Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

107.5 KB

Ko'chirib olish

Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар. Бугун инсоният тараққиёти турли таҳдидлар таъсирида кечмоқда. Инсониятнинг хавфсизлик в а барқарорлигига раҳна солишга, ҳатто унинг ҳаётини издан чиқаришга қаратилган таҳдидлар кундан – кунга кучайиб бормоқда. И. Каримов ўзининг “Ўзбекистон ХXI асрга бўсағасида хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари “ номли асарида таькидлаганидек, афсуски, бу таҳдидларнинг ҳаммасини ҳам олдиндан кўра билишга ҳамма вақт ҳам муваффақ бўлинмаётир. Ушбу таҳдидлар дунёнинг турли бузғунчи кучлари тамонидан шундай устакорлик билан тарқатилмоқдаки, у ўзининг жозибали таьсир кучи орқали кўплаб инсонларни кундан – кунга ўз домига тортиб бормоқда. Ш. Пахрутдинов ўзининг “Таҳдид тушунчаси : назария ва амалиёт“ рисоласида таҳдидларни шартли равишда бир неча турларга ажратиб кўрсатади: иқтисодий, социал, сиёсий, ҳарбий, табиий – иқлимий. Унинг фикрича, “ таҳдид” деганда инсон ҳаётий фаолияти, умуман, яшашни чигаллаштирувчи ҳамда аниқ тарихий давр давомида аниқ мақсад учун йўналтирилган ижтимоий структурани, тўғрироғи, давлатнинг сиёсий асосини заифлаштирувчи, қолаверса, емиришга қаратилган маҳаллий, ҳудудий, минтақавий ва ниҳоят, умумсайёравий салбий омилларнинг “ кириб келиши “ туфайли юз берувчи макон ва замонда муайян салбий сиёсий, ижтимоий ва тарихий вазиятни тушуниш мумкин. Ҳозирги пайтда инсоният ҳаётига катта хавф туғдираётган халқаро терроризм, диний экстримизм, наркоагрессия ва СПИД сингари офатлар ҳам одамлар ҳаётига реал офат эканлиги ҳаммамизга маьлум. Лекин бугунги кунда ҳамма ҳам билавермайдиган, ошкора кўзга ташланмайдиган, маьнавий ҳаётимизни издан чиқаришга қаратилган жиддий хатарлар ҳам борки, улар инсонни ўзлигидан айиришга, маьнавий дунёсини тубанлик, жаҳолат иллатлари билан тўлдиришга, ҳатто инсон ҳаётини издан чиқариб юбориши билан хавфлидир. Инсон маьнавиятини ўз измига солишга қаратилган турли таҳдид, хавф – хатарлар ялпи глобаллашув жараёнлари таьсирида, ахборот оламидаги янгиликлар билан ниқобланган ҳолда жамият ҳаётига шу қадар шиддат ва катта куч билан кириб келмоқдаки, уларнинг тузатиб бўлмайдиган зарарини ҳамма ҳам англайолмайди, буни фақат кенг фикрлайдиган, бу бузғунчи, хавфли офатнинг моҳиятини англайоладиган одамларгина тушуниб етадилар. Бугун инсониятга бўлаётган таҳдидларнинг энг хатарлиси ҳарбий ёки иқтисодий таҳдидлар эмас, балки маьнавий – мафкуравий таҳдидлардир. Зеро, инсон маьнавиятини эгаллашга қаратилган ҳар қандай мафкура инсонни бемалол ўз таьсирига бўйсундираолади. Буни биз узоқдан эмас,

яқин кунларда мамлакатимиз хавфсизлиги ва барқарорлигига қилинган турли таҳдидлар мисолида ҳам кўришимиз мумкин. Энг сўнгги таҳдид сифатида Андижон воқиаларини оладиган бўлсак, бузғунчи кучлар турли туҳмат, бўҳтон ва уйдирмалар орқали халқнинг фикрини чалғитишга, айрим одамлар маьнавиятини эгаллаб, мамлакатда тўс – тўпалон уюштириш, осойишта яшаётган бутун бир халқ ҳаётини издан чиқаришга ҳаракат қилишди. Глабаллашув жараёнлари жадаллашиб бораётган бугунги кунда мафкуравий, ғоявий, маънавий таҳдидлар мамлакатимиз келажаги учун энг катта хавф- хатарлардан бири бўлиб қолмоқда. Илм-фан, техника ютуқлари ривожланиб бораётган бугунги кунда бундай таҳдидлар янада хавфлироқ бўлиб бормоқда. Миллий маънавиятга қарши қаратилган таҳдидлар ҳақида гапириб И.А.Каримов шундай дейдилар: “ Бинобарин, маънавиятга қарши қаратилган ҳар қандай таҳдид ўз-ўзидан мамлакат хавфсизлигини, унинг миллий манфаатларини, соғлом авлод келажагини таъминлаш йўлидаги жиддий хатарлардан бирига айланиши ва охир оқибатда жамиятни инқирозга олиб келиши мумкин”. Мафкуравий, ғоявий, маънавий тахдидларни ўз вақтида сеза олмаслик ёки унга эътиборсизлик тузатиш қийин бўлган ҳолатларга олиб келиши мумкин. Табиатда бўшлиқ бўлмагани сингари жамиятнинг маънавий ҳаётида ҳам бўшлиқ бўлмаслиги керак, қарамлик йилларида босқинчиларнинг миллий маънавиятимизни йўқотишга қаратилган сиёсати оқибатида юзага келган бўшлиқни инсоний фазилатларнинг ўрнига қабихлик, бузуқлик, ваҳшийлик сингари иллатлар тўлдирган эди. Бундай иллатларнинг илдиз отиб кетиши, маънавий қашшоқлик халқимиз орасидаги меҳр-оқибатлилик, миллатпарварлик, фидоийлик сингари фазилатларнинг йўқолиб боришига сабабчи бўлаётган эди. Мафкуравий, ғоявий, маънавий тахдидларни олдини олишнинг асосий йўли миллий-маънавий тикланишга эришиш, миллий маънавиятни юксалтиришдир. Атрофга назар ташлар эканмиз бундай тахдидлар оқибатида дунёнинг айрим худудларида маънавий йўқотишлар содир бўлаётганлигини, бутун бошлиқ миллатларнинг асрлар мобайнида тўплаб келган маънавий мерослари йўқолиб бораётганлигини, уларнинг турмуш тарзлари, миллий менталитетлари издан чиқаётганлигини кўриш мумкин. Мафкуравий, ғоявий, маънавий тахдидларнинг энг хавфли томони шундан иборатки у жамият аъзоларини энг авваламбор, ёшларни ўз ватанига, халқига, миллатига бўлган мухаббатини сўндиради, улардаги миллатпарварлик, ватанпарварлик ғояларидан чалғитиб, уларни бефарқ кишиларга айлантиради. И.А.Каримов миллий-маънавий тикланиш йўлидаги таҳдид тўғрисида гапириб шундай дейди “Маънавий тахдид деганда, аввало, тили, дини, эътиқодан қатъи назар, ҳар қайси одамнинг том маънодаги эркин инсон бўлиб яшашига қарши қаратилган, унинг айнан руҳий дунёсини издан чиқариш мақсадини кўзда тутадиган мафкуравий, ғояий ва информацион хуружларни назарда тутиш лозим, деб ўйлайман”.

