Глобаллашув ва ахборот технологиялари - Sotsiologiya - Referatlar

Глобаллашув ва ахборот технологиялари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

148 KB

Ko'chirib olish

Глобаллашув ва ахборот технологиялари Режа: 1. Ахборот технологиялари глобаллашувнинг ўзига хос хусусиятлари. 2. Интернет ахборот глобаллашувининг ўзига хос воситаси. 3. Жамият ахборотлашувининг глобал тенденциялари. 4. Ахборотлашган жамиятда глобал муаммоларни ҳал қилиш йўллари.

Ахборот технологиялари глобаллашувнинг ўзига хос хусусиятлари Глобал ахборотлашув асри номи билан тарихга кирган ХХI асрни замонавий оммавий ахборот-коммуникация технологиялари, хусусан, радиотелевидение, Интернет тармоғисиз тасаввур қилиш қийин. Айниқса, интернетнинг имкониятлари кенг ва чексиз бўлиб, у газета, радио ва ҳатто телевидениедан кўра ҳам кучлироқ таъсирга эга. Ахборот узатиш, алмашиниш ва қабул қилиш жараёнида тезкорлик, аниқлиқ, сифат ва тасирчанликни таьминлаш, ахборотни глобал миқёсда кенг ёйилиш имкониятларини очиб бериши “бутун жаҳон ўргимчак тўри”нинг аҳамиятини, ундан фойдаланиш эҳтиёжини орттирмоқда. Ўзбекистонга ҳам Интернет шиддатли қадамлар билан кириб келмоқда ва кундалик ҳаётимизда ўзининг ўринга эга бўлмоқда. 2008 йилга келиб Ўзбекистонда Интернет фойдаланувчилари сони 2 млн 200 минг кишидан ошиб кетди. Фан- техниканинг ютуқлари инсоният фойдасига, эзгу мақсадларга хизмат қилиши ижобий ҳолат. Лекин, виртуал оламдан айрим кучларнинг ғаразли ниятларини амалга ошириш учун фойдаланаётганлиги ҳам ҳақиқатдир. Афсуски, электрон дунёни турли сиёсий кучлар, террористик, экстремистик-ташвиқотлар ва ғояларни тарғиб қилувчи, ҳар-ҳил жиноий тўдаларнинг фаолиятларини амалга оширишларига ва ўз қарашларини оммага тарғиб қилишларига ҳам кўмаклашмоқда. Халқаро терроризм ва экстримизмнинг “Ал-Қоида”, “Ҳизб ут-таҳрир”, “Ҳамас” каби йирик ташкилотларининг таҳдидлари, Интернет тармоғида ҳам ўзларининг мафкуравий майдонларини яратиб, умумжаҳон компьютер тармоғида кенг қамровли ахборот террорини, "муқаддас уруш" - "электрон-жиҳод"ни олиб бораётганликлари, глобал ва минтақавий хавфсизликка нисбатан янги таҳдидлар ва янги муаммолар пайдо қилаётганликлари, айни пайтда, глобаллашув шароитида, дунё мамлакатларининг олдида ахборот хавфсизлигини таьминлаш муаммоларини келтириб чиқармоқда. Тармоқ ичида инсониятга қарши, ёшларга қарши тажовузлар билан йўғирилган гиёҳванд моддалар истеьмол қилиш, сотиш, ахлоқсизлик, зўравонлик,

қотиллик ва миллатлараро, динлараро ва ирқий муросасизлик келтириб чиқаришни кенг тарғиб қилувчи, террорчилик ва экстремистик ташкилотларга хизмат қилаётган сайтлар фаолиятларини амалга оширишда давом этмоқдалар. Уларнинг террорчиликка, жиноятга ундовчи ресурслар билан тўлиб-тошиб бориши инсонлар онгини, айниқса ёшларни тезда ўзига жалб қиляпти. Қўпорувчилик, ҳарбийлар ва тинч аҳолини қийноқларга солиш, кўз кўриб, қулоқ эшитмаган усуллар билан жазолаш саҳналари намойиш этиш орқали, ваҳима уйғотиш, тинч ҳаёт тарзини издан чиқариш, ғоявий порокандалик юзага келтириш мақсадида, шунингдек маьнавиятга зарар етказадиган, ақидапарастлик руҳида йўғирилган, ўз мафкуравий таьсирларини муттасил тарзда сақлаб туришга қаратилган манбалар тобора хавфли кўриниш касб этиб бормоқда. Бу каби ахборотлар нафақат алоҳида олинган ягона бир ёки бир неча давлат учун, балки бутун жаҳон ҳамжамияти учун катта хавф туғдиради. Дунёнинг ривожланган мамлакатларида ушбу муаммони бартараф этишнинг ишончли воситаларини, мукаммал дастурларини ишлаб чиқишга харакат қилинмоқда, катта миқдордаги маблағлар ажратилмоқда, кўплаб сайтлар филтирлаб қўйилмоқда. Албатта, хақли равишда савол туғилади, Ўзбекистонда юқорида айтиб ўтилган муаммолар таьсирларига тушиб қолмаслик учун, умуминсоний қадриятларга, миллий анъана ва урф- одатларга, халқни эьтиқодига, маънавияти ва маданиятига, онги ва тафаккурига зарар етказадиган ёт мафкура ва қарашлардан сақлаш учун нималар қилиняпти ва нималар қилиш керак бўлади? Интернет оламини чеклаб ёки малумотлар олишни тўхтатиб қўйиш билан масала хал бўлмайди. Бу ҳусусида И.А.Каримов қуйидагича тўхталади –“... ёшларимиз нафақат ўқув даргоҳларида, балки радио-телевидения, матбуот, Интернет каби воситалар орқали хам ранг-баранг ахборот ва малумотларни олмоқдалар. Жаҳон ахборот майдони тобора кенгайиб бораётган шундай бир шароитда болаларимизнинг онгини фақат ўраб-чирмаб, уни ўқима, буни кўрма деб, бир тамонлама тарбия бериш, уларни атрофини темир девор билан ўраб олиш,

