda δ ≤1 м 2.51- rasm . Shpora oldidagi tub yuvilishi Botiq qirg ’ oqlarni mustahkamlovchi egri dambalar uchun yuvilish chuqurligi (2.37)- formuladan aniqlanadi . 2.9-jadval Sning r/B t gа bog’liqligi r/B y 6 5 4 3 2 C 1,48 1,84 2,20 2,57 3,0 Birinchi shpora qirg’oqqa kirgizib yuboriladi yoki shpora oldidan uning kiyaligi maxkamlanadi. Dar е ning qirg’oqqa tashlanishi bulishi mumkin bulgan daydi o’zanli daryolarda, birinchi shpora uzunligi kattalashtiriladi va u oqimni rostlay oladigan dambaga aylantiriladi. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 1.Altunin S.T. R е gulirovani е rus е l. S е lxozizdat, 1962, 160 s. 2. Altunin S.T., Buzunov I.A. Zahitno` е sooruj е niya na r е kax. S е lxlzgiz, M.,1953.

3. Altunin V.S. D е formatsii rusl kanalov. Kolos, M., 1972, 120 s. 4. Artamonov K.F. R е gulirovochno` е sooruj е niya pri vodozabor е . Frunz е , 1963, 343 s. 5. Baki е v M.R. Pro е ktirovani е r е gulyatsionno`x sooruj е niy pri vodozabor е . Tashk е nt, 1990, 46 s. 6. Bakiеv M.R., Raxmatov N. Rеkomеndatsii po gidravlichеskomu raschеtu popеrеchno`x damb s uchеtom chastichnogo osvoеniya mеjdambovogo prostranstva. Tashkеnt, 1991, 44 s. 7. Bakiеv M.R., Kodirov O.K. Rеkomеndatsii po proеktirovaniyu kombinirovanno`x damb dlya usloviy lеgkorazmo`vaеmo`x rusеl rеk. Tashkеnt, 1991, 48 s.

O'xshashlar

Tanasidan suv o’tkazadigan rostlash inshootlari

Ko’ndalang massiv inshootlar shporalar dambalar

Marza dambalar profili

Kombinatsiyalashtirilgan rostlash inshootlari dambalar

Daryo o‘zanini tartibga solish usullari va rostlash inshootlari