Маьнавиятга бўлаётган таҳдидларнинг хавфли тамони шундаки, бузғунчи кучлар ўзларига нишон қилиб, авваломбор, барчамизнинг энг азиз, энг катта бойлигимиз, кўзимиз қораси бўлмиш ёшларимизни танлашмоқда, турли ниқоблар, биринчи галда сўз ва фикр эркинлиги, инсон ва жамият эркинлиги деб аталган ниқоблар билан уларнинг фикрини чалғитишга, замонавий усул ва воситалар орқали уларнинг ҳали мурғак қалбларини эгаллашга интилмоқдалар. Улар иложи борича, ёшлар онгида асрлар давомида шаклланиб келган миллий қадриятларга нисбатан беписандлик, ҳурматсизлик кайфиятини уйғотиб, ўз мафкураси ва ғоясини сингдиришга интилмоқдалар. Халкаро майдонда юз бераётган ижтимоий – сиёсий жараёнга назар ташласак, турли сиёсий кучлар ўзларининг стратегик максадларига интилиб, « эркинлик » ва « демократия » ниқоби остида фаол ҳаракатда. Бу бузғунчи кучлар ўз фаьолиятларини ҳамон усталик, силлиқлик билан, бежирим безаклар билан олиб бормокдаки, ҳар кандай кишини манфур ниятлари гирдобига тортиш имконига эга. Бу кучлар ўз ниятлари йулида миллионлаб маблағларни аяётганлари йўк, улар ер юзининг истаган нуктасида, истаган халқни ўзлигидан айириш ва ўз таьсир доирасига олишни ният қилиб, бунинг ортидан миллионлаб фойда, даромадни кўзлаб иш юритмоқдалар. Инсоният тарихи давомида ҳар бир халк шаклланиши асносида унинг миллий маьнавияти, маданияти ҳам ўз шакл – шамойилини топиб борди. Маьнавият бобида шарқона ва ғарбона қарашлар вужудга келди. Ҳар бир қутб маьнавиятининг ўзига хос тамонлари бўлиб, уларнинг ўзаро номутаносиб тамонлари ҳам мавжуд. Шарқ маьнавияти каби ғарб маьнавиятининг ҳам бой имкониятлари, фазилатлари бугунги ғарб дунёси маьнавий оламини бойитиб келмокда. Бугун ғарб маьнавияти билан боғлик қарашлар сифатида тараққиётнинг сўнгги даврига хос шундай тушунчалар пайдо бўлдики, афсуски, уларнинг баьзилари ҳатто бугун ғарб дунёсинидаги соғлом маьнавиятли инсонлар қалбини ларзага солгани ҳолда, шарқона маьнавиятга нисбатан ғоявий таҳдид, тажаввуз сифатида намоён бўлмокда. Ҳатто ғарбнинг ўзи хам бугун ўзини ожиз сезаётган бузғунчи кучлар дунёга шундай иллатларни тарғиб – ташвиқ этмокдаларки, бу ташвиқотлар замирида инсон маьнавияти, ахлоқи, миллат манфаати билан боғлик ғоялар ётибдики, бутун бир халқ, миллат тақдири, келажак авлод ҳаёти хавф остида. Катта имкониятга эга бу кучлар ўз мафкурасини сингдиришга, минг йиллик азалий ва муқаддас қадриятларимиздан Ғарб қадриятларини устун қўйишга уринади. Улар бу қадриятларининг тарихини, мазмун – моҳиятини ҳеч қачон холис тушунтирмайди, аксинча, уларнинг маьноси ва фалсафасини ўз ғаразли мақсадларига мослаб, сохталаштириб жорий этишга ҳаракат қилади. Улар ўз ғаразли мақсадларини “эркинлик“, “ демократия “ сингари чиройли сўзлар билан безаб, ўраб – чирмаб, дунё халқлари турмуш тарзига киритишга зўр бериб уринмоқдалар. Ҳозирги кунда Ғарб дунёсида эркинликни ниқоб қилиб олган айрим кимсалар нафақат бизнинг миллий аньаналаримиз, балки барча халқлар учун қадрли бўлган инсонийлик ақидаларига тўғри келмайдиган турли

