Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining shakllanish shart sharoitlari - Musiqa - Referatlar

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining shakllanish shart sharoitlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

702 KB

Ko'chirib olish

Doni zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining shakllanish shart sharoitlari Reja: 1. Toshkent radioeshittirish bosh boshqarmasi qoshida oz‘bek xalq cholg‘ulari orkestri tashkil etildi 2. Orkestrning badiiy rahbari va bosh dirijyor D.Zokirov jamoaga 1980-yilgacha rahnamolik qilib, o‘zbek an’anaviy talqiniga xos ijroni rivojlantirdi

1957-yilning may oyida Toshkent radioeshittirish Bosh boshqarmasi qoshida oz‘bek xalq cholg‘ulari orkestri tashkil etildi 1 . Orkestrga Yunus Rajabiy badiiy rahbar, Doni Zokirov bosh dirijyor etib tayinlandi. Orkestrning tarkibi ijro imkoniyatlaridan kelib chiqib, jahon orkestrlari andozalariga xos bo‘lgan cholg‘ular hisobiga kengaytirilib borildi. Sekin-asta nay, qo‘shnay, sunray, chang, qashqar va afg‘on ruboblari, tanburlar, dutorlar, sato, doyra va g‘ijjaklar oilasi qo‘shildi. Damli cholg‘ular oilasini to‘ldirish hamda orkestr tembrini boyitish maqsadida simfonik orkestrining kichik fleyta va goboy cholg‘ulari jalb etildi. Toshkent radioeshittirish Bosh boshqarmasi qoshidagi o‘zbek xalq cholg‘ xalq cholg‘ulari orkestri. 1960 y. Jamoaning ko‘p ovozli orkestr sifatida shakllanishida D.Zokirovning hissasi katta. Jumladan, u rahbar va dirijyor sifatida tinimsiz mehnat qildi, maqsad sari muttasil intildi va, pirovardida jamoaning ijrochilik darajasini yuksaltirishga erishdi. Shu asnoda jamoa ham o‘ziga xos ijrosi bilan ko‘pchilikning e’tiborini qozondi. Doni Zokirov nafaqat mohir sozanda, jonkuyar rahbar va mahoratli dirijyor, balki ijod sirlarini puxta egallagan serqirra kompozitor sifatida ham faoliyat olib bordi, o‘zi rahbarlik qilayotgan orkestr uchun maxsus asarlar yaratdi. 1 O‘z.R.МDА (ЦГА) xujjatlari. O‘zbekiston SSR Madaniyat vazirligi buyruqlari. №2487. О pis №1 .

Shuningdek, birinchilardan bo‘lib turli xalqlarning kuy va qo‘shiqlarini orkestr uchun qayta ishlab, uning ijro imkoniyatlarini kengroq yoritishga harakat qildi. D.Zokirov boshqarayotgan orkestrning yutuqlaridan ilhomlangan F.Qodirov, B.Zeydman, B.Meyen, I.Hamroev, X.Izomov, B.Gienko, F.Nazarov, S.Hayitboev, M.Nasimov va boshqa kompozitorlar ham shu jamoaga moslab asarlar yoza boshladilar. O‘zbekiston kompozitorlari bilan birga bastakorlar ham jamoa ijrosiga oid bir qator asarlar yaratdilar. Xususan, N.Hasanov va B.Gienkoning “O‘zbekiston” fantaziyasi va “Do‘stlik” syuitasi, F.Toshmatov va V.Zudovning xor va orkestr uchun “Yor-yor” qo‘shig‘i, S.Kalonov va B.Gienkoning “Kulib bergan saloming” romansi shular jumlasidandir. 1959-yili O‘zbekiston radiosi qoshida maqomchilar ansambli tuziladi va unga Yu.Rajabiy rahbar etib tayinlanadi. Orkestrni boshqarish esa dirijyor va kompozitor D.Zokirov zimmasiga yuklatiladi. Orkestr bilan taniqli xonandalar – H.Nosirova va S.Yarashevlar hamkorlik qila boshladilar. Shuningdek, jamoaga yakkaxonlar sifatida K.Ismoilova, M.Dadaboeva, B.Davidova, X.Yusupova va F.Abdurahmonovlar jalb etildi. Orkestr yakkaxon va yakkanavozlarga jo‘rnavoz sifatida ham katta muvaffaqiyatlarga erishadi. Bastakorlardan F.Toshmatovning “Mard yigitlar”, D.Zoki- rovning “Ko‘rmadim”, K.Jabborovning “Diyorimsan”, N.Hasanov- ning “To‘ylaringiz muborak”, S.Kalonovning “Topmadim” va “Dutorim” kabi ashulalari o‘zbek radio eshituvchilari tomonidan qizg‘in qabul qilinardi. Professional mutaxassis sozandalar, jumladan, rubobchilar – Q.Usmonov, I.Mallaev, S.Taxalov, T.Rajabov, A.Boboxonov, shu- ningdek, naychi H.Jo‘raev, changchi A.Mutalov, g‘ijjakchi sozandalar – T.Azimov va Q.Komilovlarning jamoaga kelib qo‘shili- shi orkestr ijrochilik saviyasini yanada oshirdi. Shu yillari jamoa birinchi marotaba konsert dasturlarini magnit tasmasiga yozishga muyassar bo‘ladi. Bu jarayon mutaxassislar tomonidan e’tirof etilgandan so‘ng esa asarlar muntazam ravishda radio to‘lqinlari orqali eshittirilishi odatiy bo‘lib qolgan edi. Keyinchalik esa televidenie orqali efirga chiqish imkoniyatiga ham ega bo‘lindi 2 . 2 . Muallifning X.Izomov bilan 1990-yil 22-martda bo‘lgan suhbatidan yozib olingan.

