O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishi - Musiqa - Referatlar

O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

626.5 KB

Ko'chirib olish

O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishi Reja: 1. O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik madaniyatiiing o‘sishi, jahon klassik kompozitorlari asarlarining o‘zlashtirilishi 2. 1950-yillardan boshlab Respublikamizning barcha musiqa bilim yurtlarida 3. O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishi uchun maxsus sinflar tashkil etish

O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik madaniyatiiing o‘sishi, jahon klassik kompozitorlari asarlarining o‘zlashtirilishi, O‘zbekiston kompozitorlarining xalq cholg‘ulari uchun maxsus asarlar yaratishi o‘zbek xalk cholg‘ularida ijrochilik san’atini yanada yuksalishi uchun muhim zamin bo‘ldi. Shu bilan birga yuqori malakali ilmiy-pedagogik va ijrochi kadrlarni tayyorlash masalasi ham kun tartibiga qo‘yildi. O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilikning keyingi davrlardagi yuksalishi Toshkent (hozirda O‘zbekiston) davlat konservatoriyasi faoliyati bilan chambarchas bog‘liq bo‘lgan. 1948-yildan boshlab mamlakatimizdagi musiqa oliy o‘quv yurtlarida, shu jumladan M.Ashrafiy nomidagi Toshkent (hozirda – O‘zbekiston) Davlat konservatoriyasida ham xalq cholg‘ulari ijrochiligi bo‘yicha ta’lim berish boshlandi. O‘zbek xalq cholg‘ulari bo‘limiga rahbarlik qilish, o‘quvchilarni saralab yig‘ish, o‘quv rejalarini tuzish A.Petrosyans tomonidan amalga oshirilgan. Bilim yurtida o‘zbek xalq cholg‘ulari ijrochiligi bo‘yicha professional ta’limni yo‘lga ko‘yishda V.Uspenskiy, M.Ashrafiy, A.Petrosyans, I.Blagove щ enskiy, B.Gienko, G.Sabitovlarning xizmatlari beqiyosdir. 1948-49-o‘quv yilida konservatoriyaga O‘zbekiston davlat filarmonmiyasi Xalq cholg‘ulari orkestrining 13 nafar sozandasi o‘qishga qabul qilindi. Shulardan 10 kishi: N.Nig‘matov (qo‘shnay), A.Bahromov, A.Evdokimova (prima rubob), M.Mirzaev, B.Mirzaahmedov (qashkar rubobi), L.Sultonova (dutor), N.Savinov (afg‘on rubobi), M.Asilov, O.Holmuhamedov (g‘ijjak), A.Liviev (doyra)lar 1-kursga qabul qilindilar. Hamza (hozirda-V.Uspenskiy) nomidagi Toshkent davlat musiqa bilim yurtining bitiruvchilari A.Odilov (chang), V.Borisenko (prima-rubobi), F.Vasilevlar (qashkar rubobi) esa 2-kursga qabul qilingan 1 . Kafedra faoliyatining ilk davrida mutaxassislar etishmaganligi sababli ular torli cholg‘ular, kompozitsiya, opera-simfonik dirijyorligi kafedralaridan, shuningdek badiiy jamoalardan taklif etilgan. Jumladan, taniqli bastakor, folklorshunos 1 О dilov A. O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi, 52 - bet.