бузғунчиликларни оммовий ахборот воситалари орқали очиқдан – очиқ тарғиб этаётганини кўриб турибмиз. Натижада бугун одамларни, хусусан, ёшларни бузғунчи иллатлар таьсиридан ҳимоя қилиш масаласи давримизнинг долзарб муоммосига айланган. Афсуски, бугун жамиятимзда баьзан бу таьсирлар гирдобига тушиб қолиб, ўз ҳаётини издан чиқарган, жаҳолат, бузғунчиликлар тузоғига тушиб қолган кимсаларнинг пайдо бўлаётгани сир эмас. «Ҳозирги вактда ахлоқсизликни маданият деб билиш ва аксинча асл маьнавий кадриятларни менсимасдан, эскилик сарқити деб караш билан боғлиқ ҳолатлар бугунги тараккиётга, инсон ҳаёти, оила муқаддаслиги ва ёшлар тарбиясига катта хавф солмоқда ва кўпчилик бутун жахонда бамисоли бало – қазодек тарқалиб бораётган бундай хуружларга қарши курашиш наьқадар муҳим эканлигини англаб олмоқда» . Бугунги кунда дунёдаги соглом маьнавиятли инсонларни ташвишга солиб келаётган иллатлар сифатида бузғунчи кучлар тамонидан тарғиб – ташвиқ қилинаётган « оммовий маданият », индувидуализм, эгоцентризм сингари иллатларни мисол келтиришимиз мумкин. Шу ўринда «оммовий маданият» тушунчасининг келиб чикишига бир назар ташласак, ушбу тушунча ХIX аср охири XX аср бошларида ғарб мамлакатларида пайдо булди. «Оммовий маданият» инсоннинг интим хохишларини ва кў про қ лаззатланиш ғ оясини тар ғ иб этишга асосланади. У севги, мода ва к ў нгилхушлик воситалари ёрдамида инсоннинг нафсоний туй ғ уларини қ ондиришни назарда тутади. Масалан, XX асрнинг 50 – 60 йилларига қ адрият сифатида қ аралди. О қ ибатда ғ арбнинг ў зида бир қ атор муоммолар пайдо булди: ту ғ илишнинг кескин камайиб кетиши, оиланинг му қ аддаслигига путур етиши ва аёлга б ў лган ҳ урматнинг йу қ олишига олиб келди. Бугун ғ арбда « оммовий маданият » таьсирида оила деган му қ аддас дарго ҳ га зиён етмокда. Ҳ атто бир қ атор ғ арб мамлакатларининг « қ ариётган мамлакатлар » қ аторидан жой олишида ҳ ам « оммовий маданият »нинг таьсири, ҳ иссаси й ўқ эмас. Ер юзига бало – қ азодек ёйилиб, ёпирилиб бораётган, афсуски, минглаб ёшларни ўз домига тортаётган, миллий ахло қ ва демократик қ адриятларга зид ғ оялар, ҳ атто инсонийликка тескари иллатлар ва ҳ атти - ҳ аракатларни ў зида мужассам этган, ғ арбона тилда айтганда « оммовий маданият » бугун турли мунозара мавзусидир. « Олимлар ва зиёлилар бу иборани ижобий ва салбий маьнода ишлатадилар. Ижобий маьнода бу тушунча хал қ о ғ заки ижоди, аньана ва қ адриятларининг к ў ринишини ифодалайди. Салбий маьнода эса ғ араз кишилар тамонидан ў йлаб топилган ғ оялар, меёрлар, одатлар мажмуи б ў либ, у ў згалар онгига з ў рлаб ти қ иштирилади. Шу маьнода « оммовий маданият » тушунчаси қў штирнок ичида ишлатилганда маьнавий та ҳ дидларни қ амраб олувчи омил сифатида тушунилади ». « Оммовий маданият » ва унинг тамоиллари

И. Каримов « оммовий маданият » тушунчасига изоҳ берар экан: « оммовий маданият » ниқоби остида ахлоқий бузуқлик, зўравонлик, индувидуализм ва эгоцентризм ғояларини тарқатиш, керак бўлса, шунинг ҳисобидан бойлик орттириш, бошқа халкларнинг неча минг йиллик аньана ва қадриятлари, турмуш тарзининг маьнавий негизларига беписандлик, уларни қўпоришга қаратилган хатарли таҳдидлардир », – деганда ҳақ гапни айтган эди. “ Оммовий маданият “нинг энг хунук иллатлари, олға сурган ғаразли ғояларидан бири бу, кўнгилхушлик ғоясидир. Кўнгилхушлик ғояси деганда, инсоннинг турмуш ташвишларидан бир оз бўлса-да чалғиш, ўзининг буш вақтини мазмунли ўтказишни тушуниш ҳам мумкин, агар буни холис, самимий изоҳласак. Ҳар қандай соғлом маьнавиятли инсонлар ўз ҳаётининг ҳар бир дақиқасидан оқилона фойдалангани ҳолда, ўзи ва бошқаларга фойда келтирадиган фаьолият билан шуғулланишга интилади. Соф ниятда, эзгу машғулотлар билан ўзининг бўш вақтини файзли, ўз талант, қобилиятидан унумли фойдаланишга ҳаракат қиладилар. Аммо биз ушбу мавзуда тилга олаётган кўнгилхушлик ғояси тамомила бошқа, инсоннинг инсонлигига зид, маьнавий оламини тубанликнинг энг чуқур жарликлари сари етаклашга қаратилган, ақлсиз кўнгилнинг тубан майлларини қондиришга интилгани билан ўзига хос характерланади. Бугунги «оммовий маданият», бузғунчи кучлар тамонидан оғиз кўпиртириб жар солинаётган кўнгилхушлик ғояси инсоннинг ҳаёт лаззаларидан хохлаган вақт, истаган ерда ва истаганча лаззатланиш, ҳузур қилиш, бу йулда ҳеч нарсадан қайтмасликни тарғиб қилиш орқали маишатга изн беради. Оқибатда ғарбни маьнавий тубанлик сари ундаб жар ёқасига етаклаб келган кўнгилхушлик ғояси бугун шарққа ҳам маьнавий таҳдид бўлиб турибди. Томас Вульфнинг « Манманлик ўти » романида ёш молиячи « шаҳвоний ҳирсларга чўкиб кетган » Нью – Йорк фарзанди бўлганлиги учун ҳам хотини ва қизининг ҳаётига зомин бўлади. Айрим маьлумотларга кўра, бугун Британия болаларининг 34 фоизи никоҳсиз туғилмокда, тахминан шунча микдордаги катта ёшлилар ажрашиш аламидан азият чекмоқда. АКШда камалганларнинг ярмидан кўпи бузилган оилалар фарзандларидир. Бундай статистик маьлумотларни узоқ давом эттириш мумкин. Мана кунгилхушлик ғояси берган мевалар. “ Оммовий маданият “ нинг кўнгилхушлик ғояси инсонни маьнавий тубанлик сари етаклайди. Ғарбда унинг макони сершовқин мусиқалари, турли – туман рангли чироқлар билан безалган тунги барлар. Минглаб ёшларни ўзига оҳанграбодек чорлаётган бу тунги барларнинг мижозлари, афсуски, кундан – кунга кўпайиб бормоқда. Тунги барлар. Балки улар кимларнингдир и қ тисодий манфаати учун, холис максадда ташкил этилгандир. Аммо бугунги тунги барларнинг аксарият мухлислари бу ёшлар, ҳ али она сути о ғ зидан кетмаган, кайфу – сафога берилган, к ў нгилхушликка муккасидан кетган ёш йигит – қ излардир. Энг ачинарли тамони шундаки, тунги барлар ичкиликбозлик, турли тартибсизлик ва гиёхвандлик кучасидаги бекат вазифасини ў тамокда. Ғ арбда тунги барларларда сан ғ иш аксарият ота – оналар тамонидан табиий ҳ ол сифатида қ абул қ илинади. Ю. Хабермас к аби со ғ лом фикрли одамлар фикрича: « Ғ арб мамлакатларидаги ём ғ ирдан