Bu davrga kelib kompozitorlardan A.Kozlovskiy, I.Akbarov, H.Rahimov, A.Muhamedov, Sh.Ramazonov, R.Hamroev va boshqalar orkestr repertuarini o‘zlarining turli janrlarda yaratgan asarlari bilan yanada boyitdilar. Ularning asarlari esa, asosan an’anaviy yo‘lda ijro etilgan, binobarin partituralar ham shunga moslashtirilgan edi. Partiturada ba’zi-bir belgilar o‘rin olgan bo‘lishiga qaramay, ijrochilar o‘z partiyalarini imkoniyatlari darajasida ijro etishardi. Bundan tashqari orkestr jamoasi tomonidan arab, afg‘on, eron va ozarbayjon xalq kuylari va qo‘shiqlari ham ijro etilgan 3 . O‘sha davrdagi jamoa asosini an’anaviy ijrochilik maktabining yorqin namoyandalari – T.Alimatov (sato), S.Kalonov (nay), F.Sodiqov (chang), F.Toshmatov (g‘ijjak), H.Ubaydullaev (qo‘shnay), M.Yusupov (dutor) kabi san’at darg‘alari tashkil etgan. Bu sozandalar faqatgina orkestrdagi ijod bilan shug‘ullanmay, balki musiqa bilim yurti va konservatoriyaning iste’dodli talabalarini kasbiy ijrochilik sohasiga ham tayyorlagan edilar. Shu paytlarda radio orkestrining oldiga qo‘yilgan asosiy vazifalaridan biri – milliy ijrochilik an’analarini yangi uslubda rivojlantirishdan iborat bo‘lgan. Shu bois konsert dasturining asosiy qismini tashkil etgan o‘zbek xalq kuylari ansambl ijrochiligi uslubida emas, balki orkestr ijrosiga mos shaklda garmoniyalas- htirilgan edi. Shu bilan birga orkestrning konsert dasturidan O‘zbekiston kompozitorlarining aynan shu jamoa uchun yozgan asarlari ham keng o‘rin olgan bo‘lsa-da, ammo talqin masalasida sozandalar orkestr ijrosini an’anaviy ansambl ijrosiga yaqinlashtirishga intilishlari sezilarli edi. O‘zbek xalq kuy va qo‘shiqlarining katta bilimdoni D.Zokirov qaysi namunani orkestr uchun moslashtirmasin, albatta asosiy kuy va ovoz uyg‘unligiga alohida e’tibor bergan hamda asarning sifatini belgilovchi o‘ziga xos bezak va buyoqlarni bo‘rttirib ko‘rsatishga intilar edi. Shu bois ham orkestr ijodiy uslubining ilk shakllanishida D.Zokirovning hissasi cheksizdir. Shubhasiz, u birinchilardan bo‘lib xalq qo‘shiq-kuylari va mumtoz musiqa namunalarini orkestrga moslashtirish bilan bir qatorda jamoa uchun maxsus asarlar ham yaratishga astoydil kirishgan edi. 3 Muallifning orkestr sozandasi R.Ibragimov bilan 1990-yil 25- а prelda bo‘lgan suhbatidan .

