Ғояга карши ғоя кураш давом этади - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Ғояга карши ғоя кураш давом этади

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

88 KB

Ko'chirib olish

Ғояга карши ғоя кураш давом этади Ушбу ўта долзарб муаммо бўйича Ғарб мамлакатларида фаолият кўрсатаётган айрим мутахассисларга бир нуқтаи назар хос. У хам бўлса, сайёрамиз бўйлаб тобора авжга чикаётган диний мутаассиблик сабабларини эски андоза-лардан келиб чиқиб талкин этишга интилишдир. Бу йўл билан эса бирор бир амалий натижага эришиш амримахол. Ўзбекистон Президенти мамлакат Парламента сессиялари- дан бирида бундай «нохуш, ачинарли холатни атрофлича ўрганиб, хулоса ва керакли сабоклар чиқаришимизталаб этилади»' - дея бекорга таъкидламаган. Зотан, бугун олимлар ҳамда амалиётчилардан батамом янги тахдидга янги жавоб излаш талаб қилиняпти. Барча даражадаги мутаассиблар интилишлари инсоният мақсад-манфаатларига зид эканли- гини, хавф нихоятда кўламли эканини аниқ фактлар асосида фош этиш ғоят муҳим ахамият касб этади. Минтакамизга ошкора тахдид солаётган бу хавф-хатарларнинг эхтимолий окибатларини олдиндан кўра олиш ва жамиятни огохликка даъват этиш мутахассисларимизнинг фукаролик бурчидир. Бугун бутун дунёдаги миллиардлаб одамларда мутаас сиблик ҳодисасининг мазмунини тушунишга эҳтиёж ортиб бормокда. Шу нуқтаи назардан Президентимизнинг «фан ва сиёсатнинг ўзаро боғлиқлиги ва бу борада вакуум -бўшлик пайдо бўлишига йўл кўймаслик», «ислохотлар моҳиятини теранроқ идрок этиш», «муайян ижтимоий воқеа ва ходисаларни келтириб чиқарадиган омиллар хақнда холисона, хақикий хулосалар бериш» га каратилган кўрсатмалари илмий жамоатчилик учун дастуриламал вази- фасини ўтайди. Замонавий таракқиёт жараёнида инсон ҳаёти ва хавф-сизлигига нисбатан ғайриинсоний гуруҳлар айби билан тамоман янги тахдидлар пайдо бўлмокдаки, уларнинг ечи-ми тобора мушкуллашиб боряпти. Улар таракқиёт билан ҳаёт-мамот курашида кўз кўриб, кулок эшитмаган ёвуз ус-лублардан

фойдаланмокда. Президентимиз таъбири билан айтганда, «минг йиллар олдин мавжуд бўлган шароит ва вазият билан яшаётган, ёввойиларча қон тўкишга бел боғлаган кучларни» 3 фақат куч билан бартараф килишга бўлган харакатлар дунс такдирини янада чигаллаштириши ва бирор бир ижобий ечимга олиб келмаслиги ҳам тобора равшанлашмокда. Чунки бутун дунёда ижтимоий муносабатлар, одамлар- нинг яшаш ва тафаккур тарзи кескин ўзгариб кетди. Аме- рикалик олим Иммануэл Валлерстайн ва немис файласуфи Ҳанс Георг Ҳадамернинг «Биз тамомила бошқа дунёга кириб келдик, кейинги эллик йил инсоният учун «совук уруш» дав- рига нисбатан хам мушкул бўлиши кутилмокда» 4 , «барчага баробар тахдидларга биргалашиб бархам бериш иштиёки камайиб бормокда» 5 - деган ташвишли фикрлари бугунги кун хусусиятини анчагина ойдинлаштиради. Шундай экан, диний мутаассиблик ҳамда ғарбона турмуш тарзини демократия пардози ила экспорт қилишга бўлган уринишларга қарши кураш долзарб сиёсий, маънавий-маъри-фий, таъбир жоиз бўлса, ҳаёт-мамот масаласи эканини англаб етиш бугунги куннинг стратегик вазифасига айланмокда. Ҳар қандай тахдидга нисбатан жамоатчиликнинг хозир-жавоб сафарбарлиги жиддий омиллардан ҳисобланади. Бу ўринда муаммога илмий ендашувдан келадигаи самаранинг ўрни ўзгача экани маълум. Зеро, турли фан вакилларининг бошини ковуштирган комплекс ёндашувгина диний экстре - мизм ҳамда «вестернизация», яъни «гарблаштириш» сиёсати мураккаб ва энг ёмони - салбий сафарбарликка йўналтириш кобилиятига эга ўта зарарли ходисалар эканини асослашга имкон беради. Чунки таъсир объектининг ўзи - инсон комплекс харак- терга эга, яъни бир вақтнинг ўзида у тарбия, маънавият, мен талитет ва психология масаласи демакдир. Масалан, нуфузли исломшуносларнингтаъкидлашича, «органлар канчалик ури- нишмасин, мустамлакачилик даврида одамлар ва мамлакатлар мусулмонлигича колишда давом этаверишди».

Шу ўринда масаланинг бир муҳим жиҳатига эътибор қаратмокчимиз. Гап «ислом» ва «мусулмончилик» тушунча- лари ўртасидаги муайян фарқ ҳакида бормокда. Гувоҳи бўлаётганимиздек, дунё хамжамияти бугун хаки- қий ислом таълимотидан деярли хабарсиз бўлгани ҳолда, у сайёрамизнинг аксарият минтақаларида харакат килаётган, ўзларини мусулмон деб эълон килаётган террорчилар билан тўкнаш келмокда. Ҳолбуки, ислом ўзини бениҳоя кўи қиррали, бағрикснг, яъни барча замонларда тинчлик ва баркарорликни юк-сак қадрият деб билган жахон динларидан бири эканини аллакачон исботлаган. Шундай экан, бирон бир мутахассис ёки гуруҳнинг бу диннинг илк кенгайиш (футувват) давридан кслиб чиқиб, унинг бугунги ҳолатини белгилашга уриниши, айникса, бу буюк эътикодни сиёсий мақсадлар хизматчи-сига айлантириши мутлако хатодир. Афсуски, бу каби бир ёкламалик, яъни минг йил олдинги акидалардан келиб чикиш амалиёти ханузгача бор. Бундай шароитда муаммонинг ечи- мини бири- бирига узвий боғлик, аммо икки хил мақомга эга бўлган «мусулмончилик» ва «ислом» тушунчаларига аниқлик киритишдан излаш керакка ўхшайди. Ислом таълимотини кимнингдир ўзини «мусулмон- ман» дейиши ёки қандайдир хатти-харакатларга мо- йиллигидан келиб чиқиб бахолаб бўлмайди. Дарҳақиқат, Ислом - таълимот бўлса, мусулмончилик - бу ғоя эгала- рининг аъмолидир. Бири - моҳият бўлса, иккинчиси -кундалик турмуш тарзи. Шу билан бирга, бу масала индивиднинг минтака, мамлакат, муайян ижтимоий жа-раснларда шаклланган шахсий манфаатлари, салохияти ва керак бўлса, рухий холатига кўра тушуниш даража- сига бог лик. Масалага умумфалсафий кўламда ёндашилса, ижтимоий-маънавий воқелик (ислом) ҳамда унинг муайян инсон миясидаги субъектив инъикоси (мусулмончилик) ўртасидаги мувозанатда доимий зиддият мавжуд. Демак, бу бенихоя нозик масалада урғуни жойига адашмай кўйиш муҳим аҳамиятга эга.

Шу ўринда собик иттифок иарчаланганидан сўнг, насро-нийлар аҳли орасида «жанубдан хавф солаётган аллақандай улкан ислом тахдиди» ва у билан боғлик «зўравонлик» ёки «ваҳшийлик» тўғрисидаги фикрлар кучайгани, исломни «ис лом дини тахдиди» тарзида талқин этилганига ҳам эътибор каратиш фойдадан холи эмас. Бунинг окибатида мусулмон маданиятига мансуб миллионлаб ахоли ўртасида ўзларига хам ёт мутаассибликка «шаркка хос ходиса», лея геосиёсий тус берилишидан норозилик туғилибгина колмасдан, балки бу улкаи тахдидга қарши умуминсоний даражада бирлашишга хам путур етказилгани бор гап. Гайриилмийлик ва сиёсий нуқтаи назардан нотўғри талкинлар «радикал исломийлар» ёки «радикал исломчи- ёкламалик, яъни минг йил олдинги акидалардан келиб чикиш амалиёти ханузгача бор. Бундай шароитда муаммонинг ечи- мини бири-бирига узвий боғлик, аммо икки хил мақомга эга бўлган «мусулмончилик» ва «ислом» тушунчаларига аниқлик киритишдан излаш керакка ўхшайди. Ислом таълимотини кимнингдир ўзини «мусулмон- ман» дейиши ёки қандайдир хатти-харакатларга мо- йиллигидан келиб чиқиб бахолаб бўлмайди. Дарҳақиқат, Ислом - таълимот бўлса, мусулмончилик - бу ғоя эгала- рининг аъмолидир. Бири - моҳият бўлса, иккинчиси -кундалик турмуш тарзи. Шу билан бирга, бу масала индивиднинг минтака, мамлакат, муайян ижтимоий жа-раснларда шаклланган шахсий манфаатлари, салохияти ва керак бўлса, рухий холатига кўра тушуниш даража- сига бог лик. Масалага умумфалсафий кўламда ёндашилса, ижтимоий-маънавий воқелик (ислом) ҳамда унинг муайян инсон миясидаги субъектив инъикоси (мусулмончилик) ўртасидаги мувозанатда доимий зиддият мавжуд. Демак, бу бенихоя нозик масалада урғуни жойига адашмай кўйиш муҳим аҳамиятга эга. Шу ўринда собик иттифок иарчаланганидан сўнг, насро-нийлар аҳли орасида «жанубдан хавф солаётган аллақандай улкан ислом тахдиди» ва у билан боғлик «зўравонлик» ёки «ваҳшийлик» тўғрисидаги фикрлар кучайгани,

исломни «ис лом дини тахдиди» тарзида талқин этилганига ҳам эътибор каратиш фойдадан холи эмас. Бунинг окибатида мусулмон маданиятига мансуб миллионлаб ахоли ўртасида ўзларига хам ёт мутаассибликка «шаркка хос ходиса», лея геосиёсий тус берилишидан норозилик туғилибгина колмасдан, балки бу улкаи тахдидга қарши умуминсоний даражада бирлашишга хам путур етказилгани бор гап. Гайриилмийлик ва сиёсий нуқтаи назардан нотўғри талкинлар «радикал исломийлар» ёки «радикал исломчи- лар» сингари қалтис тушунчаларнинг пайдо бўлишига олиб келди. Натижада бундай зарарли сиёсат ва мафкурага қарши ҳамфикрликка эришишнинг ўзи халқаро ҳамжамият олдида тургаиэнгдолзарб вазифалардан бирига айланди. Айни пайт- да фан ва сиёсат даражасида жиддий тортишувларга сабабчи бўлаётган бундай нохолис атамалар фойдадан кўра кўпрок зарар кслтираётганини айтиш жоиз. Тўғри, дунёда исломдан никоб сифатида фойдаланишга интилаётган радикал унсурлар кўпайиб боряпти. Ачинар-ли жойи шундаки, ушбу тенденция, биринчи навбатда, бағрикенгликни бош йўналиш сифатида эътироф этган ислом дини ҳакидаги қарашларга жиддий зарар етказяпти. Ислом дини никоби остидаги акидапарастлар турли мамла- катларнинг маърифий-сиёсий бошқарув жараёнига тазйик ўтказишда айрим натижаларга эришди ҳам. Радикал гуруҳлар ўзларининг исломга зид чикишларини маккорлик билан никоблагани туфайли ер юзининг ҳали у, ҳали бу минтакасида канчадан-канча адашганлар армияси вужудга келмокда. Маълумки, муайян ижтимоий тенденциянинг кутилма-ганда, тўсатдан қайтарилиши тарихда кўп содир бўлган. Натижада, тарихнинг айрим даврларида ўхшаш ҳолатлар замонга мутлако мос бўлмаган моҳият ва шаклда қайта ву жудга келади. Бунинг асосий сабаби - бу ҳаракатлар зами- рида яширинган имкониятлардан уз сиёсий мақсадлари йўлида фойдаланиб кол и ш га хар доим тайёр турувчи гурухларнинг мавжуд бўлиши деб ўйлаймиз. Экстремизм ва терроризмнинг социал, сиёсий ва маънавий

йўналиши ҳакида жаҳон хамжамияти ва нуфузли илмий доиралар нис- батан тўғри хулосага келган бир пайтда, аллақандай «Миллий ва халқаро хавфеизлик жамғармаси» деган муассасанинг вакили Хлобустовнинг «объектив мавжуд ва оркасида бир миллиардга яқин мусулмон ахди турувчи исломий терроризм» хакида сўз юритишини нафақат илмий жихатдан асоссиз, балки динлараро мухорабага даъватдек тушунишга ҳам асос бор. (Қаранг: // Социс, 5/00, 7 б.) Шу маънода, экстрсмисгик хуружларнинг негизи ҳам том мақсадига кўра, исломга қарши бўлган, сиёсий мутаассибликка ружу қўйган яширин социал-сиёсий қатламларнинг фаолиятига бориб такалади. Аслини олганда, бу ёвуз кучларнинг идеологияси, моҳият- эътибори билан, собик шўролар мафкурасининг диний шаклдаги кўринишидан бошқа нарса эмас. Эътибор беринг: ҳар иккисининг туб мақсади — бошқарувда тоталитаризмни ўрнатиш, халқларни миллий киёфадан маҳрум этиш, барчани ягона мафкуравий қарашлар доирасида ушлаш. Агар компар тия динга қарши курашган бўлса, булар дунёвийлик ва дин ўртасида зиддият келтириб чиқармокчилар. Шўровийлар бутун дунёга коммунисток режимни тикиштирган бўлсалар, «ҳизб»чилар инсониятни халифалик режимида бошқаришни ўйламокдалар. Уларнинг бу йўлдаги дастлабки тажрибалари, масалан, Афғонистонда каидай «мева»лар берганини бир эсга олай-лик. Чаламулла толиблар бу жафокаш халқ бошига озмунча кўргулик олиб келдими? Мамлакат ва миллат такдири улар қўлига ўтган қискагина давр ичида бу юртда чакана хун- резликлар юз бердими? Узларига мусулмон бир инсоннинг хаёт-мамотини хал этиш ҳуқуқини олиб, уни ҳамманинг кўз олдида бўғизлаган кимсаларнинг шўро катағонлари пайти-даги «тройка»лардан нима фарқи бор? Минг йиллик тарих нинг ноёб обидалари бўлмиш Будда ҳайкалини замбаракдан ўкка тутишга буюрган ваҳшийларнинг Бухоро мадрасалари меҳробини отнинг охурига айлантиргаи шаккоклардан нимаси афзалроқ? Қолаверса, илк кўз очган жойларидаёк «ок қилинган» - қонундан ташкари деб эълон этилган, ўзи

туғилган юртга сиғмаган дарбадарлар бизга - чинакам ислом динини қувватлантирган ўлка кишиларига нимадан сабок бермоқчилар? Демокчимизки, манфаатлари нуқтаи назаридан икки унсурни, яъни ҳақикий мусулмонни ва ислом динидан ўз мақсадида фойдаланувчиларни бир-биридан аниқ ажратиб олишимиз нихоятда муҳим. Ксйинги масала. Айрим мутахассисларнинг фикрига кўра, диний экстрсмизмнинг бугунги хуружи, кайсидир жиҳати билан, умумсайёравий демократия жараёнига хос бўлган объектив ва субъектов камчиликлар билан хам боглиқ. Чунки демократиянинг «ғарбча модели»нинг ўзида ҳам му- айян кучларнинг тазйиқи остида пайдо бўлган, маърифий демократиялашиш жараёнига зид хавфли йўналишлар бор. Чунончи, баъзи сиёсий-мафкуравий унсурлар Европа тафаккурига хос мағрурликка берилиб, бошқа халқлар уларга куллук қилиб яшаши кераклигини «исботлаш»га каратилган ўнлаб таълимотларни хам яратишди. Гарчанд бунда асл демократиянинг айби бўлмаса-да, мутаассиблар масаланинг айнан игу томонига урғу беришга уринмокда. Демак, токи одамзодда «ўйламай кадам ташлаш»га мойиллик йўқолмас экан, бу иллат гоявий душманларимиз тегирмонига сув куяверади. Чунки улар ўз манфаатлари йўлида ҳар кандай эзгу ғояни ҳам бадном этиш имкониятини кидиришади. Айникса, мусулмон маданияти минтақаларида одамларнинг фикр-ўйларига «ичкаридан» туриб таъсир килиш ва уларни кескин ўзгартиришга интилиш амалиёти улкан ижтимоий, маънавий кддриятлардан ҳисобланган демократия ва дин ўртасида сунъий жарликни пайдо қилиб, кенгайтирмокда. Чунончи, Ғарбда шакллантирилган, умумсайёравий демократия шароитида устувор бўлган, лекин бугун анча хира тортаётган «таракқиёт назарияси»ни олайлик. Уни зўр бериб «илоҳийлаштириш» амалиёти айрим сабабларга кўра тараққиётдан четда қолган халқлар, миллатлар рухиятига салбий таъсир килиши билан бирга, Ғарб мамлакатларининг обрўсига ҳам жиддий путур етказаётгани барчага маълум. Ачинарли жойи шундаки, ўтган

замонларда юз бсрган кам- чиликлардан ўз мақсадлари йўлида фойдаланувчи ғирромлар сони кундан-кунга кўпайиб боряпти. Бу эса, айникса, мусул мон маданиятига мансуб, нисбатан кам тарақкий этган дав-латлардаги маънавий- мафкуравий ва рухий иқлимга салбий таъсир кўрсатмокда. Ҳеч кимга сир эмас — қандайдир «ислом жиходи» деб аталмиш ҳаракат ўз сиёсатини «вестернизация», яъни «ғарблаштириш» сиёсатига қарши кўймокда. Бундай интилишлар юртимиз ҳудудидаги ҳизбут-таҳрирчиларнинг фаолиятида ҳам яқкол кўзга ташланаётгани ва бу харакат ай рим аҳоли қатламлари онгига каратилганлигини сезиш кийин эмас. Шуни яхши билишимиз керакки, «ғарблаштириш» - бу асло демократия эмас, балки демократиянинг туб моҳиятига путур етказувчи унинг зиддидир. «Вестернизация» дастлабки боскичда, ўз маънавий че- гаралари доирасида фаолият юритганида хеч кимга ҳалакит бермаган, аксинча, бир гурух давлатлар тарақкиётининг жа- даллашувига кўмаклашган. Айни пайтда, бошқа бир жихат эътиборни ўзига жалб этади. Яъни қар қандай буюк ғоя муайян бир гурух манфаатлари кўлида қуролга айлан- ган заҳотиёк умуминсоний тараққиётга тўскинлик қила бошлайди . Боз устига, «ғарблаштириш»нинг бошқа халқлар тафаккур ва фаолият тарзига мос келавермаслиги хакида Ғарб демократияси «оталари»нинг ўзлари огохлантиришган эди. Бугун биз бир томондан, глобаллашув, иккинчи томондан, миллийлашув каби зиддиятли жараёнлар авжга чиккан даврда яшаяпмиз. Бундай вазиятда ғарблаштиришнинг универсал- ликка даъво қилишдан воз кечиб, ўзига ажратилган маданий маконда самарали фаолият олиб бориш мавриди етди. Буни биринчилардан бўлиб Ғарб олимларининг ўзлари таъкидлаёт- гани эътиборга моликдир. Масалан, 984 йилдаёк Оксфорд университети профессори Хедлей Буллнинг «Ғарбга қарши исён» номли фундаментал китобида мазлум халқларнинг бу галги «глобал исёни» ўз асоси ва мақсадига кўра батамом янги экани, нохуш натижаларга олиб келиши ва ниҳоят, ушбу тарихий фожианинг асосий иштирокчилари асосан мусул мон давлатлари

бўлишини башорат қилинганини эслайлик. Қолаверса, йирик олим ва амалиётчи СХантингтоннинг катта шов-шувларга сабаб бўлган «Цивилизациялар тўкнашуви», германиялик профессор Бассам Тибининг «Фундаментализм тахдиди» ва «Ислом шариатида жиноят ҳуқуқи ва циви-лизациялар уруши» сингари асарларида «ўзга юртларда» авж олаётган маданий-мафкуравий ва сиёсий жараёнларга кандайдир «ёвузлик тимсоли» сифатида қараш холисона ёндашувдан йирок экани таъкидланади, ислом дунёсига «маърифий нигоҳ ташлаб» талкин этиш зарурлиги тўғрисида фикр юритилади. Бундай қарашлар кўпчилик учун муҳим ахамият касб этади, уларни ислом дунёсидаги уйғонишни бузиб талқин килишдан огох бўлишга ундайди, деб ўйлаймиз. Чунки бугун мусулмон дунёсида асосан мутаассиб террорчилар кучаяёт- ган бўлса-да, бу харакатлар ислом дини ғояларига мутлако ёт экани барчага аён бўлиши лозим. Жумладан, «хизбут-таҳрирчи»лар умумсайёравий халифалик тузиш гоялари билан, Президентимиз айтганидек, «ақлга сиғмайдиган афсонага берилмоқда». Бизни ҳушёр торттириши керак бўлган бошқа бир хавф эса янгича қиёфада майдонга чикаётган неоколониализм хдракатидир. Собик иттифок ҳудудида жойлашган респуб- ликалар жиловини яна кўлга олиш, улар такдирини йирик давлатлар «стратегик манфаатлари» йўлида курбон килишга уринаётган кучлар «рангли инқилоб»лар стратегиясини ишлаб чикканларки, унинг амалиётдаги аянчли оқибатлари собик Югославия, Украина, Грузия, Қирғизистон сингари мамлакатлар мисолида яккол намоён бўляпти. «Янгича инқилоб технологиялари»нинг амал килиши тамойиллари, уни ҳаракатга келтирувчи ва бошқарувчи кучлар, энг муҳими, буларнинг хаммасидан кўзланган пировард мақсад ҳамда бу мақсад эгаларини яхши таниб олиш ўзи ва Ватани такдирига бефарқ бўлмаган ҳар бир юртдошимизнинг инсоний бурчи- дир. Афсуски, халқимиз орасида юкоридаги сингари афсона ва сохта назарияларга, пуч ғояларга ишонадиган одамлар ҳамон топилади. Бундай хавфли гояларнинг мустақиллигимизга, зркинлигимизга келтирадиган зарари,

осойишталик ва тинч- лигимизга рахна солаётган хавфу хатарини имкон кадар ёритиб бериш - кейинги мулохазаларимизнинг бош мақсади ҳисобланади.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. I.A.Karimov. «O’zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo’lida». T. 1995. 2. «Qishloq xo’jaligida islohotlarni chuqurlashtirishga doir qonun va me’yoriy hujjatlar to’plami» (1-,2-kitoblar). T. 1998. 3. O’zbekiston Respublikasining «Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar aoliyatining shartnomaviy huquqiy bazasi to’g’risida»gi Qonuni. 1998 yil 29 avgust. 4. O.Olimjonov va b. Fermerlik faoliyatining huquqiy va moliyaviy asoslari. T. «Universitet», 2005. 5. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida shartnomaviy munosabatlarni takomillashtirish va majburiyatlarning bajarilishi uchun tomonlarning javobgarligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida Vazirlar Mahkamasining qarori (2003 yil 4 sentyabr 383-son). 6. Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida shartnomaviy munosabatlarni takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 30 oktyabr 476-son qarori.

O'xshashlar

Маьнавий тахдидга карши маьрифий кураш-бугунги куннинг долзарб мавзуси.

Миллий ғоя - асосий тушунча ва тамойиллар фанининг тарихий илдизлари, шаклланиш босқичлари

Миллий ғоя ва демократик ривожланиш

Глобаллашув жараёнида мафкуравий иммунитетни шакллантириш вазифалари

Миллий ғоя – халқнинг ишончи ва эътиқоди