кейинги қў зи қ ориндек тунги барларнинг к ў пайиши одамларда мардлик,жасорат ва ҳ алоллик каби сифатларнинг йу қ олишига олиб келди ». Бугун кўнгилхушлик ғоясига грифтор бўлган ғарбнинг баьзи ёшлари маиший бузуқлик касалига мубтало бўлган. Биз маиший бузуқлик деб атаётган ҳолат улар учун балки шахсий эркинликдир. Чунки сўнги йилларда ғарбда маиший бузуқлик, меёрсиз эркинлик - саддизмни инсон ҳаёти учун фойдали дегувчилар ҳам кўпайиб қолган. Шу ўринда саддизм тушунчасига қисқача изоҳ бериб ўтсак, “ саддизм “ атамаси француз ёзувчиси Маркиз де Сад номи билан боғлиқ тушунча. Ёзувчининг “Садомда 120 кун“, “Фоҳишахоналар фалсафаси “ сингари тубандан – тубан мазмундаги китобларида инсоннинг энг туман иллатларга гирифтор бўлиши мумкинлиги тасвирланади. Сад ўз асарларида одамларни маьнавий бузуқликнинг хохлаган измига солиш мумкин, фақат уларнинг маьнавиятини эгалласак бас, керак бўлса биз ўзга юрт одамларини шундай ўз таьсиримизга олишимиз керакки, токи, уларнинг ўзлари бизга юкиниб келсин, деган қарашларни илгари суради. Натижада бугун « Маркиз де Сад асарларининг қайта –қайта нашр этилиётгани, маиший бузуқликка бағишланган кинолар ва асарларнинг кўпайиб бориётгани, ҳатто, баьзи мамлакатларда фоҳишахоналар очишга рухсат борлиги, ҳар йили бадавлат араб мамлакатларига Осиёдан 4 миллионга якин аёллар « уй хизматчиси » ниқоби остида келтирилаётгани саддизмнинг оммовий ҳодиса булиб қолаётганидан далолат беради » деб бемалол айтиш мумкин. Бугун инсониятнинг тараққиётига салбий таьсир қилувчи шундай бузғунчи ғоялар яратилмокдаки, бу ғоялар инсон маьнавиятини фақат залолат сари етаклашга хизмат қилади, холос. Ғарб дунёсидаги соғлом фикрли инсонларни ташвишга солаётган, ўзига хос карашларни мужассам этган бир хил жинс эгаларининг ўзаро оила қураётганлиги ачинарли ҳолдир. Шарқда бундай ҳолат азалдан қораланиб келинган. Аҳмад Яссавий айтганларидек, бундай бузуқ қарашдаги одамларнинг ҳайвондан нима фарқи қолади. «… бесақолбозлик жаҳаннамга элитади. Ҳар доимдагидай, ғурур ерга урилганда энг ярамас иллат юзага чиқади. Инсониятнинг жинсларга бўлиниши коинотнинг табиат қонунларига кура қутбланиши тажассумидир. Эркаклар ва аёллар қўшимча илк сабаблардир. Жинсият уларнинг илоҳий ва насл қолдириш бўйича ўзаро келишувидир. Шунинг учун ҳам бир жинсга мансуб кишиларнинг оила қуриши табиий тартиб бузилишининг энг даҳшатли кўринишидир». Ғарбнинг ўзида ҳам соғлом маьнавиятли одамлар аллақачон бундай иллатарни қоралаб келган: Инсонда у ёки бу сифатларнинг шаклланиши унинг маьнавий қиёфасининг қай даражада эканлигига боғлиқ. Бугун инсоният тафаккури тараққиётини кузатсак, одамзод бир тамондан ақл бовар қилмас ихтироларни ижод этаётган бўлса, иккинчи тамондан одамзод ҳатто ҳайвондан-да баттар аҳволда, чиркин табанликлар ботқоғига ботган, баьзи кимсалар ўз нопок иллатлари билан фақат ўзинигина эмас, ўзгалар ҳаётини ҳам заҳарламоқда, ҳатто келажак авлод ҳаётини ҳам хароб этмоқда.

