“So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati - Musiqa - Referatlar

“So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

792.5 KB

Ko'chirib olish

“So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati Reja: 1. “So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati 2. “So‘g‘diyona” jamoasi bilan doimiy ijodiy muloqotda bo‘lgan kompozitorlar 3. “So‘g‘diyona” orkestri o‘zining ijro mahoratini 2003-yili Toshkentda bo‘lib o‘tgan “Davr sadolari” festivalida yorqin namoyon etdi.

4. “So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestrining ijodiy faoliyati “Sogdiyona” xalq cholgulari kamer orkestri. Dirijyor F.Abdurahimova. O‘zbekiston Respublikasi Mustaqillikka erishgach boshlangan yangi davrda fan va texnika taraqqiyoti, adabiyot va san’at ravnaqi, milliy qadriyatlar rostlanishi uchun keng imkoniyatlar yuzaga keldi. Shu jumladan, musiqa san’ati jabhasida yangi va yangi ijodiy jamoalarning shakllanishiga muhim zamin hozirlandi. Ana shunday sharoitda, aniqrog‘i, 1991-yilning sentyabr oyida “So‘g‘diyona” Davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestri tashkil topdi. Qadimiy an’analarni qayta tiklab, ularga zamonaviy ruh bag‘ishlashga intilayotgan, musiqa orqali turli xalqlar o‘rtasida do‘stona aloqalarni mustahkamlashga bel bog‘lagan ushbu jamoa qariyb 25 yillik ijodiy faoliyati davomida turli festivallar, ko‘rik-tanlovlar va anjumanlarda faol ishtirok etib, milliy musiqa san’atining yangi davrdagi rivoji hamda uni jahon uzra keng targ‘ibiga katta ulush qo‘shib kelmoqda. Bugungi kunda ko‘plab Evropa mamlakatlari xalqlarining o‘zbek milliy cholg‘ulari, shu asosdagi orkestr ijrochiligi va umuman, musiqa madaniyatimizga nisbatan tobora ortib borayotgan diqqate’tiborida “So‘g‘diyona” jamoasining ham ozmi-ko‘pmi hissasi bor, albatta. Konsert dasturlarini tuzishda F.Abdurahimova, tinglovchilarning estetik talabehtiyojlaridan kelib chiqqan holda, asosiy e’tiborni yigirmadan ortiq turga ega milliy cholg‘ular ijrosidagi kuylarni yorqin tarannum etishga, hamda

cholg‘ularning ijro imkoniyati va sozandalarning mavjud mahoratini to‘liq namoyon qilishga qaratadi. Har bir dasturda, odatda, mumtoz milliy kuy va qo‘shiqlar bilan bir qatorda zamonaviy kompozitorlarning asarlari hamda jahon klassik musiqasi durdonalari alohida o‘rin egallaydi. Binobarin, o‘z repertuari va ijro uslubiga ega, ayni paytda milliy va umuminsoniy qadriyatlarni uyg‘unlashtirgan holda zamon bilan hamnafas odimlayotgan orkestr jamoasi haqli ravishda keng jamoatchilik va san’at ahlining xurmatiga sazovor bo‘lmoqda. “So‘g‘diyona” jamoasi bilan doimiy ijodiy muloqotda bo‘lgan kompozitorlar – Farhod Alimov, Mustafo Bafoev, Habibullo Rahimov, Avaz Mansurov, Muhammadjon Otajonov, Dilorom Saydaminova, Dmitriy Yanov-Yanovskiy va Akrom Hoshimovlar orkestrning ijrochilik imkoniyatlarini keng yoritib beruvchi maxsus asarlarni yaratdilar. Hozirgi kunda orkestr repertuaridagi 500 dan ziyod musiqiy asarlar asosini o‘zbek an’anaviy musiqasi, Sharq xalqlarining kuy va qo‘shiqlari, shuningdek O‘zbekiston va jahon kompozitorlarining asarlari tashkil etadi. 1993-yili orkestrning Sankt-Peterburgga qilgan ijodiy safari jamoa uchun muhim sinovlardan biri bo‘ldi. Jumladan, O‘zbekiston tasviriy san’ati ustalari ko‘rgazmasi doirasida orkestr uchta kontsert berdi. Birinchi kontsert Rossiya rassomlar uyushmasi Sankt-Peterburg bo‘limidagi ko‘rgazmalar zalida, ikkinchi kontsert - Sankt-Peterburg konservatoriyasining kichik zalida, uchinchi kontsert - mahalliy o‘z-o‘zini himoya qilish organi Munitsipal madaniyat saroyida namoyish etildi. Orkestr va uning jo‘rnavozligida ishtirok etgan yakkaxon va yakkanavozlarning mahorati keng tinglovchilar ommasini o‘ziga rom etdi. Did bilan tuzilgan dasturdan joy olgan an'anaviy musiqa hamda O‘zbekiston kompozitorlari ijodidan namunalar, shuningdek Bax, Sarasate, Falo, Gavrilin kabi ijodkor mualliflarning asarlarini jamoa katta muvaffaqiyat bilan ijro etdi. 1995-yilning noyabr oyi “So‘g‘diyona” orkestrining ijodiy faoliyatida unutilmas sanalardan biri bo‘lib qoldi. Chunki shu kuni jamoa O‘zbekiston Xalqaro madaniy- ma’rifiy aloqalar Milliy assotsiatsiyasi zalida BMTning 50 yilligiga bag‘ishlab

