Листериоз Listeriosis - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Referatlar

Листериоз Listeriosis

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95 KB

Ko'chirib olish

Листериоз Listeriosis Режа: 1. Қорамоллар листериози 2. Паррандалар листериози 3. Одамлар листериози

Листериоз — юқумли касаллик бўлиб , нерв системасининг шикастланиши , септик ҳолат , бўғоз моллар бола ташлаши ва мастит билан характерланади . Тарихий маълумот . 1892 йилда Лусе , 1911 йилда Гюлъферс ўлган қуёнлар организмидан ҳаракатчан микроорганизмни ажратиб олиб кузатдилар . Меррей ва Уэбблар касалланган қуён ва денгиз чўчқачаларидан микроорганизм ажратиб оддилар . Уни соғлом шундай ҳайвонларга юборилганда касаллик пайдо қилган . 1927 йили Пири тушқонлардан микроорганизм ажратиб олган , уни кейинчалик Listeria monocytognes деб аталди . 1931 йилда Жил қўйларда листериоз касаллигини аниқлади . Тен - Брич эса 1932 йилда бу касаллик паррандаларда ҳам учрашини баён этди . Жонс 1934 йили қорамолларда листериозни қайд қилди . Собиқ Иттифоқда 1936 йили Т . Слабоспицкий ёш чўчқалар ҳам шу касаллик билан оғришини аниқлади . Касалликни ўрганишда П. Свинцов, М. Халимбеков, А. Аннагиев, Ю. Малаховларнинг хизмати катта. Ҳозирги пайтда листериоз дунёнинг 60 дан ортиқ мамлакатида рўйхатга олинган. Жумладан, бизда ҳам бу касаллик вақти-вақти билан учраб туради. Қўзғатувчиси L. Listeria monocytognes — мусбат таёқча, спора ва капсуласи йўқ, одатдаги сунъий муҳитларда яхши ўсади. Жигардан тайёрланиб глюкоза ва глицерин қўшилган муҳит энг яхши муҳит ҳисобланади. Чидамлилиги . Листериялар ташқи муҳит шароитида узоқ муддат яшайди. Ҳатто унинг ўлган тўқималарда яшай олиши исботланган. Кесак ва сўлида 105 кун, гўшт, суяк унида 134 кун яшайди. Тузланган гўштда узоқ муддат тирик сақланади. Лиофилизация қилинганда ҳам 7 йил муддатгача сақланган. Кўл сувларида 9—10 ойгача яшай олиши мумкин. Молхоналарда баҳорда 48 кун, ёзда 25 кун, кузда 130 кунгача яшаганлиги аниқланган. Кўмилган мол ўлаксаси таркибида 45 кун ва ундан кўпроқ яшаши маълум. Эпизоотологияси . Листериоз билан қўй-эчки, қорамоллар, чўчқа, йилқилар, қуёнлар, товуқ, ғоз, куркалар касалланади. Касаллик ҳамма ёшдаги ҳайвонлар, асосан ёш ва бўғоз ҳайвонларда учрайди.