Инсоният маьнавий таназзул гирдобига учраган. Хушсурат ахлоқнинг ўрнини бадсифат хислатлар эгаллаган, олижаноб мақсадли ҳаёт тарзи бемаьни ахлоқ ва иллатлар билан булғанган, инсон маьнавияти тубанликка юз тутган. Буюк табиатнинг мўьжаз хилқати ўз ақлу тафаккури билан табиатнинг барча тириклиги орасида тенгсизлиги бўлатуриб, шу ақлу тафаккурини ўз қўли билан хиралаштириб, ўзини маьнавий тубанликлар гирдобига отмоқдаки, бу ҳар қандай ақли расо кишини ҳайратлантирмай иложи йўқ. Масалан, маьлумотларга кўра, Буюк Британияда машҳур қўшиқчи Элтон Жон бир хил жинс вакилларининг никоҳдан ўтиб, оила қуришини эркинлик наьмунаси сифатида бутун дунёга кўз – кўз қилмоқда. Энг ёмони шундаки, бундай одамларнинг ёшлар ўртасида минг – минглаб мухлислари бор ва уларнинг бу каби жирканч ишлари ана шу ёшлар онгини заҳарламасдан қолмайди албатта. Асрлар давомида Шаркда, хусусан, узбек халқида ўз фарзандлари айниқса, қизлар тарбияси, одоб - ахлоқи билан жиддий шуғулланиб келинган, авлодниннг ҳар тамонлама баркамол бўлиб вояга етишига катта аҳамият берилган. Шу боис, ўзининг тафаккури, одоб – ахлоқи ва буюк хизматлари билан дунёни ҳайратга солган А. Навоий, Бобур Мирзо, Улуғбекдек буюк шахслар, Нодирабегим, Зебунисо ва Увайсий сингари ўнлаб оқилалар халқимиз маьнавиятини бойитган. « Бизнинг улуғ аждодларимиз ўз даврида комил инсон ҳақида бутун бир ахлоқий меьзонлар мажмуини, замонавий тилда айтганда, шарқона ахлоқ коддексини ишлаб чиққанларини эслаш ўринли. Ота – боболаримизнинг онгу тафаккурида асрлар, минг йиллар давомида шаклланиб, сайқал топган ор – номус, уят ва андиша, шарму – ҳаё, ибо ва иффат каби юксак ахлоқий туйғу ва тушунчалар бу коддекснинг асосий маьно – мазмунини ташлкил этади» . Аммо бугун баьзан ёшлар ўртасида миллий минталитет, қадриятларимиз ва турмуш тарзимизга хос бўлмаган ёт ва бегона ғоялар, бузғунчи иллатлар таьсирига тушиб қолган ҳолатларга ҳам дуч келиб турибмиз. Бугун ёшлар маьнавияти ва маданияти билан боғлиқ муоммолардан бири кийиниш маданияти ва унда ғарб маданиятига тақлид, эргашиш масаласи долзарб мавзу бўлиб турибди. Миллий таьлим – тарбия олган, маьнавиятида миллий маданиятимизга ҳурмат ва эьтиқод шаклланган, кийинишда ҳам ўз миллий қиёфасини йўқотмаган ёшларимиз кўп, албатта. Лекин баьзан кўчада, жамоат жойларида очиқ – сочиқ кийиниб юрган ёшларимизни учратиш мумкин. Бу унинг учун “мода”, “замонавийлик” ёки очиқ айтадиган бўлсак, бугун “оммовий маданият “ деб аталган ғарб маданиятига тақлид. Замонавий яшаш яхши, дунё тараққиётидан орқада қолиш керакмас, аммо биз ким, қайси миллат вакили эканлигимизни унутмаслигимиз керак. Инсоннинг ташқи қиёфаси ҳам унинг қайси миллатга тегишли эканлиги ва қандай маьнавият эгаси эканлигини кўрсатиб турувчи белгилардан ҳисобланади. И. Каримов ” Ёшлик “ талабалар шаҳарчасида талабалар билан бўлган учрашувда кийиниш маданияти ҳақида фикр билдириб, шундай деган эди: “ кийиниш маданиятида албатта миллийлик бўлиши керак. Қолаверса, кийим танлаш ва кийинишда ёшларимиз миллий турмуш тарзимизга,