o‘tkazilgan konsertda munosib qatnashdi. Do‘stlik uyida yig‘ilgan ijodiy uyushmalarning vakillari va jurnalistlarni “So‘g‘diyona” orkestri o‘z konsert dasturi bilan bir necha daqiqa bo‘lsada Sharq musiqa va poeziyasining qadimiy va zamonaviy dunyosidan bohabar etish baxtiga musharraf bo‘ldi. 1999-yili “So‘g‘diyona” jamoasining yangi konsert mavsumining ochilishiga tayyorlangan dasturini tinglagan Toshkentdagi Gyote instituti rahbari Elizabet Lottaro xonim o‘z dil so‘zlarini quyidagicha ifodalaydi: “Men ijrochilarning yuqori professional mahoratidan hayratdaman, “So‘g‘diyona” dasturini birinchi marta tinglashim emas, lekin bugun yangi asarlari bilan tanishdim. Bu o‘ziga xos ajoyib jamoa, ularning ijodiy diapazoni juda keng, ijrochilari esa ham yoqimtoy, ham tinglovchilar bilan osongina jonli muloqot olib borish mahoratiga ega. Men har safar orkestr konsertidan olam-olam estetik zavq olaman va rohatlanaman” 1 . F.Abdurahimova tashabbusi bilan 2001-yilning 10-15 may kunlari “Toshkent bahori - 2001” nomli I-Xalqaro milliy cholg‘ular ansambli va orkestrlarining festivali bo‘lib o‘tdi. Bu anjumanning o‘tkazilishi pirovardida “So‘g‘diyona” jamoasining xalqaro obro‘-e’tibori yanada ortdi. Ushbu ajoyib festival ZarafshonNyumont qo‘shma korxonasi, “O‘zbeksanoat” Korporatsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi, Fransiya, Indoneziya, Rossiya, Kozog‘iston, Qirg‘iziston elchixonalari, Tatariston vakolatxonasi hamda O‘zbekiston bastakorlar uyushmasi yordamida o‘tkazildi. Festival konsertlarida Maddi Oenar rahbarligidagi Baskov mamlakati musiqachilari (Fransiya), Xalqaro konkurs laureati Qozon davlat konservatoriyasi xalq cholg‘ulari orkestri (Rossiya), “Anklung” (Indoneziya), Tattimbet nomidagi qozoq xalq cholg‘ulari akademik orkestri (Qozog‘iston), Qirg‘iziston respublikasida xizmat ko‘rsatgan jamoa, “Karamoldo Orozov” nomli xalq cholg‘ulari akademik orkestri ishtirok etdi. Konsertlarda nafaqat mutaxassislar, balki keng tinglovchilar ommasi ham hozirgi zamon cholg‘u madaniyati bilan tanishish imkoniyatiga muyassar bo‘lishdi. 1 Elizabet Lottaro xonimning F.Abdurahimovaga yo ‘ llagan maktubidan. 1999 y.