Листериялар табиатда жуда кенг тарқалган ва қатор ёввойи ҳайвонлардан ажратиб олинган. Тулки, олмахон, сув каламуши, ёввойи чўчқа, кийик, юмронқозиқ, мушук, ит, маймунлар листериозга мойил ва унинг қўзғатувчисини тарқатувчилардир. Каналар организмида ҳам сақланади. Одамлар ҳам касалланади. Касал ҳайвонлар касаллик кўзғатувчисининг манбаи ҳисобланади, улар ўзининг ҳамма секрет ва экскретлари билан ташқи муҳитга листерияларни ажратиб чиқаради. Листериялар айниқса бола ташлаган ҳайвонларда кўп миқдорда ажралади ва ўта хавфли бўлади. Мастит бўлганда эса сут орқали ажралиб чиқади. Кўршапалаклар энг хавфли тарқатувчи ҳисобланади. Н. Огнева (1964) кемирувчилардан 83 та листерия штаммини ажратиб олган бўлса, Г. Юрков (1962, Луганск) биринчи бўлиб кемирувчиларнинг ҳайвонлар листериоз касаллигига бевосита алоқаси борлигини исботлаб берди. Кемирувчи ва қишлоқ хўжалик ҳайвонларининг листериозда боғлиқлиги иксод каналари орқали содир бўлиши мумкин. Клиник соғлом ҳайвоилар организмида ҳам листериялар яшайди. Парвариш, озиқлантириш қийинлашгудек бўлса, организмнинг резистентлиги тушиб кетади ва мол касалликка тез чалинади. Қўйларда касаллик асосан қиш ва баҳорда учрайди. Чунки бу даврда кемирувчилар (каламуш ва бошқалар) емиш қидириб қўйхоналарга боради (озуқа ва скирдлар яшаш учун яхши шароит ҳисобланади), чўчқаларда эса йилнинг ҳамма фаслида учрайверади. Аввал листериоз бошқа касалликларга, масалан чўчқаларда ўлат, пастереллёз, сальмонеллёзга, товуқларда пуллорозга қўшилиб кечиши мумкин. Касаллик қўзғатувчиси алиментар йўл билан ҳамда оғиз, бурун бўшлиғи шиллиқ пардалари ва жароҳатланган тери орқали соғ ҳайвонлар организмига тушади. В. Гертун (1965) листериялар силосда яшаши ва молларга силос орқали юқиши мумкинлигини аниқлади. Дикшотра (1960) носоғлом хўжаликдаги силос массасидан 30 фоиз атрофида листерия ажратиб олган. Соғлом хўжаликдаги силосда эса 1 фоиз листерия борлиги аниқланган. Листериоз кўп

ҳолларда спорадик ва эпизоотик ҳолатда учрайди. Эпизоотик ҳолат жуда кам кузатилади. Касалланиш 1—20 фоиз, паррандаларда эса 60 фоиз бўлади. Листериоз нерв жароҳати шаклида кечганда 98—100 фоиз, септик ҳолатда кечганда эса 50 фоиз ҳолда ўлим билан тугайди. Листерияларнинг ташқи муҳитда узоқ сақланиши, уларни ташувчи ҳайвонлар ҳамда табиатда табиий ўчоқларнинг мавжудлиги, фауналар касалликнинг стационар ҳолатга ўтиб кетишининг асосий сабабларидандир. Патогенези. Касалликнинг ривожланиш механизми ва клиник белгилари кўп ҳолларда қўзғатувчининг организмга тушиш йўлига боғлиқ. Листерия организмга тушгач, сепсис ҳолатини вужудга келтиради ва айрим аъзо ҳамда тўқималарнинг жароҳатланишига сабаб бўлади. Касалликнинг ҳар хил ҳолатда намоён бўлиши листериянинг вирулентлиги, юқиш йўли, тушган дозаси, ҳайвоннинг ёши, физиологик ҳолати, бўғозлиги, боқиш ва асраш шароитларига боғлиқ. Организмга тушган листериялар кўпайиб ривожлангудек бўлса, нейроген, лимфоген ва гематоген йўллар билан тарқалади. Листериялар ҳар хил аъзоларга тушгач, ҳимоя воситаларини енгиб бош мияга ўтади. Катта ёшдаги ҳайвонларда жуда кам ҳолларда сепсис учраб, асосан бош мия зарарланади. Агар ҳайвон бўғоз бўлса, унинг жинсий аъзоси қаттиқ жароҳатланади. Касаллик ёш ҳайвонларда сепсис шаклида намоён бўлади. Айрим ҳолларда катта ёшдаги ҳайвонларда клиник белгисиз кечади ва улар листерияларни ташувчи бўлиб қолади. Касаллик клиникасида микро- ва макроорганизм ўзаро тенгликни бузувчи омиллар ҳисобланади ҳамда организм резистентлигининг ўзгариши асосий аҳамият касб этади. Листерияларнинг патогенетик таъсир кучи, унинг ўсиш ва ривожланиш жараёнида ажратган токсинига боғлиқ. Шу билан бирга тўқималарнинг яллиғланиши натижасида ҳосил бўлган қолдиқ модда ва заҳарлар ҳам маълум роль ўйнайди. Қондаги оқсиллар нисбатининг ўзгариши, РЭСдаги ўзгаришлар, сийдикда қолдиқ азот ва мочевина (сийдикчил)нинг кўпайиши, мочевинанинг орқа мия каналида ошиб кетиши ҳам юқоридаги ўзгаришларни тасдиқловчи далилдир.