V.Uspenskiy o‘zbek xalq musiqasi asoslaridan saboq bergan. A.Petrosyans chang, dutor, prima rubobi, qashqar rubobi doyra, qo‘shnay ixtisosliklari bo‘yicha mashg‘ulotlar olib borgan va o‘zbek xalq cholg‘ularidan tashkil topgan talabalar orkestriga bevosita rahbarlik qilgan edi. Ixtisoslqshgan kafedraning tashkil etilishi xalq cholg‘ulari bo‘yicha berilayotgan ta’limni tubdan o‘zgartirib, bir qator vazifalarni bajarishga undadi: — professional ijrochilar, orkestr dirijyorlari, yuqori malakali o‘qituvchilarni tayyorlash hamda ular bilan madaniyat va san’at muassasalarini, musiqa o‘quv yurtlarini ta’minlash; — darsliklar, o‘quv va uslubiy ko‘llanmalar, maxsus sinflar uchun dasturlar ishlab chiqish, musiqa o‘quv yurtlari uchun badiiy repertuarlar yaratish; — musiqa bilim yurtlarida o‘qitilishi lozim bo‘lgan o‘zbek xalq cholg‘ularining asosiy turlarini aniqlash; — modernizatsiyalashtirilgan o‘zbek xalq cholg‘ulari bilan o‘quv yurtlarini ta’minlash va turli tarkibdagi orkestrlar tuzishni yo‘lga qo‘yish. 1952-yilda fakultetni ilk bor A.Odilov (chang), V.Borisenko (prima rubobi), F.Vasilev (qashkar rubobi)lar tamomlashdi. Ilk bitiruvchilarning Davlat imtihoni uch qism: yakka dastur ijrosi, orkestrga dirijyorlik qilish va ijodiy ishni ko‘rsatishdan (bitiruvchilarni o‘qituvchi rahbarligida musiqa asarini orkestr ijrosiga cholg‘ulashtirish) iborat edi. 1953-yili fakultetni yana 10 kishi bitiradi. Shu tariqa bitiruvchilar soni yil sayin ortib boradi. 1950-yillardan boshlab Respublikamizning barcha musiqa bilim yurtlarida damli cholg‘ulardan - nay, nay pikkolo, qo‘shnay, surnay, bo‘laman, torli-urma cholg‘ulardan – chang, torli-mizroblilardan - prima rubobi, qashqar rubobi, afg‘on rubobi, ud, dutor, dutor-bas, torli-noxunli cholg‘ulardan - tanbur, zarbli cholg‘ulardan - doyra, nog‘ora va simfonik orkestrda qo‘llaniladigan zarbli cholg‘ular, torli-kamonlilardan g‘ijjak, g‘ijjak-alt, g‘ijjak-bas, g‘ijjak-kontrabas va bayanlarda ijro etish o‘rgatila boshlanadi. O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishi uchun maxsus sinflar tashkil etish va malakali pedagog kadrlar tayyorlash masalasi yuzaga keldi.

Shu tariqa 1948-yilda qo‘shnay, chang, prima-rubobi, qashqar rubobi, dutor, dutor- bas, doyra, g‘ijjak, 1949-yilda nay, g‘ijjak-alt, qobuz-bas, qobuz-kontrabas, 1950- yilda bayan, 1951-yilda surnay, 1963-yilda afg‘on rubobi hamda tanbur sinflari ochilgan 2 . 1955-yilda o‘kuv jarayonini malakali boshqarish maqsadida maxsus cholg‘ular, dirijyorlik, orkestrga cholg‘ulashtirish va partitura o‘qish bo‘limlari vujudga keldi. A.Odilov (chang, bayan, damli va urma-zarbli cholg‘ular), F.Vasilev (torli- mizrobli va noxunli cholg‘ular), O.Holmuxa- medov (torlikamonli cholg‘ular), I.Tretyakova (xalq cholg‘ulari orkestri dirijyorligi), B.Gienkolar (orkestr uchun cholg‘ulashtirish va partitura o‘qish sinflariga) rahbarlik qilishgan. Fakultetni tugatgan talabalar hozirda respublikamizning ijodiy jamoalari, akademik litsey, musiqa kollejlari va oliy o‘quv yurtlarida ijrochilik hamda pedagoglik faoliyatini olib bormoqdalar. 60-yillar oxiriga kelib, o‘zbek xalq cholg‘ulari ijrochilik tarixida konservatoriya bitiruvchilari alohida ahamiyat kasb etgan. Ulardan eng mashhurlarini quyida ta’riflab o‘tamiz. O‘zbek musiqa madaniyatining atoqli namoyondalaridan biri, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan san’at arbobi, professor, mohir sozanda Ahmad Odilovich Odilov O‘zbekiston kompozitorlarining turli janr va shakldagi asarlarining ilk ijrochisidir. Shuningdek, u konservatoriya changchilar ansamblining tashkilotchisi hisoblanadi. A.Odilov 1928-yil 21-iyulda Toshkentning Sirli masjid mahallasida, ishchi Odil Bobomuhammedov oilasida dunyoga keldi. U o‘zining intiluvchangligi, ziyrakligi va tirishqoqligi bilan boshqa bolalardan ajralib turar edi. Mohir sozanda Nuriddin aka Halilov Ahmad akani Muqimiy nomidagi teatrga o‘zlari bilan Ahmad Odilov tez-tez olib borardilar. U erda yosh musiqa ixlosmandi “Tohir va Zuhra”, “Nurxon”, “Oftobxon” kabi spektakllarni zavq bilan tomosha qiladi. Orkestr 2 О dilov A. O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi, 64-66 betlar.