ҳеч шубҳасиз, замоннинг талабига ҳам, бизнинг эзгу-мақсад муддаоларимизга ҳам тўғри келмайди. Нега деганда, биз юртимизда очиқ ва эркин демократик жамият қуриш вазифасини ўз олдимизга мақсад қилиб қўйганмиз ва бу йўлдан ҳеч қачон қайтмаймиз” 1 . Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 29 сентябрдаги "Ўзбекистон Республикасининг жамоат таълим ахборот тармоғини ташкил этиш тўғрисида"ги қарорига мувофиқ Ўзбекистоннинг турли тузилмалари томонидан ахборотларни узатиш тармоқларида таълим ва ёшлар бўйича яратилаётган ахборот ресурслари ягона ЗиёНет ахборот тармоғига бирлаштирилди. Тармоқнинг асосий вазифалари: ёшлар учун миллий ахборот ресурсларини шакллантириш ва ривожлантириш, ёшларнинг маънавий ва ақлий жиҳатдан камол топишига кўмаклашадиган ахборотдан кенг кўламда фойдаланишларини таъминлаш, соғлом турмуш тарзини тарғиб этиш ва жисмоний тарбия ва спорт турларини оммалаштириш, ўқувчилар ва ёшлар учун масофадан туриб таълим олиш усулларини ва бошқа ахборот- коммуни кация хизматларини таълим тизимига жорий этишда кўмаклашишдир. Маьлумки, кўплаб сайт ва тармоқлар катта маблағлар эвазига филтрлаб кўйилган ва бу ҳолатни кўплаб давлатларда кузатиш мумкин. Албатта тақиқлар ёки филтр воситалари орқали одамларни Интернет оламидаги турли кучларнинг хатарли таҳдидларидан, кераксиз ва салбий ахборотлардан сақлаш қийин ва фақатгина вақтинчалик ҳолат бўлиши мумкин. И.А.Каримов такидлаганидек “…ёшларимизнинг маьнавий оламида бўшлиқ юзага келмаслиги учун уларнинг қалби ва онгида соғлом ҳаёт тарзи, миллий ва умуммиллий қадриятларга ҳурмат эҳтиром туйғусини болалик пайтидан бошлаб шакллантиришимиз керак” 2 . Интернетдан олинаётган ахборотларга танқидий ёндашиш ва унинг фойдали манбалари асосида ўз дунёқарашини кенгайтириш, ғаразли маълумотларни инкор эта билиш идрокини, мафкуравий иммунитетни ҳосил қилиш ғоят муҳим жиҳатдир. Ҳар бир ёш 1 Каримов И.А. Юксак маьнавият - енгилмас куч. –Т.: Маьнавият, 2008. –Б.114 2 Каримов И.А. Юксак маьнавият - енгилмас куч. –Т.: Маьнавият, 2008. –Б. 113

маьлум бир кўникма ва билмларга, диний ва дунёвий илмларни моҳиятини тушуна олиш қобилиятига эга бўлиши, дунёда кечаётган сиёсий ва иқтисодий жарёнларга бефарқ бўлмаслиги лозим. Буни аввало, ўзининг тақдири, келажаги олдидаги маьсулият деб билса, иккинчидан, ватани ва халқи олдидаги бурчи сифатида тушунмоғи лозим. Интернт тармоғи ҳам, кашф қилинган ҳар қандай фан ютуқлари сингари ўзининг ижобий ва салбий жиҳатларига эга. Глобал тармоқнинг ҳаётимиздаги ўрни ва аҳамияти таборо ортиб бораётганлиги, инсоният учун қай даражада аҳамиятли эканлигини асослашга ҳожат йўқ. Халқаро террористик ва экстремистик ташкилотларни вертуал олам орқали ўз таьсирларини ўтказишга ҳаракат қилишлари ҳам табий ҳолат. Қачонки ҳамма давлатлар терроризм ҳавфини, халқаро, худудий ва миллий хавфсизлик ва барқарорликка, умуман инсониятга фожеали глобал ҳавфни тушуниб, биргаликда ҳаракат қилганларидагина яхшироқ натижаларга эришилган бўларди. Жамиятни глобал ахборотлаштириш – ахборот ресурсларини фаол шакллантириш ва улардан кенг миқёсда фойдаланиш глобал, умумбашарий жараёнидир. Жамиятни ахборотлаштириш жараёнида ишлаб чиқаришнинг одатдаги технологик усули ва турмуш тарзи кибернетика воситалари ва усулларидан фойдаланишга асосланадиган янгича, постиндустриал шакл- шамойил ва мазмун-моҳият касб-этади. Ахборот жамияти – постиндустриал жамият концепцияси; цивилизация ривожланишининг янги тарихий босқичи бўлиб, унда ахборот ва билим ишлаб чиқаришнинг бош маҳсуллари ҳисобланади.

Ахборот жамиятининг ўзига хос хусусиятлари: - жамият ҳаётида ахборот ва билимлар ролининг ортиши; - ялпи ички маҳсулотда ахборот коммуникациялари, маҳсуллари ва хизматлари улушининг кўпайиши; - қуйидагиларни таъминловчи глобал ахборот майдонининг яратилиши: а) одамлар самарали информацион ўзаро алоқа қилишини; б) улар жаҳон ахборот ресурсларидан баҳраманд бўлишини; в) уларнинг ахборот маҳсуллари ва хизматларига бўлган эҳтиёжлари қондирилишини. Маълумки, давлат ва жамият қурилишида инсоннинг ўрни ва унинг шахс сифатида камол топиши муҳим аҳамият касб этади. Шу жиҳатдан олганда шахс ва унинг камоли муаммоси ижтимоий фанлар: социология, фалсафа, психология, инсоншунослик каби фанлар диққат марказида бўлиб келмоқда. Айниқса, бугунги глобаллашув ва модернизациялашув жараёнида шахснинг ўз-ўзини англаши, аниқлаши идентификацияси муаммоси долзарб ва муҳим аҳамиятга эга. Бу эса шахс ва жамиятнинг узвий алоқада бўлишини, хусусан, шахснинг юксак камол топишидаги ўзига хос муҳитнинг, шарт-шароитлар ҳамда жамиятдаги туб ўзгаришлар содир бўлиши билан уйғун ҳолда кечмоқда. Зеро, ахборотлашган жамиятнинг инсон ҳаётидаги ўрни ва роли ҳамда шу асосда шахснинг ижтимоийлашув- сиёсийлашувига бўлган таъсири билан белгиланади. Хусусан, ахборот оқимининг кучаюви, унинг сон ва сифат жиҳатидан хабарнинг тез ва аниқ узатилиши шахснинг онгги ва қалби орқали ўтмоқда. Бу эса ўз-ўзидан ҳар бир ахборот, тарқатилаётган турли-туман хабарларнинг шахс онг ва тафаккурига таъсири билан ўлчанади. Ушбу ахборотнинг шахсга қандай таъсир этиши энг аввало унинг билим даражаси (оммавий, илмий, кундалик ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий), дунёқараши ҳамда дунёни ҳис этиши идрок этиши билан белгиланади. “ Бугун биз демократик жараёнларни чуқурлаштириш, аҳолининг сиёсий фаоллигини ошириш, фуқароларнинг мамлакатимиз сиёсий ва ижтимоий ҳаётидаги амалий иштироки ҳақида сўз