Ўзбекистон шароитига, иқлимимизга мос жиҳатларни инобатга олишса, фойдадан холи бўлмайди “. «Оммовий маданият » тарғиб қилиётган мода инсоннинг хохлаган алфозда, истаган кийимда жамоат жойида бемалол юришини тарғиб қилишга асосланган қарашлар мажмуи ҳамдир. Ёки буни қў пол тарзда баён этадиган б ў лсак, «яримялон ғ очлик »ни тар ғ иб этиш. Бу балки бировлар назарида шахсий « эркинлик », « демократия »дир, аммо бу бизнинг асрлар давомида шаклланган урф – одат, удумларимиз, миллий қ адриятларимизга мутло қ о ту ғ ри келмайди. Буз ғ унчи кучлар мода деганда , бугун шундай модаларни ярат ил мо қ даки, улар ў зларининг бежирим, ранго – рангилиги билан ёш йигит - қ изларимиз ди ққ ат – эьтиборини ў зига тортмокда. Яримёлон ғ очликка асосланган ушбу модаларнинг олимлар бир катор зарарли тамонларини ани қ лаганлар: 1. Одамлар, айниқса, ёшларнинг тарбияси бузилади. 2. Инсон ҳ айвонат оламига я қ инлашиб боради. 3. Кишиларнинг, айниқса, аёлларнинг латофати йўқолиб боради. Аёл табиатнинг бебаҳо муьжизаси. У ўзининг нозиклиги, нафосати, латофати ва гўзаллиги билан ўзига қарама – қарши жинс вакили – эркаклардан ажралиб туради. Шундай экан, аёл киши табиатнинг бу иньомини асрай билиши ва ўз маьнавиятини ҳаё, ибо, иффат фазилатлари билан бойитиб бориши керак, шунда у янада гўзаллашади. Оллоҳ ҳам гўзалликни севгучидир. Ҳар бир халқнинг ўз кийиниш маданияти, одоб – ахлоқ меёрлари мавжуд. Халқимизнинг бу соҳада ҳам асрлар давомида сайқалланган тажрибаси бор, нима учун бугун биз ғарбнинг палак отиб бораётган яримялонғоч кийиниш маданиятини қабул қилияпмиз? Мода деб ярашса – ярашмаса турли бўлмағур, миллий қиёфамизга номутаносиб кийимларни елкамизга илиб олсак, унда миллий, шарқона қиёфамизга путур етмайдими? Миллий қиёфамизни сақлашга ўзимиз ҳаракат қилмасак, ким бу учун жон куйдиради, бундан ташқари бундай кийимларни елкага илиш билан ўзгаларнинг миллий қиёфамизга дохл килишларига ўз қўлимиз билан йўл очиб бермаймизми ? Зеро, кишининг кийими, ташки кўриниши ҳам унинг ички олами, маьнавиятини акс еттирувчи белгилардан саналади. Инсон ўзининг кимлиги, қайси миллатга мансублигини билиши ва унга содиқ кқлиши бугунги кунда муҳим, бу миллий ўзликни англаш, миллий мансубликдир. Албатта, ҳар соҳада бўлгани каби, умумжаҳон тараққиётидан орқада қолиш керак эмас. Аммо бунга миллий қиёфамизни қурбон қилиш эвазига эмас, аксинча, миллий маьнавиятимизни асос қилган ҳолда, тараққиёт сари юз тутмоқ керак. Шундагина халқни халк, миллатни миллат сифатида сақлаб қолиш мумкин. Ҳозирги пайтда либослар саноати билан шуғулланувчи ғарбнинг « Кристиан диор », « Версаче », « Пол Маккарти », « Шанель » компаниялари маҳсулотлари дунё бозорида энг юқори ўринларни эгаллайди. Бугунги кунда шу ва шунга ўхшаш компаниялар маҳсулотлари, турли либослари жуда тезлик билан урфга айланаяпти. Бунинг сабаби нимада? Бунинг биринчи сабаби, суньий йўлдошлар, оммовий ахборот воситалари, интернет орқали

жаҳонда пайдо бўлаётган кийиниш янгиликлари ҳақида ахборотга эга бўлиш. Иккинчиси, ҳозирги пайтда эркинликка интилиш ҳамда маданиятларнинг ўзаро яқинлашув жараёни билан боглиқ. Бугунги ёшларимиз эса жуда қизиқувчан, янгиликка ўч. Улар ҳар бир воқеа – ҳодисани эьтиборсиз қолдирмайдилар. Айниқса, дунёда пайдо бўлаётган модалар ҳамиша уларнинг диққат марказида. Тўғриси, баьзи ёшларимиз қайси жойда қандай кийимни кийиш кераклиги, ўзининг бўй – басдига нима ярашишини ўйламайдилар ҳам. Ёшларимиз кийган кийимлари уларнинг муомаласи, юриш – туриши, ҳатти –ҳаракатлари, ўзини тутиши, оғизларидан чиқаётган сўзларига ҳам таьсир этмай қолмайди. Афсуски, бунинг моҳиятини тушунмаган баьзи ота – оналар эса фарзандларига кийиниш маданиятидан ўгит бериш ўрнига айнан уларнинг ўзлари фарзандларига ғарбона, яримялонғоч кийимларни кийишни тавсия этиш орқали фарзандидан «замонавий» бўлишни талаб этаётганлари афсусланарлидир. Фа қ ат модада кийиниш кишининг замонавийлигини билдирмайди. Замонавийлик , аввало , инсонниниг ички ва таш қ и қ иёфасининг замонга уй ғ унлашиши демакдир. Шу маьнода ҳ ар бир кастюм, либоснинг ў з мазмуни бор . Ривожланган мамлакатларда оиладан ташқари мактабда, ўкув юртларида инсоннинг турли давраларда ўзини тутиши, ўзи учун муносиб кийим танлаш борасида махсус билимлар берилади. Бизда бундай билимлар мактабда « Одобнома », « Оила психологияси », олий ўқ ув юртларида « Этика », « Эстетика » каби фанларда умумий ўқ итилади. Бугунги ёшларимизнинг ғарб модасига муккасидан кетаётгани, улар миллий кийинишни унутдилар, дегани эмас. Ўзбек халкининг миллий кийимлари ҳамиша эьзозда, атлас, адрас, банорас ва беқасам матолар яна урфга кирмокда. Замонавийлик ва миллий уйғунлик акс этган андозаларда тикилган либослар кенг ёйилмокда. Бугун мамлакатимизда ва бутун жаҳонда замонавий кийинишнинг миллий ва замонавий уйғунлашган кўринишлари хам ривожланиб бормоқда. Мамлакатимизда истиқлолдан сўнг тадбиркорлик, инсоннинг ўз истьедодини ривожлантиришга қаратилган имкониятлари натижасида ёшларимиз орасида замонавий кийимларнинг тарих, миллийлик билан уйғунлашган дизайнерлари етишиб чикмоқда. Албатта бу қувончли ҳол. Улар бугун бу либосларни фақат тўю – тантаналарда эмас, иш шароити учун ҳам мослаштириш ниятида изланмоқдалар. Бу ҳам ўзликни англаш, миллий – маьнавий тикланиш жараёни давом этаётган жамиятимиз тараққиёти ва халқимиз миллий - маьнавий қиёфасини тиклашдаги муҳим қадамдир. Шундай экан, ҳар биримизнинг дид, фаросатимизда шарқона тарбиянинг бўлиши, ташқи қиёфамизда ҳам миллийлик муҳимдир. «Оммовий маданият »нинг бугун бутун дунё бўйлаб тарқалиб бораётган, инсонларнинг маьнавиятини ўз мақсади сари етаклашга уринаётган маьнавий таҳдидларидан бири индивидуализм ғоясидир. Индивидуализм лотинча сўз бўлиб, бўлинмас демакдир. Ушбу ғоя негизида шахснинг жамоадаги автономияси, унинг ўз манфаатларини бошқалардан алоҳида, ҳатто устун кўйиш, ўз қобиғига ўралиб яшашига асосланган қарашлари ташкил этади. « Ҳозирги пайтда оммовий бир хиллик ҳукумрон