“So‘g‘diyona” jamoasining 1999-yilning 24-martida “Zarafshon” konsert zalida bo‘lib o‘tgan “Vesenniy xorovod” nomli konsertini alohida ta’kidlab o‘tish joizdir. Dasturda yangragan Avaz Mansurovning “Yangra, doyra jarangla” uvertyurasi, Ilyos Rahimovning “Sabo” hamda o‘zbek, eron va arab xalq kuylari ushbu konsertning qiziqarli va mazmunli o‘tishini ta’minladi. Ikkinchi bo‘limda esa turli mamlakat kompozitorlarining qayta ishlagan asarlari ijro etildi. I.Baxning “Hazil”, V.Montining “Chardash”, Dj.Rossinining “Tarantella” va S.Djoplinning “Regtaym” asarlari ayniqsa yoqimli va yorqin jarangladi. Jamoa 1998, 2000, 2002-yillarda Toshkentda o‘tkazilgan xalqaro simfonik musiqa festivallari doirasida o‘tkazilgan chiqishlari orqali anjumanga tashrif buyurgan mehmonlar qalbini o‘z san’ati va ajoyib mahorati bilan rom eta oldi. Nazira Tursunova va Nodir Ibrohimovlar ijrosida yangragan N.Norxo‘jaevning rubob prima va o‘zbek xalq cholg‘ulari kamer orkestri uchun yozilgan “Navro‘z uforisi” dueti hamda M.Bafoevning “Buxorocha konsert” asarlari tomoshabin- larda katta taassurot qoldirdi. 2002-yilning 22-martida O‘zbekiston davlat konservatoriyasi yangi binosining ochilishiga bag‘ishlangan konsert dasturida “So‘g‘diyona” jamoasi “O‘zbek xalq termalari” bilan ishtirok etdi. Shu yilning 21-noyabr kuni O‘zbekiston davlat konservatoriyasining katta konsert zalida “So‘g‘diyona” milliy cholg‘ulari kamer orkestri ijodiy faoliyatining 10 yilligiga bag‘ishlangan bayram tantanasi bo‘lib o‘tdi. Dastur teatrlashtirilgan holda olib borildi. Konsertni boshlashdan avval har bir milliy cholg‘ular haqida shoirlarimizning she’rlari o‘qildi, she’r o‘qilayotgan paytda esa aynan o‘sha cholg‘uni ifodalovchi kuylar yangradi. “So‘g‘diyona” orkestri o‘zining ijro mahoratini 2003-yili Toshkentda bo‘lib o‘tgan “Davr sadolari” festivalida yorqin namoyon etdi. 2006-yili “So‘g‘diyona” orkestri “Kuz navolari” nomli musiqiy festival doirasida konsert dasturi bilan qatnashdi. Jamoaning chiqishi 24-noyabrda Hamza nomidagi musiqa kolleji (hozirda-V.Uspenskiy nomidagi RIMAL) ning katta konsert zalida bo‘lib o‘tdi. Konsertda yakkanavoz sifatida turk sozandasi Xasan Niyazi Ture, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Adiba Sharipova va Alisher Navoiy nomidagi opera va