sozandalari joylashgan maxsus o‘radan taralayotgan yoqimli navolarga mahliyo bo‘lib, sirli ohanglar og‘ushida o‘z kelajagini musiqa san’ati bilan bog‘lashga ahd qiladi” 3 . Changchi Rahim Nurmuhamedovning juda ustalik bilan kuylarning yoqimli va ravon ijro etishi, chang cho‘plarini aniq mo‘ljal bilan cholg‘uning torlarga urushi Ahmadning nazarida juda sehrli edi. Ahmad changdan ko‘zini uzmas undan taralayotgan ohanglarga mahliyo bo‘libgina qolmay, uning pardalarini, torlarining nomini eslab qolishga harakat qilardi. Rahim akadan ruxsat so‘rab changda cho‘p tashlashni mashq qila boshlardi. 1943-yilning boshlarida Ahmadni Hamza nomli musiqa bilim yurtiga akasi Komil o‘zi bilan birga olib boradi. U erda Ahmadni shu bilim yurti o‘qituvchisi Abdusamad Ilyosov: “Qani mana bu chang oldiga yaqinroq kel. Bu cho‘plar mohir qo‘l va qaynoq qalb egasida sehrli sadolar taratishi mumkin. Endi changda o‘zing chalib ko‘rginchi senda qanday taassurot qoldirar ekan? ”, dedi. Oz muddat o‘tmay yosh Ahmad bilim yurti o‘quvchisi bo‘ldi. U o‘zbek kuylari bilan bir qatorda, boshqa xalqlar musiqasini hamda rus va Evropa mumtoz kompozitorlari asarlarini o‘rgandi. Jumladan, milliy kuylarimizdan “Tanovar”, “Jonon”, “Farg‘onacha”, S.Boboevning ijodidan chang va orkestr uchun “Konsertino”, I.Admonining chang va fortepiano uchun “Kuy”, A.Spendiarovning “Haytarma”, I.S.Bax ijodidan skripka va orkestr ijrosi uchun yozilgan “Konsert”, F.Shopen yozgan “Vals” kabi asarlarni mahorat bilan ijro etganida ko‘plab tomoshabinlar lol qolganlar. Ahmad Odilovning oliy maqsadi - konservatoriyada o‘qish va malakali ustozlar bilimidan bahramand bo‘lish edi. Taqdir taqozosi bilan u 1948-yilda konservatoriyaning ikkinchi kursiga qabul qilindi. Ixtisoslik bo‘yicha A.Petrosyans, N.Goldman, Sh.Shpitalniy, A.Davidovlardan ta’lim oldi, musiqa nazariyasini N.Koralskiy, musiqa adabiyoti tarixini S.Veksler, F.Karomatov, V.Uspenskiy, I.Blagove щ enskiy kabi ustozlardan o‘rgandi. O‘zbekiston kompozitorlari asarlaridan S.Boboevning Chang va xalq cholg‘ulari orkestri uchun 3 Lutfullayev А . O‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik tarixi, 2006, 15- б et.