Кечиши ва клиник белгилари. Листериознинг яширин даври 1—4 ҳафта давом этади. Касаллик ўткир ва ярим ўткир ҳолатда кечиб, бир неча хил клиник кўринишда намоён бўлади. Нерв ҳолати, септик, аралаш ҳолат, клиник белгисиз кечиш, жинсий аъзолар жароҳатланиши (бола ташлаш, йўлдош ушланиши, эндометрит, метрит), листериоз мастити шулар жумласидандир. Қорамоллар листериози. Кўпинча нерв системасининг шикастланиши билан кечади (расм). Касаллик безовта бўлиш ва сўлғинлик билан бошланади, мол ҳеч нарса емай қўяди, 4—5 кун ўтгач, юриш мароми ўзгаради, қалтироқ тутади, нерв системасига шикаст етиб ножўя ҳаракат аломатлари пайдо бўлади. Айрим гуруҳ мускуллар фалажланиб, коньюнктивит, стоматит кузатилиб, мол кўр бўлиб қолади. Тана ҳарорати касаллик бошланиш даврида кўтарилиб, кейин тушиб кетади. Касаллик 7—8 кун давом этади. Иккинчи хил намоён бўлишида эса жинсий аъзо яллиғланади, бола ташлайди, йўлдош ушланиб, метрит бошланади . расм. Листериоз касаллигида асаб бузилишининг кўриниши. Листериозда мастит кузатилиб, кўзғатувчи узоқ вақт сут орқали ажралиб туриши мумкин. Бузоқларда кўпинча септицемия ҳолатида кечиб, баъзида марказий нерв системаси шикастланади. Қўй-эчкиларда ҳам нерв системасининг шикастланиши билан кечади. Касаллик бошланишида ҳайвоннинг феъли ўзгаради, иштаҳаси пасаяди, мудроқ босади, конъюнктивит ва ринит кузатилади. Тана ҳарорати бир оз

кўтарилади, баъзан нормада бўлади. 1—2 кун ўтгач, касал ҳайвон ҳадеб бир жойда айланаверади, тана тенглиги йўқолади, тутқаноқ тутади, қалтирайди, бўйни қийшайиб, кўз қорачиғи катталашиб, кўр бўлиб қолади. Касаллик 10 кунгача давом этади. Қўзи ва улоқларда сепсис ҳолатда кечиб, тана ҳарорати кўтарилади, ич кетади, қўй-эчкиларда бўғозлик даврига тўғри келса, ёппасига бола ташлайди. Чўчқалар листериози. Озиш, анемия, иштаҳа пасайиши, юриш маромининг бузилиши ва йўтал билан кечади. Ёш чўчқаларда марказий нерв системаси шикастланиб, юриш мароми ўзгаради, улар худди «таёқ» оёқда юргандек юради. Ҳадеб бир жойда айланаверади, қалтироқ тутади, безовталанади, талваса хуруж қилади. Тана ҳарорати касаллик бошланганда кўтарилиб, кейин пасаяди. Септик ҳолатда кечганда эса жуда безовта бўлиб, ҳеч нарса емай қўяди, умумий ҳолсизлик кузатилади, нафас олиш қийинлашади, қорин териси на қулоқда кўкимтир доғлар пайдо бўлади. Катарал энтерит (ич кетиши) рўй беради. Ҳарорат кўтарилиб, касаллик 3—4 кун давом этади. Паррандалар листериози. Уларда касаллик септик ҳолатда кечади. Жўжа ва ёш товуқлар кўп касалланади. Иштаҳа пасайиб, кам ҳаракат қилади, нафас олиш тезлашади, тез заифлашиб, бирдан тиришиб бзовталанади. Мудроқ босиб, бирданига учиб тушади, айлана бошлайди ва йиқилади. Оёқ, қанот ва буйинлари фалаж бўлади. Конъюнктивит рўй бериб, парранда кўр бўлиб қолади. Патологоанатомик ўзгаришлар. Касалликнинг патологоанатомияси унинг намоён бўлиш шакли ва кечиш муддатига боғлиқ. Нерв шаклида кечганда мияда шиш бўлиб, қон қуйилади. Бошқа аъзоларда ҳам шу ҳолат намоён бўлиши мумкин. Септик ҳолатда кечганда гиперемия кузатилиб, ўпка шишади, ошқозон-ичак йўлининг шиллиқ пардаларида катар бўлади. Юрак мускули ва паренхиматоз аъзоларга қон қуйилади. Талоқ катталашиб, жигар, буйрак ва миокардда некротик ўчоқчалар пайдо бўлади. Лимфатик тугунлар