balet davlat Akademik katta teatrining etakchi xonandasi O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Shukur G‘ofurovlar ishtirok etdilar. “So‘g‘diyona” nafaqat turli uslub va yo‘nalishdagi asarlarni, balki ommabop va mashhur asarlarni ham o‘zbek xalq cholg‘ularida ijro etishga qodir jamoadir. Bunga 2008-yil oktyabr va 2009-yil mart oylarida bo‘lib o‘tgan “Unutilmas ohanglar” nomli konsert-shoulari misol bo‘la oladi. Orkestr “Mahallada duv-duv gap”, “Maftuningman” (M.Leviev, M.Burxonov, I.Akbarov musiqasi), “Yor-yor” (D.Zokirov musiqasi), “Avtomobildan saqlaning”, “Ishdagi ishq” (A.Petrov musiqasi) kinofilmlaridan musiqalarni, shuningdek, Pol Moria, Ennio Morrikone, Nino Rota, Astore Pyassollilarning ijodlaridan mashhur kuylarni ilhom bilan ijro etib, tinglovchilar qalbini rom etdi. O‘zbekiston Respublikasi Mustaqilligining 20 yillik shonli sanasini yildanyilga tobora ravnaq topayotgan “So‘g‘diyona” orkestri katta ijodiy yutuqlar va yangi konsert dasturlari bilan kutib oldi. Jamoa 2011-yilning 23-fevralida ana shu sanaga bag‘ishlab konservatoriyaning katta zalida “Yoshlik navolari” hamda 2011yilning 28-noyabrida “O‘zlikka yo‘l” nomli gala konserti “Turkiston” konsert zalida ko‘tarinki ruhda o‘tkazildi. Ushbu ijodiy hisobot konsert dasturida nafaqat orkestr uchun yozilgan maxsus asarlar, balki yakkaxon va yakkanavoz uchun mo‘ljallangan asarlar ham joy olgan edi. “So‘g‘diyona” orkestri o‘zining ijro mahorati va betakror jozibadorligi bilan O‘zbekiston kompozitorlari uchun o‘ziga xos ijodiy laboratoriya vazifasini ham o‘tab kelmoqda. Kompozitorlar o‘zbek xalq cholg‘ularining yangi sadolanish qirralarini kashf etishlarida aynan shu jamoa tajriba-sinov “maydoni” bo‘lib xizmat qilmoqda. Jumladan, A.Mansurovning “Yangra, doyra, jarangla”, “Moziydan sado” poema-fantaziyasi, H.Rahimovning fantaziya va “Sirli tun” asari, N.Norxo‘jaevning “Navro‘z uforisi”, D.Saydaminovaning “Niti snov tumann ы x”, “Sarob” kabi asarlari shunday izlanishlarning samarasidir. A.Mansurovning “Yangra, doyra, jarangla!” uvertyurasi 1993-yili “So‘g‘diyona” jamoasi uchun maxsus yaratilgan. Yosh jamoa kompozitorni original tuzilishi hamda xalq cholg‘ularining yangi tembrlarini yorita olish

imkoniyatlari bilan o‘ziga jalb etdi. “Men “So‘g‘diyona” uchun uvertyura janrini tasodifan tanlaganim yo‘q. Uvertyura – bu katta sahnaviy asarlarning vizit kartasidir. Men ham o‘z uvertyuramni dunyo hamjamiyatida obru-e’tiborga ega bo‘lgan yosh jamoaga vizit kartasi sifatida taqdim etdim. Ushbu asarda men butun orkestr jamoasidan emas, balki faqatgina ruboblar, dutorlar, doyra va zarbli cholg‘ulardan foydalandim. Bu menga torli-chertma cholg‘ular orqali milliy koloritni hamda yangi ifodaviy vositalarni namoyon etishga qo‘l keldi” 2 , - deydi Avaz Mansurov. Uvertyura rondo va variantli variatsiya elementlariga ega bo‘lgan 3 qismli shaklga ega. Asardagi asosiy ifodaviy vositalar doyra va boshqa zarbli cholg‘ular orqali amalga oshiriladi. Doyra yakkanavoz cholg‘u bo‘lib, uning ijrosida konsert alomatlari seziladi. Rivojlanish jarayonida yuzaga keladigan usullarni ijro etadi. O‘zining ijrochilik konsepsiyasida orkestr asarni muvaffaqiyatli ijro etish uchun zamin yaratgan qadimiy usul shakllarini kuchaytirishga va ijodiy kuchini musiqani ritmik jihatdan ifodalashga qaratdi. Kompozitor partiturada kontrast usullarni, qismlarni pauza bilan ajratish, ayniqsa ruboblarda tremolo va ritm jihatdan zichlashgan faktura almashinuvini nazarda tutgan holda amalga oshirgan. Uvertyura da ijrochilik muammolaridan biri, partiyalarning sinxronligidadir: Sozandalar asarni ijro etganda qismlar orasidagi kontrast, ayniqsa chekka qismlarida yuqoriga intilgan va o‘rta qismida pastga yo‘naltirilgan harakatlar sezilib turibdi. Asarda ham melodik ham ritmik xususiyatlar yorqin va aniq ifoda etilgan. 2 Muallifning A.Mansurov bilan 2015-yil 20-fevralda bo‘ib o‘tgan suhbatidan.