“Konsertino”, Fattoh Nazarovning “Qo‘shiq va raqs”, G‘.Qodirovning “Syuita”si, M.Ashrafiyning “Farg‘onacha yalla”, “So‘zsiz qo‘shiq”lar A.Odilov konsert repertuaridan mustahkam o‘rin egallagan. Uning ijrosidagi chang taronalari O‘zbekiston radiosi “Oltin fondi”da alohida o‘rin tutadi. U chang cholg‘usi ijrochilik imkoniyatlarini nafaqat O‘zbekistonda balki, barcha xorijiy mamlakatlarda, jumladan, Suriya, Livan (1971), Birma, Laos, Vetnam (1974, 1986), Vengriya (1978), Polsha (1980), Bolgariya (1983) da targ‘ib etgan. Ahmad Odilov o‘qituvchilik faoliyatini 1944- yili Hamza nomidagi bilim yurtida boshlaydi. Keyinchalik 1957-1960-yillarda mazkur bilim yurtining direktori bo‘lib ishlaydi. Ahmad Odilov konservatoriyada o‘qib yurgan kezlaridayoq birinchi kurs talabalariga chang sinfidan dars bera boshlaydi. Uning shogirdlari yuzdan ortiq bo‘lib, birinchisi Farruh Mirusmonovdir. Ular Respublikamizning barcha viloyatlarida, shuningdek Tojikiston, Qirg‘iziston respublikalarida ustozdan olgan saboqlarini yangi zamonaviy bilimlar bilan boyitgan holda hayotga tadbiq etdilar. Kamtarin inson, ajoyib sozanda, mohir murabbiy hamda jamoat arbobi Ahmad Odilov tomonidan chop ettirilgan darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar Respublikamizda yosh iste’dod sohiblarini tarbiyalashda, musiqa ta’limining barcha sohalarida muhim omilga aylangan. Ular O‘zbekistonda cholg‘u ijrochiligi san’atining rivojlanishiga va uning ommalashuviga hamda kompozitorlik ijodiyotini targ‘ib qilishga xizmat qilmoqda. Feoktist Nikiforovich Vasilev (19191987) ilk professional darajadagi qashqar rubobi ijrochilaridan biri bo‘lgan. U 1937-yili Hamza nomidagi Toshkent davlat musiqa bilim yurtiga o‘qishga kiradi. O‘qishni amaliyot bilan bog‘lagan xolda 1938-yildan boshlab O‘zbekiston davlat filarmoniyasi qoshidagi Xalq Feoktist Vasilev cholg‘ulari orkestrida sozanda sifatida ishlaydi. 2-jahon urushi yillarida Turkiston harbiy okrugining ashula va raqs

ansamblida faoliyat olib borgan. Konservatoriyani qashqar rubobi bo‘yicha A.Petrosyans sinfini bitirgan (1952) birinchi talabalardan biridir. O‘quv jarayonini pedagoglik faoliyati bilan chambarchas bog‘lagan holda u 1949 yildan Toshkent davlat konservatoriyasida qashqar rubobi, afg‘on rubobi, dutor va tanbur ixtisosliklari bo‘yicha dars bera boshlaydi. Uning ilk shogirdlari - Sulaymon Taxalov, Ari Boboxonov, G‘ulomqodir Ergashev, Tohir Rajabov, Qobul Usmonovlar nafaqat respublikamizda, balki xorijda ham dong taratgan mashhur sozandalardir. Shuningdek, u ko‘p yillik pedagogik amaliyoti davomida yuzlab respublika F.Vasilev o‘z shogirdlari bilan va xalqaro ko‘rik-tanlovlar g‘oliblarini tarbiyaladi. Feoktist Nikiforovich nafaqat o‘qituvchilik amaliyotida, balki ilmiy-uslubiy ishlarni yozishda ham faol ishtirok etgan. F.Vasilev tomonidan yaratilgan “Rubob maktabi” darsligi, “Qashqar rubobi uchun etyud va mashqlar” o‘quv qo‘llanmalari hozirgi kunga qadar o‘z qiymatini yo‘qotmagan va mutaxassislik darslarida keng qo‘llanilmoqda. Shuningdek ushbu qo‘llanmadan andaza olgan holda yosh o‘qituvchilar o‘zlarining kitoblarini nashr etmoqdalar. 1983-yildan F.Vasilev professor vazifasini bajaruvchi 1986-yildan professor lavozimida ishlagan. O‘zbek xalq cholg‘ularida professional ta’limning yuzaga kelishida Feoktist Nikiforovich Vasilevning xizmatlari cheksizdir. Uning nomi o‘zbek musiqa madaniyati hamda respublikamizda ijrochilik san’atining shakllanish va rivojlanish jarayoni bilan bevosita bog‘liqdir. U o‘zining qirq yilga yaqin murabbiylik faoliyati davomida O‘zbekistonda faoliyat olib borayotgan Madaniyat hamda Xalq ta’limi vazirliklari tasarrufidagi barcha bo‘g‘in o‘quv yurtlarini malakali va professional kadrlar bilan ta’minlashga o‘z hissasini qo‘shgan. Hozirgi kunda uning shogirdlari ustozlari boshlagan ishni davom ettirmoqdalar.