бўлиб бораётган, кишилар дунёқарашини бошқариш, уларнинг хулқига муайян стандарт қолипларни сингдириш йўлидаги уринишлар табора авж олаётган ва кенг миқиёс касб этаётган бир пайтда индивидуализм узининг ҳам назарий, ҳам амалий кўринишида ана шу ҳодисаларга ўзига хос жавоб реакцияси сифатида намоён бўлмоқда ». Индивидуализмда шахснинг одомовилигини тушуниш мумкин. Унинг таьсирига тушган ҳ ар қ андай йигит - қ из ў збилгича яшашга, к ў нглига нима келса , шуни амалга оширишга ҳ аракат қ илишга уринади. У учун ота – она, қ ариндош - уру ғ , ма ҳ алла – к ў йнинг а ҳ амияти й ўқ , уларнинг ў з ҳ аётига аралашишини ҳ ам истамайди. Индивидуализм таьсирига тушган киши учун атрофдагиларнинг ҳ аёти, ташвиши бегона. Улар фа қ ат ў з ҳ аёти, ў з ташвишлари билан банд б ў либ, ў згалар ҳ аёти билан қ изи қ майдилар, ҳ атто буни орти қ ча , деб ҳ исоблайдилар ва ў згаларнинг ҳ ам у учун қ ай ғ уришини истамайдилар. Бундай одамларнинг мавжудлиги албатта жамиятга фойда эмас, чунки маьнавиятида ло қ айдлик, бефар қ лик кайфияти устун б ў либ ў сган ҳ ар бир йигит – қ из ў зини оилада муста қ ил тутишга уринади. Ў з фикрини ў зи маь қ уллаб, ҳ ар доим ў зини ҳақ, деб биладилар. Бу ҳ олат ғ арб учун шахсий эркинлик, жамиятда шахснинг ало ҳ ида муста қ ил индивид сифатида намоён б ў лиши , деб эьтироф этилади. К ў пчилик бу ҳ олатни ижобий ба ҳ олайди. Шахснинг ўз эрки, мустақил қарашларга эга бўлиши яхши, албатта. Аммо ғарбда шахс фикри устун б ў лгани каби, шаркда, жамоа фикри устун туради. Бу ҳ олатни ҳ исобга олсак, индивидуализм ғ ояси бизнинг маьнавий му ҳ ит, турмуш тарзимиз, миллий аньана ва қ адриятларимизга ту ғ ри келмайди. Асрлар давомида давом этиб келаётган ота –онага ҳ урмат, қ он – қ ариндошлик ришталари, маҳалла – кўйга бўлган муносабат, маҳалла – кўйга бўлган муносабат бизда индивидуализм қарашларига зид ҳолат сифатида шахснинг алоҳида, ҳеч кимни тан олмаслигига изн бермайди. Бизда шахсдан шахс сифатида ва ундан кўпрок жамоа вакили сифатида намоён бўлиш талаб этилади. Аммо бугунги кун мафкуравий жараённи ҳисобга олсак, индивидуализм одамлар, ёшлар қалбини эгаллаб олмайди, деб айтаолмаймиз. Бошқа бузғунчи ғоялар каби индивидуализм ҳам халқимиз, хусусан, ёшларимиз учун маьнавий хатардир. Индивидуализмдек хатарларнинг кучайиб бориши одамларни ўзи туғилиб ўсган юрти ва халқидан безишига, улар қалбида ватанпарварлик, юртга садоқат туйғуларининг барҳам топишига ва энг хатарлиси одамларни ҳамма нарсага лоқайд бўлиб қолишига олиб келади. Донишмандлардан бири лоқайдлик ҳақида шундай деган эди: « Душманлардан қўрқма, нари борса улар сени ўлдиради. Дўстлардан қўркма, нари борса улар сенга хиёнат қилиши мумкин. Бефарқ одамлардан қўрк, улар сени ўлдирмайди ҳам, сотмайди ҳам, фақат уларнинг жим ва бефарқ қараб туриши туфайли ер юзида хиёнат ва қотилликлар содир бўлаверади ». Индивидуализм каби ҳар қандай бузғунчи ғоялар ер юзи бўйлаб ёйилиб бораётган экан, бу ҳолат фақат битта миллат ёки халқ хаёти билан боғлиқ жараён эмас, дунёнинг барча миллат ва элатлари учун мафкуравий хатар,