юритар эканмиз, албатта, ахборот эркинлигини таъминламасдан, оммавий ахборот воситаларини одамлар ўз фикр ва ғояларини, содир бўлаётган воқеаларга ўз муносабати ва позициясини эркин ифода этадиган минбарга айлантирмасдан туриб, бу мақсадларга эришиб бўлмаслигини ўзимизга яхши тасаввур этамиз” 3 . Шахс дунёқарашига ахборотнинг таъсир кучи энг аввало ахборотни узатилиши, қабул қилиниши онгда қайта ишланиши ҳамда маълум бир хулоса қилиниши билан амалга ошади. Шу нуқтаи назардан а хборот олиш ва уни ўзлаштириш моделини ишлаб чиққан франциялик олим Ж.Дюран айнан инсон омилига эътибор қаратади. Унинг фикрича коммуникация тизимининг асосини ташкил қилувчи инсон ахборотни қабул қилиб олувчи объект сифатида беш босқични бошидан кечиради. “Биринчи босқич – ахборот билан илк тўқнашув босқичи бўлиб, бу босқичда реципиент индивид у ёки бу ҳаракат амалга ошириш ёки амалга оширмаслик ҳақида қарор қабул қилади. Иккинчи босқич – ахборотни тушуниш босқичи бўлиб, бу босқичда индивид қабул қилиб олган ахборотини ўз онгида қайта ишлайди ва уни ўзича талқин қилади. Учинчи босқич – позицияни ўзгартириш босқичи бўлиб, бу босқичда инсонга етказилган ахборотлар инсонга таъсир кўрсатиб. Унинг қарашлари, туй¼улари, позицияларини ўзгартиради. Тўртинчи босқич – қабул қилинган ахборотнинг инсон онгида муҳрланиши ҳисобланади. Бешинчи босқич – инсон феъл-атворидаги ўзгаришлар босқичи ҳисобланиб, бу ўзгаришларнинг асосини қабул қилинган ахборотлари, инсоннинг дунёқараши ва ташқи муҳит таъсири ташкил қилади”. 4 3 Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қўшма мажлисидаги маъруза . 2010 йил 12 ноябръ/ И.Каримов. – Тошкент: “Ўзбекистон”,2010. –В. 28 4 Durand J. Les formes de la Communication. P. 1981.

Шундай экан жамиятни шахс онгига таъсир этишда ахборотлаштириш жараёни бир–бири билан боғлиқ бўлган уч қисмдан таркиб топади: медиатизация (лот. mediatus – воситачи) – ахборот тўплаш, сақлаш ва тарқатиш воситаларини такомиллаштириш жараёни ; компьютерлаштириш – ахборот қидириш ва унга ишлов бериш воситаларини такомиллаштириш жараёни; интеллектуаллашув – ахборот яратиш ва уни идрок этиш қобилиятини ривожлантириш, яъни жамиятнинг интеллектуал салоҳиятини ошириш, шу жумладан сунъий интеллектдан фойдаланиш жараёнидир. Маълумки, ахборот қуйидагича тушунилади: ахборот ташқи муҳитга мослашиш жараёнида ундан олинган маълумот, сигналнинг мазмунини ифодалаш (Н.Винер); энтропияни инкор этиш (Бриллюэн); коммуникация ва алоқа, ноаниқликни йўқ қилиш жараёни (К.Шеннон); ранг–барангликни ифодалаш (Р.Эшби); ўзига хослик, янгилик, структураларнинг мураккаблиги мезони (А.Моль); танлаш эҳтимоллиги (Т.Яглом), хилма–хилликни акс этиш (А.Урсул); макромолекулаларнинг хоссаси ва уларнинг авторепдукция қобилиятига кўра баҳоланишдир (М.Эйген); мавжуд ва тенг вариантларда эслаб қолинган битта вариантнинг танлови (Г.Кастлер) ва ҳ.к.ларни айтиш мумкин. Умуман олганда, жамиятни ахборотлаштиришни замонавий ахборот– техника воситалари ёрдамида ижтимоий тузилмалар ва жараёнларни такомиллаштириш деб талқин қилиш лозим. Ахборотлаштириш ижтимоий интеллектуаллашув жараёнлари билан уйғун боғлиқ бўлиши керак. Зотан, бу шахснинг ва у яшаётган ахборот муҳитининг ижодий салоҳиятини оширишга имконият яратади. Шу боис, глобаллашув жараёнида шахс ижтимоий фаоллигини оширишда ахборотлашган жамият олдинги жамиятлардан сифат жиҳатидан фарқ қилади. Бу ерда моддий омиллар эмас, балки идеал омиллар – билим ва ахборот биринчи ўринда туради. Шунингдек, олинган ахборот ва билим олиш, уларга ишлов бериш, уларни сақлаш ва бериш жараёнида жамият аъзоларининг аксарияти банд бўлади. Ахбдоротлашган жамиятда ахборот ишлаб чиқариш моддий ишлаб чиқаришни сиқиб чиқармайди, балки

унинг устида қурилади ва моддий ишлаб чиқаришнинг ривожланишига туртки беради. Табиийки, бу жараён шахснинг онг-шуурига таъсир этиш баробарида унга ўзининг ахборотнинг мазмун-моҳиятига бўлган муносабатни ҳам ўзгартиради. Бугунги кунда демократияни шакллантиришнинг зарур шарти бўлган ахборотлаштириш, унинг кўлами, суръатлари ва йўналиши айни жамиятда содир бўлаётган ижтимоий–сиёсий ва умуман маданий жараёнларга, шу жумладан фан, таълим, умумий маданиятнинг глобаллашув даражасига узвий боғлиқдир. Бу эса барча ўзгаришларнинг негизи, субъекти ҳисобланган шахснинг баркамБиринчидан, ижтимоий–сиёсий муносабатларни демократлаш-тириш, унинг ахборот базасини тақозо қилиб, цивилизация манфаатлари асосида мақсадга мувофиқ баҳолаш мезонларни ишлаб чиқишни талаб қилади; иккинчидан, жамиятни демократлаштиришни хусусиятлари регионал ва миллий характерга эга бўлишини ҳисобга олиб, уни ахборотлаштиришга ҳам дифференциал ёндошмоқ лозим; учинчидан, “очиқ жамият” тушунчасининг демократик характери ахборотлаштириш жараёнига нисбатан шартли характерга эга, чунки ҳар қандай ахборотни “ижобий” деб баҳолаш нисбийдир; тўртинчидан, жамиятда “ахборот эркинлиги” тушунчаси “ахборот масулияти”ни истисно қилмайди. Шунга кўра, “ахборот эркинлиги”ни демократия белгиси, тамойили, хусусияти деб баҳолаш мутлақо шартли ва нисбийдир. Ахборот терроризми глобализация махсули хисобланади. Экспертлар фикрига кўра, Ахборот терроризми 2020-2030 йилларга бориб ўз таъсирини юқори даражага кўтаради. Бу эса ахборот жамиятидаги ислохотларни ва халқаро терроризм фаолиятини ривожланишини таъминлаб бериши мумкин. Бундан ташқари, кибертерроризм компютер воситалари орқали турли давлат ва шахсий тармоқга зарар келтирувчи фактор сифатида эътироф этилмоқда. Кибертерроризм – маҳсус хакер дастурлари орқали компъютер бошқаруви тармоқларини эгаллаб олиш ва компъютер вируслари ёрдамида интернет