Valentina Yakovlevna Borisenko (19191990) o‘zining ijodiy yo‘lini 1939-yili O‘zbekiston davlat filarmoniyasi qoshidagi Xalq cholg‘ulari orkestrida sozanda bo‘lib ishlashdan boshlaydi. Prima rubobi ixtisosligi bo‘yicha professional ijrochi bo‘lish niyatida u 1944-yili Hamza nomidagi Toshkent davlat musiqa bilim yurtiga o‘qishga kirib, chuqur bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lib, uni muvaffaqiyat bilan bitiradi. 1948-yildan boshlab V.Borisenko orkestrning torli-mizrobli cholg‘u- Valentono Borisenko lar guruhida konsertmeyster bo‘lib ishlaydi. Shu yili Toshkent davlat konservatoriyasining “O‘zbek xalq cholg‘ulari” bo‘limiga prima rubobi ixtisosligi bo‘yicha 2-kursga I.Blagoveshchenskiy sinfiga qabul qilinadi, orkestrda ham ishlashni davom ettiradi. Ustozidan ijrochilik sirlarini mukammal darajada o‘rganishga harakat qiladi. O‘z ustida tinimsiz izlanadi, ijro texnikasi va mahoratini oshiradi. 1952-yili konservatoriyani prima rubobi va xalq cholg‘ulari orkestri dirijyori mutaxassisliklari bo‘yicha bitiradi. Kafedra yangitdan ochilganligi hamda malakali kadrlar tanqisligi tufayli Valentina Yakovlevna 1950-yildan boshlab Toshkent davlat konservatoriyasida o‘qituvchi, 1962-yildan esa “xalq cholg‘ulari” kafedrasi dotsenti bo‘lib ishlaydi. O‘qituvchilik jarayonida Valentina Borisenko ustozlaridan olgan saboqlari va bilimiga tayangan holda yosh iqtidorli sozandalarni tayyorlashga kirishadi. Ularni ijro ko‘nikmalari va mahoratini egallashga va o‘z ustida mustaqil ravishda ishlashga o‘rgatadi. Natijada bir qator respublika va xalqaro ko‘rik-tanlov g‘oliblari etishib chiqadi. A.Malikov, G.Salaeva (Obidova), B.Yo‘ldoshev, M.Raximov, B.Azimov, Sh.Janaydarov, F.Abdurahimova, Sh.Ziyaev, A.Dadamuhamedovlar shular jumlasidandir. Uning shogirdlari hozirgi kunga qadar ustozining ishini davom ettirib, respublikamiz o‘quv yurtlarini iqtidorli