Jumladan, 1962-yili D.Zokirov tomonidan qayta ishlangan “Yovvoyi Chorgoh” asari orkestr ijrochiligining yangi qirralarini ochib berdi. Bunda, avvalo orkestr tarkibida qo‘llangan quyidagi cholg‘ular nisbati e’tiborlidir: nay pikkolo, nay-I-II, qo‘shnay-I-II, surnay, chang -I-II, qashqar rubobi, afg‘on rubobi, tanbur, dutor bas, dutor kontrabas, doira, sato, g‘ijjak-I-II, g‘ijjak alt, g‘ijjak bas va g‘ijjak kontrabas. D.Zokirov ushbu partiturani yaratishda har bir cholg‘uning yakka ijrosini alohida ifodalash bilan bir qatorda turli cholg‘ularning uyg‘unlikdagi ijro imkoniyatlarini ko‘rsatishga harakat qilgan. Muhimi, turli xil cholg‘u oilalarining birgalikdagi unison ijrosi o‘laroq, o‘zbek milliy kuylarining an’anaviy ijrochiligiga xos tamoyil, ya’ni asarni boshidan oxirigacha kuy ustivorligi o‘z kuchini saqlab qolgan. Misol sifatida “Yovvoyi Chorgoh”ning asosiy kuy-mavzui bayonini keltiramiz. Bunda dastlab g‘ijjaklar ijrosida boshlangan mavzu (3-8 tt.) o‘ziga xos taqlidiy polifonik ko‘rinishda ilk rivojlanadi (g‘ijjak alt, qashqar va afg‘on ruboblari - 8-9, 11tt., g‘ijjak bas va g‘ijjak kontrabaslar - 9-12 tt.) hamda tayanch “re” pardasiga qaytib nisbiy tugal holga keladi:

Darhaqiqat, kompozitor an’anaviy ansambl ijrochiligi uslubini orkestrda o‘zgacha qo‘llaydi: bir cholg‘u o‘rnini cholg‘ular guruhi, ansambl jo‘rnavozligini esa ko‘p ovozli orkestr bilan almashtiradi. Bularning barchasi, asarning milliy xususiyatini yo‘qotmagan holda, sozandalarni ko‘p ovozli musiqani teran idrok ila ijro etishlari uchun amalga oshirilgan. Partitura oddiy yozilishidan qat’iy nazar, orkestrning ijro talqini bilan bog‘liq ba’zi muammolar ham yuzaga kelgan edi. Unison shaklidagi ijro asosida tarbiyalangan sozandalarga turli partiya va ovozlar (yakkanavozlik, jo‘rnavozlik, pedal tovushlari va o‘lchov o‘zgarishlari) ni ijro etish ma’lum qiyinchiliklarni tug‘dirgan. Bu hol ayniqsa sozanadalarning ijro paytida bir-birlarini tinglay olishlari yohud asarda muhim o‘rin berilgan yakkanavoz partiyalariga alohida e’tibor berishlari talab etilgan paytlarda sezilarli edi. Shu bois D.Zokirov mashg‘ulotlar davomida har bir ijroviy nuqson ustida alohida ishlashga, orkestr guruhlarining ijrodagi muvozanatini muqobillashtirishga ko‘proq urg‘u berar, pirovardida esa, asarning badiiy mazmunini to‘la-to‘kis ifodalashga harakat qilardi. Boshqacha aytganda, orkestrning yalpi hamda alohida cholg‘u guruhlarining birdek aniq va ifodali yangrashiga erishish maqsad qilingan. Shu talablar o‘laroq ijrochilik saviyasi yuksalgan orkestr jamoasi, jumladan, “Yovvoyi Chorgoh” asarini maromiga etkazib ijro etishga muvaffaq bo‘lgan edi. Orkestr uchun qayta ishlangan “Jazoir” kuyida esa D.Zokirov shiddatli tezlik sur’ati orqali orkestr va har bir cholg‘u guruhining ijrochilik mahorati va imkoniyatlarini, shuningdek, o‘zbek xalq cholg‘ularining turfa va rang-barang tembrlarga benihoya boyligini namoyon etadi. Shuning uchun bo‘lsa kerak, bu asar hozirgi kunga qadar o‘z qiymatini yo‘qotmay konsert dasturlarida doimiy ravishda ijro etilib kelinmoqda. Doni Zokirovning orkestr uchun yaratgan har bir asari o‘ziga xos tarzda va betakror ohanglarda yangraydi. Kompozitorning o‘sha davrda jamoa uchun maxsus yozgan asarlaridan biri – uyg‘ur xalq aytimlarining kuylari asosida yaratilgan (1962) “Uyg‘urcha fantaziya”sidir. Nay pikkolo, nay-I-II, goboy, qo‘shnay-I-II, surnay, chang-I-II, qashqar va afg‘on ruboblari, tanbur, dutor, dutor

