Глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

148.5 KB

Ko'chirib olish

Глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар Режа: Глобаллашув тушунчаси моҳияти ва унинг вужудга келиши. Глобаллашув жараёнига турли муносабатлар. Глобаллашувнинг намоён бўлиш хусусиятлари. Глобаллашув цивилизациями ёки инқироз? Глобаллашувнинг маънавиятга таҳдиди. Глобаллашув шароитида мафкуравий полигонларнинг ядро полигонларидан кучлилиги моҳияти. Фикрга қарши фикр, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш. Мафкуравий иммунитет – маънавий таҳдидга қарши куч. Глобаллашувнинг маънавиятга салбий таъсирига қарши кураш омиллари ва воситалари. Глобаллашувнинг ёшлар онги ва қалбига салбий таъсиридан ҳимоя қилишда таълим тизимининг ўрни.

КОНЦЕПТУАЛ ТЕЗИСЛАР 1. Глобаллашув тушунчаси моҳияти ва унинг вужудга келиши. “Бугун биз тез суръатлар билан ўзгариб бораётган, инсоният ҳозирга қадар бошидан кечирган даврлардан тубдан фарқ қиладиган ўта шиддатли ва мураккаб бир замонда яшамоқдамиз. Кимдир уни юксак технологиялар замони деса, кимдир тафаккур асри, яна биров ялпи ахборотлашув даври сифатида изоҳламоқда. Албатта, бу фикрларнинг барчасида ҳам маълум маънода ҳақиқат, рационал мағиз бор. Аммо кўпчиликнинг онгида бу давр глобаллашув даври тариқасида таассурот уйғотмоқда. Бундай таъриф, менимча, кўп томондан масаланинг моҳиятини тўғри ифодалайди. Нега деганда, ҳозирги пайтда ер юзининг қайси чеккасида қандай бир воқеа юз бермасин, одамзот бу ҳақда дунёнинг бошқа чеккасида зудлик билан хабар топиши ҳеч кимга сир эмас. Ана шундай глобаллашув феномени ҳақида гапирганда, бу атама бутунги кунда илмий фалсафий, ҳаётий тушунча сифатида жуда кенг маънони англатишини таъкидлаш лозим. Умумий нуқтаи назардан қараганда, бу жараён мутлақо янгича маъно-мазмундаги хўжалик, ижтимоий-сиёсий, табиий-биологик глобал муҳитнинг шаклланишини ва шу билан бирга, мавжуд миллий ва минтақавий муаммоларнинг жаҳон миқёсидаги муаммоларга айланиб боришини ифода этмоқда. Глобаллашув жараёни ҳаётимизга тобора тез ва чуқур кириб келаётганининг асосий омили ва сабаби хусусида гапирганда шуни объектив тан олиш керак бугунги кунда ҳар қайси давлатнинг тараққиёти ва равнақи нафақат яқин ва узоқ қўшнилар, балки жаҳон миқёсида бошқа минтақа ва худудлар билан шундай чамбарчас боғланиб боряптики, бирон мамлакатнинг бу жараёндан четда туриши ижобий натижаларға олиб келмаслигини тушуниш, англаш қийин эмас. Шу маънода, глобаллашув бу аввало ҳаёт суръатларининг беқиёс даражада тезлашуви демакдир”. 1 1 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.

Бугун “глобаллашув” жараённинг қачон бошланганлиги ва унинг илмий истеъмолга қачон кирилганлиги турли-туман фикрлар билдирилмоқда ва уларнинг айримларида бири иккинчисига қарама-қарши бўлган ғоялар ҳам илгари сурилмоқда. Жумладан, ғарб олимларидан Р. Қобден ва Ж. Брайт кабилар глобаллашув тўлқинларини мамлакатлар ўртасида эркин савдонинг амалга ошуви ва унинг натижасида иқтисодиётдаги ўсиш билан боғлайдилар ҳамда унинг бошланишини ХIХ ва ХХ аср билан чегаралайдилар. Уларнинг фикрича, Британия ўзининг денгиз, индустрия ва молиявий қудрати билан глобаллашув тўлқинининг биринчи босқичи кафолати бўлган. Улар глобаллашувнинг иккинчи босқичи ёки тикланишини 1970 йилларнинг охирларида информатика ва телекомуникацияда содир бўлган инқилоблар асосида бошланганлигини таъкидлайдилар. 10 Ўзбек олимларидан бири, филология фанлар доктори, профессор Муҳаммаджон Холбековнинг фикрича “инсоният ХХI асрга қадам қўйиши билан бу атамага мойиллик сезилди ва у ҳаётимиздан мустақил ўрин олди... миллоддан олдинги IV асрда юнон саркардаси Александр Македонский бутун Осиёни қурол кучи билан забт қилиб, аслида ярим дунёни бирлаштирмоқчи, қудратли давлат барпо этмоқчи бўлган ва шу тариқа инсоният тарихида глобаллашув жараёнини бошлаб берган. Ёки миллоддан олдинги I асрда Рим императори Юлий Цезар ҳам худди шундай йўл тутиб, бутун Овропани ишғол қилган ва қудратли империя сарҳадларини кенгайтирган. Табир жоиз бўлса, инсоният тарихида зўравонлик бўлсада, иккинчи глобаллашувга асос солган.” 11 Олимнинг фикрича, адабиётга глобаллашув жараёни ўрта асрларда (IV-ХIV) ҳам содир бўлган ва инсоният глобаллашувининг ўзгача кўринишини бошдан кечирди... Амир Темур даврида шарқ ва ғарб мамлакатлари ўртасида бевосита алоқалар вва элчилар алмашинуви йўлга қўйилган, инсоният тарихида илк бор ўзаро ҳамжиҳатлик, яъни глобаллашувга интилиш юзага келган эди. ХIV-ХVII асрларда қадимги юнон-рим ва ислом тамаддунидан баҳра олган илғор фикрли зиёлилар