kadrlar bilan ta’minlamoqdalar. Shuningdek, ustozlari yaratgan maktabni kelgusi avlodga etkazishda jonbozlik ko‘rsatishmoqda. Cholg‘u ijrochiligi san’atining yirik namoyandalaridan biri - O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist, O‘zbekiston davlat konservatorisi professori G‘ulomqodir Ergashev serqirra ijodkor, mahoratli yakkanavoz va ansambl sozandasi sifatida yodimizda saqlanib qoladi. G‘.Ergashev repertuari rangbarang bo‘lib, u maqom, sharq xalq- lari musiqasi, kompozitorlik ijodiyoti, shuningdek shaxsiy asarlari - afg‘on rubobi va ansambl uchun qayta ishlangan va moslashtirilgan xilma-xil asarlardan iborat bo‘lgan. G‘.Ergashev nafaqat respublikamizda, balki G‘ulomqodir Ergashev xorijiy mamlakatlarda ham (24 ta davlatda) yakkanavoz sifatida afg‘on rubobi uchun yozilgan murakkab asarlarning mohirona ijrosi bilan konsertlarda ishtirok etgan. G‘.Ergashev O‘zbekiston xalq xofizi M.Tojiboev, O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist M.Ermatovlar bilan hamkorlikda konsertlarda qatnashgan. Shuningdek, chet ellik artistlar, jumladan Shveysariyalik Kati Datje, Hindistonlik Ilmas Xusayn Xon, Afg‘onistonlik Nosir Ahmad Said Hamid va AQShlik Pol Liklar bilan ham konsertlarda muvaffaqiyatli ishtirok etgan. G‘.Ergashev ijro etgan asarlar O‘zbekiston teleradiokompaniyasi “Oltin fondi”da saqlanmoqda. Uning konsertlari asosida uchta telefilm suratga olingan. Uning ijro uslubi chiroyli tembrlarning taralishi, dinamik belgilardan o‘rinli foydalana olishi, nozik va mayin nolalar va chuqur ma’noga ega bo‘lgan ovoz tarovati bilan ajralib turardi. Afg‘on rubobi uning qo‘lida tinglovchilar qalbiga etib boradigan darajada o‘zgacha ohang va jo‘shqinlik bilan sadolanardi.

O‘zbekistonda zamonaviy afg‘on rubobi ijrochilik san’atining asoschisi sifatida G‘.Ergashev o‘z maktabini ham yaratdi. O‘zbekiston davlat konservatoriyasidagi ko‘p yillik va samarali faoliyati davomida u 100 dan ortiq shogirdlar etishtirdi va o‘zining boy tajribasini ularga hadya etdi. Bir qator o‘quv dasturlari, o‘quv qo‘llanmalar va afg‘on rubobi uchun to‘plamlar hamda “Afg‘on rubobi darsligi” muallifidir. Uning 1983- yilda nashr etilgan afg‘on rubobi uchun qayta ishlangan va moslashtirilgan “Gullar raqsi” nomli to‘plami katta amaliy ahamiyatga egadir. Undan ijro bilan bog‘liq uslubiyot qismi bilan bir qatorda nota matnlari ham joy olgan. 2004-yili G‘.Ergashev tomonidan O‘zbekistonda ilk bor G‘.Ergashev shogirdlari bilan “Afg‘on rubobi darsligi” nashr etilishi musiqa pedagogikasida muhim ahamiyat kasb etdi. Ushbu darslikdan tarixiy, nazariy ma’lumotlar, uslubiy tavsiyalar va nota misollari joy olgan. Darslik G‘.Ergashevning qiqotchi-olim, sozanda, pedagog, amaliyotchi, uslubiyotchi, bastakorlik kabi qirralarini namoyon etdi. G‘.Ergashev shuningdek afg‘on rubobi konstruksiyasiga ham o‘zgarishlar kiritdi. Dastasini qisman o‘zgartirib oltinchi sadolanuvchi torini qo‘shdi. Natijada cholg‘uning tovush ko‘lami ozgina kengaydi, sadolanishi boy tembrga ega bo‘ldi. Sozanda-targ‘ibotchi G‘.Ergashev qadimiy sharq musiqa cholg‘ularidan biri bo‘lgan - afg‘on rubobida ijrochilik san’atining rivojlanishiga o‘zining bebaho hissasini qo‘shdi. Ushbu cholg‘u hozirgi kunda ham insonlarning ma’naviy dunyosini boyitishda badiiy-estetik vosita sifatida o‘z ahamiyatini saqlab qolgan. Ijodining gullagan pallasida bevaqt o‘lim uni bu dunyoni tark etishiga sabab bo‘ldi. Lekin shunga qaramay u bizning qalbimizda barhayotdir. Uning boshlagan

ishlarini shogirdlari davom ettirmoqda. G‘.Ergashevning sevimli cholg‘usi - afg‘on rubobi u orzu qilgandek kelgusida rivojlanadi va taraqqiy etadi. Taniqli sozanda, serqirra ijodkor, musiqiy targ‘ibotchi, cholg‘ushunos Boqijon Xoshimjonovich Rahimjonov 1945- yili ziyolilar oilasida dunyoga keladi. Oilaviy muhit orqali unda musiqaga bo‘lgan qiziqish paydo bo‘ladi. Boqijon aka bolaligidan amakivachchasi Xirojiddin Muhitdinov ish jarayonini qunt bilan kuzatib, yog‘ochga jon ato etib, bejirim cholg‘ularni yaratayotganini kuzatib, unda sozgarlik san’atiga mehr Boqijon Rahimjonov uyg‘onadi. Shu tariqa u ushbu sohani batafsil o‘rganishga kirishadi. 1963-yili Boqijon Rahimjonov Toshkent davlat konservatoriyasiga (hozirda O‘zbekiston davlat konservatoriyasi) xalq cholg‘ularida ijrochilik bo‘yicha o‘qishga kiradi. Dutor sinfi bo‘yicha F.Vasilev sinfida tahsil oladi va undan ijro mahorati sirlarini o‘rganadi. Shuningdek, ushbu cholg‘u bo‘yicha dars berish sir-asrorlarini o‘zida kashf etadi. Badiiy jamoalar tuzish va dirijyorlik ko‘nikmalarini egallashda O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi A.Livievning xizmatlari cheksizdir. Boqijon Rahimjonov 1968-yili Toshkent davlat konservatoriyasini tugatib, shu yildan e’tiboran dutor ixtisosligi bo‘yicha dars bera boshlaydi. O‘z ijro mahoratini mukammal darajaga etkazish ustida tinimsiz mashq qiladi. Natijada o‘zbek xalq cholg‘ulari va bayan bo‘yicha o‘tkazilgan I va II Respublika sozanda ijrochilar ko‘rik-tanlovlarining (1971, 1974 yy.) sohibiga aylanadi. Tinib-tinchimas sozanda Boqijon Rahimjonov ustoz - san’atkor O‘zbekiston xalq artisti Orif Qosimov ijrosini soatlab maroq bilan tinglardi va qiziqarli savollar bilan murojaat etardi. Qiziqarli suhbatlar natijasida Boqijon akada ustozining ijro etgan kuylarini notaga tushirish g‘oyasi paydo bo‘ladi va u buni amalga oshiradi. Boqijon Rahimjonovning metodik qo‘llanmalari ichida taniqli dutorchi Orif

Qosimov repertuaridan yozib olingan to‘plam alohida diqqatga sazovordir. Ushbu dutor taronalari ikkita kitob shaklida nashr ettirildi va bugungi kunga qadar talabalar tomonidan zavq bilan ijro etiladigan kuylar qatoridan joy olgan. O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan madaniyat xodimi X.Muhitdinovdan sozgarlik sirlarini o‘rganib, o‘zi mustaqil ravishda sozning yangi konstruksiyasini (1978 y.) yaratdi. Ushbu cholg‘u hozirgi kunda sozandalar tomonidan keng qo‘llanilmoqda. Kelgusida ushbu cholg‘u bo‘yicha maxsus sinf ochish maqsadida 2005-yili Bahodir Mirfayozov tomonidan “Soz darsligi” yozildi. Shuningdek, 1994-yili barcha millat vakillari ijro eta oladigan “Diaxordino” cholg‘usini kashf etdi va uni amaliyotga keng joriy etish maqsadida hozirgi davrda ham izlanmoqdalar. Boqijon Rahimjonov ilmiy-tadqiqot eksperimental laboratoriya- siga rahbarlik qilgan davrda bir qator cholg‘ushunoslikka oid ilmiy maqola va uslubiy qo‘llanmalar yaratishga muyassar bo‘ldi. “Traditsionniy dutar i ego rekonstruksiya” nomli maqola (T.,1985), “Metodika izucheniya, sbora i sovershenstvovaniya narodn ы x muzikalnix instrumentov” (M., 1987), “Tablitsa A.Petrosyansa po instrumentovedeniyu v praktike muzikalnogo obucheniya” (T., 2005) o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar shular jumlasidandir. Shuningdek, talabalar, sozandalar, musiqiy-targ‘ibotchilar va keng qamrovli o‘quvchilarning ma’naviy dunyosini boyitish maqsadida Boqijon Rahimjonov tomonidan “Musiqa haqida aforizm va hikmatli so‘zlar” nomli uchta (2008, 2009, 2010) kitobchani nashr ettirdi. Uning shogirdlari ham O‘zbekiston va Qozog‘istonda dutor ijrochiligi san’atining rivojlanishiga o‘z xissasini qo‘shib kelmoqdalar. G‘ijjak ijrochiligi san’atiga hamda bu sohadagi professional ta’limning yuzaga kelishiga katta hissa qo‘shgan inson – Obid Muhamedovich Holmuxamedovdir (1928-1990). U Toshkent davlat konservatoriyasini g‘ijjak sinfi bo‘yi cha tamomlagan dast labki bitiruvchilardan hisoblanadi. I.Blagove щ enskiyning sevimli shogirdlaridan biri bo‘lgan. U g‘ijjakda ilk bor murakkab skripka asarlarini ijro etgan sozandadir. O.Holmuhamedov 20 yildan ortiq vaqt davomida O‘zbekiston

