Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi - Musiqa - Referatlar

Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3801.5 KB

Ko'chirib olish

Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi Reja: 1. O‘zbek xalq cholg‘u ijrochiligi amaliyotida ansambllarning tarkibi va ijro repertuarlari 2. O‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri 3. O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik amaliyoti

Hozirgi kunda O‘zbekistonda yakka va jamoaviy ijrochilik san’atida ijrochilikning ikki madaniyati ma’lumdir. Bulardan biri – asarlar davomida bizgacha ustoz-shogird an’anasi orqali og‘zaki tarzda etib kelgan - an’anaviy ijrochilik bo‘lsa, ikkinchisi XX asrning 30-yillarida paydo bo‘lgan yozma an’anadagi akademik ijrochilikdir. O‘zbekiston davlat konservatoriyasi “Sharq musiqasi” fakultetida ham “An’anaviy ijrochilik” va “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedralari mavjud bo‘lib, o‘quv jarayoni ham ushbu kafedralarda mustaqil ravishda olib borilmoqda. Ma’lumki, Sharq musiqasi azaldan, asrlar davomida ustozdan-shogirdga og‘zaki tarzda o‘tib kelgan, ya’ni ustoz biror bir kuyni ijro etadi, shogird esa uni yaxshilab tinglab, ustozidan so‘ng xuddi ustozi chalgandek qaytarishga harakat qiladi, toki kuyni ustozidek chala olgunga qadar. Buning uchun bir necha yillar talab etiladi. Undan keyingina u ustoz hisoblanib, o‘ziga shogird olib, o‘zidagi ijro san’atini shogirdlar keyingi avlodga o‘rgata boshlaydi. Shu tariqa xalq kuyqo‘shiqlari va maqomlar ustozdan-shogirdga o‘tib, hozirgi kunga qadar etib keldi. O‘zbek xalq cholg‘u ijrochiligi amaliyotida ansambllarning tarkibi va ijro repertuarlari turlicha bo‘lib, ulardan biri 1936 yili O‘zbek davlat filarmoniyasi qoshida To‘xtasin Jalilov rahbarligida tashkil etilgan 98 kishidan iborat o‘zbek xalq cholg‘ulari ansambli edi. Ansambl shakl jihatdan orkestrga o‘xshasa-da, sifat jihatdan, ya’ni ijro yo‘nalishi bo‘yicha an’anaviy bir ovozli musiqani ijro etardi. Shu sababli, ushbu jamoa haqidagi ma’lumotlar ba’zi bir manbalarda ansambl, ba’zilarida esa “unison orkestr” deb berilgan. Qizig‘i shundaki, o‘sha paytdayoq T.Jalilovda bas ovoz tarannumiga ega bo‘lgan cholg‘ularni unison ansambl tarkibiga kiritish fikri paydo bo‘ladi va shu maqsadda Usta Usmon Zufarov tomonidan yasalgan “katta g‘ijjak”, “katta tanbur” va “katta dutor”lar qo‘llaniladi 1 . 1 Ташматова А. Проблемы формирования и развития оркестрового исполнительства на народных /реконструированных/ инструментах в Узбекистане. (nomzodlik dissertatsiyasi) Т ., 1998, с .34.

