Диний фундаментализм ва экстремизм - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Диний фундаментализм ва экстремизм

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

91.5 KB

Ko'chirib olish

Диний фундаментализм ва экстремизм Режа : 1. Ижтимоий хаётдаги узгаришлар ва диндаги ислохотчилик харакатлари 2. Жаҳон динларида экстремизм, фундаментализм иллатлари

Ижтимоий хаётдаги узгаришлар ва диндаги ислохотчилик харакатлари. XX аср инсониятга улкан кашфиётлар, буюк ютуклар, умуминсоний кадриятлар, хусусан, Узбекистонимизга мустакилликдек буюк бахтни берди. Аммо у бизга халкаро микёсдаги диний экстремизм, фундаментализм, миллатчилик ва терроризмни хам мерос килиб колдирди. Бу салбий ходисаларнинг на факат Марказий Осиё, балки бутун жахон учун офат-фожеа келтириши мумкинлиги хакида Президентимиз утган асрнинг охирги йилларидаёк бутун дунёни огох килди. Узбекистон дунёвий давлат куриш йулидан баркарор бормокда. Хуш, дунёвий давлатнинг динга булган муносабати нималар билан белгиланади? Унда диний эътикодга кандай урин ажратилган? Колаверса, дин ва умум эътироф этилган тамойилларга асосланган демократия тушунчаси уртасидаги алокалар кандай булиши керак? Ушбу мураккаб саволларга жавоб излар эканмиз, халкаро хамжамиятнинг мутлок купчилигини ташкил килган дунёвий давлатлар тажрибаси, улар тараккиётининг тамал тоши булиб хизмат килаётган гоя асло худосизликка асосланмагани, яъин утмишимиздаги ухшаш дахрий жамиятни англамаслигига амин буламиз. Дунёвий тараккиёт йулидан бораётган мамлакатлардаги динга булган муносабат демократия мезонларига асосланганини чукур идрок этамиз. Уларда дин хаётидаги ижтимоий-маданий ва маънавий-рухий мухит ранг- баранглигини таъминловчи хилма-хил тарихий кадриятлар силсиласидаги тенг хукукли бугин сифатида кабул килинганлигига ишонч хосил киламиз. Яна бир бор таъкидлаймиз: демократик дунёвий тараккиёт йулидан бораётган мамлакатларда ранг-баранг маънавий-маданий ва тарихий кадриятлар тизимидаги тенг хукукли бугин, бу бошка бугинлардан заифрок хам ёки устунрок хам эмас. Бизнинг жамиятимиз тараккиёти негизи килиб белгиланган хурфикрли тамойили хам худди ана шу тажрибалар идрокига асосланган.

Дунёнинг купчилик давлатлари хусусан, ривожланган мамлакатлар тажрибаси шуни курсатадики, дин дунёвий давлат тузуми билан нафакат муроса килиши, балки умуммиллий юксалиш йулида у билан самарали хамкорлик килиши мумкин. Демократик давлатларда ахолининг купчилигини ташкил этадиган халкнинг диний эътикодига курсатилган иззат-хурмат билан бир каторда туб этнослар учун ноанъанавий булган, лекин фукароларнинг муайян кисми эътикод киладиган динлар, колаверса хечкандай динга эътикод килмасликка бир хил муносабатнинг карор топганлиги Куърони Каримдаги ибратли хикматлардан «динда мажбурлаш йук» деган сузларнинг чукур инсонпарварлик фалсафасини янада якинрор очиб беради. XX асрнинг иккинчи ярмида умуммусулмон цивилизацияси худудида жойлашган айрим давлатлар тараккиёти тажрибаси, афсуски, баъзиларда, хусусан, Гарб дунёсида, ислом дининг жамият ривожланишига курсатиши мумкин булган ижобий таъсири хакида жиддий шубхалар тугилишига сабаб булди. Масаланинг тассуфли жихатларидан яна бири шундаки, хакикий инсонпарвар Исломнинг асл мохиятидан йирок куринишлар, охирги йилларда, айрим олимлар томонидан олга сурилаётган цивилизациялараро карама- каршилик ва зиддиятлар хакидаги сунъий назарияларини озиклантирмокда, турли маданиятларни киёслаш жараёнида умуммусулмон маданиятининг салбий жихатларини бурттириб курсатишда дастак булиб хизмат килмокда. Шу билан бир вактда, масаланинг иккинчи томонига катта ахамият берилган. Яъни юкоридаги мезонлар Конститутциянинг 57 моддасида куйидагича аниклантирилади: «Конституциявий тузумни зурлик билан узгартиришни максад килиб куювчи, республиканинг суверенитети, яхлитлиги ва хавфсизлигига, фукароларнинг конституциявий хукук ва эркинликларига карши чикувчи, уруши, ижтимоий, миллий, иркий ва диний адоватни таргиб килувчи, халкнинг соглиги ва маънавиятига тажовуз килувчи, шунингдек харбийлаштирилган бирлашмаларнинг, миллий ва