тармоғида теракт содир этиш, интернет тармоғини ишдан чиқаришни кўзда тутади. Жумладан, Америка Қўшма Штатлари мудофаа вазирлиги Пентагон маълумотларига кўра, компьютер тармоқлари орқали 60 йўналиш бўйича турли ахборотлар қабул қилинади. Шунингдек, айрим хакерлар томонидан Америка давлат хокимияти тизими серверлари орқали Югославия, Сербия, Россияга нисбатан аниқ бир сиёсий мақсадга йўналтирилган хужумлар уюштирилган. Бундан ташқари, бундай мисоллардан бири хакерлар томонидан Хиндистон атом тадқиқот марказига хам ушбу йўналишда компьютер воситалари орқали хужум қилинган. Швецияда сиёсий хокимият тизимида хакерлар томонидан чап гурух ташаббуси билан ўнг радикалларнинг компьютер тармоғи йўқ қилинган. ШҲТга аъзо давлатлар ўртасида ахборот хавфсизлиги сохасида хам самарали фаолият олиб борилмоқда. 2012 йил 27 мартда Тошкентда бўлиб ўтган ШҲТнинг минтақавий аксилтеррор тузилмасининг йиғилишида аъзо давлатлар ўртасида ахборот хавфсизлигини таъминлашда янги замонавий кўникмага эга бўлиш, компьютер тармоқларидан террористик мақсадларда фойдаланаётган ташкилотларни аниқлаш, уларга қарши курашиш тўғрисида келишувга эришилган. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш бугунги кунда давлатлар олдида турган долзарб масалалардан бирига айланиб бормоқда ва ушбу соҳада амалга оширилаётган ишлар ШҲТнинг фаолиятини кенгайтириш, ахборот хавфсизлиги йўналишида аниқ чора - тадбирларни ишлаб чиқишни талаб этади. Бугунги кунда интернет орқали турли мазмундаги ахборотларнинг тарқалиши ёшларга салбий таъсир кўрсатмоқда. Жумладан, Интернетнинг тўғри мақсадларда ишлатилиши унинг салбий таъсирларидан ҳимояланишни таъминлайди. Интернетда ёшлар маънавий тарбиясига зарар етказадиган аудио-визуал ва контент маълумотларнинг тарқатилиши, зўравонлик, порнография, педофилия саҳналарининг эълон қилиниши кескин танқид қилинмоқда. Интернетнинг ахборот майдони,

дезинформация, ёлғон ва туҳматлар манбаига айлангани салбий холат ҳисобланади. Шу билан бир қаторда Европа глобал тармоғида бузғунчи сайтлар мавжудлиги ҳамда вертуал фирибгарлик таъсирига тушуб қолиши мумкинлигини инобатга олмаган ёшлар турли сайтларга кириши туфайли рухий ва хатто жисмоний саломатлигига зиён етказувчи ахборотларга дуч келмоқда 5 . Бундан ташқари, ривожланган мамлакатларда мактаб ўқувчиларининг қуролланган холатда турли жамоат жойлари, мактаб, савдо дўконларига бостириб кириш холлари тез-тез учрамоқда. Мутахассислар болалар ўртасида бу каби холатларнинг кўпайиб бораётганини интернет сайтлари, жангари филмлар, видеолавҳалар ва бошқа воситаларнинг таъсири билан боғламоқдалар. Шу билан бир қаторда психологларнинг мулоҳазаларига кўра, ўсмирлик шахснинг физиологик ва ижтимоий ривожланишидаги ўзига хос даври бўлиб, бу даврда ўсмирлар агрессив рухдаги томошаларга, он-лайн ўйинларига берилса, бу нохуш оқибатларга олиб келиши мумкин. Юқоридаги маълумотлардан хулоса қилиб айтиш мумкинки, “Ахборот терроризми” хозирги кунда замонавий терроризмнинг бир кўриниши сифатида давлатлар ўртасида ахборот урушини келтириб чиқариши, ахборот воситаларидан фойдаланган холда терррористик ташкилотлар томонидан теракт содир этилиши жахон хамжамиятини ташвишга солмоқда. Ахборот террорининг кўринишларини Республикамиз худудида юз бериши давлат ва хусусий копьютер тармоқларини издан чиқариши, бошқа давлатлар билан ўзаро дўстлик ва хамкорлик алоқаларига, шунингдек ахолини айниқса ёшларнинг маънавий – рухий холатига салбий таъсир этиши мумкин. Глобаллашув, ахборот соҳаси либераллашаётган бир пайтда, узоқ-яқин мамлакатлардаги турли ҳил сиёсий, мафкурафий ва бошқа кучлар (120 га яқин давлат ахборот хуружларини уюштириш устида иш олиб бормоқда) ўзларининг ғаразли манфаатлари йўлида оммавий коммуникация воситаларидан, айниқса, Интернет тармоғидан фойдаланиб, ахборот эркинлигини суистеъмол қилиб, 5 http://uza.uz/uz/society/10382