bas, dutor kontrabas, doira, safoil, sato va g‘ijjaklar oilasi uchun ijod etilgan aslida bir qismli bu asar o‘zida to‘rt qismli turkum xususiyatlarini mujassam etadi. Shunga ko‘ra har bir qism alohida kuy mavzui, o‘lchovi va xarakterli obrazlari bilan tavsiflanadi. Jumladan, to‘rt hissali o‘lchovda bayon etilgan mayin ohangli birinchi qism (Andante) kuy-mavzui o‘ziga xos qissa tarzida yangrasa, ikkinchi qism mavzui (7-raqam, Andantino) jonli o‘ynoqi raqs usulida, uchinchisi (12- raqam, Allegretto) sho‘x va jadal sur’atda jo‘shqin raqs ko‘rinishida, va, nihoyat yakuniy to‘rtinchi qism (26-raqam, Allegro) shiddatli sur’atda o‘z aksini topgan mavzu bilan nihoya topadi. D.Zokirov bu asarda uyg‘ur folkloriga xos musiqiy vositalar (jumladan, sinkopali usul)dan samarali foydalangan. Shuningdek, ikkinchi qo‘shiqda uyg‘ur xalq musiqasi uchun xos bo‘lgan pentatonikani unumli qo‘llagan. Pirovardida, turkumdagi har bir aytim kuyi o‘ziga xos xususiyatlari bilan tinglovchilarda katta taassurot qoldirgan. O‘z o‘rnida ushbu asarning mohirona ijro etilishi orkestr sozandalarining ijrochilik malakasini yanada yuksalishiga xizmat qilgan edi. “D.Zokirov o‘z asarlarida rus va g‘arbiy Evropa simfonik musiqasida qo‘llaniladigan uslublarni milliy an’analarga muvofiq holda ishlatadi” 4 . Mavzuning polifonik rivoji, o‘lchovlarning tez-tez almashinuvi, asosiy mavzuning bir cholg‘udan ikkinchisiga o‘tishi sinkopali ostinato usuli hamda soloning bir qancha funksiyalar bilan birgalikda ijro etilishi orkestr uchun o‘ziga xos qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. D.Zokirov mashg‘ulot paytida texnik qiyinchiliklarni sozandalar bilan engib chiqib, orkestr imkoniyatidan unumli foydalangan holda, asar uchun xarakterli bo‘lgan ohanglarni izlab topadi. Shu tariqa orkestr jamoasi tashkil topgan kunidan boshlab 1960-yillarning oxiriga qadar ko‘p ovozli musiqani ijro etish ko‘nikmalarini egalladi, haqiqiy orkestr ijrosiga xos musiqiy “til”ni o‘rgandi. Boshqacha aytganda, jamoa qayta ishlangan o‘zbek xalq kuylari bilan bir qatorda turli janrdagi kompozitorlik asarlarini ham ijro etish salohiyatiga ega bo‘ldi. 4 Вызго Т. Музыка для оркестров узбекских народных инструментов.// История узбекской сов. музыки. Т., 1973. П,т. с.363.

