Глобаллашув тузоғи - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Глобаллашув тузоғи

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

62 KB

Ko'chirib olish

Глобаллашув тузоғи XXI асрда инсоният глобаллашув жараёнининг гувоҳи бўлмокда . Дунё микёсида кузатилаётган ва интеграция жараёнларида ўз ифодасини топаётган глобаллашув инсон ҳаётининг барча жиҳатларига дахл кила бошлади . Глобал лашув таъсирида иқтисодиётда ҳам , сиёсий муносабатларда ҳам , ижтимоий - маданий хаётда ҳам сифат ўзгаришлари юз берди . « Глобаллашув » тушунчасининг умумқабул ки линган таърифи бўлмагани боис , бу ҳодиса турлича талкин қилинмокда . Кимдир глобаллашувни объектив қонуният асо - сида ривожланаётган жахон тафаккур тарзи деб тушунтирса , яна кимдир мустамлакачиликни янгича шаклда тиклашга уриниш , деб баҳоламокда . Одатда , глобаллашув деганда дунё миқёсида ягона икти - содий - молиявий макон ва яхлит ахборот майдонининг шаклланиш жараёни тушунилади . Жаҳонда юз бераётганглобаллашув назарий жиҳатдан мустақил давлатларнинг суверенитети сакланишини такозо этади . Бирок , воқелик шуни кўрсатмокдаки , глобаллашув натижасида давлатлар ўз суверенитетидан муайян даражада маҳрум бўлмокда . Дастлаб олимлар глобаллашувни кўпрок иқтисодий жараён сифатида талкин килишга мойиллик билдириб , уиинг сиёсий жиҳатлари ҳакида сукут саклашни афзал кўрдилар . Бироқ охирги пайтларда турли шарҳларда , фикрларда , илмий асарларда бутун дунё давлатларининг « сайёравий ҳокимияти » ни шакллантириш , « бутуноламий ҳокимият » куриш ғояси ба ралла янграй бошлади . Глобаллашув янги , комплекс табиат касб этиб , унингтаъсири ахборот соҳасига , маънавий ҳаётга , сиёсатга , иқтисодга , социал соҳага ёйилди . Глобаллашув тобора кучайиб бораётган тўфонга ўхшаб бормокда : у ян ги - янги ҳудудлар ва давлатларни , янги фаолият соҳалари ва муносабатларни ўз домига тортмокда . Глобаллашув жараёнлари дунё киёфасини тубдан ўзгар - тиряпти : геосиёсий таъсир доиралари қайта тақсимланмокда ; ғарб маданияти инсониятга ҳаммабоп ва илғор андоза сифа тида такдим қилинмокда ва зимдан

ғарблаштириш сиёсати амалга оширилмоқда ; кишилар онгига таъсир кўрсатиш даромадли бизнесга айлантирилмокда . XX аср охирида тоталитар тузумларнинг емирилиши , СССР , Югославия , Чехословакия каби давлатларнинг парча - ланиши окибатида жахон харитасида 20 дан ортик мустақил давлатлар пайдо бўлди . Бирок эндигина демократия сари юз - ланган бу ёш давлатларни ўз чангалига туширишга уринаёт - ган кучлар ҳам бу борадаги саъй - ҳаракатларини ҳар жиҳатдан кучайтиришга интилмокда . Охирги пайтларда бу давлатлар нинг айримлари рангли инкилобларни синаш учун тажриба майдонига айлантирилгани , мазкур мамлакатлар аҳолисига демократик қадриятлар номи билан Ғарб қадриятларининг тикиштирилиши янги мустақил давлатларнинг суверените - тини заифлаштиряпти , фукароларни эркин танлов ҳукукидан маҳрум қилмокда . Глобаллашув жараёни давлатларни кўзга кўринмас ўр - гимчактўрлари каби қамраб олмоқда , уларнинг иқтисодиётини ипсиз боғламоқда . Глобаллашув туфайли шундай трансмил - лий корхоналар вужудга келдики , дунёдаги энг йирик ана шундай 200 та корхонанинг умумий савдо айланмаси ҳажми жаҳон ялпи маҳсулотининг тўртдан бирини ташкил этади . Ваҳоланки, бу 200 та фирмада атиги 18,8 миллион киши, яъни жаҳон ишчи кучининг 0,75 фоизи ишлайди, холос. «Женерал Моторс» корпорациясининг ишлаб чикариш ҳажми Дания- нинг ялпи миллий маҳсулотидан ортиқроқ кўрсаткични (!), «Тойота» корпорациясининг ишлаб чикариш ҳажми эса Нор-вегиянинг ялпи миллий маҳсулотидан ортикрок кўрсаткични (!) ташкил этади. Юзаки Караганда, жаҳонда тижорат гуллаб-яшнамокда. Бутун дунё ягона бозорга айланмокда. Бундан одамзод фақат кувониши керак эмасми? йўк. Глобал иқтисодиёт шароитида капитал, меҳнат ресурслари ва хом ашёдан оқилона фойда- ланиш эвазига имкон кадар кўпроқ даромад. олиш мақсад қилинади. Шу боис, трансмиллий корпорациялар на давлат чегаралари ва на мавжуд меъёрлар билан ҳисоблашади. Масалан, «Америкалик дастурчи- инженер компьютер ва факс оркали бутун дунё билан боғланган ва унинг

фаолияти ўз шаҳридаги заводда ишлаётган хизматчилардан кўра Куала- Лумпурдаги инженерларга, Тайвандаги ишлаб чикарувчиларга, Токио ва Бонндаги банкирларга, Париж ва Миландаги маркетинг ва савдо бўйича мутахассисларга кўпроқ боғлик». Дархақиқат, глобаллашув шароитида халқаро меҳнат бозо-ри вужудга келди. Максимал даромад олишга интилган йирик корпорациялар ўз корхоналарини ишчи кучи арзон бўлган ҳудудларда қуриб, тайёр маҳсулотни эса турмуш даражаси юкори бўлган мамлакатларда сотишга ҳаракат килмокда. Тижоратнинг ана шу нуқтасида корхона манфаатлари билан жамият манфаатлари ўртасида узилиш содир бўлганини кўриш мумкин. Шу ўринда иқтисод бўйича Нобель мукофо- ти совриндори профессор Поль Самуэльсоннинг куйидаги гаплари ёдга кслади: «Бозор ўта самарали, бирок унинг на акли ва на юраги бор». Замона зайлини қарангки, эндиликда давлатлар эмас, иқтисодиёт тобора тоталитар хусусият касб этмокда. Таъкидлаш жоизки, бугунги кунда глобаллашув жараё- ни ахборот майдонида ҳам яккол намоён бўляпти. Яъни, ахборотлаштириш глобаллашув жараёнлари билан узвий боғлик ҳолда кечмокда. «Бугунги дунёда мислсиз илмий кашфиётлар, улкан техникавий имкониятлар, универсал тсхнологиялар, ахборот таркатишнинг глобаллашуви, яъни уларнинг бутун курраи заминни қамраб олиш жараёни шиддат билан бормокда. Масалан, Интернет тизими оркали ахборот алмашув, бинобарин, ғоявий таъсир ўтказиш имко- ниятлари ҳам тобора кенгайяпти. Аслида ахборот соҳасидаги глобаллашув инсоният учун, дунёнинг барча ҳудудларидаги одамларнинг ўзаро мулоқоти учун, илм-фан ва маданий бойликларни ўзлаштириш учун улкан имкониятлар ярата- диган жараёндир». Айтиш мумкинки, жамиятнинг глобал ахборотлашуви илмий-техник, иқтисодий ва ижтимоий гараккиётнинг ўзагини ташкил этади. Бошқача айтганда, ахборот тарақкиётнинг бош омилига айланиб бормокда. Таассуфки, ахборотни тараққиёт кушандасига айлан-тираётган кучлар ҳам йўк эмас. Ахборотлаштириш жараё-нининг ижобий жиҳатлари билан бир