ўсиб келаётган ёш авлодга ахборот таҳдидларини курсатиш орқали, ҳали онги ва ҳаётий қарашлари шаклланиб улгурмаган ёшларни чалғитиш, ёшларнинг онги ва қалбини эгаллаш йўлидаги интилишлари кучайтираётгани ҳеч кимга сир эмасдир. Шундай экан, носоғлом ахборот оқими ва таъсиридан ёшларни ҳимоялаш учун қандай ҳуқуқий механизмлар мавжуд, деган ўринли савол тўғилади? Маълумки, халқаро амалиётда “ Кибер жиноятлар тўғрисида” Конвенция, “Вояга етмаганлар учун хавфсиз Интернет ва он-лайн ресурсларни жорий қилиш тўғрисида” Европа Иттифоқи Парламенти Ассамблеясининг тавсиялари, “Бола ҳуқуқлари тўғрисида” БМТ Конвенциясини, “Ёшларни ҳимоялаш тўғрисида” Германия, “Вояга етмаганларни оммавий ахборотнинг салбий таъсиридан ҳимоялаш тўғрисида” Литва ва “Болаларни соғлиги ва ривожланишига зиён етказувчи ахборотдан ҳимоялаш тўғрисида”ги Россия Федерацияси қонунлари мавжуд эканлигини тилга олишимиз мумкин бўлади. АҚШ тажрибаси ҳақида гапирадиган бўлсак, шуни айтиш лозимки, 2001 йили кучга кирган қонунга асосан, давлат дотациясини олувчи оммавий муассасаларнинг барчаси контент фильтрация тизимини урнатиши мажбурлиги белгиланиб (Child Internet Protection Act), 2001 йили 74 фоиз мактаблар, 43 фоиз кутубхоналар, 41 фоиз оилалар (қайсиким болалари Интернетга чиқиш имкониятлари борлари) контент фильтрация тизимини, тегишли дастурларни урнатишдилар.. Европа мамлакатлари тажрибаси га мурожаат қиладиган бўлсак Буюкбританияда давлат структураси фаолият юритиб (“Internet Watch Foundation”), у доимий равишда Интернетдаги хавфли контентли ресурсларни мониторинг қилиб боради. Миллий қонунчилигимизда ҳам ёшларни носоғлом ахборотлардан ҳимоялашнинг механизмлари мавжуд бўлиб, хусусан, Ўзбекистон Республикасида ёшларга оид давлат сиёсатининг асослари тўғрисидаги Қонунда “Ўзбекистон Республикасида ёшлар орасида одоб-ахлоқни бузишга, шу жумладан зўравонликни, ҳаёсизликни ва шафқатсизликни ташвиқот

қилишга қаратилган ҳар қандай ҳатти-ҳаракатлар ман этилиши”, Бола ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисидаги Қонунда “Порнография, шафқатсизлик ва зўравонликни намойиш этувчи, инсон қадр-қимматини таҳқирловчи, болаларга зарарли таъсир кўрсатувчи ва ҳуқуқбузарликлар содир этилишига сабаб бўлувчи оммавий ахборот воситаларидан фойдаланиш, адабиётларни тарқатиш ҳамда фильмларни намойиш этиш тақиқланиши” белгилаб берилган бўлсада, бугунги ахборот маконидаги тенденциялар, ахборот экспанцияси, агрессив ахборотларнинг кучайиши миллий қонунчилигимизни ва маърифий-тарбиявий ишларимизни янада кучайтиришни тақоза этади десак муболаға бўлмас. Маълумки, муҳтарам Юртбошимиз Ислом Каримов Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 19 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузасида маънавий ҳаётимизни юксалтириш, азалий қадриятларимизни асраб-авайлаш, миллий табиатимиз ва урф-одатларимизга мутлақо зид бўлган ҳар қандай зарарли таъсирлар, бузғунчи ғояларга қарши туриш, маънавий жиҳатдан етук, ўз мустақил фикрига эга, баркамол авлодни тарбиялаш борасида ўзининг фикр ва ғояларини билдириб ўтган эдилар. Юртбошимиз қуйган ушбу юксак вазифаларни руёбга чиқариш давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, фуқаролик жамияти институтлари, жамоат ташкилотлари, фуқароларнинг ўзини-ўзи бошқариш органлари, ота-оналар ва педагогларни ўзоқ муддатли ўзликсиз ва тизимли ҳамкорликка чақиради, албатта. Замонавий оммавий коммуникация воситалари бизни глобал ахборот макони билан боғлаб, ахборотни олиш ва тарқатиш географиясини кенгайтириб, дунё мамлакатлари ва халқларини яқинлаштирди. Бу ижобий ҳолат, албатта. Бироқ, ахборот маконида тахдидлар бор экан, миллий ахборот маконимизга чегара қуйиб бўлмаслигини назарда тутиб, келажагимиз ворисларини уйлаб, вайронкорлик ва бузғунчилик мазмунидаги ахборот

оқимини чеклашимиз, ёш авлоднинг маънавий оламининг дахлсизлигини асрашимиз куннинг долзарб вазифаларидан бири десак, муболаға бўлмас. Виртуал реаллик, виртуаллик (инг. virtual reality, virtual – борлигича, лот. virtus – потенциал, эҳтимоллик, энергия, куч, шунингдек тасаввурдаги хаёл) – компьютер ёрдамида моделлаштириш асосида фойдаланувчи сунъий дунёга чўмиб, махсус сенсорли мосламалар орқали унда ҳаракат қилиш имконини беради. Бунда фойдаланувчининг кўриш, эшитиш, сезиш ва моторли сезгилари компьютер томонидан яратиладиган имитацияси билан алмаштирилади. Виртуал реалликнинг ўзи нима, деган масалада асосан икки йўналиш (гипотеза) шаклланган. Биринчиси виртуал реалликни техникавий ҳодиса деб қараш бўлса, иккинчиси руҳий ходиса деб хисоблашдир. Умуман, ҳ. давр фалсафий адабиётларида кўрсатилишича, виртуал реаллик тушунчасининг фанда, санъатда ва амалиётда кенг тарқалиши, “ ўз-ўзидан ташкиллашув”, “кооперация эффектлари”, “тасодифий ташкилланишлар” ва шулар каби бошқа тушунчалар орқали ифодаланадиган янги илмий парадигманинг вужудга келаётгани ҳақида гапириш имконияти вужудга келаётганини билдиради. Ҳозирги даврда виртуал реалликни фақат компьютер технологиялари, яъни “кибермаданият” билан боғлаш тамойили ҳам мавжуд. Лекин, бунга қарама- қарши ўлароқ бошқа олимлар виртуал реалликнинг компьютердаги вариантларини ундан анча чуқур кечадиган жараёнларнинг юзадаги қўпол намоён бўлишидир, деган фикрларни олдинга сурмоқдалар. Виртуал реаллик жамият ҳаётида муҳим ҳодисалардан бири сифатида ўрин олди. Бу жараён тасарруфчини компьютерда турли манипуляциялар (ўйин ёки бошқа ишлар) қилиши учун мўлжалланган ҳар хил олам моделларини яратиш проектидан бошланган эди. Ана шу проект туфайли кимёвийдан тортиб то ижтимоийга қадар бўлган барча жараёнларни сунъий равишда яратишнинг чексиз имкониятлари очилди. Бу ҳол фаннинг барча соҳалари намояндаларининг, айниқса файласуфларнинг диққатини ўзига