Yillar davomida orkestr tarkibi professional tarzda tarbiyalangan sozandalar hisobiga kengaydi va mustahkamlandi. Malakali sozandalarning kelib qo‘shilishi orkestr ijro mahoratining o‘sishiga yordam berdi. Ijro etiladigan asar mazmunini sirli tayoqcha orqali ifodalab beruvchi, hamda jamoani badiiy jihatdan boshqarib boruvchi dirijyor vazifasi ham aniqlandi. Orkestr ijrochisi bo‘lgan har bir sozanda muayyan bir asarni o‘zicha alohida emas, balki dirijyor yordamida va bir-birini tinglagan holda ijro etish ko‘nikmalariga ega bo‘ldi. Natijada milliy cholg‘ulardan tashkil topgan ko‘p ovozli va rang-barang tembrli orkestr vujudga keldi. 1970-1980-yillar O‘zbekistonda musiqa ijrochilik san’atining doirasi sezilarli darajada kengayganligi, ijrochilik amaliyotining faollashganligi va yangi musiqiy shakllar hisobiga keskin rivojlanganligi bilan tavsiflanadi. Bundan orkestr ijrochiligi ham mustasno emas. Ushbu davrda jamoa oldida turgan muhim masalalaridan biri – bu orkestr tarkibini zamon talabiga mos ravishda yangilash va kengaytirishdan iborat edi. Ayniqsa, yosh ijrochi mutaxassislarning jamoaga kelib qo‘shilishi orkestrning yangicha ijro yo‘nalishlarida ijod qilishiga imkon yaratdi. Bu davrda o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri oldida turgan vazifalar – yangi va yirik shakldagi asarlarni o‘zlashtirish, kompozi- torlarning zamonaviy asarlarida qo‘llanilgan mavzu va texnik uslublarni egallash hamda orkestr jamoasi ijrochilik mahoratini o‘stirishdan iborat edi. Orkestr jamoasining maqsadi ham zamonaviy ijro uslublari va vositalaridan keng foydalangan holda aleatorika unsurlarini an’anaviy ijro bezaklari bo‘lgan nola va qochirimlar bilan badiiy uyg‘unlikda ifodalab, kompozitorning bosh g‘oyasini batafsil yoritib berishga qaratilgan edi. Orkestrning badiiy rahbari va bosh dirijyor D.Zokirov jamoaga 1980-yilgacha rahnamolik qilib, o‘zbek an’anaviy talqiniga xos ijroni rivojlantirdi. Orkestr bilan olib borilgan ko‘p yillik amaliy faoliyati va xalq cholg‘ularining ijrochilik imkoniyatlarini yaxshi bilganligi tufayli u orkestrning yangi ijrochilik qirralarini ochishga muyassar bo‘ldi. D.Zokirovning tinglovchilar orasida mashhur bo‘lgan to‘rt qismli “Syuita” (1974), “Bayram marshi” (1974) va qayta ishlagan “Mirzadavlat” (1979) cholg‘u asarlari ko‘povozli orkestrning rang-barang tembr va boy ijro imkoniyatlarini keng namoyon etadi.

1980-yili orkestrga rahbar etib saylangan T.Hasanov jamoa tarkibiga ayrim o‘zgartirishlar kirita boshlaydi. Jumladan, yangi rahbar orkestr ijro uslubini filarmoniya qoshidagi orkestrga yaqinlashtirish istagida radio orkestriga dutor sekunda va g‘ijjak altlarni qo‘shadi, damli va bas guruhlarini ko‘chaytiradi. Surnay va nay pikkolo cholg‘ularini goboy, klarnet va ikkita fleyta pikkolo bilan almashtiradi. Zarbli cholg‘ular guruxiga litavra, tarelka va treugolnik (uchburchak)ni kiritadi. Torli-chertma cholg‘ularni kamaytirish evaziga esa torlimizrobli va torli-urma cholg‘ularni ko‘paytiradi. D.Zokirov orkestrida dutor prima va rubob prima cholg‘ulari- ning yo‘qligi jamoada ijro etiladigan kuylarning milliy ruhini yorqin ifodalash bilan izohlangan edi. Rubob prima cholg‘usi qashqar rubobi diapazonidan bir oktava baland eshitiladigan metsso-soprano rubobi bilan almashtiriladi. Radio orkestri tarkibiga dutor altdan tashqari an’anaviy dutor va an’anaviy tanbur kiritilgan bo‘lib, ular faqatgina yakkanavoz cholg‘u sifatida ishlatishga mo‘ljallangan edi. Radio orkestri tarkibida ijrochilik talabidan kelib chiqqan holda, o‘rta registrga ega bo‘lgan cholg‘ular juda ko‘pchilikni tashkil etgan. Chunki bu cholg‘ular ijro etiladigan asarlarning milliy xususiyatlarini ifodalashga qo‘l kelgan. “Orkestr guruhlarining bir necha variantlarini sinab ko‘rib, jamoa murakkab asarlarni ijro eta oladigan, registr va texnik imkoniyatlari o‘zaro teng kela oladigan guruhlardan tashkil topgan ko‘p ovozli orkestrga kelib to‘xtadi”,- deb yozgan R.Xo‘jaev 5 . Radio orkestrining o‘ziga xos xususiyati - bu doimo yakkaxonlar va yakkanavozlar bilan hamkorlikda ijod qilishi va ularning qo‘shiq va kuylarini orkestr jo‘rligida magnit tasmasiga yozishlaridadir. Diqqatga sazovor joyi shundaki, xonandalar ashula va qo‘shiqlarni an’anaviy uslubda, ya’ni, nola va qochirimlar bilan kuylaydilar, orkestr esa ularga nota orqali jo‘r bo‘lardi. Orkestr yakkanavozlarida ham ijrodan tashqari o‘z jamoalari uchun ko‘plab qo‘shiqlar, cholg‘u kuylari bilan birga yirik shakldagi asarlarni yaratishga intilishlar paydo bo‘ldi. Mana shunday ijodiy shaxslardan biri, orkestr sozandasi 5 Р.Хoджаев. Становление и развитие оркестра народных инструментов Узбекского радио и телевидения. // Проблемы теоретического музыкознания в Узбекистане. Т., 1976, с 197.

