Лудомания ёки ўйинбозлик ҳақида - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Лудомания ёки ўйинбозлик ҳақида

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

23.6748046875 KB

Ko'chirib olish

Лудомания ёки ўйинбозлик ҳақида Бугунги замон воқеликка очщ кўз билан, реал ва ҳушёр қарашни, жаҳонда ва ён-атрофимизда мав-жуд бўлган, тобора кучайиб бораётган маънавий таҳдид ва хатарларни тўғри баҳолаб, улардан те-гишли хулоса ва сабоқлар чиқариб яшашни талаб этмоқда. Ислом Каримов 2010 йилнинг ёзи. Баъзи интернет клубларида ўсмир болаяар Контра, Дота, Жета, «Контр страик», «Варкрафт», «Бой без правил» (Қрйдасиз жанг), « Blood Rayne » (Қонли ёмғир), « Left Dead » (Ўлимга маҳкум этилган), «Ғагсгу» (Узокдан таралган чинқириқ) ўйинларини ўйнамоқда. Кўпчилигимиз бу беозор манзарага аҳамият бермаймиз. Бугун эса, келинг, бир аҳамият берайлик. Ҳозир «Бола — бола», «Команда — команда» эмас, «Бола — компьютер» ўйинлари етакчи. Бунда бола 2—3 соат «шутер» ўйнайди. Шунча вакт ҳаракатсиз ўтиради. Асабла-ри, кўзлари зўрикдди. Бир соат ўзини киллердек тутади — одам «ўддиради». Бир соатда 1000 сўмини сарфлаб, жис-монан ва руҳан зўрикиб чиқади. Ғолиб ё мағлуб бўлади. Мунтазам равишда бундай жангари ўйинларни ўйнаган ёшларимиз қалбида ёвузлик, шафқатсизлик, зўравон-лик каби иллатлар илдиз отиши аниқ. Чунки бу ўйинлар «қаҳрамонлари» фақатгина «кучлилар ғалаба қозониши», «ҳамма ишни куч билан ҳал килиш мумкин»лиги, «зўра-вонлик, тажовузкорлик — кучлилик белгиси», деган хуло-саларни тарғиб этади. Буни компьютерхоналарда ўйнаёт-ган ёшларимизнинг гап-сўзи, ўзаро мулоқотида ишлата-диган иборалари, аралаш тиллардаги купол сўкинишлари биддириб қўймоқда. Бу дағал сўзлар эртага ота-онасига, ўқитувчиларига, синфдошларига қаратилмасмикин? Ўйинга (болалар учун фойдалилари бундан мустасно) баҳони халқимизнинг ўзи бериб кўйган: «Ўйин туби — ўт бўлар»; «Ел сўнгги —

ёғиш, ўйин сўнгги - уруш»; «Ўйин-дан ўймоқ чиқар, қозондан қуймоқ (ўймоқ - ангишво-на)»; «Ўлимнинг чачвоғи - ўйин»; «Ножўя ўйин — синди-рар бўйин»; «Аччиқ ўйин ширин турмушни бузар» 1 . Лудомания. Биз учун янги сўз бу. Олимлар бу сўзга «одамнинг кундалик ҳаётда жазавали ўйинларда кўп ўйна-гани сабабли унинг ижтимоий, касбий, моддий ва оила-вий қадриятларининг қадрсизланиши, ушбу соҳалардаги мажбуриятларига эътиборининг пасайиши», деган маънони бермоқдалар. Дунёда « Homo Ludens » - «ўйинбоз одам» ибораси истеъмолга кирди. «Оммавий маданият» одамларнинг иш билан эмас, ўйин билан машғул бўлишидан манфаатдор. Чунки ўйин индустрияси уларга жуда катта даромад келтиради. Шу-нинг учун кейинги йилларда одамни жазавага туширувчи ўйинлар кўпайиб боряпти. Ўйинларни ташкил қилувчи ўз бизнесменлари бор. Ўйин автоматлари, казинолар - Ғарб «оммавий маданият»ининг «кашфиётлари». Уларда иш-тирок этувчиларнинг нияти - тез, бир лаҳзада ютиб, бо-йиб олиш. Ишлаб эмас, «ютиб олиш». Югуриб-елиб, тер-лаб, зўр бериб эришиладиган ғалабага жойидан қимирла-май, ўтирган ерида «эришиш». АҚШлик тадкиқотчи Р.Фолбергнинг фикрича, АҚТТТ- да «муаммоли гемблер» (ўйинбоз)лар АҚТТТ аҳолисининг 5%ини ташкил қилади. Канадада эса «муаммоли ўйинчи-лар» сони XX асрнинг биринчи ярмида 75%га ошган. Юқоридаги факгларга асосланиб, олимлар жунбишли ўйин-ларга берилиш ҳодисасини жамиятнинг муайян қисмига таҳдид солаётган ижтимоий муаммо, дея эътироф этмоқда. Ўйинбозлик касалига чалинган ўсмир қанақа бўлади? Олимлар И.П. Короленко ва Т.А. Донских ўйинбозлик ало-матларини шундай таснифлашган: 1. Ўсмирнинг ўйинда ўтказаётган вақти микдорининг ошиб бориши. 2. Оддинги одатлар, қизиқишлар доираси торайиб, ўйин ҳақида кўпроқ ўйлаши. 3. Ютса ҳам, ютқизса ҳам ўйиндан чиқа олмаслиги.

4. Ўйин бошланишини орзиқиб кутиш, ўйинсиз қол-ганда безовта бўлиб, асабийлашиш. 5. Тобора кўпроқ ўйнаш истаги, ўйинга тобора кўпроқ нарса тика бориш. 6. Ўйиндан ўзини тўхта олмай қолиши. «Бўлди, ўйин-ни ташладим», дейди, бироқ олдин бирга ўйнаган шерик- ларини курса, ўйин ҳақида ran очилса, ўйингоҳнинг ёни- дан ўтаётганда қароридан тезда айниб қолиши. 7. Ота-онасидан ўйинга пул олиш учун ёлғон гапири- ши, ўғирлик қилиши. 8. Оила аъзоларидан, шифокорлардан ва бошқалардан ўзининг ўта ўйинпарастлигини яшириб, ёлғон гапириши кабилар ўсмирнинг ўйинпарастлигидан далолат беради. Бугунги кунда ёшларнинг каттагина қисми бўш вақт- ларини интернет- клубларда ўтказяпти. Интернет фақат тижорат, иқтисодиёт, ҳордиқ, илмий маълумотлар ода ми эмас, балки ўйинлар ҳақидаги маълумотлар оламига ҳам айланди. «Игры @ mail . ru » , «Ўйинлар ҳақида пор тал», онлайн ўйинлар, «Катта ўйинлар», «Енгил онлайн ўйинлар», «Браузер ўйинлар», «Мини ўйинлар», «Менинг оламим ўйинлари», «Оддий ўйинлар» порталлари бор. Бу ўйинлар бозорларда мйллионлаб дискларда сотилмоқца. Лудомания — касаллик «Кибернетик лудомания» тушунчаси жаҳон медицина амалиётига расман киритилган касаллик номи. Киберлу- домания — компьютер ўйинбозлиги. Компьютер ўйинла- рига ҳаддан ортиқ боғланиб қолишнинг асоратлари ёшлар - нинг ҳаёт тарзида, жисмоний ва маънавий соғлиғида на- моён бўлади. Лудомания худди пиромания каби психик касаллик- дир. Россиядаги Бехтерев номидаги психиатрия институ- тида 7 йил давомида 16—57 ёшлар орасидаги 200 киши лудоманиядан даволаниб чиққан. Беморларнинг 190 на- фари эркак, 10 нафари аёллар бўлган. Медицина фанлари номзоди, Одесса медицина института доценти Констан тин Аймедов лудоманияни «жиддий касаллик» деб атай- ди: «Бизда лудомания сўзининг пайдо бўлганига энди икки йил бўляпти. Одамлар алкогол ва наркотикнинг зарарли- гини яхши билишади. Лекин лудоманиянинг касаллик эканини ҳам, оқибатларини ҳам сезишмаётир.

Одам ўйнаганда ҳаётда ҳис қила олмайдиган экстре- мал ҳолат, жазава, завқни туяди. Мисол учун мотопойга, «осмон жанги»ни олайлик. Одамнинг ҳаётда бунга эри- шиши учун кўп вакт, билим, малака, маблағ керак. Ўйин- да-чи, озгина пулни автоматга ташлаб, кнопкаларни бос-санг, бас. Осмонда жанг қилганда ҳосил бўладиган адре налин тошкини рўй беради», — дейди у. («Репортер» ах- борот агентлиги, 2008 йил 28 ноябрь.) Италияда лудомания синдромига чалинган беморлар- га ёрдам кўрсатиш расман йўлга қўйилди 1 . 2005 йил Хи- тойда ҳам компьютерга боғланишдан даволовчи худди шундай клиника очилди. Пекин ҳарбий госпитали қоши- да очилган бу клиника, киберлудоманиядан даволовчи энг яхши касалхона ҳисобланади. Унда юзлаб беморлар ку- нига 50 АҚШ доллари тўлаб, 14 кунда даволаниб чиқмоқ- да. Даволашда беморлар терапия, дорилар билан бирга сузиш ва баскетбол ўйинларига жалб килинади. Голлан- дияда « Smith @ Jones Addiction Consultants » компанияси-нинг киберлудоманиядан даволовчи касалхонаси очилди. Касалхона бош врачи, Кит Бэккер 2006 йилнинг январь ойида 13 ёшдан 30 ёшгача бўлган 20 киши даволаниб чиқ- қанини айтади. «Улар соғайиб чиқишгач, компьютерни кўриб қалтираб, терлаб кетишди», дейди у. «Ота-оналар болаларини телевизорда бериладиган ёмон нарсалардан чалғитиш учун уларга Game Boy ўйин мос- ламасини олиб беришади. Бизнингча, боғланиш ана шун- дан бошланади. Киберлудомания ҳатто 8 ёшли болаларда ҳам кузатилмоқда», — дейди у. Бэккер госпиталига тушган касаллардан бири — 28 ёшли Хан ван дер Хейден: «Мен 8 ёшимдан видео ўйинларига боғланиб қолганман. Бир кунда 14 соатгача ўйнардим. Ўзим- ни тутиб туриш учун наркотик истеъмол қилардим». Маълумотларга қараганда, энг «геймерлашган» мам- лакатлардан бири Кореяда ҳар йили ўйинбозликдан 7 киши ҳалок бўлаётир. Жумладан, 38 ёшли бир киши ўн кун узлуксиз ўйна ган. Фақат ухлаб олишга танаффус қилган, холос. Врач- лар уни ... юраги ёрилиб ўлган ҳолда топишган. Екатеринбурглик бир ўсмир 12 соатлик узлуксиз ўйин дан кейин мия инсультидан вафот қилган. «Болаларда миянинг бундай жароҳатланиши камдан-

кам учрайди. Уйин пайтидаги узлуксиз руҳий зўрщишдан бола миясининг қон билан таъмин/шниши бузилган. Боши айланган. Бироқ, жа- завага тушган ўсмир ўзини ўйиндан тўхтата олмаган. У ўзининг ўлаётганини билиб турса ҳам ўйинни тўхтатма- ган. Зўрщишдан мия томирлари ёрилиб кетган. Мияга қон келмай қолган. Ўсмир ўлаётибҳам ўйнайвергани кишиниҳай- рапыантиради, — дейди Екатеринбург болалар касалхона- сининг наркология бўлими мудири Алексей Сулимов. Энг яхши ўйинлар— миллий ўйинлар Ҳар бир компьютер ўйини, у «аукцион» бўладими, «стра тегия» бўладими, компьютерга боғланишни юзага келти-риши мумкин. Чунки лудоман бир ўйинни тугатиб, шу за- ҳоти иккинчисига киришиб кетади. Айниқса, «шутер» ўйин- ларининг ёшлар, ўсмирлар маънавиятига таъсири хавфли. Чунки бунда сюжет бўйича биринчи шахе олдидан чиққан ҳаммани қириб, ўлдира олсагина ғолиб бўлади. Бу эса ўйин- чи ўсмирлардан қанча тажовузкорликни, руҳий зўриқиш ва бузилишларни талаб қилиши ўз-ўзидан аён. Президентимиз Ислом Каримовнинг «Юксак маъна- вият — енгилмас куч» китобида ушбу муаммонинг ҳам ечи- ми кўрсатиб беридди: «Бир Караганда, бу муаммо арзимас нарса бўлиб туюлшии мумкин. Лекин ҳар қайси гўдак илк бор оламни ўз атрофидаги ашё ва буюмлар, жумладан, ўйин-чоқлар орқали англашини инобатга оладиган бўлсак, улар- нинғ инсон тарбиясидаги ўрни беқиёс экани аён бўлади. Ўйинчоклар образи боланинг мурғак тасаввурига бамисоли тонна ўйилган нақшдек муҳрланиб, унинг онгида бир умр сақланиб қолади. Гўдакнинг улғайиб, касб танлаши, кела- жакда қандай йўдцан бориши, ўзининг ҳаёт тарзини қан- дай ахлоқий- маънавий асосларга қуриши ҳам, ҳеч шубҳа- сиз, унинг болалиқца қандай ўйинчоклар билан ошно бўлиб ўсгани билан белгиланади». Компьютер болаларимиз қўлидаги қўғирчоқ, ўйин чоклар ўрнини эгаллаб олишга интилаётир. Демак, бо лаларимиз ўйнаётган компьютер ўйинларидаги образ- лар боланинг мурғак тасаввурига бамисоли тошга ўйил ган нақшдек муҳрланиб, унинг онгида бир умр сакла ниб қолади. Жаҳон оммавий ахборот воситалари «Юксак маъна вият — енгилмас куч»

китобидаги ушбу ҳикматнинг нақа- дар ҳақлигини тасдикдовчи ўнлаб воқеаларни, ҳатто, фо-жиалар ҳақида маълумотларни тарқатмоқда. Жаҳоннинг турли мамлакатларида мактаб ўқувчилари томонидан со- дир қилинаётган жиноятларни эшитиб, этимиз жунжика- ди. Ўз синфдошларини отган ўсмирлар тергов пайтида бу ишни фалон-фалон компьютер ўйинлари таъсирида қил- ганини очиқ айтаётир. Нега шундай бўлади? Чунки жангари ўйинлар олами-га боғланган ўсмирнинг кизиқиш доираси тораяди. Уни келажак, ҳаёт, Ватан, ўқиш, спорт, санъатнинг ранго-ранг олами эмас, жангари ўйинларнинг жангари олами «ютиб юборади». У реал ҳаётга виртуал ҳаётдан олган жангари хулосалари билан қарай бошлайди. Унинг ниятларида асоссиз жиззакилик, тундлик ғолиб бўла боради. Бу эса унинг синфдошлари, қўшнилари, тенгдошлари билан му- носабатини бузади. Ҳеч бўлмаганда, у атрофида бўлаёт- ган ўзгаришларга, янгиликларга, ўзининг, халқининг, Ватанининг келажагига лоқайд бўла боради. Миллий ўйинларимиз — болаларни ҳаётга тайёрловчи беназир мактаб. Болалар 6—7 ёщдан бошлаб тенгдош, тенг- қурлари билан ҳаракатли ўйинлар ўйнайди. Ўйинлар да-вомида инсоний муносабатлар, атроф-муҳит ҳақида маъ- лумот олади. Муносабатларнинг ўзига хос «мактаби»дан ўтади. Каттароқ болалардан ўзини ўғил болача тутишни, қизчалар опаларидан у ёки бу вазиятда ўзини қандай ту тишни ўрганади. Зеро, бола ҳаётда кўплаб ижобий фази- латларга ҳам, салбий қилиқларга ҳам дуч келади. Ёмон- ликнинг оқибатларини ҳам ўз даражаси ва даврасида кўра- ди. Интизомлилик, уюшқоқтик, иродалилик, қийинчи- ликларга чидаб, енгиб ўтишни, бошлаган ишни охирига етказишни, мақсадга етиш учун бор кучини ишга солиш- ни ўрганади, «команда руҳи»ни ҳис қилади. Биргалашиб ҳаракат килишни, курашишни, кийналиб бўлса-да, ғала- ба қозонишни машқ қилиб, чиниқиб, тоблана боради. Булар болаларнинг ақтий, жисмоний, маънавий ола- мини бойитади. Миллий ўйинларимиз ота-боболаримиз- ни абжир, чидамли, иродали, довюрак қилиб тарбияла- ган. Чунки улар ўйин орқали турли шартли ҳаётий тўсиқ- ларни, «рақиблар»ни ўз кучи билан енгиб ўтишга ўрган- ган, чиниққан. Ўйинларда

мардлик мақталиб, ғирромлик қораланган. Хуллас, ўйинлар болаларни катта ҳаётга тай- ёрлаш, курашишга, енгишга ўргатишнинг ўзига хос машқ- лари вазифасини ўтаган. Демак, миллий ўйинлар — бола миллат фарзандига айланишининг ажралмас шарти экан. Шунинг учун бўлса керак, доно узбек халки болалар- нинг ёшига, жинсига мое ўнлаб ўйин турларини ижод қил-ган. Олимлар уларни буюмли ўйинлар, буюмсиз ўйинлар, доимий, календарь ўйинларга бўлишади. «Яшин-топалоқ», «Пакка», «Қора кўрдим», «Қувлашмачоқ», «Яшинмачоқ», «Тўп отиш», «Лаппак», «Беш тош», «Хола-хола», «Бобо така», «Оқ теракми — кўк терак», «Чори чамбар», «Шапа- лак» ва ҳ.к. Хоразм, Фарғона водийси, Самарканду Сур- хондарё, Қорақалпоқ болаларининг ўзига хос ўйинлари бор. Улар болаларнинг характери, жисмоний ва маънавий шакл- ланиши учун «машқ майдони» вазифасини бажарган. Собиқ шўролар миллий қадриятларимиз каторида бо- лаларимизнинг миллий ўйинларини ҳам «эскилик сарқити» деб хўрлади. Фақат мустақиллик бу ўйинларни «окдади». Ўзликка содиқлиқца ran кўп экан. Мустабид шўролар даврида ҳам, шукрки, ўз'бек ўзининг миллий, инсонпарвар болалар ўйинларини сакдаб қолди. Бугун жаҳон уни ўрга- нишга келаётир! Бир педагог айтиб берган мисол: япон педагоглари ўсмирларининг компьютер лудоманиясига бе- рилиб, ҳаракатсизликдан соғлиғини, маънавий таҳдидлар- дан ўзлигини йўқотаётганини кўриб, чора қидира бошла- шибди. Чунки бу миллат келажагини хавф остига қўйиши мумкин. Улар ёш японлар авлоди соғлиғини сакдаб қолиш давосини қидириб-қидириб...Ўзбекистондан топишибди. Шаҳру қишлокдаримизни кезиб, болаларимиз «замонавий эмас», деб ўйнамай қўйган ҳаракатли ўйинларни ўрганиб, тўплаб, олиб кетиб, ўзларининг суперзамонавий болалари- га ўргатишаётган экан. Сабабини сўрашеа: «Замонавий бо лалар ўйинлари ҳаддан ортиқтехнократлашиб кетган, уларда инсоний руҳ, жозиба, завқ, туйғулар кам. Шунинг учун болалар ҳаракатли ўйинларга қизиқишмаётир. Инсоний руҳ, жозиба, завқ, туйғуларнинг бариси узбек миллий болала рининг ўйинларида бор», — дебди япон педагоги.

Ота-оналар, болаларингизнинг қандай ўйинларга ошно эканини биласизми? Ёшлар, сиз-чи, ука-сингилларингиз- нинг қандай ўйинларга ошно эканини биласизми?

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Ўзбекистон: Миллий истиқлол, иқтисод, сиёсат, мафкура. Том Тошкент, 1996. 2.Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Том Тошкент, 1996. 3.Каримов И.А. Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир. Том Тошкент, 1996. 4.Каримов И.А. Бунёдкорлик йўлидан. Том Тошкент, 1996. 5.Каримов И.А. Янгича фикрлаш ва ишлаш - давр талаби. Том Тошкент, 1997. 6.Каримов И.А. Хавфсизлик ва барқарор тарақҚиёт йўлида. Том Тошкент,1998. 7.Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қура-миз. Том Тошкент,1999. 8.Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон ҳаёт- пировард мақсадимиз. Том 8. Тошкент, 2000. 9.Каримов И.А. Ватан равнақи учун ҳар биримиз масъ-улмиз.Том Тошкент, 2001.

O'xshashlar

Чўлпон ҳақида роман

Глобаллашув жараёнлари ва маънавий таҳдидлар

Мафкуравий фаолият – миллий ғояни амалга ошириш воситаси

Маънавият-инсоннинг улғайиш ва куч-қудрат манбаи

Талабаларда мустақиллик тафаккурини шакллантиришнинг илмий-назарий асослари