диний рухдаги сиёсий партияларининг хамда жамоат бирлашмаларининг тузилиши ва фаолияти такикланади. Махфий жамиятлар ва уюшмалар тузиш такикланади». Президентимиз И.А.Каримовнинг «Узбекистон XXI аср бусагасида: хавфсизликка тахдид, баркарорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари» китобида мамлакатимиз шароитида дунёвий давлатнинг дин билан муносабатларини аниклаштирувчи асосий тамойиллар каторига. - диндорларнинг диний туйгуларини хурмат килиш; -диний эътикодларнинг фукароларнинг ёки улар уюшмаларининг хусусий иши деб тан олиш; -диний карашларга амал килувчи фукароларнинг хам, уларга амал килмайдиган фукароларнинг хам хукукларини тенг кафолатлаш ҳамда уларни таъкиб қилишга йўл қўймаслик; -маънавий тикланиш, умуминсоний ахлоқий қадриятларни қарор топтириш йўлида диний уюшмаларнинг имкониятларидан фойдаланиш учун улар билан мулоқот қилиш йўлларини излаш зарурияти; -диндан бузғунчилик мақсадларида фойдаланишга йўл қўйиб бўлмаслигини эътироф этиш» киритилган. Дунёвий жамият қуришни кўзлаган давлатимизнинг динга муносабатини белгиловчи зикр этилган конституцион мезонлар ва Президентимиз фикрларидан қуйидаги иккита асосий хулоса келиб чиқади: Биринчидан Ўзбекистонда барпо этилаётган демократик ҳуқуқий ва адолатли дунёвий жамият қуриш концепциясида дин - маданий - маънавий омиллар умумий силсиласига кирувчи барча миллий қадриятлар қаторида тенг ҳуқуқли қадрият сифатида сўзсиз тан олинади. Мустақил ривожланиш йилларида ушбу мезоннинг ҳаётга нечоғлик изчил татбиқ этилаётганини фақат қалби кўр, адолатга хусумат билан муносабатда бўлган кимсаларгина инкор этиши мумкин.

Иккинчидан , соф диний эхтиёжларни қондиришдан ташқарида бўлган ҳар қандай ғаразга эришиш йўлида диний омилдан фойдаланиш га интилиш қатъиян ман этилади. Президент, ҳақли равишда, диннинг Ўзбекистон фуқаросини тарбиялашдаги катта имкониятларига ишонади ва «биз дин бундан буён ҳам аҳолини энг олий руҳий, ахлоқий ва маънавий қадриятларидан, тарихий ва маданий меросидан баҳраманд қилиши тарафдоримиз», деб таъкидлайди . «Лекин биз - давом этади И.А.Каримов, - ҳеч қачон диний даъватлар ҳокимият учун курашга, сиёсат, иқтисодий ва қонуншуносликка аралашиш учун байроқ бўлишига йўл қўймаймиз». Шу ўринда ҳуқуқий онга таянган маданиятнинг энг муҳим узвий қисмларидан бўлган қонунга итоаткорлик кўникмаси ҳақида тўхталиш зарур. Эркинлик - демократия дегани фақат ҳуқуқлардан эмас, балки улар билан баробар, зиммамизга юкланган мажбуриятлар ҳам эканини қон-қонимизга сингдирмагунимизча, демократия - ҳуқуқий жамият қуриш билан боғлиқ эзгу ниятларимиз, ширин орзулигича қолаверади. Баён этилганларидан аниқ ва равшан кўриниб турганидек, жамиятимиз янгиланиши дастуридаги дунёвий давлат тушунчаси, асло, диннинг ижтимоий – маданий ҳаётдаги ролини инкор этмайди. Аксинча, шаклланаётган янги шароитларда, умуман динлар ва хусусан исломнинг ижтимоий – маданий ҳаётдаги муҳим ўрнини ва вазифаларининг чуқур идрокини кўрсатиб туради. Демак, дунёвий табиатга эга давлатимиз диннинг баркамол инсонни вояга етказишдек нозик ва маъсулиятли ишдаги чексиз имкониятларидан фойдаланиш ига интилади. Айни пайтда диний даъволар билан ниқобланган, аслида холис диний эътиқодга мутлако алоқаси йўқ, жамиятдаги ҳамжиҳатлик, миллатлараро ва динлараро тотувлик, сиёсий-ижтимоий бароқарорликка тахдид солувчи ҳар қандай урунишларга дунёвий давлат тузумининг мутлако муросасиз эканини ҳам аниқ-тиниқ, кўрсатиб туради. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, бизнинг тушунчамиздаги дунёвий тузум ҳар