тортди. Ҳозирги даврда виртуал реаллик системаларини ишлаб чиқиш ва улардан амалда фойдаланиш жараёни виртуалистика муаммоларини фалсафий-методологик нуқтаи назардан англаш билан параллел равишда амалга ошмоқда. Бу борада кўплаб китоблар, журнал ва газеталарда мақолалар нашр этилган. Виртуалистика бўйича олиб борилаётган ишларни асосан уч йўналишга ажратиш мумкин. Биринчиси , системалар назарияси, моделлаштириш, компьютер графикаси, мультимедия ва ҳ.к.да эришилган ютуқларни ҳисобга олишга таянадиган назарий ишлар. Иккинчиси , виртуал реаллик муаммосининг фалсафий ва психологик жиҳатлари ҳамда унинг инсонга, одамлар гуруҳи ва бутун жамиятга таъсири ҳақидаги ишлар. Учинчиси , виртуал реаллик ка тегишли системаларни инсон фаолиятининг техник соҳаларида, таълимда, илмий тадқиқотларда, бизнесда ва ҳ.к.да фойдаланиш муаммоларига бағишланган ишлар. Тўртинчиси , виртуал реаллик нинг ахлоқ, сиёсат, маданиятшунослик билан боғлиқ муаммолари бўйича ҳам ишлар олиб борилмоқда. Қўшимча ва тушунтирувчи матнлар Глобаллашув шаротида ахборот тарқатувчилар сирасига қўйидагилар киради: 1) Давлат тузилмалари хизматчилари 2) Журналистлар 3) Педагоглар 4) Жамоат ташкилотлари ходимлари Глобаллашув шаротида и чки таҳдидлар сирасига қуйидагилар киради: 1) Аҳолини ахборот билан таъминлашнинг ҳуқуқий ва иқтисодий асосларнинг етарли эмаслиги 2) Фуқаролик жамиятининг институтлари ривожланмаётганлиги 3) Фуқароларнинг давлат ва нодавлат ташкилотларига мурожаатларининг жавобсиз қолиб кетиши

4) Ахборот бозори қандай ривожланиши давлат томонидан назорат қилинмаслиги 5) Фуқаролар давлат тузилмалари фаолияти ҳақида етарли ахборот ололмаслиги 6) Юқори ташкилотлар томонидан қабул қилинган қарорлар аҳолига тушунтириб берилмаслиги Глобаллашув шаротида жамият ва миллатга хавф солаётган манбаларни сифатида қуйидагиларни келтириш мумкин: 1) Миллатчилик 2) Шовинизм 3) Империявий тафаккур 4) Мафкуравий экспунционизм 5) Иллатларни қўзғатувчи давлатлар, ташкилотлар ва шахслар Ахборот билан ишлаш бўғинларининг иш механизми 1) Маълумотни қабул қилиш, англаб олиш ва эслаб қўйиш 2) Ахборотни англаш ва эслаб қўйиш жараёнида матреални қабул қилувчи томонидан унинг билими ва психологиясидан келиб чиққан ҳолда қайта ишлаш ва янгиланган ахборотни шахс хотирасида сақлаш 3) Ахборотни тарқатиш Телевидениенинг таъсирчанлиги куйидагилар 1) тасвир 2) овоз 3) мантиқий ва образли фикрлаш Радионинг таъсирчанлиги қуйидагича 1) жонли овоз 2) мантиқий ва образли фикрлаш Матбуотнинг таъсирчанлиги 1) мантиқий ва образли фикрлаш 2) қисман тасвирдан (расмлар, сарлавҳалар безатилиши) Интернетнинг вазифалари

1) реклама 2) маълумотнома 3) электрон почта 4) конференция (очиқ мулоқот) 5) манфаатлар бўйича клублар 6) оммавий ахборот воситаси Ахборот қуроли хусусиятлари 1) ахборий қуролни ишлаб чиқарилиши арзон 2) ахборот қуроли учун давлат чегаралари нисбий характерга эга 3) ахборий ва нохарбий жанглар ўртасида фарқлар аниқ эмас 4) ахборий хужумни олдинини олишнинг деярли иложий йўқ 5) ахборий уруш оқибатидаги зарарни ҳисоблаб чиқиш қийин 6) доимий ҳарбий блоклар бирлашмалар тузиш қийин Ахборий қуролга тасниф Кенг маънода ахборий қурол бу 1) рақиб мамлакат фуқароларини керакли йўналишда фикрлашга ундайдиган, унинг нуқтаи назарини ўзгартиришга қодир бўлган ва керакли ахборот ёрдамида амалга ошириладиган харакатлар Тор маънодаги ахборот қуроли бў 1) рақибнинг ахборот захиралари устидан назоратни таъминлайдиган ва унинг телекамуникациялари тизимларига зарар етказа оладиган техникавий хусусиятлар ва технологиялар. Глобаллашув шаротида хорижий оавдаги ахборот экспанциясидан ҳимояланиш йўллари 1) миллий ахборот инфра тузилмани хзамонавий даражага кўтариш 2) миллий ОАВларини ривожлантириш 3) ОАВни фаолиятида дунёвий давлатлар қабул қилган журналистиканинг сифат стантларига риоя қилиш 4) Миллий қадриятларни сақлаш ва ривожлантириш

Глобаллашув шаротида халқаро миқёсда энг кўп маълумот тарқатадиган Оав - Си-эн-эн - Би-би-си - ТВ-5 - Евроньюс - Ассошиэйтед Пресс - Франс Пресс - Рейтер - ИТАР-ТАСС - Америка овози Глобаллашув шаротида манипуляциянинг усуллар - АНЕКДОДЛАР - 25-КАДР - уйдирмалар (инсинуациялар) - обрўсизлантириш (компрометация) - мантиқий хатолар: тезисларда, асосларда, демонстрация (исбот жараёнида) - сохта рейтинглар - сохта сўровлар - қайта-қайта такрорлаб мажюурий ишонтириш (внушение) - сохта пресс-релиз тайёрлаш - расмлар монтажи - ёлғон гапларни тарқатиш Глобаллашув шаротида ахборот маданиятини ошириш йўллари - олинган ахборотни бошқа манбалар билан солиштириб кўриш; - ахборотдаги маълумотни мантиқан таҳлил қилиб чиқиш - муҳим фактларни асл манбалар ёрдамида текшириш

- ахборот ким томонидан ва қай мақсадда берилганини таҳлил қилиб чиқиш - ахборот кими фойдасига ишлашини ўрганиб чиқиш - муҳим маълумотларнинг архивини олиб бериш - юксак шахсий маданиятга эга бўлиш ва бошқ.