davlat filarmoniyasi xalq cholg‘ulari orkestrida konsertmeyster va yakkanavoz sozanda bo‘lib xizmat qilgan (19461967). O.Holmuhamedov shogirdlari bilan dars o‘tmoqda U o‘zining pedagoglik faoliyatini 1951-yilda konservatoriyada “Xalq cholg‘ularida ijrochilik” kafedrasida boshlagan. G‘ijjak va g‘ijjak-alt sinfi bo‘yicha avval o‘qituvchi, so‘ngra dotsent sifatida faoliyat olib borgan. Bir qator mahoratli sozandalarni etkazib berishga o‘z hissasini qo‘shgan. Ular ustozlari boshlagan ishni davom ettirib, hozirgi kunda madaniyat va san’at yo‘nalishidagi oliy o‘quv yurtlarida, akademik litsey, kollejlar va bolalar musiqa va san’at maktablarida yosh iqtidor egalarini tarbiyalab voyaga etkazmoqdalar. O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan artist, mahoratli sozanda, o‘zbek “Paganini”si taxallusini olgan Shuhrat Yo‘ldoshev hamda Botir Rasulov kabi taniqli g‘ijjakchilar ham aynan Obid Xolmuhamedovning shogirdlari hisoblanadilar. O‘zbek xalq cholg‘u orkestrlari uchun professional kadrlarni tayyorlash maqsadida barcha talabalar mutaxassislik sinfi bilan bir qatorda “Dirijyorlik” fani bo‘yicha ham saboq olishardi. Dastlab dirijyorlik sinfi bo‘yicha ishga V.Ashkinazi, N.Goldman, A.Dolgushin, Ya.Elyashkeevich, P.Shpitalniy kabi taniqli mutaxassislar taklif etildi. Keyinchalik ushbu sinfni A.Petrosyans, R.Felitsiant, A.Davidov, M.Nasimov F.Nazarov, S.Aliev, A.Liviev, R.Ibragimov, F.Sodiqov,

A.Yurgaev, F.Abdurahimova, R.Xo‘jaev va boshka o‘qituvchilar davom ettirishdi. Hozirgi kunda esa malakali professor-o‘qituvchilar K.Azimov, F.Abdurahimova, F.Shukurova, M.Akmaljonova, D.Mutalov, Sh.Umarov, G‘.Abrorov, I.Quvvatov va boshqalar dirijyorlik sinfi bo‘yicha talabalarga saboq bermoqdalar.

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

1960-1990 yillarda o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik san’ati

XX asrning 20-30-yillarida o‘zbek xalq cholg‘ularida ijrochilik

Xalq cholg‘ularida ijrochilik san’atining ikki asosiy yo‘nalishda rivojlanishi

O‘zbek xalq cholg‘ularini modernizatsiyalashtirishning g‘oyaviy asoslari