Q.Komilov edi (g‘ijjak). U ko‘p sonli qo‘shiqlar, cholg‘u kuylari va yirik shakldagi asarlar muallifidir. Yakkanavozlar – H.Jo‘raev 6 (nay) va Q.Usmo- nov (qashqar rubobi)lar ham shular jumlasidandir. D.Zokirov nomidagi orkestrning ijodiy faoliyati 1986-yili yangi badiiy rahbar va bosh dirijyor M.Bafoev kelishi bilan yangicha tus oldi. Iste’dodli kompozitor va mohir dirijyor M.Bafoev 15 yil davomida orkestrga munosib ravishda rahbarlik qildi. Mustafo aka ishni avvalo repertuarni saralashdan boshladi. Jamoa O‘zbekiston kompozitorlari ijodi bilan birga mustaqil davlatlar hamdo‘stligi kompozitorlarining yirik asarlariga murojaat etadi. A.Boboevning “Poemarapsodiya”, U.Xojibekovning “Fantaziya” (I-II qismlar), F.Amirov va G.Nazarovalarning Fortepiano va orkestr uchun “Konsert”, S.Aleskerovning Tor va orkestr uchun “Konsert”i shular jumlasidandir. M.Bafoevning aynan shu jamoa uchun yaratgan turli janr va shakllardagi maxsus asarlari orkestr ijodiy hayotiga yangi mazmun olib kirdi. Sozandalarning zamonaviy ijrochilik san’atining yangi qirralari bo‘lmish talaffuz va lad tuzilishi hamda polifonik rivojlanish haqidagi tasavvurlarini oshirdi. Keng qamrovli kompozitor o‘zining yaratgan yirik shakldagi rang-barang asarlari bilan jamoa repertuarini boyitdi, ijrochilar dunyoqarashini kengaytirdi, ularda yangi mazmunga ega bo‘lgan zamonaviy ijro uslublarini ifoda etish ko‘nikmalarini hosil qildi. So‘nggi yillarda orkestrning repertuaridan F.Alimovning “Poema”si 7 , T.Qurbonovning “Poema”si va “Afg‘oncha poema”si, M.Bafoevning Qashqar rubobi va orkestr uchun “Poema”si, M.Yusupovning “Konsert-rapsodiya”si, N.Fiyosovning “Konsert” kabi yirik shakldagi asarlar muhim o‘rin egallay boshladi. Shu jamoa uchun maxsus yozilgan asarlardan yana biri – Qahramon Komilovning “Bir siqim tuproq” nomli poemasidir. Vatan va tarixiy obidalar madh etilgan bu asar 1989-yili ovoz, badiiy o‘qish va xalq cholg‘ulari orkestri uchun 6 H.Jo‘rayev ijodi haqida А.Таshmatovaning Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestri nomli Monografiyasida batafsil ma’lumot berilgan. 51-53 betlar. 7 Ushbu asarlar haqida batafsil ma’lumot А.Таshmatovaning Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestri nomli Monografiyasida berilgan, 59-61 betlar 57 O‘sha manba. 62-66 betlar.