Avaz Mansurov reprizadan avval zarbli cholg‘ularda katta improvizatsiyani qo‘llaydi, bu aynan asarda konsert elementlari mavjudligidan dalolat beradi. Bu erda doyrachi o‘z mahoratini namoyon etadi. Kadensiya qirish qismi materiali asosida yozilgan bo‘lib, u asar yaxlitligidan dalolat beradi. Repriza ijrosida orkestr tovush kuchini oshiradi, bu dinamik jihatdan ko‘tarilish asar mohiyatini badiiy jihatdan to‘laqonli yoritilishiga yordam beradi: Kuchli taassurot qoldiruvchi “Ha!” so‘zi, qarsak chalinishi, ritmik ta’sirchanlik, asar ijrosiga yorqinlik, betakror milliy o‘ziga xoslik va zamonaviylik ruhini bag‘ishlaydi. Sozandalar refrenni sufiylar zikrini ifodalovchi marosim sifatida qabul qilib, o‘ta mahorat bilan ijro etishadi. Bu semantik ijrochilik yo‘nalishi, aynan uvertyuraning milliy g‘oyasini ochib berishda muhim ahamiyatga ega edi. Musiqaning aylanma xususiyatini ifodalash, ijroga muayyan ramziy ma’no bag‘ishlaydi. “Sarob” asari zamonaviy kompozitor D.Saydaminova tomonidan “So‘g‘diyona” Davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestri uchun yozilgan (2005) maxsus asarlardan biridir. Ushbu asar o‘ziga xosligi bilan boshqa kompozitorlar asarlaridan tubdan farq qiladi. Izlanuvchan va davr bilan hamnafas ijodkor asarlari o‘zining yangilikka intiluvchanligi va originalligi bilan ajralib turadi. Aynan “Sarob” asari ham aynan shunday tajribalardan biridir. D.Saydaminova an’anani zamonaviylik bilan uyg‘unlashtirgan holda, inson tasavvur eta olmaydigan hattoki xayoliga ham keltira olmaydigan tembr, ohang va ijro uslublarini izlab topishga harakat qiladi va bu uning asarlarida o‘z tasdig‘ini topdi:

* 2) rubob primada juda mayda tremolo chalish * 3) dutor-alt va dutor-primalarda mediator bilan - juda mayda tremolo chalish. Muallif shunaqangi ijro usullarini o‘ylab topgan-ki, orkestr konsertini ko‘rmay, uni tinglagan inson xalq cholg‘ulari orkestri ijro etganiga umuman ishonmaydi. Shuningdek, asarni yakka cholg‘u, ansambl yoki orkestr ijro etishidan qat’iy nazar, ko‘z oldingizda xayolan o‘sha manzara gavdalanadi. Aynan ma’lum bir holatni tasvirlashda, kompozitor shunga mos cholg‘uni tanlaydi va o‘z tasavvurini bayon etadi. Masalan, cho‘lda esayotgan shamolni ifodalashda u nay cholg‘usidan foydalanadi. Bunda ijrochi kerakli tovushni nay quvuriga puflash orqali hosil qiladi va dinamik belgilarni mohirona qo‘llaydi. Asar aynan cho‘lda suvsizlikdan qiynalgan inson hatti-harakatini ta’riflaydi va hamma narsa uning ko‘ziga suv bo‘lib ko‘rinadi. Partiturada chanqoqlikdan, jazirama issiqdan ezilayotgan inson holati qashqar rubobi va dutorlardagi mayda tremolo, cho‘lda esayotgan qattiq shamol chang va qonundagi glissando, sahroda ro‘yobga chiqmaydigan orzu, ya’ni suvning oqishi esa rubob-primalar va changda,

keyinchalik afg‘on ruboblar, qonun, dutor-prima va dutor-altlarda engil ijro etiladigan kvintollar orqali namoyon bo‘ladi: * 2) changlar tremoloni cho‘pning yog‘och qismida ijro etadi. Partiturada o‘zbek xalq cholg‘ulari uchun noodatiy bo‘lgan ohanglar va ijro usullari mavjud. Bu orkestr tembrini boyitibgina qolmay, balki asarning noyobligi va eksperimental tarzda yozilganligidan dalolat beradi. Zamonaviy tovush chiqarish usullari bo‘lmish - torlar bo‘yicha barmoqlarni sirg‘altirish, xarrak