тажаввуздир. Ер юзидаги ҳар бир соғлом маьнавиятли инсонлар мавжуд бузғунчи ғоялар, мафкуралардан ўз миллати, халқини асрашга интилади. Турли маьнавий таҳдидларнинг кўпайиб бориши бугунги кунда дунёнинг баьзи ҳудудларида катта маьнавий йўкотишларга олиб келиётгани сир эмас. Миллатнинг асрий қадриятлари, миллий тафаккури ва турмуш тарзи издан чиқаётгани, бунинг оқибатида инсон маьнавияти билан боғлик турли муоммоларнинг келиб чиқаётгани, ахлок – одоб, оила ва жамият ҳаёти, онгли яшаш тарзи издан чиқаётганлигини кузатиш мумкин. Шу ўринда И Каримовнинг ушбу сузларини иқтибос тариқасида келтириш мақсадга мувофиқ: «Маьнавиятимизга карши каратилган ҳар кандай хуруж – бу миллатимизни миллат қиладиган, асрлар, минг йиллар давомида аждодлардан авлодларга утиб келаётган ўзига хос ва ўзига мос хусусиятларга, миллий ғурур, миллий ифтихор туйғусига, бизни доимий равишда тадрижий тараққиётга чорлайдиган, шу йўлдаги барча асорат ва иллатлардан халос бўлиб, озод ва фаровон хаёт барпо этишдек эзгу мақсадларимизга катта зарба берадиган мудҳиш хавф – хатарларни англатади ». Индивидуализм каби инсон маьнавиятига ё п ишаётган иллатлардан яна бири эгоцентризм балосидир. Индивидуализм қарашларига яқин, инсоннинг ўз мақсадларини ҳамма нарсадан устун кўйиши, ўз ҳузур – ҳаловоти йўлида ҳеч нарсадан тап тортмаслиги, нимадан фойда келса, шунга муккасидан кетишлик, ўзи ва фақат ўзини ўйлаш кайфияти эгоцентризмга хос ҳолат. Эгоцентризм одамзод маьнавиятидаги иллатлардан бири сифатида инсониятга етказган зарари нуқтаи назаридан бу иллат жаҳолат ва ақидапарастликдан асло қолишмайди. Эгоцентризмга берилган киши атроф – муҳит, ота – она, қариндош - уруғ ва бошқалар билан муносабатда фақат ўзининг шахсий манфаати, мақсадини кўзлаб иш юритади. Ўзгалар дарди, ташвиши унинг учун бегона. Энг хатарли тамони, ўз манфаати йўлида у ҳатто ҳар қандай пасткашликдан ҳам тоймайди. Бундай одамларда виждон, бурч, масьулият, ҳалоллик, ватанпарварлик ва юртга садоқат туйғулари бўлиши даргумон. Жамиятда бундай одамларнинг мавжудлиги эса хатардан бошка нарса эмас. Эгоцентризм инсон маьнавиятида ўз – ўзидан пайдо бўлиб қолмайди, албатта. Тўғри тарбия топган, халқнинг азалий қадрият ва аньаналари таьсирида тарбияланган киши маьнавиятида эгоцентризм илдиз отмайди Халқнинг азалий қадриятларига эскилик сарқити сифатида муносабатда бўлаётган ғарбнинг баьзи ёшлари эса эгоцентризм таьсирига тушиб қолган, улар учун оила қуриш, фарзанд тарбияси билан шуғулланиш ортиқча ташвиш. Ўз ҳузур – ҳаловотидан воз кечишни исташмайди, оила улар учун ҳаётдаги тўсиқ, халақит берувчи, ортиқча юк. Натижада, бугун ғарбнинг баьзи мамлакатларида туғилиш даражаси борган сари пасайиб кетмокда. Бугун инсоният улкан юту қ ларга эришди. Унинг тафаккури чексизлик сари интилмо қ да. Олис коиноту ту б сиз ер қ аьридан янгилик ахтаради. Онг ва тафаккури ў сган сари , афсуски, инсонлар маьнавиятида турли иллатлар,

ў згалар ҳ аётини издан чи қ аришга қ аратилган буз ғ унчиликлар ҳ ам давом этмо қ да , деган фикрни мавзумизнинг бошидаёқ таькидлаб ўтган эдик. Бу ҳақда фикримизни давом эттириб, шуни айтиш мумкинки, аслида бу қарама – қаршилик, эзгулик ва ёвузлик ўртасидаги азалий кураш. Инсон эса бу икки қутб ўртасидаги азалий курашнинг қурбонидир. У аллақачон дунёнинг эзгулиги ва бузғунчилиги ўртасидаги бу курашни англаб етган, аммо англаб етгани ҳолда, афсуски, унинг ўзи бу курашда фаол иштирокчига айланган, бир – бирини йўқ қилишга шай, бир – бирини таназзул сари етаклайди. Инсон тамонидан яратилаётган бузгунчи гоялар ер куррасини бир эмас, бир неча марта йук килиб ташлашга кодир. Шундай тахликали, хавф – хатарга тўла дунёда яшар эканмиз, авваломбор, инсон эканлигимизни, тириклик биз учун олий неьмат эканлигини чукур англаб етишимиз зарур. Маьнавиятмизга бўлаётган ҳар бир хатар, таҳдидни кўраолишимиз ва унга нисбатан огоҳ бўлиб яшашимиз керак. И. Каримов айтганидек: « Маьнавиятга қарши қаратилган ҳар қандай таҳдид – ўзидан мамлакат хавфсизлигини, унинг миллий манфаатларини, соғлом авлод келажагини таьминлаш йўлидаги жиддий хатарлардан бирига айланиши ва охир – оқибатда жамиятни инқирозга олиб келиши мумкин ». Инсониятнинг бузғунчи ғоялари туфайли атроф – муҳит, табиат булғанган, нафас олиш мушкуллашган. Бугун инсоният ҳаёти ўзи яратган иллатлардан хавф остида. Мана инсон маьнавиятининг бузғунчилиги оқибати. Бугун жуда ҳам эхтиёткорона қадам қўймок керак. Айникса, ҳали суяги қотмаган фарзандларимизни ёвуз кучлар ҳужумидан асраб, авайлаб тарбиялашимиз зарур. Токи, уларнинг мусаффо, мурғак қалбларида турли бузғунчиликлар илдиз отмасин. Зеро, улар келажагимиз, бугунги тараққиётнинг эртанги эгаларидир. Ёшлар қалбида эзгуликни тарбиялаш улар маьнавиятининг софлиги ва миллий маьнавиятини асраб қолиш гарови. Ўз миллий маьнавияти, маданиятига эга халқгина ўзини халқ, миллат сифатида сақлаб қолаолади. Маънавий таҳдид, “Оммаий маданият”, “оммавий маданият” тамойиллари, кўнгилхушлик ғояси, яримяланғочлик, европалаштириш, эгоцентризм, индивидуелизм кийиниш маданяти.

O'xshashlar

Глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар

Миллий –маънавий тикланишнинг миллатчилик ва миллий зиддиятларнинг олдини олишдаги роли

Ғояга карши ғоя кураш давом этади

Глобаллашув тузоғи

Глобаллашув жараёнида мафкуравий иммунитетни шакллантириш вазифалари