Глобаллашув шаротида ахборот хуружини ҳудуд жиҳтдан олтита асосий турга ажратиш мумкин 1) умумсайёравий (бир қутбли, яъни «однополярний» дунёни ташкил этишга ҳаракат қилувчи давлатлар томониан амалга оширилади) 2) қитъавий (Осиё ёки бошқа қитъага нисбатан) 3) регионали (ўзаро чегарадош, масалан, Марказий Осиё мамлакатларига нисбатан) 4) давлат (Ўзбекистон)га нисбатан 5) минтақавий (масалан, Фарғона водийси) 6) маҳаллий (вилоят, шаҳар, туманга нисбатан) Ахборот хавфсизликнинг шахсга таъсир этувчи воситаси ва усуллари 3 турга бўлинади - давлат етказадиган - Оммавий ахборот воситалари - Норасмий мулоқотдаги ахборот Ахборот билан ишлашнинг иш механизми қуйидагилар - маъумотни қабул қилиш, англаб олиш ва эслаб қўйиш - ахборотни англаш ва эслаб қўйиш жараёнида материални қабул қилувчи томонидан унинг билими ва психологиясидан келиб чиққан ҳолда қайта ишлаш ва янгиланган ахборотни шахс хотирасида сақлаш - ахборотни тарқатиш Ғарб социологлари фикрига кўра ахборотлашув жараёни жамиятдаги иқтисодий, ижтимоий-сиёсий, маданий ҳамда техника соҳасидаги ўзгаришларга қуйидагича ўзининг жиддий таъсирини кўрсатади - ахборотлашган жамият техника соҳасида, ишлаб иқариш, иқтисодиёт, таълим ва маиший ҳаётга ахборот технологияларининг кенг жорий этилиши - иқтисодий ҳаёт ахборотнинг товарга айланиши

- ижтимоий ҳаётда ахборот турмуш, ҳаёт даражаси ўзгаришининг асосий омилига айланиши - сиёсий соҳада кенг миқёсда фикр алмашишга замин яратувчи хилма-хил ахборотлани эркин олишга йўл очилиши - маданият соҳасида ахборот алмашинуви давр эҳтиёжларига жавоб берадиган нормалар ва қадриятларнинг шаклланиши билан характерланади Глобаллашув шаротида очиқ ахборот тизимига қуйидагилар киради - ахборот агентликлари - газеталар - журналлар - журнал тарздаги нашрлар - бошқа нашр махсулотлар - радио - телевидиние - аудио ва видио махсулотлар - интернет матбуот хизмати - жамоатчилик билан алоқалар - давлат, жамоатчилик ва бошқа ташкилотлар, муассасалар - реклама агентликлари бўйича тузулмалар Глобаллашув шаротида ахборий курашдан кўзланган мақсад - бошқа мамлакат ёки мамлакатлар гуруҳида мавжуд ижтимоий тизимни бўшаштириш - жамият ахлоқини издан чиқариш - ривожланиш миллий программасига путур етказиш - ўз қадриятлари ва турмуш тарзини тўғридан-тўғри экспорт қилиш мақсадида ахборот хизмати ва қўпорувчилик билан шуғулланувчи хизматларнинг ўзаро ҳамкорлигидир.

Миллий истиқлол мафкурасининг бош мақсади - халқни буюк келажак ва улуғвор мақсадлар сари бираштириш - малакатимизда яшайдиган, миллати, тили ва динидан қатъий назар ҳар бир фуқаронинг ягона ватан бахт-саодати учун доимо масъулият сезиб яшашига чорлаш - аждодларимизнинг бебаҳо мероси, миллий қадрият ва анъаналаримизга муносиб бўлишга эришиш - юксак фазилатли ва комил инсонларни тарбиялаш - шундай инсонларни ягатувчилик ишларга даъват қилиш - шу муқаддас замин учун фидоийликни ҳаёт мезонига айлантириш Француз тадқиқотчиси б.бандининг глобаллашув жараёнини қуйидаги уч ўлчовини кўрсатади - глобаллашув муттасил давом этадиган тарихий жараён - жаҳоннинг гомогенлашуви ва универсаллашуви жараёни - миллий чегараларнинг ювилиб кетиш жараёни Мустақил Ўзбекистон бугунги кунда ўзининг янгидан-янги имкониятларини, ақлий салоҳиятини, ўзини-ўзи ҳимоя қилиш ва ҳар қандай тажовузларга қарши тура олиш иқтидорини намоён этмоқда. бироқ бу етарли эмас, аниқ натижаларга эришиш учун қуйидагиларга эътибор бериш лозим - инсоннинг шахс ва фуқаро сифатидаги имконитларини рўёбга чиқариш ва уни шакллантириш - инсоннинг ўзини-ўзи ҳимоя қила олиш инстинктини, ўзини- ўзи бошқариш салоҳиятини шакллантириш - алоҳида одамлар, гуруҳлар, қатламлараро муносабатларни яна ҳам барқарорлашгтириш - жамоалар бирлигини, умумий хонадон, яхлит мамлакат тақдири учун жовабгарлик ҳиссини кучайтириш

- миллатидан ва динй эътиқодидан қатъий назар Ўзбекистон фиқароси бўлган ҳар бир шахснинг келажаги учун масъуллигини таъминлан - келиб чиқиши мумкин бўлган можаролар, келишмовчиликлар асосларини, йўналишларини, уларнинг ривожланиш омилларини ва динамикасини домий тарзда, узлуксиз равишда ўрганиб бориш Глобаллашув шаротида ахборот хавфсизликни таъминлашнинг ўзига хос асослари - ташкилий, техник жиҳатдан таъминланганлик - замонавий техника ва технологиялар билан етарли даражада қуролланиш - мустахкам моддий ва молиявий асосларга эга бўлиш - ахборот психологик хавфсихликни таминлашга хизмат қиладиган соҳа ходимлари моддий манфаатдорлигини ошириш. - Замонавий ахборот техналогияларини боқарадиган, ундан самарали фойдалани оладиган, замонавий билимларга эга бўлган, ҳар тамонлама кенг фикирлайдиган қобилятли қадрларни тайёрлаш. Ҳозирги замоннинг энг долзарб муаммоларидан ахборот хуружи авж олиб бораётган бир пайтда - якка тартибда хар бир фуқаро, ҳар бир инсон онгига кучли таъсир ўтказаётган - кенг миқёсда жамият тараққиёти ва миллат тақдирини ҳал қилишга қодир бўлган - глобал миқёсда бутун инсоният ҳаётини кафолатлайдиган, унинг тараққиётини ёки таназзулини белгилашга қодир бўлган тиғиз А хборот тизимини бошқариш, тартибга солиш, ундан фойдаланиш меъёрларини ишлаб чиқиш лозим!