yozilgan. Qo‘shiqni xonanda Tursunboy Parpiev kuylaydi (she’r muallifi Zohidjon Obidov). Badiiy o‘qish Ubay Burxon tomonidan amalga oshirilgan57. Ushbu davrda O‘zbekiston teleradiokompaniyasi qoshidagi jamoa asosiy maqsadi bo‘lgan yuqori saviyadagi ijrochilik mahoratiga erishish uchun butun kuch-quvvatini sarf etadi. Orkestrning badiiy rahbari va bosh dirijyori ayrim cholg‘ular va ular guruhlarining tembr sifatlarini yaxshilash, ijro mahoratlarini takomillashtirish imkoniyatlarini astoydil qidiradi. Ayni paytda, orkestr juda yaxshi ijodiy saviyada edi. Bunga H.Jo‘raevning “Poema-rapsodiya”, M.Bafoevning Qashqar rubobi va orkestr uchun “Poema” va “Konsert”, F.Alimov “Poema” va T.Qurbonovning “Poema” kabi turli janrdagi asarlarining muvaffaqiyatli ijro etilishi dalolatdir. Katta va murakkab hayot yo‘lini bosib o‘tgan orkestr jamoasi ijodiy etuklik darajasiga erishdi. Endilikda orkestr repertuaridan cholg‘u musiqasining kichik miniatyurasidan tortib, to yirik shakldagi kompozitorlik ijodiyotining turli shakl va janrlariga xos bo‘lgan asarlari joy oldi. D.Zokirov nomidagi orkestr tanlagan yo‘l to‘g‘ri va haqqoniy ekanligi uning badiiy sermahsul ijodi orqali ham o‘z aksini topgan edi. Jamoa yana bir bor o‘z faoliyatini davom ettirish huquqiga ega ekanligini isbotladi va o‘zbek musiqa madaniyatining ajralmas qismiga aylandi. Shuningdek, televidenie va radio orqali konsert dasturlarini namoyish etish, radio va televidenie “oltin fondi”ga asarlar yozish, O‘zbekiston kompozitorlarining yangi asarlarini ijro etish, gastrol safarlari, abonement konsertlari, yangi konsert mavsumining ochilishi, davlat miqyosidagi katta-katta tadbir va taqdimotlarda ishtirok etishi bilan o‘zining serqirra musiqiy ijrochilik amaliyotini namoyon etdi. Orkestr o‘zining boshlang‘ich davrida qayta ishlangan o‘zbek xalq kuylari, O‘zbekiston kompozitorlarining qo‘shiqlari va kichik shakldagi asarlarni ijro etgan bo‘lsa, keyingi davr, ya’ni 1970-80-yillarda esa yirik shaklda va turli janrda yozilgan musiqiy asarlarni muvaffaqiyat bilan ijro etish saviyasiga erishdi. Shu yillar davomida jamoa sermahsul va samarali faoliyat ko‘rsatdi. Jamoaning bosib o‘tgan muvaffaqiyatli ijodiy faoliyat yo‘lini quyidagi uch yo‘nalishga bo‘lish mumkin:

1. Mukammal asarlarni radioning oltin fondiga yozish (150 daqiqa 1 yilda) 2. Ijodiy faoliyatini televidenie orqali keng tinglovchilar ommasiga namoyish etish (40 daqiqadan 15 ta ko‘rsatuv 1 yilda). 3. Ijodiy uchrashuvlar, yubiley konsertlari, konkurslarda ishtirok etish, zavod, fabrika va turli tashkilot hamda o‘quv yurtlaridagi tadbirlarda qatnashish, ochiq konsertlar (7 ta - yil davomida) 8 . 1989-yil orkestr tarixida unutilmas sana bo‘lib qoldi. Chunki, shu yilning 16yanvarida jamoaga ushbu orkestrning tashkil etilishi va rivojlanishida o‘zining ulkan hissasini qo‘shgan san’atkor O‘zbekiston xalq artisti Doni Zokirov nomi berildi 9 . Shu bilan birga jamoaning ikki sozandasi va bastakori – Halimjon Jo‘raev va Qobul Usmonovlar ham “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist” unvoniga sazovor bo‘ldilar. Davlatimiz tomonidan ko‘rsatilgan bu e’tibor ularni yanada sermahsul ijod qilishga undadi. 8 . O ‘zbekiston Respublikasi Markaziy davlat arxividan , 1989 yil. 9 O ‘zbekiston SSR Ministrlar Sovetining 21-sonli Qarori (16.01.1989).

O'xshashlar

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining yangi izlanishlar davri

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestrining gastrol safarlari

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestri faoliyati

“So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati

Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi