logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Musiqa
  4. 1960-1990 yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

1960-1990 yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

528 KB
Ko'chirib olish
1960-1990 yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati Reja: 1. 1960-yillarda respublika musiqa madaniyatining yuksalishi natijasida xalq cholg‘uchilarida konsert-ijrochilik faoliyati 2. 1960-1990-yillarda xalq cholg‘ulari bo‘yicha yosh iqtidor egalarini tarbiyalashga butun umrini bag‘ishlagan Mirza Toirov 1960-yillarda respublika musiqa madaniyatining yuksalishi natijasida xalq cholg‘uchilarida konsert-ijrochilik faoliyati qizg‘in avj oldi. O‘zbek xalq cholg‘ulari va bayan bo‘yicha ko‘rik-tanlovlar o‘tkazish an’anasi keng quloch yoydi va u tartibli ravishda o‘tkazila boshlandi. 70-yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilikning obro‘-e’tibori ancha yuksaldi. Jumladan, 1973- yilda yosh mahoratli g‘ijjakchi Shuhrat Yo‘ldoshev Voronejda bo‘lib o‘tgan musiqachi- ijrochilarning Butunittifoq ko‘rik-tanlovida qatnashib, g‘ijjak ohangining jimjimadorligi, rang-barang tembr bo‘yoqlari hamda cholg‘uning yangi texnik imkoniyatlarini namoyish etdi. Natijada Sh.Yo‘ldoshevga ko‘riktanlovning birinchi mukofoti va laureatlik unvoniga sazovor bo‘ldi 1 . Shuningdek bir guruh yosh sozandalar, jumladan, doyrachilardan: T.Sayfiddinov, Dilmurod va Xolmurod Islomovlar, O.Kamolxo‘jaev, I.Ikromov, changchi F.Shukurova, g‘ijjakchi Sh.Yo‘ldoshev, afg‘on rubobchi G‘. Ergashev, rubobchi H.Lutfullaevlar hamda “Qirq qiz” Nukus dutorchi qizlar havaskorlar ansambli, “Shodiyona” Shaxrisabz xalq ansambli, Xorazm kolxozining “Qaldirg‘och” ashula va raqs ansambli, “Shodlik” vokalxoreografik ansambli, O‘zteleradio qoshidagi dutorchi qizlar ansambli va boshqa ijodiy jamoalar yuksak mahorati va faol konsert ijrochiligi uchun O‘zbekiston yoshlar mukofoti bilan taqdirlanganlar. 1971-yildan boshlab o‘zbek xalq cholg‘ulari va bayan ijrochilarining Respublika ko‘rik-tanlovini o‘tkazish an’anaga aylandi. Birinchi ko‘rik-tanlov 1971-yilda Toshkent (hozirda O‘zbekiston) davlat konservatoriyasida A.Petrosyans raisligida o‘tdi. Unda 15 turdagi cholg‘ulari bo‘yicha 101 sozanda ishtirok etdi. Ko‘rik-tanlov musobaqalari ikki bosqichda o‘tdi. I bosqichda majburiy dasturni O‘zbekiston bastakorlarining, shuningdek qardosh xalqlar xamda chet el bastakorlarining asarlari (jumladan yirik shakldagi bir asar) tashkil etdi. II bosqichda musobaqa katnashchilari har xil turdagi va murakkablikdagi to‘rt asarni ijro etishlari lozim edi. Mazkur musobaqa 20 dan ortiq yosh iste’dodlarni aniqladi 2 . Shuhrat Yo‘ldoshev, Botir Rasulov (g‘ijjak). Fazilat Shukurova, 1 О dilov А . O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi. Т ., 1995, 90-bet . 2 О dilov А . O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi. 119-bet. Rustam Ne’matov (chang), Abdusalom Malikov (prima-rubobi), Pinxas Bakoev (qashkar rubobi), Xasan Komilov (g‘ijjak-bas), Boqijon Rahimjonov (dutor), Bahtiyor Yo‘ldoshev (doira) kabi sozandalar tanlov sohiblari katoridan joy oldilar. Ko‘rikning o‘ziga xos xususiyati xalk musiqasi hamda I.Bax, L.Betxoven, F.List, F.Shopen, K. Sen-Sans, M.Glinka, P.CHaykovskiy, S.Prokofev, A.Xachaturyan va boshqa jahon klassik kompozitorlari asarlarining mohirona ijrosida namoyon bo‘ldi. 1974-yil fevralida ikkinchi Respublika ko‘rik-tanlovi bo‘lib o‘tdi (hay’at raisi A.Petrosyans). Unda respublikaning deyarli barcha viloyatlaridan kelgan 76 sozanda ishtirok etib, ulardan 20 tasi g‘olib deb topildi. O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, kompozitor Sobir Boboev raislik qilgan III ko‘rik-tanlov 1980-yilda bo‘lib o‘tdi. Unda 99 ijrochi ishtirok etib, 18tasi g‘oliblikni qo‘lga kiritdi. To‘rtinchi respublika ko‘rik-tanlovi 1984-yil fevral oyida bo‘lib o‘tdi. O‘zbekiston xalq artisti, kompozitor Sayfi Jalil hay’at raisi bo‘ldi. Ilgarigi ko‘rik- tanlovlardan farkli o‘laroq ushbu ko‘rik-tanlov uch boskichda bo‘lib o‘tdi. Uchinchi bosqichda ko‘rik-tanlov g‘oliblari “Bahor” konsert zalida T.Jalilov nomidagi o‘zbek xalk cholg‘ulari orkestri jo‘rligida konkurs dasturini ijro etdilar. Ko‘rik-tanlovda 79 nafar ijrochilari ishtirok etishdi. Beshinchi respublika ko‘rik-tanlov 1988-yil fevral oyida bo‘lib o‘tdi. Bu gal hay’at raisi sifatida Xalk artisti, Qurmong‘ozi nomidagi qozoq xalq cholg‘ulari Davlat orkestrining bosh dirijyori va badiiy rahbari professor Shamg‘on Kajgaliev taklif etildi. Ko‘rik-tanlovda 57 yosh musiqachi ishtirok etdi. Respublika ko‘rik- tanlovlari so‘nggi yillarda ajoyib mahorat maktabiga aylanib qoldi. Tanlovlar nafaqat ijrochilik kuchlarining sinovi, nafaqat yosh sozanda ijrochilarning mahoratini aniqlash, balki mashaqqatli murabbiylik ishining yakuni ham bo‘ldi. Qaror topgap an’anaga muvofiq o‘zbek xalq cholg‘ulari va bayan sozanda- ijrochilarining navbatdagi VI Respublika ko‘rik-tanlovi, 1992-yil mart oyida bo‘lib o‘tdi. Uchinchi bosqich g‘oliblari T.Jalilov nomidagi davlat Akademik xalq cholg‘ulari orkestri (F.Sodiqov rahbarligidagi) hamda O‘zbekiston teleradiokompaniyasi qoshidagi (kompozitor M.Bafoev rahbarligidagi) D.Zokirov nomidagi o‘zbek xalq cholg‘ulari davlat orkestrlari jo‘rligida bellashdilar 3 . Shuningdek, Toshkentda 2008-yildan e‘tiboran “Navro‘z sadolari” nomli ko‘p ovozli ansambl va orkestrlarning, 2013-yildan boshlab ikki yilda bir marotaba “Ona yurt ohanglari”, “Baykal kubogi” (Rossiya) nomli xalqaro ko‘rik- tanlovlarning o‘tkazilishi nafaqat yangi iqtidor egalarini aniqlashga, balki yosh sozandalarda o‘z kasbiga nisbatan katta qiziqish uyg‘otadi, ijodiy yetuklik sari chorlaydi. Ular o‘zlarining yuksak ijrochilik mahoratini hamda xalk cholg‘ularining takrorlanmas boy imkoniyatlaridan foydalanish qobiliyatlarini namoyish etadilar. O‘zbek xalq cholg‘ulari, qolaversa orkestr jamoalari ham O‘zbekiston kompozitorlarining maxsus asarlari hisobiga o‘z repertuarlarini boyitadilar. Shu bilan birga ko‘rik-tanlovlar faqat yosh iste’dodlar musobaqasi bo‘lib qolmay, balki cholg‘u ijrochiligi san’atini yanada rivojlantirish, sozandalarning professioinal ko‘nikmalarini oshirish bilan bog‘liq bo‘lgan muammolarni yechish, musiqa cholg‘ularini modernizatsiyalashtirish hamda keng qamrovli ijrochilarni tayyorlash kabi masalalarni hal etishga ijobiy yordam beradi. 1960-1990-yillarda xalq cholg‘ulari bo‘yicha yosh iqtidor egalarini tarbiyalashga butun umrini bag‘ishlagan Mirza Toirovning nay maktabi, ayniqsa F.Vasilev, S.Taxalov (rubob), V.Borisenko, A.Malikov (prima- rubobi), G‘.Ergashev (afg‘on rubob), A.Nazarov (dutor bas), B.Rahimjonov, A.Hamidov (dutor), N.Belenkiy, O.Xolmuhamedov, M.Toshmuhamedov, A.Umarov (g‘ijjak), I.Shelpuk (g‘ijjak bas), F.Sodiqov, F.Xarratov, R.Ne’matov (chang), T.Alimatov (tanbur, sato) kabilarning o‘qituvchilik va ilmiy-ijodiy faoliyati tahsinga sazovordir. Ular ko‘plab o‘zbek musiqa san’atining taniqli namoyandalarini tarbiyalab yetishtirishga muyassar bo‘lishgan. Mirza Xakimovich Toirov 1930 yilda Toshkentning “Labzak” dahasi yaqinidagi Shoir ko‘chasida ishchi oilasida tavallud topgan. Otasi 3 Ko‘rik-tanlov haqidagi to‘liq ma’lumot А .Odilovning O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi o‘quv qo‘llanmasida batafsil yoritilgan. 119-126 betlar. - Xakimjon aka o‘g‘li Mirzada musiqaga nisbatan katta ixlos uyg‘otdi. Onasi Hadicha aya ziyolilar oilasida tarbiya topgan edi. Ota-onalar o‘z farzandini asrab- avaylab, mehr-muhabbat bilan parvarish qilishdi. Kasb-hunarli, ilmuma’rifatli, mehnatsevar, odamlarga g‘amho‘r Mirza Toirov etib tarbiyalab, kelajakda yaxshi insonlar qatorida o‘ziga munosib o‘rnini egallashini orzu qilgan edilar. Shu orzular ila Mirzani Toshkentning Labzak bekatida joylashgan 18 - sonli o‘rta maktabga o‘qishga berishadi. O‘qib yurgan chog‘laridayoq musiqa to‘garaklariga faol qatnashib, dutor, tanbur va nay sozlariga ixlos qo‘yadi. Tez orada ustozi, taniqli sozanda - Vosiqjon Halilov rahbarligida nay cholg‘usini chalishni o‘rganishga kirishadi. Cholg‘u – nafas bilan puflab chalinadigan bo‘lganligi tufayli uni o‘zlashtirish oson bo‘lmadi, qiyinchiliklarga bardosh berib engdi. Ko‘p vaqt o‘tmasdan engil holatda nay chalishni o‘zlashtirdi. Cholg‘uning ijro sirlarini, tovush chiqarish usullarini puxta egallab, qator xalq ohanglarini shirador, yoqimli darajada ijro etishga erishdi. Musiqa san’atini mo‘jizakor olamligini, ohanglar esa go‘zallikka chorlovchi omillar ekanligini sezgan yosh Mirzaning nay nolalarini eshitgan sari unga ixlosi tobora ortib, nay chalishni mukammal o‘rganishga astoydil kirishadi. Tez orada “Jonon”, “Mirzadavlat”, “Dilhiroj”, “Chamandagul” kuylarini zavq bilan ijro eta boshlaydi. 1945 yilda o‘tkazilgan ko‘rik-tanlovda Mirza aka birinchi o‘rinni qo‘lga kiritadi va nay cholg‘usiga bo‘lgan qiziqishi yanada ortadi. 1946 yili Mirza Toirov Hamza (hozirda Uspenskiy) nomidagi Toshkent davlat musiqa bilim yurtiga nay sinfi bo‘yicha o‘qishga kiradi. Nay cholg‘usida nota yozuvi bo‘yicha chalishni qunt bilan o‘rganadi va tez orada musiqiy matnlarni varoqdan ravon o‘qish malakasini ham puxta o‘zlashtiradi. Ko‘p o‘tmay – 1947 yilda Mirza A.Petrosyans rahbarligidagi o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestriga naychi sifatida ishga taklif etiladi. Ilk ijodiy faoliyatini aynan shu badiiy jamoada boshlaydi. M.Toirov 1950 yilning noyabr oyida o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestri tarkibida O‘zbekiston Respublikasi san’at ustalari bilan birga Xitoy Respublikasida bo‘lib o‘tgan konsertda qatnashadi. Bu orkestrning xorijiy mamlakatlarga uyushtirilgan birinchi gastrol safari edi. 1951 yilda Mirza Toirov konservatoriyaning birinchi kursiga qabul qilinadi. Shuningdek ustoz o‘z san’ati bilan Polsha (1968, 1986), Suriya, Livan (1971) kabi davlatlarga borib o‘zbek cholg‘u ijrochiligi san’atini dunyo tinglovchilariga etkazishda jonbozlik ko‘rsatadi. U nafaqat chet ellarda balki, respublikamizning turli viloyatlarida ham ijrochilikning yangi-yangi qirralari bilan muhlislar orttirgan. Mirza Toirov – orkestr sozandasi, yakkanavoz ijrochi sifatida ko‘p yillik samarali ijodiy va konsert faoliyati hamda o‘qituvchilik sohasidagi mehnatlari uchun hukumatimiz tomonidan O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist (1969) faxriy unvoni, shuningdek professor ilmiy unvonlarini qo‘lga kiritadi. Mirza Toirov “xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasida nay va qo‘shnay sinflari bo‘yicha avval o‘qituvchi (1957), keyinchalik dotsent va 1987 yildan professor ilmiy darajasida talabalarga saboq berish bilan birgalikda ilmiy-ijodiy va musiqiy ijrochilik yo‘nalishlarida ham faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Uning yuzdan ortiq shogirdlari respublikamiz va uning sarhadlarida ishlab, ustozning ishini davom ettirib kelmoqdalar. Shogirdlari orasida bir necha bor Xalqaro va Respublika ko‘rik-tanlovlarining g‘oliblari, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artistlar etishib chiqqan. Uning muallifligidagi “Nay darsligi” (A.Petrosyans bilan birgalikda), “Nay uchun pesalar” (1987) kabi kitoblar nafaqat respublikamizning balki qo‘shni Respublikalarning musiqiy dargohlarida ham allaqachon ijrochilarning asosiy kitoblariga aylanib ulgurgan. Mirza Toirov - yuksak darajali ijrochi, jahon andozasiga javob bera oladigan sozanda. Nafaqat o‘qituvchi murabbiy, balki shogirdlariga otalardek mehribon insondir. SHu bilan birga talabchan, mehnatsevar, o‘z san’atiga va ishiga fidoiy ustozdir. Murod Ibragimovich Toshmuhamedov (1939 yilda tug‘ilgan) mashhur g‘ijjakchilar orasida alohida ajralib turadi. U Toshkent davlat konservatoriyasini ustozi O.Holmuhamedov sinfida tugatgan. O‘zbek xalq cholg‘u ijrochilarining I Respublika ko‘rigining sohibi. 1961 yildan hozirgi kunga qadar konservatoriyada g‘ijjak va g‘ijjak-alt sinlari bo‘yicha talabalarga saboq bermoqda. U torli kamonli cholg‘ular bo‘limining mudiri sifatida ham faoliyat olib bormoqda. Murod Toshmuhamedov M.Toshmuhamedov g‘ijjak va g‘ijjak alt sinfi rivojiga qo‘shgan xissalari, ilmiy ijodiy ishlari hamda ushbu sinflar bo‘yicha yaratgan o‘quv qo‘llanma va darsliklari tufayli 1988 yili dotsent, 2001 yili esa professor unvonlariga sazovor bo‘ldi. Uning shogirdlari orasida xalq cholg‘ulari ijrochiligi bo‘yicha o‘tkazilgan Uzeir Xojibekov nomidagi I Xalqaro konkurs sohibi Qaxramon Nazirov, Respublika konkursining sohibi Jo‘raboy Saidovlar bor. M.Toshmuhamedov “G‘ijjak taronalari”(1983) to‘plamining tuzuvchisi, “G‘ijjak darsligi” (1995), “G‘ijjakda an’anaviy ijrochilikni o‘zlashtirish” (1999), “G‘ijjak alt darsligi” (2004) hamda g‘ijjak ijrochiligi bo‘yicha bir qator maqolalar muallifidir. Murod aka Toshmuhamedov g‘ijjak va g‘ijjak alt sinfi bilan birgalikda 1985 yildan buyon “Sayqal” nomli torli kamonlilar oilasidan tuzilgan orkestrga ham rahbarlik qilib kelmoqdalar. Ushbu jamoa bilan bir qator tadbirlarda, tanlov va festivallarda ishtirok etib, sermazmun konsert dasturlari bilan tinglovchilarni bahramand etib kelmoqdalar. Shu bilan birga iqtidorli kadrlarni tarbiyalashda jonbozlik ko‘rsatmoqdalar. Taniqli sozanda, serqirra ijodkor, musiqiy targ‘ibotchi, cholg‘ushunos Boqijon Xoshimjonovich Rahimjonov 1945-yili ziyolilar oilasida dunyoga oilasida dunyoga keladi. Musiqaga bo‘lgan ilk qiziqishni oilada boshlanadi. Boqijon aka bolaligidan amakivachchasi Xrojiddin Muhitdinov ish jarayonini qunt bilan Boqijon Rahimjonov kuzatib, yog‘ochga jon ato etib, bejirim cholg‘ularni yaratayotganini kuzatib, sozgarlik san’atiga mehr qo‘yadi. Shu tariqa u ushbu sohani batafsil o‘rganishga kirishadi. 1963-yili B.Rahimjonov Toshkent davlat konservatoriyasi “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasiga o‘qishga kiradi. Dutor sinfi bo‘yicha Feoktist Vasilev sinfida tahsil oladi va undan ijro mahorati sirlarini o‘rganadi. SHuningdek ushbu cholg‘u bo‘yicha dars berish sir-asrorlarini o‘zida kashf etadi. Badiiy jamoalar tuzish va dirijyorlik ko‘nikmalarini egallashda ustozi O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi Anvar Livievning xizmatlari cheksizdir. B.Rahimjonov 1968-yili Toshkent (hozirda O‘zbekiston) davlat konservatoriyasini tugatib, shu yildan e’tiboran dutor ixtisosligi bo‘yicha dars bera boshlaydi. SHu bilan birga o‘z ijro mahoratini mukammal darajaga etkazish ustida tinimsiz mashq qiladi. Natijada o‘zbek xalq cholg‘ulari va bayan bo‘yicha o‘tkazilgan I va II Respublika sozanda ijrochilar ko‘rik-tanlovining sohibiga (1971, 1974 yy.) aylanadi. Tinib-tinchimas sozanda B.Rahimjonov ustoz san’atkor O‘zbekiston xalq artisti Orif Qosimov ijrosini soatlab maroq bilan tinglardi va qiziqarli savollar bilan murojaat etardi. Davomiy suhbatlar natijasida Boqijon akada ustozining ijro etgan kuylarini notaga tushirish g‘oyasi paydo bo‘ladi va u buni amalga oshiradi. Boqijon Rahimjonovning metodik qo‘llanmalari ichida taniqli dutorchi Orif Qosimov repertuaridan yozib olingan to‘plam alohida diqqatga sazovordir. Ushbu dutor taronalari ikkita kitob shaklida nashr ettirildi va bugungi kunga qadar talabalar tomonidan zavq bilan ijro etiladigan kuylar qatoridan joy olgan. B.Rahimjonov ilmiy-tadqiqot eksperimental laboratoriyasiga rahbarlik qilgan davrda bir qator cholg‘ushunoslikka oid ilmiy maqola va uslubiy qo‘llanmalar yaratishga muyassar bo‘ldi. “Traditsionn ы y dutar i ego rekonstruksiya” nomli maqola (T.,1985), “Metodika izucheniya, sbora i sovershenstvovaniya narodn ы x muz ы kaln ы x instrumentov” (M.,1987), “Tablitsa A.Petrosyansa po instrumentovedeniyu v praktike muz ы kalnogo obucheniya” (T.,2005) o‘quv uslubiy qo‘llanmalar shular jumlasidandir. Shuningdek talabalar, sozandalar, musiqiy-targ‘ibotchilar va keng qamrovli o‘quvchilarning ma’naviy dunyosini boyitish maqsadida Boqijon Rahimjonov tomonidan “Musiqa haqida aforizm va hikmatli so‘zlar” nomli uchta (2008, 2009, 2010) kitobcha nashr etildi. Uning shogirdlari O‘zbekiston va Qozog‘istonda dutor ijrochiligi san’atining rivojlanishiga o‘z xissasini qo‘shib kelmoqda. O‘zbek xalq cholg‘u ijrochiligi san’ati taraqqiyotining yorqin vakillaridan biri, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi, dotsent Fazilat Shukurovadir. U 1946- yil 13-iyul kuni Samarqand viloyatida tug‘ilgan. Umumta’lim maktabida o‘qib yurgan kezlarida badiiy havaskorlik to‘garagida rubob chalishni o‘rgana boshladi. Radio orqali cholg‘u kuylardan beriladigan musiqalarni tinglashga odatlangan yosh Fazilat kunlarning birida “Tanovar” kuyini changda O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist Fazilat Shukurova Fozil Xarratov ijrosida eshitib qoladi. Shu kundan boshlab bu sehrli cholg‘u uning ko‘z oldidan ketmay qoldi. Chang soziga mehr qo‘yganini sezgan ota-onasi uni musiqa bilim yurtiga o‘qishga berishadi. Toshkent davlat konservatoriyasida 60-yillarda tayyorlov bo‘limi ochilgan bo‘lib, unga talabalarni qabul qilish uchun Samarqandga Davlat mukofoti sovrindori, xalq artisti, professor M.Ashrafiy boshchiligida bir guruh mutaxassislar tashrif buyurishadi va ular barcha viloyatlardan tanlov asosida mahoratli sozandalarni saralashadi. O‘sha paytda Fazilat opa endigina musiqa bilim yurtining 1 - kursni bitirish arafasida edi. Shunda Fazilat opaning ustozi Ismoil Jobirov: - “Mening ham bir changchi qizim bor, agar yoshi to‘g‘ri kelsa olinglar”, - deydi 4 . Hay’at a’zolari 14 yoshli qizcha M.Ashrafiyning “Yoshlik qo‘shig‘i”ni zo‘r ishtiyoq bilan ijro etganini ko‘rib bir ovozdan ushbu ro‘yxatga kiritishadi. Shu tariqa Fazilat opa 1960-1962-yillar tayyorlov kursida, 1962-967- yillarda esa konservatoriyada Fozil Xarratov sinfida tahsil oladilar. 1967-yil Fazilat opa konservatoriyani imtiyozli diplom bilan tugatib, O‘zbekiston davlat filarmoniyasiga yakkanavoz changchi sifatida ishga kiradi. 4 . Muallifning 2012-yil 10-oktyabrda Fazilat Shukurova bilan bo‘lgan suhbatidan yozib olingan. 1967-1971-yillar davomida juda ko‘p shaharlar va chet ellarda gastrol safarlarida bo‘ladilar. Ularning birinchi katta gastrol safarlari 1967-yilda Belorussiyada o‘tkazilgan O‘zbekistan adabiyoti va san’ati 10 kunligi edi. Shu bilan birga Belgiya, Suriya, Hindiston, Polsha, Bolgariya, Germaniya, Fransiya kabi davlatlarda gastrol safarlarida bo‘lib, o‘zbek cholg‘u ijrochiligini aynan “chang” sozida targ‘ib etadilar. Iqtidorli sozanda F.Shukurova T.Jalilov nomidagi xalq cholg‘ulari orkestri jo‘rligida I.Jinovichning “Beloruscha raqs”, I.Bramsning “Vengercha raqs”, S.Boboevning “Konsertino”, U.Hojibekovning “Raqs”, A.Xachaturyanning “Vals” va “Qilichbozlar raqsi” hamda D.Zokirovning “Jazoir”, chang va orkestr uchun o‘zbek xalq kuyi “Ishonma”, hind kuylari asosida “Shomiri” kabi asarlarni changda yakkanavoz sifatida ijro etib radio “Oltin fondi”ga muhrlaydilar. F.Shukurova 1972-1979-yillarda O‘zbekiston teleradiokompaniyasi qoshidagi o‘zbek xalq cholg‘ulari orkestrida yakkanavoz va jo‘rnavoz sifatida ishlay. Orkestr bilan birgalikda D.Zokirov qayta ishlagan o‘zbek xalq kuylaridan “Jazoir”, “Ishonma”, hind xalq kuylaridan “Shomiri”, M.Xarratovning “Yoshlik valsi”, P.Sarasatening “Lo‘lilar taronalari”, I.Jinovichning “Belaruscha raqs”i, J.Rossinining “Neopolitan tarantellasi”, S.Yudakovning “Farg‘onacha raqs”larini orkestr jo‘rligida magnit tasmalariga yozishga muvaffaq bo‘ldilar. F.Shukurova sozandalik va pedagoglik faoliyati bilan birgalikda o‘zlarining ilmiy ijodiy va uslubiy qirralarini ham keng namoyon etdilar. Xalq cholg‘ulari orkestri uchun repertuar yaratish masalasi dolzarb muammo bo‘lib turgan bir paytda ushbu yo‘nalishga ham o‘z xissalarini qo‘shdilar. I.Jinovichning “Beloruscha raqslari”, I.Bramsning “Vengercha raqslari”, A.Xachaturyannning “Gopak” raqsi, E.Grigning “Norvegiya raqslari” va boshqa bir qator jahon durdona asarlarining xalq cholg‘ulari orkestri uchun cholg‘ulashtirib, orkestr repertuarini boyitdi. Shuningdek, “Yangra sozim” (1988) nomli to‘plamni hamda F.Xarratovlar sulolasiga bag‘ishlangan “Cholg‘u ijrochiligi tarixidan” (2006) nomli o‘quv qo‘llanmani yaratdilar. Ushbu qo‘llanmada yoritilgan ma’lumotlar talabalarga F.Xarratov bilan yaqindan tanishishga imkon yaratadi va ularning bilim manbaini oshiradi 5 . Hozirda ular yakkaxon ijrochi sifatida orttirgan ko‘p yillik tajriba, bilim va mahorat sirlarini bir qator o‘sib kelayotgan kelajak avlodga ustozlik faoliyati orqali etkazib bermoqdalar. Shuningdek “Orkestr dirijyorligi” sinfi bo‘yicha ham samarali mehnat qilib, yosh iste’dodli mutaxassislarni tayyorlashga erishmoqdalar. Ularning shogirdlari ustozlari maktabining davomchilari sifatida respublikamizdagi madaniyat va san’at maskanlarida chang va orkestr dirijyorligi sinflari bo‘yicha muvaffaqiyatli faoliyat olib borishmoqda. Bu kabi insonlar nafaqat O‘zbekiston davlat konservatoriyasining balki O‘zbekiston musiqa san’atining ham faxridir. Fazilat opa Shukurovadek - o‘zbek san’atining jonkuyarlari, o‘z kasbining fidoyilari, zabardast sozandalar, mohir ustozlar, serqirra ijodkorlar yanada ko‘payaversin va jonajon yurtimiz san’atining yuksalishiga o‘z hissalarini qo‘shib boraversinlar. O‘zbekiston davlat konservatoriyasi “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasi mudiri, professor Anvar Qudratovich Lutfullaev 1957-yili Toshkent shahrida ziyolilar oilasida dunyoga keladi. Musiqaga bo‘lgan qiziqish uni M.Glier nomidagi Respublika ixtisoslashtirilgan musiqa maktab internatiga etaklab keladi. Ustozi F.Mirusmonov changda ijro etish sirlarini o‘rganadi. Ushbu sohaning mohir ustasi bo‘lish niyatida A.Lutfullaev 1975-yili O‘zbekiston (Toshkent) davlat konservatoriyasiga o‘qishga kiradi va chang sinfi bo‘yicha professor Axmad Odilovdan saboq oladi. Anvar Lutfullaev Anvar Lutfullaev O‘zbekiston davlat konservatoriyasi “Sharq musiqasi” fakultetini changchi- sozanda va dirijyor sifatida 1980 yili imtiyozli diplom bilan tugatib, “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasida o‘qituvchi, 1981-1984-yillar assistent-stajyor, 5 Xo‘jayev R. А yol qalbi navolari. Т ., 2005, 44-bet. 1986-1991yillar katta o‘qituvchi, 1992-2002-yillar dotsent, 2009-yildan boshlab hozirgi