катталашиб кетади. Жинсий аъзолар жароҳатланганда эса эндометрит ва метрит кузатилади. Диаганоз . Листериозга диагноз қўйиш учун касалликнинг эпизоотологияси, клиник белгилари, патологоанатомияси ва бактериологик текшириш натижалари инобатга олинади. Тез диагноз қўйишда люминесцент усулидан фойдаланилади. РА, РСК, РНГ, диффуз преципитация реакциялари қўйилади. Бактериологик текшириш учун жароҳатланган аъзо ва бош миядан биосинама олиб суртма тайёрланади, Грам усулида бўяб, текширилади. Биосинама қўйиш учун оқ сичқон, денгиз чўчқачаси, қуёнлар ишлатилади. Намуна тери остига, мускул орасига, венага, орқа мияга юборилади. Қуёнларда кўзга юборилганда(«конъюнктивал синама») кератоконъюнктивит пайдо қилади. Дифференциал диаганоз . Қорамолларда ўта хавфли иситма, бруцеллёз, кампилобактериоздан, чўчқаларда эса Ауески касаллигидан, қўйларда ценуроздан ажрата билиш керак. Ҳамма ҳайвонларда қутуриш ва озуқадан заҳараланишдан дифференциация қилиш лозим. Ўта хавфли иситмада кератит, стоматит, ринит рўй бериб, ҳарорат юқори бўлади. Бруцеллез, кампилобактериоз, трихомонозда бола ташлаш, йўлдош ушланиши, орхит ва эпидидимит кузатилиб, листериозда эса ҳар хил клиник кўринишлар намоён бўлиб, биринчи ўринда марказий нерв системасининг шикастланиши туради. Кўзғатувчи соф ҳолда ажратилади. Ҳайвонлар тури Хавфли зонада бир марта эмлаш ва унинг дозаси (мл) Икки марта эмлаш (10 кун оралатиб, носоғлом хўжаликлар учун, мл) Биринчи Иккинчи Қўйлар, қўзилар: 3 ойликдан катталари 2 1 0,5-1 1 0,5 0,25-0,5 2 1 0,5-1

1-3 ойликлари Қорамоллар, бузоқлар: 2 ойлиқдан катталари 14 кундан 2 ойликгача 4 3 2 3 2 1 4 3 1 Чўчқалар: 2 ойликдан катталари 14кундан 2 ойликгача 1,5-2 1 0,75-1,5 0,5 1,5-2 1 Қуёнлар: катталари Қуёнчалар 1 0,5 0,5 0,25 0,5 0,25-0,5 Ауески касаллиги кучли контакт, тез тарқаш, ҳароратнинг юқори бўлиши, катта ёшдагиларда нафас йўллари жароҳатланиши билан кечиб, қўзғатувчиси вирусдир. Чўчқаларда тутқаноқ, бошқа тур ҳайвонларда кучли қичишиш кузатилади. Ценурозда бош мияда ценуроз пуфакчаси бўлади. Қутуришда агрессив ҳолат кузатилиб, бош мияда Бабеш — Негри таначаси пайдо бўлади. Иммунитет. Профилактика учун АУФ штаммидан тайёрланган қуруқ, тирик вакцина қуйидаги схема бўйича қўлланилади. Даволаш. Даволашнинг муваффақияти касалликнинг кечиши ва давонинг барвақт бошланишига боғлиқ, превентив терапия яхши наф беради (шартли соғлом моллар). Тетрациклин қатори препаратлари (биомицин, террамицин, тетрациклин) касалликнинг бошланишида яхши натижа беради. Профилактик мақсад учун 5—7 кун мобайнида ҳар куни 1—2 марта 1 кг вазнга 20 мг биомицин, 25 мг террамицин, 100 мг биоветин бериб борилади. Террамицин мускул орасига юборилади, биомицин ва биоветин ичирилади. Зарурат туғилгудек бўлса, даволаш 5—6 кундан кейин қайтарилади. И.