каторда ахборот соҳасидаги ютуклардан ғаразли ниятларда фойдаланиш хавфи ҳам туғилмокда. Яъни, баъзан ахборотдан жаҳонда тинчлик ва хавфсизликни таъминлаш, давлатларнинг суве рен тенглиги тамойилларига амал килиш, низоларни тинч йўл билан ҳал этиш, кучдан фойдаланмаслик, ички ишларга аралашмаслик, инсон ҳукук ва эркинликларини хурмат килиш каби мақсадларга зид равишда фойдаланилмоқда. Масалан, ахборот технологиялари соҳасида хийла юксалган давлатлар-да бундай устуворликдан сиёсий, ҳарбий, иқтисодий, ахборот ва маданий тажовуз мақсадида фойдаланишга хавфли ҳавас туғилмоқда. Ахборот соҳасидаги глобаллашув жахонда етакчилик килиш учун курашда ҳам намоён бўляпти. Чунки ахборот технологияларининг ривожланганлик даражаси давлат-нинг геосиёсий таъсирини белгиловчи омиллардан бирига айланмоқда. Бугунги воқелик бу ҳодисани «ахборот не- околониализми», «ахборот урушлари», «информацион фа шизм», деб номлаётган олимларнинг гапида жон бор эканини кўрсатади. Яъни глобаллашув дунёни бирлаштира куриб, айни пайтда, уни смиряпти, деган хавотирлар жиддий асосга эга. Бу жараённи шарҳлашда жаҳон ҳамжамиятининг интеграциялашуви ахамияти бўрттирилиб, дунёнинг ранг- баранглигини асраш муаммоси атайин хаспўшланмокда. Хўш глобаллашувни «яхлит дунёнинг шаклланиши, ягона йирик давлатнинг карор топиши, ягона жаҳон маданиятига эга халқаро ҳамжамиятнинг таркиб топиш жараёни» 1 сифатида талкин килаётган олимларнинг муддаолари нима? Уларнинг асл нияти - глобаллашув шиори остида мил-латларнинг ўзига хослигиии «текислаб» йўқотиб юбориш, дунёдаги маданий хилма-хилликка барҳам бериш, турли халқлар маънавиятини емиришдан иборат. Бунда Ғарб ўзини дунёга таклид учун андоза сифатида таклиф этмокда. Ғарб маданиятини умуминсоний маданият, универсал маданият сифатида жорий этишга уриниш мавжудлигини 2004 йил Берлинда «Европалаштириш, америкалаштириш ва гло баллашув шароитида миллий давлатлар.» мавзуида илмий анжуман ўтказилгани хам таскидлайди. Бу ҳол глобалла шув

жараёиини маданий империализмнинг янги кўриниши сифатида талкин килаётган аксилглобалистлар ҳақиқатдан йирок эмасликларини кўрсатади 2 . Ваҳоланки, бу жараённи ўз ҳолига ташлаб кўймай, глобаллашувни маданиятлараро мулокот воситасига, миллий ўзига хосликни бойитувчи омилга, дунёдаги ранг-барангликнинг муҳим манбаига ай-лантириш мумкин. Кўриниб турибдики, глобаллашув ҳозирча миллий давлатлар суверенитетининг заифлашуви ва емирилиши-га, уларнинг шикаста бўлишига олиб келмокда. Чунки мустамлакачиликни янгича шаклда тиклашга уринишлар айнан глобаллашув шиори остида амалга оширилмокда. Бундай неоколониализмнинг уч ўзаро боғлик мақсадлари бор: дунё устидан гегемония, жаҳон захираларига эгалик килиш ва жаҳон бозорларида ҳукмронлик ўрнатиш. Глобал неоколониализм бир қатор стратегик вазифаларни ҳам ўз ичига олади. Мустақил давлатлар доирасидаги интеграция-лашувга зид жараёнларни рағбатлантириш, очиклик шиори остида уларнинг иқтисодиётини издан чикариш ва мамла- катларнинг суверенитетини емириш каби вазифалар шулар жумласидандир. Бугунги воқелик мустамлакачилик сиёсатига асос бўлган мафкуралар ҳали завол топмаганини кўрсатмоқда. Хулоса қилиб айтиш мумкинки, инсоният жиддий танлов ол- дидатурибди. Дастлабки пайтларда асосан ижобий жиҳатдан баҳоланган глобаллашув, вақт ўтгач, асосли равишда кар- шилик ва танқидга учрай бошлади. Инсоният бу жараённинг жиловини тортмаса, глобал такдирнинг ожиз ўйинчоғига айланиб колиши ҳеч ran эмас. Зеро, «кенг микёсли интеграция ва глобаллашув жараёнлари жаҳон тараккиётининг ҳозирги пайтдаги муҳим хусусиятларидан бири эканини эътироф этган холда, уларнинг кучли мафкуравий таъсир кўрсатиш воситаси эканини ҳам унутмаслик даркор».

Адабиётлар 1. Фалсафа. Қадимий луғат. – Т., «Шарқ», 2004 йил, 154-152 бетлар. 2. Ж.Туленов Жамият фалсафаси. Олтинчи бўлим. – Т., 2001 йил. 3. Фалсафа. Ўқув қўлланма. Э.Юсуповнинг умумий таҳрири остида. – Т., «Шарқ», 1999 йил, 252-255 бетлар. 4. С.Э. Крапивенский. Социальная философия. Учебник дня вузов.- Москва, Гуманиторно-издательский центр «ВЛАДОС», 1998 йил, 3-17 бетлар. 5. В.С.Барулин «социальная философия» Учебник дня вузов.- Москва, ФАИР-ПРЕСС, 1999 йил,

O'xshashlar

Глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар

Глобаллашув жараёнида мафкуравий иммунитетни шакллантириш вазифалари

Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар

Бузғунчи ғояларнинг сабаблари ва оқибатлари

Антропологик гоялар индивид ва шахс инсон омили