қандай маданият негизида муайян дунёқараш ётиши эътирофига таянади. Ўзбекистон анъаналар негизида эса исломий омилнинг роли муҳимлигини тан олади. Аслини олганда, бундай ёндашув ватанимиз тарихида такрор ва такрор синалган тажрибалардан чиқарилган ягона тўғри хулосадир. Мозийга назар ташласак, халқимиз ўз тараққиётининг энг юксак чўққиларига диний илмлар билан дунёвий: умуминсоний – ижтимоий ҳамда аниқ фанлар ривожланишининг ҳамоханглиги ва мутаносиблиги таъминланган пайтларда кўтарилганининг гувохи бўламиз. Бугунги ибора билан айтганда, бу ҳолат - дунёвийлик ва динийлик ўртасидаги мувозанатнинг ҳамда бир - бирини тўлдирувчи уйғунликнинг барқарорлиги демакдир. Ҳар бир инсон ўз бахтининг яратувчисидир. Ушбу ҳаётий ҳақиқатни жамият тараққиётига ҳам ҳеч иккиланмасдан татбиқ этиш мумкин, деб ўйлаймиз. Модамики шундай экан, ҳаётимизнинг барча жабҳаларидаги каби диний йўналишда ҳам умуммиллий юксалишга ҳалақит беришга ўринаётган омиллардан кўз юмишимиз ножоиздир. Ўзбек халқининг «Андишанинг оти қўрқоқ» деган ҳикмати барчамизни, охир-оқибат халқимиз ва Ватанимиз тақдирини белгиловчи омиллардан бўлган диний ҳаётда, онда-сонда бўлса ҳам учраётган нолойиқ ҳаракатларга бефарқ бўлмаслигимизни тақозо этади Инсоният тарихининг энг қора кунларида уни ёруғликка олиб чиқувчи нурли таълимотлар нозил бўлган. Зулм ва истибдод бу таълимотни бугиб ташлаган даврларда ҳам у дилга таскин ва юпанч бағишлаб, умид бахшаъмол сифатида кўнгилларда муҳим яшаган. қизил империя вайронлари аро бўй чўзган ниҳолдай барқ, уриб чиққан орзу - армонлар, таомил, русум… шундан шаҳодат эмасми?! Турли халқлар қисматида ислом турлича жилва қилади, қадим Туркистонда у булутлар кўмиб юборган, сўнг яна кўриниш бериб, мунавварлик улашган офтоб янглиғ муқим яшаб келади. Ва унга ким ўз кўзи, кўнглидаги дунёсидан келиб чиқиб назар солади…

Шундай даврлар бўлганки, арабларда ахлоқсизлик тамоми авжига чиққан. Инсон ва диёнат орадан кўтарилиб, майпарастлик ва нахсга муккадан кетишган. Бутга сиғинишган. «Биз золим, ахлоқсиз, пасткаш кишилар эдик. Тубан ҳаёт кечирардик, бўлар - бўлмасга уруш чақириб, бехудага қон тўкар эдик Меҳмондўстлик ва меҳрибонлик русумини унутган эдик, дейди ҳазрати Имоми Жаъфари Содиқ. – Муҳаммад алайҳис-с-салом бизни олижаноб бўлишга ундади. Ягона Оллоҳга сиғинишга, рост гапиришга даъват этди». Исломнинг моҳияти шу. Унинг замирида ҳидоят ётади. Лекин ҳар ким уни ҳар хил талқин қилади. Табиатан одам боласи дунёни ўзининг қаричи билан ўлчайди. Шунинг учун ҳам, гарчи ислом муқим турган бўлсада, дарахт илдизидан чиққан ниҳолдай турли қараш ва турли оқимлар пайдо бўлган, айрим худкомлар эса салтанатни қўлга киритиш ниятидаги саъйи ҳаракатини ислом воситасида ниқоблади ва алал – оқибат улар муқаррар суръатда мўъминларни гуруҳ – гуруҳларга ажратиб ташлади. Ҳазрати Умар кунларнинг бирида Зиёд ибн Жобирдан сурайди:  Исломиятни бузадиган нарса нима?  Сиз сўзланг, мен эшитай, - дейди Зиёд ибн Жобир.  Дин одамларининг янглиш гапириши, мунофиқлар ўзларининг бузуқ фикрларини оят ҳадис билан исботлашга уруниб, мусулмонларни алдашлари ва бузғун ҳукм чиқарадиган одамлардан бўлиб қолишидир. Бу - эски ҳақиқат. Ва у айтилганидан буён неча замонлар ўтди. Оллоҳ азиз қилган Одам ўғиллари эса сира ўз билганидан қолмайди. Дунё завқида кимдир пайғамбарлик даъво қилади, кимдир ҳукмини ўтказиш илинжида исломдаги ақидага бошқача тус беради. Жалолиддин Румий ҳазратлари айтганидек, инсон ҳаётидаги нарса уни ўз орқасидан етаклайди. Боғ хаёли боққа, дўкон хаёли дўконга олиб боради. Фақат бу хаёллар хақикатни яширади. Чунки, хаёл сенга у нарсани гўзал қилиб кўрсатган. Улуғ Тангри ҳикмат соҳибидир, дейди ҳазрат давом этиб, у гўзал шакллар замирида хикматларни сир тутгандир. Агар ҳар бир кўринган нарса