Волган (1962) натив биомициндан ҳар бош қўйга 30 мг дан озуқа билан бериб яхши натижа олганлиги тўғрисида маълумот беради. Чўчқачаларни даволаш учун мускул орасига 150—200000 ТБ стрептомицин юборилади. Бу усул 3 кун мобайнида 2 мартадан такрорланади. Олдини олиш . Касаллик чиқиб қолгудек бўлса, ҳайвонлар клиник текширишдан ўтказилади ва тана ҳароратини ўлчаб кўрилади. Марказий нерв системаси шикастланган касал моллар сўйилади. Қон РА ва РСК билан текшириб кўрилади. Реакция ижобий бўлса ёки касалликка гумон қилинганлар ажратиб олиб даволанади. Қолган молларга профилактика мақсадида антибиотиклар бериш тавсия этилади, шунингдек вакцинация қилинади. Молхоналарни дезинфекция қилиш учун 3% ли ишқор, 5% ли ксилонафт эмульсияси, 6% ли дезинфекцион креолин, 20% ли хлорли оҳак эритмаси, 2% ли формалин эритмасини аэрозол ҳолатда ишлатиш мумкин. Мунтазам равишда дератизация ўтказиб, гўштларни биотермик усулда зарарсизлантириб туриш лозим. Мажбурий сўйилган моллар калласи, ички аъзолари (жигар, талоқ, юрак, ичак, қовуқ ва ҳ. к.) утилизация қилиб ташланади. Ишчи ва хизматчилар шахсий гигиена қоидаларига тўлиқ риоя қилишлари шарт. Айниқса мол сўйиш, терисини шилиш ва гўштини майдалашда гигиенага қатъий риоя қилиб эхтиёт чораларини кўриш тавсия этилади. Листериоз қайд қилингач, ферма носоғлом деб эълон қилинади ва қуйидагилар тақиқланади: - мол олиб кетиш, ташқарига чиқариш ва сўйиш; - мажбурий сўйилган моллар гўштини олиб чиқиш; - хашак чиқариш. Хўжалик охирги касал мол алоҳидалангандан 2 ой кейин якунловчи дезинфекция қилинади ва уни соғломлаштирилган деб ҳисобланади. Одамлар листериози . Кўпинча касал молларга қараб турган ёки уларнинг сути ва гўштини истеъмол қилган одамлар листериоз билан касалланади.

Касалликка чалинган кишиларда листериоз ўта ўткир, ўткир, сурункали ва абортив шаклларда намоён бўлади. Касаллик ангинасептик, нерв, септик- грануломатоз, кўз шикастланиши, септик-тифоз ҳолатларда кузатилади. Тери, папулёз, фурункуллёз шакллари ҳам учрайди.

Фойдаланилган адабиётлар: 1. Р.Ф. Сосов. Эпизоотология. М. “Колос” 1974. 2. А.А. Конопаткин . Эпизоотология. М. “Колос” 1984. 3. И.А. Бакулов., А.Д. Третьяков. Руководство по общей эпизоотологии. М. “Колос” 1979. 4. М.С. Ганнушкин. Общая эпизоотология. М. “Сельхозгиз” 1961. 5. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология. Т. 1996 6. М.П. Пармонов. “Ўта хавфли юқумли касалликлар” маърузалар матни. Сам. 2002 7. Ф.А. Ниёзов. “Паррандалар касалликлари”. Т. 1995 8. М.П. Пармонов., А.А. Қамбаров Эпизоотология. Т. 2006 9. М.П. Пармонов ва бошқалар. Эпизоотология фанидан амалий – лаборатория машғулотлари. Сам. 2007 й 10. А.А. Поляков. Ветеринарная дезинфекция. М. “Колос” 1975 11. В.П. Урбан. Практикум по эпизоотологии. Ленинград. 1987

O'xshashlar

Қўйларнинг хламидиоз аборти Xlamidiosis ovinus abortus

Кампилобактериоз (Вибриоз) Kampilobacteriosis (Vibriosis)

Юқумли анаэроб энтеротоксемия Буйрак бўшаши Enterotoxaemia infectiosa ovium

Чўчқалар касалликлари Erysipelas suum

Ауески касаллиги Morbus Aujeszky