Ғарбий Овропада уйғониш даври маданиятига асос солди. Маданий ҳаётдаги глобаллашув Ғарбий овропага кўчди... 1789 йили Франция Буржуа инқилоби ғалаба қилди. Шу тариқа ХVIII асрда глобаллашув маърифатпарварлик ҳаракатларида кўринди ва улар томонидан амалга оширилди... ХIХ асрда адабиёти... глобаллашув тамойилини сақлаб қола олмади, .. ХХ асрда Маркс таълимотига асосланган социалистик реализм ва Кьеркэгор ҳамда Ницше назариясини тарғиб қилган модернизм (постмодернизм) ижодий жараёнидаги глобаллашувга етакчилик қилди... бугун олимлар адабиёт ва санъат ХХI асрда қайси йўлдан боради, иқтисодиёт ва сиёсатда кутилаётган глобаллашув адабий жараёнга қандай таъсир ўтказади, деган масала устида қотирмоқдалар... 11 Глобаллашувнинг бошланғич босқичи ҳақида проф. А. Қодиров уни ХХ асрда техника, автоматик бошқарувда пайдо бўлган янгиликлар билан боғлайди. У шундай таъкидлайди: “ўтган ХХ аср ижтимоий-тарихий салмоғи, воқеаларининг нуфузи ва инсоният цивилизацияси учун аҳамияти жиҳатидан бир неча минг йилликларга тенг аср бўлди. Инсоният нафақат микрооламни, балки коинотни забт этди, ҳатто инсон ирсияти қонунларини ҳам кашф этди. ХХ асрнинг ютуғи ҳам тафаккурда ҳам техникада афсонавий тезлик ва тезланишларнинг бошқара олиш , сунъий материалларининг ярата олиш имкониятларини яратилишидир. Компьютер техникаси, робот техникаси, автоматик бошқариш тизими, глобал информацион тўр-интернет ва ҳоказо ҳодисалар дарҳақиқат ХХ аср мўжизаларидир. ХХ асрда нафақат мамлакатлар, хатто қитъалар ўртасидаги масофа қисқарди, бир неча дақиқа ичида жаҳоннинг хоҳлаган нуқтасидан маълумот олиш ёки маълумот алмашиш мумкин бўлди. Жаҳонда иқтисодий, сиёсий ва маданий алоқалар ҳам яқинлаша бошлади, умумжаҳон яқинлашуви ва унинг натижасида глобализация, яъни бутун ер шари миқёсида ўзаро ҳамкорлик муносабатлари ривожлана бошлади.” Келтирилган фикрдан кўриниб турибдики, проф. А. Қодиров

глобаллашув жараёнини ХХ асрда кенг маънода техникада пайдо бўлган ютуқларда жаҳон иқтисодиёти, сиёсий ва маданий алоқаларнинг яқинлашуви билан боғлайди. Профессор А. Очилдиев глобаллашувнинг илдизларини ХV- ХVII асрлар билан, унинг янги ижобий характер касб этишини эса ХХ аср билан боғлайди ва бу ҳақида у шундай ёзади: “бугун ўзини ёрқин намоён қилаётган глобаллашув бир неча асрлик илдизларга эга. ХV-ХVII асрлардаги географик кашфиётлар кўплаб мамлакатлар ва минтақаларнинг халқаро савдо доирасига тортилишига, саноат революцияси эса умумий алоқаларнинг янада кучаювчи, кенг қамровли касб этиша иқтисодий замин яратган эди. Кейинги даврлар бундай мунсабатлар янада чуқурлашиб борди. ХХ аср бошларига келиб янги сифатий характер касб этган ва ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларини қамраб олган мазкур жараён глобаллашув тушунчаси орқали ифодалана бошланди.” Баҳодир Умаровнинг фикрича, “... глобаллашув жараёни бошланадиган аниқ бир тарихий давр ва маконни ажратиб кўрсатиш қийин. Негаки, назарий жиҳатдан қараганда тарихий тараққиёт хусусиятларидан қатъий назар, халқаро меҳнат тақсимоти тизимига уйғунлашиб бораётган, хорижий сармояларни ўз иқтисодиётига изчил жалб этаётган ҳамда замонавий технологиялар сари интилаётган ҳар қандай мамлакат учун глобаллашув жараёни туфайли вужудга келган иқтисодий афзалликлардан фойдаланиш имконияти туғилди...” Доцент Улуғбек Саидов глобаллашувни жаҳон миқёсидаги интеграциялашув жараёнини ва ҳодисалари билан боғлаган ҳолда қараб шундай ёзади: “бизнингча, глобаллашув жаҳон миқёсидаги интеграциалашув жараёни ва ҳодисалари сифатида талқин этилса, унинг янги янги ҳодиса эмаслиги ҳақидаги фикр асосли туюлади. Дарҳақиқат ўрта асрлардаги салб юришлари оқибатида Шарқ ва Ғарб маданиятларининг муайян даражада уйғунлашуви ёки Англияда тўқув дастгоҳларининг пайдо бўлиши Ҳиндистондаги миллионлаб тўқувчиларининг хонавайрон бўлишига олиб келганлиги, Францияда республикачилик ғоялариннинг пайдо бўлиши

Шарқдаги ҳокимиятини заифлаштиргани, масалан, Россияда декабристлар ҳаракатига туртки бўлганлигини тасдиқлайди. Дунёни манфаат бошқаради, деган гап бор. Шу нуқтаи назардан глобаллашув жараёнларининг асос-моҳиятини фойда ва даромад ташкил этгани капиталистик муносабатларининг такомиллаштирувисиз тасаввур этиб бўлмайди...” 15 Келтирилан фикрдан маълум бўлдики, муаллиф глобаллашувни маълум тарихий давр билан боғламай, балки уни барча давр учун узлуксиз жараён сифатида қарайди. Агар мамлакатлар ўртасида эркин савдонинг амалга ошуви ва унинг натижасида иқтисодиётдаги ўсиш ва унинг бошланиш даврини ХIХ ва ХХ аср билан чегаралайдиган бўлсак, глобаллашувни миллоддан олдинги IV асрда юнон саркардаси Александр Македонскийнинг бутун Осиёни қурол кучи билан бирлаштирмоқчи бўлган давр билан (проф. М. Холбеков), ХХ асрда компьютер техникаси, робот техникаси, автоматик бошқариш ва бошқа техникавий ҳодисаларнинг пайдо бўлиши билан (проф. А. Қодиров), ХIV- ХVII асрлардаги географик кашфиётлар саноат революцияси билан (проф. А. Очилдиев), глобаллашув бошланишининг аниқ даврини айтиш қийин (Б. Умаров) деб ҳисоблайдиган бўлсак, уни жаҳон миқёсидаги интеграциялашув жараёни ва ҳодисаси сифатида талқин этадиган бўлсак (У. Саидов) табиий равишда бир қатор саволлар келиб чиқади. Жумладан, бу атамани 1983 йилда америкалик олим Т. Левиттнинг “Гарвард бизнес ревью” журналида биринчи марта тилга олинганича бу жараён инсоният тараққиётида қандай ном билан билан айтилган? Ёки нега бугунги кунга келиб бу тушунча ҳақида ёзиш “модага” айланди. Шу фикрлардан келиб чиққан ҳолда “байналминалчилик”, “интернационализм”, “интеграциялашув”, “илмий-техник тараққиёт”, “илмий-техник инқилоб” каби тушунчалар ва уларнинг “глобаллашув” тушунчасига нисбати ҳамда намоён бўлиши хусусиятларига эътибор қаратиш лозим бўлади... 2. Глобаллашув жараёнига турли муносабатлар.

Дунёнинг кўзга кўринган назариётчилари, экспертлари ва мутахассислари глобаллашувни иқтисодиётда кетаётган жараён сифатида қараб келмоқдалар. Жумладан, иқтисодиёт бўйича Нобел мукофотининг совриндори, Колумбия университетининг профессори (АҚШ) Жозеф Сгиглиц, АҚШнинг таниқли файласуфи ва социологи Френсиса Фукуяма, шу мамлакат президентининг собиқ ёрдамчиси, таниқли социолог Збигнев Бжезинский, иқтисодиётни Бомбей, Кембридж, Оксфорд университетларида, Массачусет технология институтларида ва Колумбия университетларида ўрганган глобаллашув жараёни бўйича эксперт, дунёнинг етакчи иқтисодчиларидан бири Жагдиш Бхагвати ва бошқа бир қатор иқтисодчилар глобаллашувни жаҳон иқтисодиётида содир бўлаётган жараён сифатида қарайдилар 4 . Шунинг билан бир қаторда глобаллашувни сиёсат ва давлатчилик билан боғлаб қарайдиганлар ҳам бор. Улар жумласига глобаллашувни ўрганувчи Йель маркази эксперти (АҚШ) Марк Сирвэл, Ж. Кеннеди номидаги Гарвард университетининг Сиёсат мактаби институтининг деректор ўринбосари Дэвид Кинг, россиялик етакчи Аналитик “Сиёсат” ... президенти Вячеслав Никольов ва бошқаларни кириш мумкин. 5 Улардан айримларининг фикрлари қўйидагича: Жозеф Сгиглиц “глобаллашув инсонлар ҳаётини яхшилашнинг энг яхши потенциалидир, шу жумладан, ривожланаётган мамакатлар аҳолиси яхшиланмоқда. Унинг айрим йўналишлари ҳозирнинг ўзида, масалан, илмнинг глобалашуви соғлиқни сақлаш, инсонларнинг умрини узайтиришга олиб келди.” 6 Жагдиш Бхагвати “глобаллашувни иқтисодиётдаги кетаётган глобаллашув сифатида тушунади ва унинг фикрича бу ўзига савдо, тўғридан- тўғри инвесцициялар транснационал коорпорациалар фаолияти, мамлакатлар ўртасидаги молиявий оқим, халқаро миграцияларни ўз ичига олади”. 7 Вячеслав Никольовнинг фикрича “глобаллашув давлатнинг ички ва ташқи сиёсати чегараларини бартараф этишига ёрдам беради, ва хавфсизлик сиёсатининг моҳиятини ўзгартиради.” 8

Келтирилганлардан кўриниб турибдики, дунёнинг етакчи назоратчилари ва экспертлари глобаллашувнинг иқтисодиётда кетаётган жараён сифатида қараб келмоқдалар. Ҳақиқатдан ҳам бугунги кунда глобаллашув жараёнининг яққол кўзга ташланаётган жиҳатлари иқтисодиётда содир бўлмоқда. Иқтисодиёт омили воситасида дунё “майдон тамоқларидан” ягона маконга айланмоқда, унинг иқтисодиётда ҳузурини ҳам тараққий қилган мамлакатлар кўрмоқда. Аммо, жаҳон миқёсида унинг инсоний, маънавий, миллий ва умуминсоний қадриятларни, асрлар давомида шаклланиб келган, аммо қоғозларда ўз ифодасини топмаган ахлоқий қадриятларнинг барбод бўлишига ўзказаётган таъсири ҳақида бугун бутун қирраю заминда яшаётган инсонларни бохабар қилиш вақти етиб келганлигини англаш жараёни орқада қолмоқда. Зеро, жамият ва инсонлар тараққиётининг асоси бўлган иқтисодиётнинг глобаллашув охирги манзилга етиб, ер юзида ягона иқтисодий макон батамом қарор топганидан кейин маънавият, ахлоқ ва миллатлар ҳам иқтисодиётининг ҳукмига бўйин сунмаслик имконияти қолмоқда ва ягона маънавият, ягона ахлоқ ва ягона миллатнинг шаклланиш жараёнининг олдини олиб бўлмайди. Ҳозирча, кетаётган бу жараённинг моҳиятини кимлар тушунаётган бўлса, иккинчи бировлар, тушунсалар-да ундан манфаатдор бўлганлиги боис сукут сақламоқда, учинчи бировлар эса иқтисодиётнинг ҳар доим беқарор бўлиши, унинг кундалик ҳаёт учун доим ташвиш келтирганлиги сабабли унинг глобаллашувига таъсир ўтказаётган омиллардан манфаат кўриши билан ўзларига далда беришга мажбур бўлмоқдалар. 3. Глобаллашувнинг намоён бўлиш хусусиятлари. “Бугунги кунда замонавий ахборот майдонидаги ҳаракатлар шу қадар тиғиз, шу қадар тезкорки, энди илгаригидек, ҳа, бу воқеа биздан жуда олисда юз берибди, унинг бизга алоқаси йўқ, деб бепарво қараб бўлмайди. Ана шундай кайфиятга берилган халқ ёки миллат тараққиётдан юз йиллар орқада қолиб кетиши ҳеч гап эмас.

Глобаллашув жараёнининг яна бир ўзига хос жиҳати шундан иборатки, ҳозирги шароитда у мафкуравий таъсир ўтказишнинг ниҳоятда ўткир қуролига айланиб, ҳар хил сиёсий кучлар ва марказларнинг манфаатларига хизмат қилаётганини соғлом фикрлайдиган ҳар қандай одам, албатта, кузатиши муқаррар” 2 . Бугун инсоният ўзининг ақл-заковати билан яратган янги цивилизация шароитида яшамоқда. Унинг ҳаёт ритими мислсиз даражасида ривожланмоқда, бугун у радио, телеведение, уяли телефон ва интернет каби воситалар билан қурраи заминнинг энг кичик нуқталарида содир бўлган миттигина хабар зудлик билан тарқалиши, ёки фан, техника ва технология соҳасида бир соат ёки бир дақиқада бўлиши мумкин. Айни пайтда у ана шу воситаларнинг инсонни аҳлоқсизлик ботқоғига етокловчи ҳаёсизсилик, шафқатсизлик, бағритошлик ва зўравонликнинг ашаддий кўринишлари билан “ошна” бўлиши мумкин. Уларнинг барчаси инсоният тараққиётининг сўнги 20 йили ичида ана шу даражада ривожланди. Бугун дунё миқёсида уяли телефон кенг ривожланиши жараёнинни олиб кўрадиган бўлсак, унинг инсонларнинг ҳаёт кечириш воситаси даражага кўтарилганини кўришимиз мумкин. У дунё аҳолисининг деярли ярмидан кўпроғида мавжуд. Шу жумладан, 28 миллиондан иборат Ўзбекистон аҳолисининг 22 миллиони уяли телефондан фойдаланмоқда. Интернет бугун нафақат шаҳарда, шунингдек узоқ чекка қишлоқларгача кириб борди. Улар ёрдамида ҳар бир инсон ўзига керак бўлган барча маълумотларни дунёнинг қаерида содир бўлишидан қатъий назар, бир зумда топиб олиши ва фойдаланиши мумкин. Улар нафақат инсониятнинг дунёқараши ва унинг кўпгина қадриятларини ҳам ўзгартириб юборди. Уларнинг бугун дунё мамлакатларида фан, техника ва технология соҳасида эришган ютуқларини бутун дунё бўйича оммалаштиришда имкониятини бундан 20 йил илгари шу соҳадаги оммалашув билан солиштириладиган бўлса, тезлиги ва самараси жиҳатдан ўша пайтда оммавийлашув автомибиль тезлиги даражасида бўлган 2 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.

деб тасаввур қиладиган бўлса, бугун у самолёт тезлиги даражасигача етиб келди, деб айтиш мумкин. 4. Глобаллашув цивилизациями ёки инқироз? “Ҳар бир ижтимоий ҳодисанинг ижобий ва салбий томони бўлгани сингари, глобаллашув жараёни ҳам бундан мустасно эмас. Ҳозирги пайтда унинг ғоят ўткир ва кенг қамровли таъсирини деярли барча соҳаларда кўриш, ҳис этиш мумкин. Айниқса, давлатлар ва халклар ўртасидаги интеграция ва ҳамкорлик алоқаларининг кучайиши, хорижий инвестициялар, капитал ва товарлар, ишчи кучининг эркин ҳаракати учун қулайликлар вужудга келиши, кўплаб янги иш ўринларининг яратилиши, замонавий коммуникация ва ахборот технологияларининг, илм-фан ютуқларининг тезлик билан тарқалиши, турли қадриятларнинг умуминсоний негизда уйғунлашуви, цивилизациялараро мулоқотнинг янгича сифат касб этиши, экологик офатлар пайтида ўзаро ёрдам кўрсатиш имкониятларининг ортиши табиийки, буларнинг барчасига глобаллашув туфайли эришилмоқда. Айни пайтда ҳаёт ҳақиқати шуни кўрсатадики, ҳар қандай тараққиёт маҳсулидан икки хил мақсадда эзгулик ва ёвузлик йўлида фойдаланиш мумкин. Агарки башарият тарихини, унинг тафаккур ривожини таркибий равишда кўздан кечирадиган бўлсак, ҳаётда инсонни камолотга, юксак марраларга чорлайдиган эзгу ғоя ва таълимотлар билан ёвуз ва зарарли ғоялар ўртасида азалдан кураш мавжуд бўлиб келганини ва бу кураш бугун ҳам давом этаётганини кўрамиз” 3 . Бугун инсоният глобаллашув жараёнининг таъсирида жадал тезлашуви шароитида яшамоқда. Бу жараённинг ижобий томони шундаки, қисқа вақт ичида ер ости захираларини ҳозирги замон техника-технологияси кучидан фойдаланиб, қисқа муҳлатда ўзлаштириш ҳисобига инсонларнинг яхши ҳаёт кечириш имкониятларини қўлга киритмоқдалар. Муаммо шундаки , агар мавжуд ресурслардан бугунги авлод фойдаланадиган бўлса, келажак авлод қандай ҳаёт кечиради, уларга нималар 3 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.

қолади? Ўзлаштиришларнинг жадаллашуви мавжуд ресурсларни тез тугашига олиб келишини ҳисобга олсак, келажак инсониятнинг ҳаёт кечириш муҳлати қисқариб, ҳозирги замон цивилизацияси барбод бўлмайдими? Муаммо : инсониятнинг яшаш муҳлатини (яъни ҳозирги цивилизацияни) сақлаб қолиш ёки умрини узайтириш учун нима қилиш керак? Масалан, 1) глобаллашув жараёнига қарши туриш керакми? Умуман, бу жараённи тўхтатиш мумкинми? 2) миллатнинг интеллектуал салоҳиятини мустаҳкамлаш йўли билан глобаллашув жараёнини тўхтатиб бўладими? 3) миллий-маънавий иммунитетни мустаҳкамлаш глобаллашувга қандай таъсир ўтказиши мумкин? 4) глобаллашув жараёнида “истеъмолчи” эмас, балки барча жараёнларда тенглар ичида тенг даражада иштирок этиш унинг таъсиридан ҳимояланиш имкониятини берадими? Яъни ўзининг юксак салоҳияти билан ўз ўрнига эга бўлиш, иқтисодий, ижтимоий-сиёсий, маънавий-маърифий соҳалардаги имкониятларини “экспорт” қилиш даражасига кўтарилиши лозим. Акс ҳолда, глобаллашув таъсирида юксак тараққий қилган мамлакатлар тараққий қилаётган ва кам ривожланган мамлакатларни “ютиб” юборишлари мумкин. 5. Глобаллашувнинг маънавиятга таҳдиди. “ Маънавий таҳдид — ўзлигимиз ва келажагимизга таҳдид. Бугунги кунда халқаро майдонда турли сиёсий кучлар ўзининг миллий ва стратегик режаларига эришиш учун «Эркинлик ва демократияни олға силжитиш» ниқоби остида амалга ошираёттан, узоқни кўзлаган сиёсатнинг асл моҳияти ва мақсадларини ўз вақтида сезиш, англаш катта аҳамият касб этади. Шу борада айрим қудратли давлатлар томонидан муайян мамлакатларга, авваламбор, ер ости, ер усти бойликларига эга бўлган

ҳудудларга нисбатан олиб борилаётган ана шундай ғаразли сиёсатни дунёнинг айрим минтақаларида тинч ҳаётнинг издан чиқиши, ҳокимият тепасига айнан ўша давлатларнинг манфаатларига хизмат қиладиган кучларнинг келиши билан боғлиқ мисолларда кўриш қийин эмас. Ана шундай вазиятни ҳисобга олган ҳолда, яна ва яна бир бор халқимизнинг маънавий оламини бундай таҳдидлардан асраш, ҳозирги ўта мураккаб бир замонда халқаро майдонда содир бўлаётган жараёнларнинг туб моҳиятига етиб бориш, улар ҳақида холис ва мустақил фикрга эга бўлиш бугунги куннинг энг долзарб вазифаси, десак, ҳеч қандай хато бўлмайди. Биз юртимизда янги ҳаёт асосларини барпо этар эканмиз, бир масалага алоҳида эътибор беришимиз лозим. Яъни, коммунистик мафкура ва унинг ахлоқ нормаларидан воз кечилганидан сўнг жамиятда пайдо бўлган ғоявий бўшлиқдан фойдаланиб, четдан биз учун мутлақо ёт бўлган, маънавий ва ахлоқий тубанлик иллатларини ўз ичига олган «оммавий маданият» ёпирилиб кириб келиши мумкинлигини унутмаслик керак. Табиийки, «оммавий маданият» деган ниқоб остида ахлоқий бузуқлик ва зўравонлик, индивидуализм, эгоцентризм ғояларини тарқатиш, керак бўлса, шунинг ҳисобидан бойлик орттириш, бошқа халқларнинг неча минг йиллик анъана ва қадриятлари, турмуш тарзининг маънавий негизларига беписандлик, уларни қўпоришга қаратилган хатарли таҳдидлар одамни ташвишга солмай қўймайди. Ҳозирги вақтда ахлоқсизликни маданият деб билиш ва аксинча, асл маънавий қадриятларни менсимасдан, эскилик сарқити деб қараш билан боғлиқ ҳолатлар бугунги тараққиётга, инсон ҳаёти, оила муқаддаслиги ва ёшлар тарбиясига катта хавф солмоқда ва кўпчилик бутун жаҳонда бамисоли бало-қазодек тарқалиб бораётган бундай хуружларга қарши курашиш нақадар муҳим эканини англаб олмокда” 4 . 6. Глобаллашув шароитида мафкуравий полигонларнинг ядро полигонларидан кучлилиги моҳияти. 4 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008. – Б. 56-58.

Таъбир жоиз бўлса, айтиш мумкинки, бугунги замонда мафкура полигонлари ядро полигонларидан ҳам кўпроқ кучга эга. Бу масаланинг кишини доимо огоҳ бўлишга ундовчи томони шундаки, агар ҳарбий, иқтисодий, сиёсий тазйиқ бўлса, буни сезиш, кўриш, олдини олиш мумкин, аммо мафкуравий тазйиқни, унинг таъсири ва оқибатларини тезда илғаб етиш ниҳоятда қийин. Мана шундай вазиятда одам ўз мустақил фикрига, замонлар синовидан ўтган ҳаётий-миллий қадриятларга, соғлом негизда шаклланган дунёқараш ва мустаҳкам иродага эга бўлмаса, ҳар турли маънавий таҳдидларга, уларнинг гоҳ ошкора, гоҳ пинҳона кўринишдаги таъсирига бардош бериши амримаҳол. Буни кундалик ҳаётда учраб турадиган кўплаб воқеалар мисолида яққол кузатиш мумкин ва уларнинг қандай оғир оқибатларга олиб келишини узоқ тушунтириб ўтиришнинг ҳожати йўқ, деб ўйлайман. Ўтган йиллар давомида дунёда ва минтақамизда рўй берган, биз бевосита ўз бошимиздан кечирган воқеалар, мафкуравий жараёнларнинг ривожи бу хулосанинг тўғри эканини қайта-қайта исботламоқда. Бугунги кунда ёшларимиз нафақат ўқув даргоҳларида, балки радио- телевидение, матбуот, Интернет каби воситалар орқали ҳам ранг-баранг ахборот ва маълумотларни олмоқда. Жаҳон ахборот майдони тобора кенгайиб бораётган шундай бир шароитда болаларимизнинг онгини фақат ўраб-чирмаб, уни ўқима, буни кўрма, деб бир томонлама тарбия бериш, уларнинг атрофини темир девор билан ўраб олиш, ҳеч шубҳасиз, замоннинг талабига ҳам, бизнинг эзгу мақсад-муддаоларимизга ҳам тўғри келмайди. Нега деганда, биз юртимизда очиқ ва эркин демократик жамият қуриш вазифасини ўз олдимизга қатъий мақсад қилиб қўйганмиз ва бу йўлдан ҳеч қачон қайтмаймиз. Бинобарин, биз давлатимиз келажагини ўз қобиғимизга ўралиб қолган ҳолда эмас, балки умумбашарий ва демократик қадриятларни чуқур ўзлаштирган ҳолда тасаввур этамиз. Биз истиқболимизни тараққий топган мамлакатлар тажрибасидан фойдаланиб, давлат ва жамият бошқарувини

эркинлаштириш, инсон хуқуқ ва эркинликларини, фикрлар ранг- баранглигини ўз ҳаётимизга янада кенгроқ жорий қилишда кўрамиз. Биз бутун маърифатли дунё, халқаро ҳамжамият билан тинч-тотув, эркин ва фаровон ҳаёт кечириш, ўзаро манфаатли ҳамкорлик қилиш тарафдоримиз. Биз учун шундай йўл маъқул, унинг бошқа муқобили йўқ. Шуни унутмаслик керакки, бугунги кунда инсон маънавиятига қарши йўналтирилган, бир қарашда арзимас бўлиб туюладиган кичкина хабар ҳам ахборот оламидаги глобаллашув шиддатидан куч олиб, кўзга кўринмайдиган, лекин зарарини ҳеч нарса билан қоплаб бўлмайдиган улкан зиён етказиши мумкин. 7. Фикрга қарши фикр, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш. Ёшларимизнинг маънавий оламида бўшлиқ вужудга келмаслиги учун уларнинг қалби ва онгида соғлом ҳаёт тарзи, миллий ва умуммиллий қадриятларга ҳурмат-эҳтиром туйғусини болалик пайтидан бошлаб шакллантиришимиз зарур. Фикрга қарши фикр, ғояга қарши ғоя Ҳозирги вақтда кўз ўнгимизда дунёнинг геополитик, иқтисодий ва ижтимоий, ахборот-коммуникация манзарасида чуқур ўзгаришлар рўй бераётган, турли мафкуралар тортишуви кескин тус олаётган бир вазиятда, барчамизга аёнки, фикрга қарши фикр, ғояга қарши ғоя, жаҳолатга қарши маърифат билан курашиш ҳар қачонгидан кўра муҳим аҳамият касб этмоқда. Бу ўринда ана шундай салбий хусусиятларнинг энг хунук кўриниши бўлмиш ҳасад тўғрисида тўхталиб ўтиш жоиз деб ўйлайман. Одамзот ва жамият ҳаётида оғир асоратлар қолдирадиған ҳасад туйғуси авваламбор бошқаларни кўролмаслик, уларнинг ютуғидан қувониш ўрнига, қандайдир куйиниш, ичиқоралик оқибатида пайдо бўлади. Шунинг учун ҳам муқаддас китобларимизда ҳасад инсонийликка мутлақо зид бўлган жирканч одат сифатида қаттиқ қораланади. Жумладан, муборак ҳадисларда «Бировга ҳасад қилишдан сакланинг, чунки олов ўтинни

қандай куйдириб тугатса, ҳасад ҳам қилган савоб ишларингизни худди шундай куйдириб тугатади», деб айтилгани бежиз эмас. Азал-азалдан очиқкўнгил, самимий ва меҳнаткаш, яхшиликни юксак қадрлайдиган халқимиз бундай иллатлардан доимо ҳазар қилиб келади. Лекин, минг афсуски, умр йўлларида ҳасад балосига кўп дуч келамиз. Олис ва яқин тарихимизда не-не буюк зотлар ҳасад ва бахиллик, кўролмаслик туфайли қандай азоб-уқубатларни бошидан кечиргани, соғлиғи, ҳатто ҳаётидан жудо бўлганини аччиқ мисолларда кўриш мумкин. Ўзбек номини, ўзбек илм-фани ва маданиятини, бир сўз билан айтганда, халқимизнинг юксак салоҳиятини, унинг қандай буюк ишларга қодир эканини дунёга намойиш қилишда юртимиз заминидан етишиб чиққан юзлаб улуғ зотлар фидоийлик намуналарини кўрсатиб келган. Бундай инсонлар диёримизда ҳозир ҳам кўплаб топилади ва бундан кейин ҳам уларнинг сафлари кенгайиб бораверади. Ҳамма гап ана шундай инсонларга хайрихоҳлик билан муносабатда бўлиш, уларни қўллаб-қувватлашда. Агар биз мамлакатимизнинг қайси шаҳар ёки қишлоғида бўлмасин, йилт этган истеъдод учқунини кўрганда, ҳаммамиз уни ўз вақтида пайқаб, ардоқлаб, парвона бўлиб, унга йўл очиб берсак, барча саъй-ҳаракат ва интилишларимизни ана шундай олижаноб мақсадга қаратсак, мухтасар айтганда, ҳасад қилиб эмас, ҳавас қилиб яшашни ҳаётимиз қоидасига айлантирсак, ҳеч шубҳасиз, биз миллий тараққиёт бобида янада юксак марраларни эгаллашга эриша оламиз. Бу ҳаётда одам баъзан ўзини йўқотиб қўядиган ғоят мураккаб муаммоларга дуч келади. Кескин вазиятдан чиқишнинг иложи йўқдек туюладиган ҳолатлар бор. Шундай пайтда, ишда ва ҳаётда, жамиятда оғир савдоларга дуч келганда ким ўзининг йўлини йўқотмаслиги мумкин? Ўйлайманки, биринчи навбатда ўз кучига ишонган, руҳий дунёси, маънавий олами бақувват бўлган одамгина бундай вазиятдан ёруғ юз билан чиқа олади. Маънавий бойлик шундай пайтда одамга катта куч ва мадад беради.

Шу маънода, инсоннинг маънавияти юксалиши билан унинг иродаси ҳам кучайиб боради, десак, янглишмаган бўламиз. Ирода бу аслида мустаҳкам ишонч демакдир. Иродаси бақувват одам ўзига ишонади ва ҳар қандай мураккаб вазифани ҳам ўз зиммасига олишдан қўрқмайди. Шунинг учун ҳам юксак иродали инсонга суяниш мумкин. Бундай кишилар бошингизга бирор-бир ташвиш ёки муаммо тушгудек бўлса, лоқайд қараб туролмайди. Ҳеч иккиланмасдан, ёнингизда туриб, қўлидан келганча ёрдам беришга, қийинчиликларни сиз билан биргаликда енгишга ҳаракат қилади. Лекин бировнинг ҳаётига, ён-атрофда содир бўлаётган воқеа- ҳодисаларга бетараф ва бепарво қараб, шунчаки кузатувчи бўлиб яшайдиган одамдан қўрқиш керак. Улардан ҳеч қачон яхшилик чиқмайди. Чунки уларда на иймон, на ирода бўлади. Улар ҳатто ўз халқи ва Ватани тақдирига ҳам бамисоли бегона одамдек қарайди. Азалдан маълумки, бепарво одам душмандан ҳам хавфлироқдир. Чунки душманнинг кимлиги, асл қиёфаси сиз учун олдиндан маълум бўлади. Бироқ лоқайд ва бепарво одамнинг қиёфасини бирданига билиб бўлмайди. Шунинг учун у ичингизда юриб, сизга қарши тиш қайрайдиган душманлар учун имконият яратиб беради. Машҳур файласуфлардан бири ана шу ҳаётий ҳақиқатни чуқур таҳлил этиб, қуйидаги ҳаққоний фикрларни баён қилган: «Душманлардан қўрқма нари борса, улар сени ўлдириши мумкин. Дўстлардан қўрқма нари борса, улар сенга хиёнат қилиши мумкин. Бефарқ одамлардан қурқ улар сени ўлдирмайди ҳам, сотмайди ҳам, фақат уларнинг жим ва бепарво қараб туриши туфайли ер юзида хиёнат ва қотилликлар содир бўлаверади». Ҳар бир инсон ҳаётида ғоят муҳим аҳамиятга эга бўлган ана шундай фикрларни униб-ўсиб келаётган ёшларнинг онгига сингдириш, уларни ҳаёт синовларига бардошли этиб тайёрлаш бизнинг ота-она, устоз-мураббий, раҳбар-раҳнамо сифатидаги, шу муқаддас юрт фуқароси сифатидаги муқаддас бурчимиздир.

Бу борадаги энг долзарб вазифамиз юқорида зикр этилган барча жараёнларнинг илмий-назарий асосларини, уларнинг янги қирраларини мукаммал очиб бериш, ўқувчиларимиз, талабаларимизга, кенг жамоатчиликка содда, лўнда қилиб тушунтириб бориш ва уларни бугунги замон талабларига жавоб берадиган жамият қурилишининг фаол бунёдкорларига айлантиришдан иборат. Бунинг учун авваламбор тараққиётимизнинг ҳар бир йўналиши жамиятимиздаги сиёсий, ижтимоий-иқтисодий, маънавий муносабатларнинг ривожи ҳақида махсус адабиётлар яратиш тизимини янада такомиллаштириш зарур.Албатта, бу масала бўйича ижтимоий фанлар соҳасида маълум ишлар қилинмоқда, аммо холисона айтадиган бўлсак, бу борада чоп этилган кўпчилик дарсликлар, ўқув қўлланмалари, оммабоп адабиётларнинг ҳам, аксарият соҳа мутахассисларининг ҳам савияси талаб даражасида эмаслигини қайд этишга мажбурмиз. Бундай нохуш ҳолатларга барҳам бериш вақти келди. Ҳеч шубҳасиз, юртимизда эркин, адолатли ва фаровон ҳаёт қуриш жараёнида ижтимоий-сиёсий муносабатлар, одамларнинг онги ва тафаккури ҳам ўзига хос, шу билан бирга, мутлақо янгича маъно касб этиб бормоқда. Хусусан, шахс ва давлат, инсон ва жамият ўртасидаги муносабатлар янгича мазмун ва шакл топиб, янги хусусиятлар, янги тамойиллар асосида такомиллашиб бораётганини сезиш, англаш қийин эмас. Бинобарин, буларнинг барчаси янгича қадриятлар ва демократик принциплар моҳиятига, ўз турмуш ва тафаккур тарзимизга мос, биз барпо этишга интилаётган эркин фуқаролик жамияти талабларига жавоб берадиган муносабатлар сифатида ижтимоий фанларнинг асосий тадқиқот мавзуларига айланиши даркор. Бу борадаги энг муҳим вазифа шундан иборатки, ҳар қайси фуқаро, ҳар қайси инсон жамият тараққиёти ва уни янгилашга, маънавий ҳаётимизни турли таҳдид ва хуружлардан ҳимоя қилиш масаласига бўлган ўз бурчи ва масъулиятини айнан ана шу асосда аниқлаб олиши зарур.

Бу масала ҳақида чуқурроқ ўйлаб кўрадиган бўлсак, шу тамойилларга таянган жамиятнинг ўзига хос ижтимоий шакл-шамойили, унинг қиёфаси, ривожланиш йўллари, устувор хусусиятлари тўғрисидаги аниқ тасаввур турли фикр, баҳс-мунозаралар орқалигина аён бўлишини эътироф этишимиз ва буни ўзимизга мезон қилиб олишимиз зарур. Бундай кенг кўламли ва ўта муҳим масалаларни ҳал қилишда давлатимиз ва жамиятимиз ижтимоий фанлар соҳасида фаолият олиб бораётган илмий-тадқиқот институтлари, олий ўқув юртлари, турли ижтимоий марказлар, авваламбор, Маънавият тарғибот маркази, Миллий ғоя ва мафкура илмий-амалий маркази томонидан ҳар томонлама асосланган чуқур таклиф ва тавсияларни кутишга тўла ҳақяидир. Айниқса, бутунги мураккаб мафкуравий жараёнларни илмий-амалий жиҳатдан атрофлича таҳлил қилиш ва баҳолаш, уларнинг устувор йўналишларини, кимга ва нимага қарши қаратилганини аниқлаш, аҳоли турли қатламларига таъсирини ўрганиш, миллий манфаатларимизга, ҳаёт тарзимизга зид бўлган зарарли ғоялар ва маф-куравий хуружларнинг моҳиятини очиб бериш, фуқароларимиз қалбида миллий тафаккур ва соғлом дунёқараш асосларини мустаҳкамлаш ало-ҳида аҳамият касб этади. Фақат ана шундай асосда ёшларни ўз фикрига эга, турли маънавий хуружларга қарши собит тура олишга қодир бўлган, иродали, фидойи ва ватанпарвар инсонлар этиб тарбиялашга эришиш мумкин. Бу борада маънавий-маърифий тарғибот ишларининг таъсирчанлигини таъминлайдиган замонавий информацион ва компьютер технологияларини кенг жорий этиш, жамиятимизнинг мафкуравий иммунитетини кучайтиришга қаратилган самарали усул-услубларни ишлаб чиқиш, давлат ва жамоат ташкилотлари учун тегишли тавсия ва қўлланмаларни тайёрлаш бугунги кунда муҳим вазифамизга айланиб бораётганини чуқур тушуниб олишимиз зарур. 8. Мафкуравий иммунитет – маънавий таҳдидга қарши куч. “Ҳаммамиз яхши биламизки, ҳар қайси давлатнинг чегараларини дахлсиз сақлашда ҳарбий куч-қудрат, қуролли кучлар сув билан ҳаводек

зарур. Аммо халқимиз, авваламбор, ёш авлодимиз маънавий оламининг дахлсизлигини асраш учун биз нималарга таяниб-суяниб иш олиб боришимиз керак, деган савол бугун барчамизни ўйлантириши табиий. Тобора кучайиб бораётган бундай хатарларга қарши доимо сергак, огоҳ ва ҳушёр бўлиб яшашимиз зарур. Барчамизга аён бўлиши керакки, қаердаки бепарволик ва лоқайдлик ҳукм сурса, энг долзарб масалалар ўзибўларчиликка ташлаб қўйилса, ўша ерда маънавият энг ожиз ва заиф нуқтага айланади. Ва аксинча қаерда ҳушёрлик ва жонкуярлик, юксак ақл- идрок ва тафаккур ҳукмрон бўлса, ўша ерда маънавият қудратли кучга айланади... Маълумки, ҳар қандай касалликнинг олдини олиш учун, аввало, киши организмида унга қарши иммунитет ҳосил қилинади. Биз ҳам фарзандларимизни она Ватанга муҳаббат, бой тарихимизга, ота- боболаримизнинг муқаддас динига садоқат руҳида тарбиялаш учун, таъбир жоиз бўлса, аввало уларнинг қалби ва онгида мафкуравий иммунитетни кучайтиришимиз зарур. Токи ёшларимиз миллий ўзлигини, шу билан бирга, дунёни чуқур англайдиган, замон билан баробар қадам ташлайдиган инсонлар бўлиб етишсин. Ана шунда жоҳил ақидапарастларнинг «даъвати» ҳам, ахлоқ-одоб тушунчаларини рад этадиган, биз учун мутлақо бегона ғоялар ҳам уларга ўз таъсирини ўтказа олмайди. Ўз-ўзидан равшанки, бугунги замон воқеликка очиқ кўз билан, реал ва ҳушёр қарашни, жаҳон-да ва ён-атрофимизда мавжуд бўлган, тобора кучайиб бораётган маънавий таҳдид ва хатарларни тўғри баҳолаб, улардан тегишли хулоса ва сабоқлар чиқариб яшашни талаб этмоқда. Шу боис юртдошларимиз, айниқса, ёш авлод онгида мураккаб ва тахликали ҳаёт ҳақида, унинг шафқатсиз ўйинлари тўғрисида бирёқлама ва сохта тасаввур бўлмаслиги керак” 5 . Мафкуравий иммунитет – шахс, ижтимоий гуруҳ, миллат, жамиятни турли зарарли ғоявий таъсирлардан ҳимоялашга хизмат қилувчи тизим. 5 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.

9. Глобаллашувнинг маънавиятга салбий таъсирига қарши кураш омиллари ва воситалари. “Оммавий маданият”га қарши курашда улуғ аждодларимиз ўз даврида комил инсон ҳақида бутун бир ахлоқий мезонлар мажмуини, замонавий тилда айтганда, шарқона ахлоқ кодекси ни ишлаб чиққанликларини эслаш ўринли. Ота-боболаримизнинг онгу тафаккурида асрлар, минг йиллар давомида шаклланиб, сайқал топган ор-номус, уят ва андиша, шарму ҳаё, ибо ва иффат каби юксак ахлоқий туйғу ва тушунчалар бу кодекснинг асосий маъно-мазмунини ташкил этади... Ёш авлодимизни турли маънавий тажовузлардан ҳимоя қилиш ҳақида гапирганда, нафақат халқимизни улуғлайдиган буюк хусусиятлар, айни пайтда унинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатган, эски замонлардан қолиб келаётган номаъқул одатлар ҳақида ҳам очиқ сўз юритишимиз зарур. Биринчи навбатда худбинлик ва лоқайдлик, қариндош-уруғчилик ва маҳаллийчилик, коррупция ва манфаатпарастлик, бошқаларни менсимаслик каби иллатлардан жамиятимизни бутунлай халос этиш тўғрисида ўйлашимиз лозим. Мен бу ўта муҳим вазифа кенг жамоатчилигимизнинг, айниқса, зиёлиларимиз, олим ва адибларимиз, санъат ва маданият аҳли, ўзини маънавият соҳасига бағишлаган барча инсонларнинг доимий диққат марказида бўлишини истардим... Маънавий ҳаётимизга жиддий хавф соладиган яна бир иллат ҳақида тўхталиб ўтмоқчиман. Шахсан ўзим бу иллатдан жирканаман. Шу иллатга чалинган одамни кўрарга кўзим йўқ. Бу - сотқинликдир. Мен ҳар қандай ёвузликни сотқинликдан кўраман. Эзгулик ва ҳақиқатга садоқати бўлмаган, уларга ишонмаган одам қўрқинчлидир. Табиатида сотқинлик хусусияти бўлган одам раҳбарлик курсисига ўтириб қолса борми, у ерда осойишталик йўқолди, деяверинг. Иккита одамнинг, иккита мамлакатнинг ўртасидаги урушни ҳам айнан шундай одамлар бошлаб беради. Шу боис бундай одамлардан огоҳ бўлишимиз, уларга ёнимизда ўрин бўлмаслиги лозим. Агар

теварак-атрофимиздаги бирорта кишида шундай аломатлар сезилаётган бўлса, уларни дарҳол тарбиямизга олиб, тўғри йўлга бошлашимиз керак. Шу муносабат билан тарихда кўп марта ўз тасдиғини топган, мен ҳам ўз тажрибамда синаган ҳаётий бир ҳақиқатни яна бир бор такрорлашни зарур деб ҳисоблайман: агар биз аҳил бўлсак, эл-юрт манфаати йўлида бир тану бир жон бўлиб яшасак, ўзимиздан сотқин чиқмаса, ўзбек халқини ҳеч ким ҳеч қачон енга олмайди ” 6 . Бундан ташқари, глобаллашувнинг салбий таъсиридан ҳимояланишда мафкуравий профилактиканинг ўрни алоҳида аҳамиятга эга. Мафкуравий профилактика – ижтимоий институтлар томонидан амалга оширладиган турли шакллардаги ғоявий-тарбиявий, маънавий- мафкуравий мажмуаси бўлиб, бутун ғоявий тарбия тизимини қамраб олади. 10. Глобаллашувнинг ёшлар онги ва қалбига салбий таъсиридан ҳимоя қилишда таълим тизимининг ўрни. “Бундай таҳдидларга қарши ҳар томонлама чуқур ўиланган, пухта ил- мий асосда ташкил этилган, мунтазам ва узлуксиз равишда олиб бориладиган маънавий тарбия билан жавоб бериш мумкин” 7 . Президентимизнинг мазкур фикридан келиб чиқиб ҳар бир тингловчи масалага мустақил ёндашиши назарда тутилади. 6 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008. 7 Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Т.: Маънавият, 2008.

1-чизма ГЛОБАЛЛАШУВ НИМА? Глобаллашув бу аввало ҳаёт суръатларининг беқиёс даражада тезлашуви демакдир (И.Каримов). Глобаллашув –турли мамлакатлар иқтисоди, маданияти, маънавияти, одамлар ўртасидаги ўзаро таъсир ва боғлиқликнинг кучайишидирГлобаллашув жараёнларининг асос- моҳиятини фойда ва даромад ташкил этгани капиталистик муносабатларининг такомиллаштирувисиз тасаввур этиб бўлмайди (У.Саидов). Глобаллашув – муттасил давом этадиган тарихий жараён бўлиб, жаҳоннинг гемогенлашуви ва универсаллашуви жараёни (Б.Банди). Глобаллашув - миллий чегараларнинг ювилиб кетиш жараёни (Б.Банди) Глобаллашув – бу “совуқ уруш тизимини” алмаштирган янги тизим (амер. Фридман Т.) Глобаллашув – юксак даражада тараққий қилган мамлакатларнинг кучли босими остида у миллатлар, мамлакатлар ва минтақаларнинг барча соҳалар бўйича бир бутунлигининг вужудга келишининг кўриниши, нам о ён бўлишининг ифодасидир (С.Отамуратов).Глобализация , яъни бутун ер шари миқёсида ўзаро ҳамкорлик муносабатлари, жаҳон иқтисодиёти, сиёсий ва маданий алоқаларнинг яқинлашуви ривожланишидир (А.Қодиров).

2-чизма ГЛОБАЛЛАШУВ нинг оқибатлари Ижобий Халқаро интеграция Ўткир мафкуравий таъсир Мафкуравий тазйиқХорижий инвестициялар Капитал ва товарлар алмашуви Маънавий таҳдид Ишчи кучининг эркин ҳаракати Мафкуравий хуруж Янги иш ўринлари Маънавий қашшоқлик Салбий Замонавий коммуникация Ахборот технологиялари Илм-фан ютуқларининг тез тарқалиши Қадриятларнинг уйғунлашуви Цивилизациялараро мулоқот Ўзаро ёрдам имкониятларининг ортиши Хатарли таҳдидлар Ахборот хуружлари Ахлоқий бузуқлик Оммавий маданият Эгоцентризм Маънавий негизларга беписандлик, зўравонлик

3-чизма МАЪНАВИЙ ТАҲДИДга қарши омиллар Мафкуравий иммунитет Мамлакат аҳолисининг аҳиллиги Мафкуравий профилактика Оммавий ахборот воситалариТаълим-тарбия тизими Оила Маҳалла Меҳнат жамоалари Жамоат ташкилотлари Интеллектуал салоҳият Маънавий-маърифий тарғиботШарқона ахлоқ кодекси Миллий-маданий мерос Умуминсоний ғоялар Миллий-маънавий қадриятлар Миллатлараро тотувлик, динлараро бағрикенглик

4-чизма Глобаллашувнинг ёшлар онги ва қалбига салбий таъсиридан ҳимоя қилишда таълим тизимининг ўрни

O'xshashlar

Маънавий тахдидлар, уларни олдини олиш зарурати. Глобаллашув даври ва маьнавий тахдидлар

Глобаллашув тузоғи

Глобаллашув жараёнида мафкуравий иммунитетни шакллантириш вазифалари

Бузғунчи ғояларнинг сабаблари ва оқибатлари

Мустақиллик-маънавий тикланиш ва юксалиш