Глобаллашув шаротида ахборот технологиясининг моҳияти, унинг тараққиёти инсон ва инсоният ҳаётига таъсир тказиш омиллари қуйидагилар - инсон фаолиятини мақсадга мувофиқ ҳолда йўлга қўйиш, йўналтириш, умумманфаат атрофида бирлаштириш, жамоа ва жамият ишига даҳлдорлик туйғусини шакллантириш, инсоният ҳаётини сақлашда масъуллик, унинг тақдирига тақдирдошлик ҳиссини шакллантириш - турли феъл-атворга, табиатига эга бўлган, ўз манфаати устуворлигига интилаётган сиёсий субъектлар ўртасидаги ўзаро мувоиқликни таъминлаш. Уруш маданиятсизлигидан тинчлик маданитига ўтиш, давлатлараро ва минтақалараро муносабатларда бир-биридан қочиш эмас, бир-бирига интилиш кайфиятини яратиш, жаҳон муаммоларини ҳал этишда соғлом ғояларга тан бериш руҳиятини шакллантириш - фан-техника тараққиёти чексиз даражада ривожланаётган бир пайтда, унинг кенг имкониятларини умумий тараққиёт йўлига сафарбар этиш кайфиятининг устуворлигини таъминлаш, акс ҳолда ғайриахлоқий ва ғайриинсоний кайфиятдаги фуқаро қудратли технологияларни жамият тараққиётига зид бўлган ғоят хатарли мақсадни амалга оширишига интилиши мумкин. Бу, айниқса, халқарор терроризм, наркобизнес, диний экстремизм сингари глобал фожиаларни бошқаришда, давлатлараро иқтисодий муносабатларни чалкаштиришда, банк, молия, кредит тизимини издан чиқаришда қўл келади. - Ахборот технологиясининг беқиёс имкониятларини, улкан қудратини тўла-тўкис инсон ҳаётига тадбиқ этиш, инсон тақдирига хизмат қилидиришни таъминлайдиган энг замонавий ва самарали бошқарув механизмининг иқтисодий, ижтимоий, манавий, руҳий ва сиёсий соҳаларда юксак маданият билан унумли фойдаланиш асосида ташкил этилади.

Глобаллашув шаротида ахборот соҳасида миллий хавфсизликни таъминлаш тизимини яратишнинг қуйидаги усулларини қўллаш зарур - социологик йўналиш. Бунда ахборот олиш ва тарқатиш жараёнида жамият тараққиётида ахборотнинг ижтимоий воқелик сифатидаги ролидан келиб чиқиб жамиятда шаклланаётган ижтимоий онг йўналишлари, ижтимоий тафаккур даражаси ва унинг оқимларини ўрганишни йўлга қўйиш керак. Аҳоли турли қатламлари қарашлари, касбий ва бошқа ижтимоий ҳолатлари асосидаги фикрлаш тарзини аниқлаб бориш зарур. - Статистик йўналиш. Кўп миллатли мамлакатда, хусусан, 130 дан ортиқ миллат ва элат яшаётган 20 яқин диний конфесиялар фаолият кўрсататган Ўзбекистонда миллатлараро ва динлараро можароларни турли сиёсий манфаатлар ва бузғунчи ғоялар таъсирида келиб чиқиши мумкин бўлган сиёсий низоларни ўрганиб бориш. Бу борада аниқ ҳисоб-китобларга, тахминий ечимларга эга бўлиш. - Сиёсий конфликталогия ва сиёсий психология. Ахборот- психологик хавф авж олаётган бир пайтда, турли бузғунчи ғоялар инсон онги ва тафаккурига ўз таъсирини ўтказаётган бир шароитда сиёсий можаролар келиб чиқиши мумкин бўлган манбаларни ўрганиш, омилларни аниқлаш ҳамда унинг натижасида жамиятда шаклланиши мумкин блган жамоатчилик фикри, сиёсий қарашлари, руҳияти-ижтимоий, сиёсий психология изчил равишда ўрганиб борилмоғи лозим. - Мантиқий-тизимий ва функционал таҳлил. Ахборот тизими, хусусан, ахборот-психологик таъсир ахборот сиёсати тизими ва восиатсининг муҳим қисми сифатида баҳоланиши лозим. Воқеликка ана шу тарзда ёнлашиб, илмий-таҳлилий, назарий ва амалий хулосалар чиқариш керак. тиғис ахборотлашган жамиятда ахборот оқими таъсирида шаклланаётган ижтимоий фикр, фан нуқтаи назардан изчил ўрганмоғи, унинг редмети ва методологиясини ишлаб иқиш муҳим бўлиб қолди. - Ахборот тизимида миллий истиқлол ғоясининг устуворлиги. Ҳар қандай фуқаро ахборот бозоридан «махсулот» танлаш

жараёнида унинг қалбида, руҳиятида, кайфиятида, феъл-атворида уларнинг, барчасининг оқибати сифатидаги хатти-ҳаракати ва муносабатида мафкуравий иммунитет устуворлигини таъминлаш. Ахборотлашган жамият -уйда ишлшнинг кенгайишига, транпорт ҳаракатининг камайишига ва бунинг оқибатида табиатга тушадиган «юк»нинг кескин қискаришига олиб келади. -иш кунининг қискариши одамларнинг уйида кўпроқ бўлишига ва оилавий муҳитнинг барқарор бўлишига замин яратади. -кейинги юз йилликларда киршилар шаҳар яшаш ва ишлаш учун энг қулай макон, деган хулосага келадилар. Ахборатлашув жараёни эса, қишлоқдан туриб ҳам бутун олам билан мулоқот қилиш, энг обрўли ташкилотларда ишлаш, шаҳар аҳолиси баҳраманд бўлаётган маданият ютуқларини истефода этиш имкониятини яратади. Бу эса, ўз навбатида нисбатан осуда ва тинч бўлган табиатга яқин бўлган қишлоқларга қайтиш ёки у ерда доимий қолиш учун замин яратади. -масофавий таълим билим олишнинг энг қулай шаклига айланиши баробарида, аҳолининг кенг қатламлари учун ҳатто энг элитар олий ўқув юртлари эшикларининг очилишига замин яратади. Содда қилиб айтганда, маълумотлилик кўп даражада иноннинг хохиш-иродасига боғлиқ бўлиб қолади.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Каримов И.А. Асарлар 1-20-жилдлар. –Т.: Ўзбекистон, 1996-2012 2. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. –Т.: Маънавият, 2008 3. Каримов И.А. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шаротида уни бартараф этишнинг йўллари ва чоралари. – Тошкент: Ўзбекистон, 2009. – 56 б. 4. Каримов И.А. Тарихий хотирасиз келажак йўқ. –Т.: Ўзбекистон,1998. 5. Жўраев Н. Тарих фалсафасининг назарий асослари. -Т.: Маънавият, 2008. 6. Глобалистика международ ный междисциплинарный энциклопедический словарь. –Москва-Санкт-Петербург-Нью-Йорк.: 2006. 7. Баходир Зокир. Глобаллашув зиддиятлари. // Тафаккур, 2004, 1-сон Холбеков М. Адабиётда глобаллашув жараёни. // Тафаккур, 2006, 4-сон

O'xshashlar

Глобаллашув ва модернизация

Глобаллашув ва локаллашув

Фан ва таълимнинг глобаллашуви

Глобаллашувнинг назарий асослари

Сиёсий институтларнинг глобаллашуви