kunga qadar professor lavozimida ishlab kelmoqda. Anvar Kudratovich Lutfullaevning shu kungacha tarbiyalagan shogirdlari 70 dan ortiq bo‘lib, ular “Baykal kubogi” (Rossiya, 2004-2007) nomli xalqaro, Uzeir Xojibekovning 100 yilligiga bag‘ishlangan (Ozarbayjon, 1986), (Tojikiston, 2004) mintaqaviy va Respublika miqyosida o‘tkazilgan milliy hamda o‘zbek xalq cholg‘ulari yosh sozanda-ijrochilar tanlovlarining g‘olibidir, shogirdlaridan Komil Shermatov va G‘ofir Norboevlar “O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist” unvoniga sazovar bo‘lganlar. Mohir sozanda Anvar Lutfullaev konsert-ijrochilik faoliyatini yosh iqtidorli talabalarga o‘z mahoratini o‘rgatish bilan chambarchas bog‘lagan holda olib boradi. Uning ijrosidagi ko‘pgina asarlar O‘zbekiston radiosi oltin fondiga yozib olingan. M.Tojievning – “Sakkizta sharq rapsodiyalari”, T.Azimovning – “Konsertino”si, A.Mansurovning – “Konsert pyesasi”, X.Raximovning – “Tog‘ navolari”, P.Xalikovning – “Konsert uslubidagi pesasi”, T.Tashmatov va R.Abdullaevlarning – “Chang va fortepiano” uchun konsertlari shular jumlasidandir. O‘zbekiston davlat konservatoriyasi “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasi mudiri, professor Anvar Lutfullaev O‘zbekiston televideniya va radiokanali orqali efirga uzatiladigan “Musiqa bo‘stoni”, “Soz sehri”, “O‘zbekiston”, “Milliy cholg‘ular tarixi” hamda san’at va musiqa sohalariga oid bo‘lgan qo‘rsatuvlarda muntazam ravishda ishtirok etib kelmoqda. Ushbu eshittirishlarda u musiqiy festivallar, ko‘rik-tanlovlar hamda konsert dasturlarining badiiy va tarbiyaviy ahamiyati haqida so‘z yuritadi. Shuningdek, o‘z ijrosi bilan san’at olamiga kirib kelayotgan yosh iqtidor egalariga foydali maslahatlar beradi. A.Lutfullaev talabchan ustoz va mohir sozanda bo‘libgina qolmay, balki “Chang maktabi” (darslik), “Changchilar ansambli” (o‘quv qo‘llanma), “Chang tarannum etganda” (o‘quv qo‘llanma), “O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati tarixi” kabi kitoblarning muallifidir. 2006-yili O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoyishi bilan A.Lutfullaev “O‘zbekiston Respublikasi Mustaqilligiga 15 yil” esdalik nishoni va 2007-yilda Xalqaro tanlov va festivallarda erishgan muvaffaqiyatlari uchun O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat va sport ishlari vazirligi tomonidan ta’sis etilgan “Tasanno”Sertifikati bilan taqdirlangan. Anvar Lutfullaev doimiy ravishda o‘z malakasini, siyosiy, iqtisodiy, amaliynazariy saviyasini oshirish ustida tinimsiz sabr-toqat bilan ishlab kelmoqda. Bugungi kunda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining yanada rivojlanishiga katta hissa qo‘shib kelayotgan taniqli changchi-sozanda, tajribali muallim, o‘z kasbdoshlari va talabalar orasida alohida xurmat va e’tiborga ega.

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati
XX asrning 20-30-yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik
Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi
O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishi
Ilk o‘rta asrlardan to XIX asr o‘rtalariga qadar musiqa amaliyotida qo‘llangan cholg‘ular tasnifi