orqasidan chalish, cholg‘u kosaxonasiga chertish, turli-tuman glissandolar, sahrodagi tovushlarni ifodalashga yordam berdi. Kompozitor tomonidan o‘ylab topilgan asar g‘oyasi sahroga tushib qolgan inson holatini ochib berdi. Natijada tashnalikdan azob chekayotgan insonga sahroda ro‘yobga chiqmaydigan fantastik orzular ko‘ziga ko‘rinaveradi va uni tark etmaydi. Badiiy asarda tasvirlangan voqealar zanjiri kompozitordan o‘zgacha ijro vositalari orqali noan’anaviy ijro usullarini yaratishni talab qiladi. Nog‘orani qo‘l barmoqlari bilan usulga bo‘ysinmagan holda maydalab chertib, yomg‘ir yog‘ayotganligini aks ettirish, dutor-primada mizrob bilan mayda tremolo chalish, doyrani oyoqlar o‘rtasida ushlab surdinali pitssikatoni hosil qilish va xalqalarini mayin shiqillatish, changda cho‘pning yog‘och qismi bilan ijro etish hamda quloqlar yonida glissanda chalish, qonunda qarama-qarshi glissandolar va dekasiga barmoqlar bilan maydalab chertish shular jumlasidandir. H.Rahimov o‘zining “XX asr sadosi” nomli pesasini “So‘g‘diyona” orkestri uchun maxsus yaratdi. Ushbu yumoristik xarakterga ega bo‘lgan asar yozuv mashinkasi va kamer orkestri uchun yozilgan, 2007- yilda sahna yuzini ko‘rdi. Asar badiiy rahbar va bosh dirijyor Firuza Abdurahimova buyurtmasiga asosan yuzaga keldi. Asarda o‘zbek xalq cholg‘ulari yozuv mashinkasi bilan musobaqalashayotganday aks ettirilgan. Ushbu pesa teatrlashtirilgan bo‘lib, unda tomoshabinlar nafaqat musiqani tinglaydilar, balki ko‘z o‘ngida sodir bo‘layotgan voqealardan xabardor bo‘lganliklari sababli, asarni o‘zgacha tarzda qabul qiladilar 3 . H.Rahimovning “Sirli tun” fantaziyasi aynan “So‘g‘diyona” jamoasi uchun yozilgan bo‘lib, u o‘zbek kompozitorlik ijodiyotida yangi yo‘nalish hisoblanadi. Muallif ushbu asarida tunda sodir bo‘ladigan xodisalarni ifodalash maqsadida zamonaviy yozuv texnikasidan unumli foydalanadi. Bu fantaziya kompozitorlik ijodiyotining yuqori cho‘qqisi sifatida baholanib, xalq cholg‘ularining beqiyos, kashf etilmagan ijro imkoniyatlarini ochishga qaratilgan bo‘lib, unda sonor 3 А sar haqida batafsil ma’lumot А . Та shmatovaning “Ijrochilik san’ati tarixi” o‘quv qo‘llanmasida berilgan. Т ., 2017, 61-bet.