To‘xtasin Jalilov rahbarligidagi 98 kishilik an’anaviy ansambl. 1936 y. Ansambl T.Jalilov rahbarligida konsert faoliyatini qizg‘in tarzda olib boradi. Ular o‘zbek xalq musiqasini katta muvaffaqiyat bilan nafaqat O‘zbekistonda, balki undan tashqarida ham keng targ‘ib etadi. Ansambl tarkibida Abduqodir Ismoilov, Ahmadjon Umrzoqov, Ashurali Yusupov kabi mashhur xalq sozandalari bilan bir qatorda respublikada faoliyat olib borayotgan badiiy havaskorlik to‘garaklaridan kelgan iqtidorli yoshlar ham bor edi. Jamoa o‘z konzert ijrochiligini nafaqat O‘zbekistonda, balki undan tashqarida ham keng targ‘ib etadi. 1936 yili unison orkestr Xalgaro festivalda qatnashib, birinchi o‘rinni egallaydi va shu bois 1937 yilda ilk bor respublikamizdan tashqarida, ya’ni Moskvada o‘zbek san’ati dekadasida ishtirok etadi. Keng qamrovli tinglovchilar ularning chiqishlarini qo‘llab-quvvatlaydilar. Xalq sozandalarining o‘ziga xos yorqin ijrolari Moskvalik tinglovchilarning olqishlariga sazovor bo‘ladi. O‘sha davrdagi asosiy masalalardan biri sozandalarning nota savodini o‘stirish hamda ularning ongiga ko‘p ovozli ijrochilikni singdirishdan iborat edi. Filarmoniya o‘z faoliyatining boshlang‘ich davridanoq o‘quv ishlariga katta urg‘u beradi. Taniqli musiqa arbobi N.Mironov, pianinochi A.I.Podgorniy va yosh kompozitor Mutal Burxonovlar filarmoniya badiiy jamoalari artistlariga muntazam ravishda musiqa nazariyasidan dars bera boshlaydi.

O‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri oldida turgan dolzarb vazifalardan biri xalq sozandalarini ijrochilikning yangi turi bo‘lmish ko‘p ovozli jamoaviy ijroga jalb etishdan iborat edi. Ushbu jarayonda o‘zbek xalq kuy va qo‘shiqlari, qardosh xalqlar musiqasining qayta ishlashlangan namunalari, O‘zbekiston kompozitorlarining kichik shakldagi marsh va raqs kabi maxsus asarlari as qotdi. 1937-yilning oxirida N.Mironov T.Jalilov rahbarligidagi unison ansambl ishtirokchilaridan 24 nafar yosh iqtidorli sozandalarni tanlab olib, ularni nota orqali ijro etadigan orkestr deb nomlaydi va ular bilan aynan shu tarkib uchun yozilgan murakkab bo‘lmagan, orkestr uchun moslashtirilgan va qayta ishlangan xalq kuylarini nota orqali ijro eta boshlaydi. Jamoa tarkibi an’anaviy o‘zbek xalq cholg‘ulari hamda fortepiano, truba, trombondan iborat edi. Bunday orkestrlarda bas cholg‘ulari yo‘qligi tufayli, jamoa rahbarlari simfonik orkestr cholg‘ularidan: fortepiano, fagot va trombonlarni qo‘shishga majbur bo‘lishardi. N.Mironov rahbarligidagi “notali” orkestr alohida bir konsert jamoasi bo‘lmay, balki T.Jalilov ansambli tarkibida bo‘lib, konsertlarda faqatgina bir necha asarlarni alohida ijro etardi xolos. 1939-yilda O‘zbek davlat filarmoniyasi qoshida Yunus Rajabiy va Lutfixonim Sarimsoqovalar tashabbusi bilan ilk bor dutorchi qiz-juvonlar ansambli tashkil etiladi. Dutor chalib qo‘shiq kuylovchi o‘ttiz ijrochidan iborat havaskor ayollar ansambliga badiiy rahbar etib L.Sarimsoqova, musiqiy rahbarlik lavozimiga esa F.Sodiqov tayinlanadi. Ushbu ansamblda F.Sodiqov muallimlik qilish bilan birga bastakorlik faoliyatini ham jamoa ijrochiligi bilan uzviy bog‘lagan holda olib boradi. Jamoaning musiqa rahbari F.Sodiqov ansambl ishtirokchilariga dutor chalishni o‘rgatish bilan birga xalq termalari, qo‘shiq va yalla, lapar va ashulalardan saralab olib, ularni ayollar jo‘rovozligi va jo‘rnavozligiga moslashtirish kabi ijodiy harakatlarni boshlab yuboradi. Shuningdek ularga xos va mos keladigan zamonaviy kuy-qo‘shiqlar bilan yangi badiiy jamoa ijro dasturini boyitishga

harakat qiladi. Ansambl bilan yangi asarlar ustida ishlab, aholiga madaniy xizmat ko‘rsatishda jonbozlik qiladi. 2 Yunus Rajabiy rahbarligida maqomchilar ansambli. 1959 y. 1959-yili O‘zbekiston radiosi qoshida Yunus Rajabiy rahbarligida maqomchilar ansambli tashkil etiladi. Ushbu ansamblga xalq orasidan etishib chiqqan etuk sozanda va xonandalar jalb qilinadi. Akademik Yunus Rajabiy badiiy rahbarligidagi maqom ansamblida jonkuyar, zahmatkash musiqa rahbari bo‘lib umrining oxirigacha xizmat qilgan Fahriddin Sodiqovning ish faoliyatini 1980 yillardan boshlab Abduxoshim Ismoilov namunali davom ettirib kelmoqda. Shashmaqomning ashula va cholg‘u bo‘limini zamonaviy yangi talqinda ijro etishga katta ahamiyat berilmoqda. Sozandalar ansambli tarkibiga ud, qonun, nog‘ora, afg‘on rubobi kabi cholg‘ular qo‘shildi. Natijada ansamblning sadolanishi yanada boyidi. Ayniqsa, yakka cholg‘ularda sozandalar ansambli jo‘rligida mumtoz musiqa merosining yirik namunalari, maqom ashulalarining turli cholg‘ulardagi ijrosi keng targ‘ib etildi. “Maqomlarni magnit tasmalariga, gramplastinkalarga yozishda ansambl faoliyatida maqom ijrochilik an’analari va mashhur ustozlar Hoji Abdulaziz Abdurasulov, Mulla To‘ychi Toshmuhammedov, Levi Boboxonov, Mixail Tolmasov, Ibrohim Shoumarov, Gabriel Mullaqandov ijrochilik uslublaridan unumli foydalanildi. Ayniqsa, Shashmaqomning badiiy qiymatini ochib berish va 2 Yunusov R. Fahriddin Sodiqov. Т ., 2005, 34-bet.

uning yo‘llarini o‘zlashtirish borasida katta izlanishlar olib borildi” 3 , deb yozadi professor R.Qosimov. 1972-yili konservatoriyada tashkil etilgan “Sharq musiqasi” kafedrasi ( 1992yildan ushbu kafedra ikkiga bo‘linib, “An’anaviy ijrochilik” va “Musiqiy sharqshunoslik” kafedralari deb nomlandi, 2016-yildan “An’anaviy xonandalik” 3yo‘nalish bo‘lib ajralib chiqdi) har tomonlama savodxon sozanda va xonandalarni tarbiyalashda muhim omil bo‘lib kelmoqda. Ushbu dargohda ilk bor ansambl ijrochiligi mashg‘ulotlarini O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi Faxridsin Sodiqov boshlagan. Dastlabki davrning o‘zidayoq ustoz ansambl o‘quv dasturidan joy olgan - Shashmaqom cholg‘u yo‘llarini Farg‘ona-Toshkent ijro uslublariga amal qilgan holda yosh sozandalarga o‘rgatgan. Ustozning ansambl ijrochiligida tahsinga sazovor bo‘lgan uslublari hozirgi kunda shogirdlarining ish faoliyatlarida yaqqol sezilib turadi. 1980-yildan boshlab o‘zbek milliy cholg‘u ansambllariga qadimiy cholg‘ularimizdan bo‘lmish - ud va qonunlarning kiritilishi nafaqat jamoa tarkibini, balki ovoz tarovatini ham betakror tembrlar hisobiga boyitdi. Mazkur cholg‘ularni o‘rgatish va targ‘ib qilish konservatoriyaning “An’anaviy ijrochilik” kafedrasida keng yo‘lga qo‘yildi. Bugungi kunda ushbu kafedralar o‘z ijodiy faoliyatlarini yuqori malakali maqom san’ati bilimdonlari, xalq hofizlari va xalq sozandalari bilimlariga tayanib davom ettirmoqdalar. Bu esa o‘z navbatida davr talabiga mos keladigan professional mutaxassislarni tayyorlashga qo‘l keladi. Kafedralar professoro‘qituvchilari respublika oliy o‘quv yurtlari akademik litsey va musiqa kollejlari hamda bolalar musiqa va san’at maktablarini yuqori malakali, mahoratli kadrlar bilan ta’minlab, milliy mumtoz musiqamizning rivojiga o‘z hissalarini qo‘shib kelmoqdalar. 3 Qosimov R. An’anaviy ijrochilik. Т ., 2007, 1-bet.

Fahriddin Sodiqov nomidagi O‘zbekiston davlat konservatoriyasi “An’anaviy cholg‘u ijrochiligi” kafedrasi maqomchilar ansambli Shuningdek, 1978-yilda dutorchi qizlar ansambli qaytadan tashkil etiladi. Ushbu jamoaga qator yillar davomida mohir sozanda, bastakor, O‘zbekiston xalq artisti G‘anijon Toshmatov rahbarlik qildi. Ansambl dasturi o‘zbek xalq qo‘shiqlari, yallalar va laparlardan iborat edi. Jamoa o‘zining betakror konsert dasturlari bilan xalqning dilidan joy oldi. Shuningdek, davlat miqyosida o‘tkaziladigan turli tadbir va bayramlarda faol ishtirok etdi. Hozirgi kunda dutorchi qizlar ansambli yangi tarkibda o‘z faoliyatini davom ettirib, musiqa ixlosmandlarini xushnud etib kelmoqda. G‘anijon Toshmatov nomidagi dutorchi qizlar ansambli. 1978y. Ayni paytda O‘zbekiston davlat konservatoriyasi, akademik litsey va musiqa kollejlari, xattoki bolalar musiqa va san’at maktablarida ham an’anaviy ijrochilik bo‘limlari va sinflari mavjud. Ushbu yo‘nalish bo‘yicha faoliyat olib borayotgan o‘qituvchilar buyuk bobokalonlarimizdan bizgacha etib kelgan bebaho milliy

merosimizni yanada boyitib, uni yosh avlodga targ‘ib etib, milliy kuy va qo‘shiqlarimizni professional xalq musiqasidagi ijrochilik an’analariga amal qilgan holda o‘rgatib kelmoqdalar. Ushbu yo‘nalish bo‘yicha Respublika miqyosida bir qator ko‘rik-tanlovlar olib borilmoqda. Bunday tadbirlarning o‘tkazilishi o‘quvchi va talabalarda o‘z kasbiga bo‘lgan qiziqishini yanada orttiradi. O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik amaliyotining ikkinchi yo‘nalishi bu - yozma an’anadagi akademik ijrochilikdir. Ushbu yo‘nalishda O‘zbekiston musiqa madaniyatida tizimida o‘z o‘rniga ega bo‘lgan hamda 80 yildan buyon samarali faoliyat olib borayotgan bir qator turli tarkiblardan tashkil topgan o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestrlari mavjud. Ularning asosiy vazifasi O‘zbekiston kompozitorlarining turli janr va shakldagi asarlarini, kompozitorlar tomonidan qayta ishlangan o‘zbek xalq kuy-qo‘shiqlari hamda jahon durdona asarlarini ijro etishdan iboratdir. O‘zbek davlat filarmoniyasi qoshidagi xalq cholg‘ulari orkestri. Dirijyor A.Petrosyans. 1938 y. Ana shunday jamoalardan biri, 1938-yili O‘zbek davlat filarmoniyasi qoshida A.Petrosyans rahbarligida tashkil etilgan To‘xtasin Jalilov nomidagi davlat akademik xalq cholg‘ulari orkestridir 4 . Ushbu orkestr nufuzli xalqaro musiqa festivallarida qatnashib o‘zbek musiqa san’atini munosib namoyish etdi. “Kiev bahori”, “Sochi oqshomi”, “Belorussiya kuzi”, “Musiqali Sari-Arka”, “Sharq 4 T.Jalilov orkestri haqida ushbu darslikning 21- 22-darslarida batafsil ma’lumot berilgan.

taronalari”, “Ostona Serper-2006” va boshqalar shular jumlasidandir. Orkestr konsertlarida yakkaxonlardan: O‘zbekiston xalq artistlari: Saodat Qobulova, Vyacheslav Grinchenko, Farrux Zokirov, Muyassar Razzoqova, Nasiba Abdullaeva, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Avaz Rajabov, Nasiba Sattorova, Normumin Sultonov, Yunus Turaev, Bahrom Mavlonov, Dilorom Rahmatullaeva, Xalqaro ko‘rik-tanlov g‘olibi Ne’matilla Sinxabibi, shuningdek yakkanavozlardan: O‘zbekiston san’at arbobi Ofeliya Yunusova, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artistlar Mirza Toirov, Shukirilla Ahmadjonovlar ishtirok etishgan. Toshkent radioeshittirish qo‘mitasi huzuridagi o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri. Dirijyor D.Zokirov. 1960y. Shuningdek, Toshkent radioeshittirish qo‘mitasi huzurida 1957 yilda Doni Zokirov (bosh dirijyor, Yunus Rajabiy badiiy rahbar) rahbarligida o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri 5 tashkil etildi. Ushbu jamoa kompozitorlardan: Muxtor Ashrafiy, Sulaymon Yudakov, Sobir Boboev, Mutal Burxonov, Sayfi Jalil, Fattox Nazarov, Boris Gienko, Sergey Varelas, Boris Zeydman, Hayri Izomov, Mardon Nasimov, Telman Hasanov, To‘lqin Toshmatov, Mustafo Bafoev, Farhod Alimov, Habibulla Rahimovlarning asarlarini radio magnit tasmasiga yozishga muyassar bo‘ldi. 5 D.Zokirov orkestri haqida ushbu darslikning 25-26-darslarida hamda Doni Zokirov nomidagi davlat xalq cholg‘ulari orkestri monografiyasida batafsil ma’lumot berilgan.

Orkestr konsertlarida yakkaxonlar: O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artistlar Malohat Dadaboeva, Hadya Yusupova, Xurriyat Isronlova, Tursunboy Xusanov, Respublikada xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi Dehqonboy Xusanov, Valijon Abdullaev, Mahammadjon Qozoqboevlar, yakkanavozlardan: Respublikada xizmat ko‘rsatgan artistlar: Tohir Rajabov, Qobiljon Usmonov, A.Xudoykulov (qashqar rubobi), Halimjon Jo‘raev (nay) Qahramon Komilov, Shuhrat Yo‘ldoshev (g‘ijjak), Respublikada xizmat ko‘rsatgan artist Abdusalom Mutalov, Respublikada xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi Fazilat Shukurova (chang) va M.Yunusov (dutor) ijrochilik mahoratlarini namoyish etib, san’at ixlosmandlari e’tiborini qozonganlar. Shuningdek 1948 yilda Toshkent (hozirda O‘zbekiston) davlat konservatoriyasi hamda Respublikamizdagi barcha musiqa va san’at kollejlari (hozirda musiqa kolleji va akademik litsey)da ham turli tarkibdagi ko‘p ovozli ansambl va orkestrlar tashkil etila boshladi hamda o‘quv jarayoniga keng joriy etildi. Hozirgi kunga qadar konservatoriyada “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasida katta, kichik va kamer tarkibidagi turli o‘quv orkestrlari faoliyat olib bormoqda. Talabalar dars jarayonida ko‘p ovozli ijrochilik ko‘nikmalarini egallash bilan birga yakkanavoz, jo‘rovoz va jo‘rnavoz sifatida ham o‘z malakalarini oshirmoqdalar. Quyida O‘zbekiston san’at arbobi, professor F.Abdurahimova rahbarligidagi talabalar katta orkestrining dars jarayoni namoyon etilgan:

O‘zbekiston davlat konservatoriyasi talabalar katta orkestri. Dirijyor F.Abdurahimova. Shuningdek ushbu o‘quv dargohida talabalar kichik orkestri ham o‘z faoliyatini olib bormoqda. Orkestr sozandalari katta tarkibdagi jamoa singari barcha vazifalarni sidqidildan ado etib kelmoqdalar. Ular faqatgina o‘quv jarayoni bilan chegaralanib qolmay, balki orkestr sinfida olgan bilimlarini o‘z konsert dasturlari bilan chiqishlari hamda turli tadbirlardagi ishtiroki orqali namoyon etishmoqda. O‘zbekiston davlat konservatoriyasi talabalar kichik orkestri. Dirijyor Sh.Umarov. Shuningdek, 1956-yilda A.Petrosyans rahbarligida, tajriba sifatida Toshkent (hozirda O‘zbekiston) davlat konservatoriyasi xalq cholg‘ulari kafedrasining yosh o‘qituvchilaridan dutor orkestri tuzildi. Orkestr tarkibi: dutor prima – 2, dutor sekunda – 2, dutor alt – 3, dutor bas – 2 va dutor kontrabasdan iborat edi 6 . Ushbu tarkibdan andaza olgan holda 1960-yilda Hamza (hozirda Uspenskiy nomidagi RIMAL) nomidagi musiqa bilim yurtida xalq cholg‘ulari bo‘limida ham dutor orkestri tashkil etildi. Ushbu orkestrga Anvar Liviev rahbarlik qilgan. Dutor orkestri faqatgina o‘quv jarayoni bilan chegaralanib qolmay, balki respublika miqyosida o‘tkaziladigan tadbirlar hamda turli tashkilotlarda konsert berib, o‘z ijro mahorati bilan tinglovchilar qalbini rom etgan. Bunday jamoalar hozirgi kunga qadar bolalar musiqa va san’at maktabi, akademik litsey va musiqa kollejlari hamda oliy o‘quv yurtlari o‘quv amaliyotida qo‘llanilmoqda. 6 А kmaljonova M. Dutor orkestri. - Т ., 2004, 8-bet.

O‘sha davrda dutor orkestri bilan bir qatorda, prima rubobi, qashqar rubobi, afg‘on rubobi, dutor bas va dutor kontrabasdan iborat rubobchilar orkestri hamda dutorlar va ruboblar oilasidan tarkib topgan dutor-rubob orkestri ham tashkil etilgan. Bunday jamoalar hozirgi kunda ham bolalar musiqa va san’at maktablari, akademik litsey va musiqa kollejlari o‘quv jarayonida keng qo‘llanilmoqda. Chunki katta orkestrga nisbatan dutor va rubob orkestrlarini tuzish hamda ularni ijrochilik amaliyotiga jalb etish bir muncha qulaydir. XX asarning 60-70-yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik keng quloch yoydi. Orkestrlar nafaqat o‘quv dargohlarida, balki zavod, fabrika, kolxoz klublari va madaniyat saroylarida ham badiiy havaskorlik orkestrlari tashkil etildi. Jumladan, 1959- yilda “Krasnaya zarya” tikuv fabrikasi qoshida rubob orkestri, 1968-yilda Toshkent shahridagi 162-sonli umumta’lim maktabida R.Xodjaev tomonidan ko‘p ovozli xalq cholg‘ulari ansambli, xotin-qizlar pedagogika bilim yurtida 1965-yili konservatoriyaning V kurs talabasi Kimsanxon Rahmonova, 169-sonli umumta’lim maktabida B.Rahimjonov, 73-sonli o‘rta maktabda Arkadiy Yurgaev va Foruq Sodiqovlar havaskorlik dutor orkestrlarini tuzib, qizg‘in faoliyat olib bordilar. 1973-yilda Samarqand madaniyat saroyida F.Abdurahimova tomonidan xalq cholg‘ulari orkestri tashkil etildi. Shuni ta’kidlab o‘tish joizki, 1966-yili O‘zbekiston xukumati tomonidan Respublikaning 20 ta o‘rta umumta’lim maktablariga xalq cholg‘ulari orkestri komplekti tarqatildi. Bu komplektlar 56 cholg‘udan iborat bo‘lib, dutor orkestri cholg‘ulari bu komplektning asosini tashkil etgan 7 . Zero, cholg‘u tuzilish jihatdan oddiyligi, unda ijro etishga o‘rgatish osonligi, zarblarning rang-barangligi va chiroyli tembr bo‘yoqlari o‘quvchi va talabalarni boshqa cholg‘ularga nisbatan o‘ziga ko‘proq jalb etgan. Shu sababli ham dutor orkestri boshqa orkestrlarga nisbatan ko‘proq tashkil etilgan. Yuqorida qayd etilgan jamoalar ham aynan shuning natijasida vujudga kelgan. 7 А kmaljonova M. Dutor orkestri. - Т ., 2004, 8-bet.