texnikasidan foydalanilganligi, yangi tembr xususiyatlarini izlab topganligidan dalolat beradi 4 . Ijodiy izlanishlar natijasida “So‘g‘diyona” faoliyat doirasi kengaydi, yangi yo‘nalishlar paydo bo‘ldi va qiziqarli badiiy natijalarga erishildi. Ana shunday yangi teatrlashtirilgan ijro san’atidan biri -2009-yil 5-oktyabrda O‘zbekiston davlat konservatoriyasining katta zalida bo‘lib o‘tgan, M.Otajonov tomonidan F.Abdurahimova g‘oyasi asosida yaratilgan “Diaglessa” nomli musiqiy kompozitsiyadir. Ushbu asar har xil san’atlarning sintezlashuvi natijasida yuzaga kelgan 5 . F.Abdurahimova 1950-yili 21-avgustda Buxoro viloyatining Karmana (hozirda-Navoiy viloyati) shahrida ziyolilar oilasida tavallud topdi. Uydagi muhit Firuzaga yoshligidanoq musiqaga havas uyg‘otdi. Onasi Roziya opa dutorni shunaqangi zavq bilan chalar ediki, undan taralayotgan yoqimli kuylar yosh qizaloqni sehrlab qo‘yardi. 1953-yili Dilmurodovlar oilasi Samarkand shahriga ko‘chib keladi. Xushmanzara tabiat hamda chiroyli va hashamatli maqbaralar yosh qizaloq qalbida ilmga va san’atga nisbatan qiziqish uyg‘otadi. Kunlarning birida ular madaniyat uyida uyushtirilgan konsertga tashrif buyurishadi. Konsertda yosh Firuza birinchi marta xalq cholg‘ulari ansambli tarkibida prima rubobini ko‘rib qoladi va uning dasturini maroq bilan tinglaydi. Bu cholg‘u o‘zining jarangdor ovozi va ixchamgina shakli bilan murg‘ak qalbni o‘ziga rom etadi. Shu kundan e’tiboran Firuzada rubob-primada chalishning sirasrorlarini o‘rganish ishtiyoqi paydo bo‘ladi. Ijrochilikka bo‘lgan qiziqish uni musiqa maktabiga etaklab keladi. Uning birinchi o‘qituvchisi Pavel Nikolaevich Pak bo‘lgan, keyinchalik esa maktabda va musiqa bilim yurtida mutaxassislik bo‘yicha Pyotr Vasilevich Andan ta’lim oladi. O‘rta maktabning 8-sinfida o‘qib yurgan kezlari edi. Bir kuni musiqa maktabida rubob-prima cholg‘usidan saboq bergan ustozi Pyotr Vasilevich An Firuzaga 4 O‘sha manba, 52-bet. 5 Ushbu asar tahlili А . Та shmatovaning “So‘g‘diyona” davlat xalq cholg‘ulari kamer orkestri monografiyasida batafsil berilgan. Т ., 2016, 47-bet.

qo‘ng‘iroq qilib, musiqa bilim yurtining orkestriga rubob-prima cholg‘usi etishmayotganligini, agar iloji bo‘lsa orkestrga qatnashib turishini taklif qiladi. Ustoziga rad javobini bera olmagan Firuza orkestrga borishga majbur bo‘ladi. Birinchi kuni kelganidayoq orkestrning serjilo ohanglari uni o‘ziga maftun etadi. Shu kundan boshlab, yosh qizchaning qalbida orkestr ijrochiligiga nisbatan bir uchqun paydo bo‘ladi. Bu uchqun asta-sekin alangaga aylanib, uni ijrochi darajasidan taniqli dirijyor va butun boshli bir jamoa rahbarigacha etaklaydi. Firuza Abdurahimova o‘rta maktabning 8-sinfini bitirib, 1965-yili Xoji Abdulaziz Abdurasulov nomli Samarqand davlat musiqa bilim yurtining o‘zbek xalq cholg‘ulari bo‘limiga rubob-prima sinfi bo‘yicha o‘qishga qabul qilinadi. Uning ilk orzusi amalga oshadi. U I- kursdan boshlab dirijyorlik sinfi bo‘yicha dars o‘tishlarini iltimos qilib, bilim yurti direktorining oldiga ariza bilan kiradi va uning ruxsatini olgach, Yakov Mixaylovich Bobodo‘stov sinfida tahsil ola boshlaydi. Firuza Abdurahimova 1969-yili bilim yurtini imtiyozli diplom bilan tugatib, shu yili M.Ashrafiy nomidagi Toshkent davlat konservatoriyasiga rubob-prima sinfi bo‘yicha Valentina Borisenko hamda dirijyorlik sinfi bo‘yicha Ashot Petrosyans sinfida o‘qishni davom ettiradi. Ustozlaridan dirijyorlik va ijrochilik sir-asrorlarini o‘rganadi. O‘z maqsadlariga erishish niyatida tinimsiz mehnat qiladi. 1974-yili konservatoriyani imtiyozli diplom bilan tugatib, ushbu dargohda o‘qituvchi sifatida ishga qoldiriladi. Shu yildan boshlab unga A.Liviev va F.Sodiqovlar bilan bir qatorda talabalar orkestri bilan ishlash topshiriladi. Dirijyorlik kasbiga qiziqishi baland bo‘lganligi tufayli Firuza Ravshanovna oliy o‘quv yurtida olgan bilimi bilan qoniqmay, uni yanada mustaxkamlash maqsadida 1975-1977-yillari assistentura-stajirovkada “Xalq cholg‘ulari orkestri dirijyorligi” mutaxassisligi bo‘yicha o‘qishni A.Petrosyans sinfida davom ettiradi. Shu bilan birga nazariy bilimini amaliyotda qo‘llash va orkestr bilan ishlash mahoratini takomillashtirish istagida u 1976-1986 yillari Muhiddin Qoriyoqubov nomidagi O‘zbek davlat filarmoniyasi qoshidagi T.Jalilov nomidagi xalq cholg‘u orkestrida dirijyor bo‘lib ishlaydi va asosan Toshkent shahridagi umumta’lim