O‘zbekiston davlat konservatoriyasi “Sayqal” g‘ijjakchilar orkestri. Dirijyor M.Toshmuhamedov. 1984-yilda O‘zbekiston davlat konservatoriyasida “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasi professori Murod Toshmuhamedov tashabbusi bilan g‘ijjaklar oilasi asosida “Sayqal” nomli g‘ijjakchilar orkestri tashkil etildi. Bu turdagi orkestr O‘zbekiston musiqa madaniyatida o‘z o‘rni va mavqeiga ega bo‘lib, hozirgi kunga qadar o‘z faoliyatini davom ettirib kelmoqda. Ushbu jamoa respublika miqyosida o‘tkaziladigan turli tadbirlarda, Xalqaro va respublika ko‘rik-tanlovlari hamda festivallarda faol ishtirok etib, orkestr ijrochiligi san’atining rivojiga o‘z hissasini qo‘shib kelmoqda. 1996-yili O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, professor Anvar Xakimovich Liviev maktabgacha ta’lim muassasalari uchun maxsus milliy musiqiy cholg‘ular majmuasini yaratdilar. Shuningdek, majmua uchun o‘quv qo‘llanma ham yaratildi. Ushbu cholg‘ular majmuasini ilk bor Uch tepa tumanidagi 217-sonli bolalar bog‘chasi musiqa rahbari Venera Ro‘zimetova amaliyotga joriy etdi. Bolajonlar 3-5 yoshidan boshlab nota orqali ijro etish ko‘nikmasini egallashdi. Ular hozirgi kunga qadar O‘zbekiston davlat konservatoriyasida Xalqaro miqyosda o‘tkaziladigan “Navro‘z sadolari” nomli festivalni o‘z ijrolari orqali ochib berishadi.

A.Liviev g‘oyasi asosida “Milliy cholg‘u” IIChEL ustalari tomonidan maktabgacha ta’lim muassasalari uchun maxsus yasalgan musiqa cholg‘ulari majmuasi (1996y. va 2000y.) Toshkent shahar, Uchtepa tuman № 217-sonli maktabgacha ta’lim muassasi xalq cholg‘ulari ko‘p ovozli bolalar ansambli. Rahbar V.Ro‘zmetova. Shuningdek sozgarlik san’atida ham cholg‘ularni yasash bo‘yicha ikki yo‘nalish mavjud. Lekin hozirgi kundagi cholg‘ular ikkala yo‘nalishda ham birdek qo‘llaniladi. Aan’anaviy ijrochilikda cholg‘ular oilasidan fydalanilmaydi, changning tepkisiz turi qo‘llaniladi, g‘ijjakning kamoni esa tepadan emas pastdan ushlanadi. Faqatgina dutor va tanbur o‘zining an‘anaviy ko‘rinishi bilan ajralib turadi.

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

1960-1990 yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

XX asrning 20-30-yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik

Xalq cholg’ularida ijrochilik. Ijrochilik holati (postanovka). Ijro dasturini shakllantirish

Petrosyans rahbarligida xalq cholg‘ularini tizimli ravishda modernizatsiyalashtirish