maktablarining o‘quvchilari uchun mo‘ljallangan abonoment konsert-ma’ruzalarda faol ishtirok etadi. 1974-2010-yillar davomida F.Abdurahimova konservatoriyaning xalq cholg‘ulari talabalar katta orkestriga rahbarlik qiladi. Hozirgi kunda esa dirijyorlik va uslubiyot fanlaridan saboq berib kelmoqda. Bu fanlar orqali talabalar dirijyorlik mutaxassisligining kelib chiqishi, turli dirijyorlarning hayoti va ijodi, ijro uslublari hamda manual texnikaning nozik sir-asrorlarini ham amaliy, ham nazariy jihatdan o‘rganmoqdalar. F.Abdurahimova va xalq cholg‘ulari kafedrasi tashabbusi bilan 1978- yildan boshlab har yili O‘zbekistonda hizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, Davlat mukofoti laureati, o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri asoschisi A.Petrosyansning xotira kechasiga bag‘ishlangan hisobot konsertini o‘tkazish an’anaga aylangan. 1996yildan boshlab bu sana Respublika miqyosida o‘tkazila boshlandi. 2001- yildan e’tiboran esa milliy cholg‘ular ansambli va orkestrlari xalqaro festivaliga aylandi. Bu festivalga Fransiya, Indoneziya, Rossiya, Qozog‘iston va Qirg‘izistondan hamkasb mehmonlar o‘z badiiy jamoalari bilan tashrif buyurishadi. Olti kun davomida har bir badiiy jamoa o‘z ijrochilik mahoratini namoyish etdi hamda milliy cholg‘ulari bilan tanishtirish darslari ham bo‘lib o‘tdi. 10 yil (1976-1986) davomida T.Jalilov nomidagi professional orkestr bilan ishlaganligi uchun F.Abdurahimovani o‘quv orkestri qoniqtirmay qoldi. Chunki har bir orkestrning o‘ziga xos muammolari va vazifalari bor. Bundan tashqari Firuza opa professional orkestrda ilhomlanib ishlardi. “Men professional orkestr bilan ishlasam dam olaman, rohatlanaman. Qalb qo‘rim bilan musiqa olamiga g‘arq bo‘laman. Bunday xususiyatlarni men o‘quv orkestrida topa olmadim va u meni qoniqtirmadi. Shuning uchun professional orkestr tuzishga ahd qildim”, - deydi F.Abdurahimova. F.Abdurahimovaning o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri ijrochiligi rivojiga qo‘shgan munosib hissasi Davlatimiz tomonidan munosib baholanib, 1986-yili “O‘zbekiston xalq maorifi a’lochisi”, 1987-yili OAK tomonidan “dotsent” ilmiy

unvoni, 1997-yili “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist”, 2007-yili “professor”, 2009-yili “O‘zbekiston san’at arbobi” unvonlariga sazovor bo‘ldi.

O'xshashlar

“So‘g‘diyona” orkestrining gastrol safarlari va turli jamoalar bilan ijodiy hamkorlik rishtalari

T.Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestrining gastrol safarlari

Mustaqillik yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining yangi izlanishlar davri

Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestrining shakllanish shart sharoitlari