кўрингани каби бўлсайди, жуда ўткир ва зийрак кўзлар сохиби пайғамбар: «Нарсани менга бўлгани каби кўрсат», дея фарёд этмасди. Бу билан шундай демоқчи бўлади : - Эй раббим ! Аслида хунук бўлган нарсани гўзал, гўзал нарсани эса хунук қилиб эмас, балки ҳамма нарсани қандай бўлса, ушандай кўрсатгинки, тузоққа тушмайлик ва йўлимизни ҳеч вақт йуқотмайлик. Жаҳон динларида экстремизм, фундаментализм иллатлари. Ваҳобийлик – диний-сиёсий оқим. У XVIII асрда Марказий Арабистоннинг Нажл вохасида юзага келган. Ваҳобийлар бевосита дин номидан иш кўрган ва уни «тозалаш», гўёки пайғамбар давридаги «асл ҳолатига» қайтариш, барча арабларни яшил байроқ остида бирлаштириш каби ғояларни илгари сўрган. Инглиз колониализми бу вазиятда ўз мақсади йўлида фойдаланган: уларни қуроллантириб Усмонли туркларга қарши жанга ташлаган. Шунинг учун ҳам улар Усмонлиларга мансуб бўлмиш ханафий мазҳабини кофир мазҳаби дея эълон қилишган. Ваҳобийлик илдизининг энг аввало ўша даврдан ахтариш лозим. XVI асрнинг бошларида Усмонли туркларга қарам ҳудудлар янада кенгайди, улар Мисрни қўлга киритгач, ҳижоз, Яман, Жидда, Макка ва Мадинани ҳам ўз тасарруфларига олишди. Истамбулдан келган вакиллар бу ерлада иш юрита бошлашди. Орадан вақт ўтиши билан, табийки, арабларда муҳолиф кайфият туғилган ва бу Муҳаммад ибн Абд ал – Ваҳоб қарашларида ҳам ўз аксини топган. Усмонли туркилар Абу Ханифа, яъни ханфий мазҳаб аҳлидан эди, ваҳобийлар эса ханбалий мазҳабдандир. Бундан 1165 йил муқаддам халифа Маъмун тасарруфидаги ҳудудда мутазилийлик амалда бўлган ва улар ақидалар моҳиятини идрокка таяниб англашни ёқлашган. Ибн Ханбал айнан шу қарашга қарши чиққан, оқибатда бир неча бор жазоланган. Унинг қарашларида янгиликка, хур фикрга қаршилик, ўта бир ёкламалик, мен ҳақман деб туриб олиш ва ақидасига мос

келмаган дунёни тамомила рад этиш устунлик қилади. Алал-оқибат унинг мазҳаби ҳам исломдаги ўта бир ёклама мазҳабга айланган. Ханафий эса исломдаги энг муътадил мазҳабдир. Дин амаллари унда осон кўрсатилган. Усмонли турклар серҳашам кийим кийган, бу ҳам баланд овозда қўшиқ куйлаш, чекиш ҳам ваҳобийларнинг назарида, бидъатдир ва улар шунга қарши чиқишган. Шароит шундай эдики, фақат қарши чиқишни ўзи кифоя қилмасди, шу боис ваҳобийлар бизнинг даъватларимизни тинглаб, бизга эргашмаганлар кофирдир деган ва уларга қарши жиҳод эълон қилишган. Ваҳобийлар ақидапарастликда Ибн Ханбалдан ҳам қаттиқ кетишган, чунки ўзининг мусулмон биродарига қарши қилич яланёочлаш учун ошиғич асос яратиш керак эди. Улар Расули Акрам, шунингдек, ўтган исломий азизларга ҳурмат кўрсатиш, уларнинг қабрини зиёрат қилиш – бидъат, Оллоҳ таолодан ўзгага сиғиниш, сўфийлар ҳам ислом кишилари эмас, деб даъво қилишган. Сўфийлик ислом, жумладан бизнинг халқимиз тарихида ўчмас из қолдирган, замонлар талотўпида ўз ибрати ва битиклари билан бугунга қадар эъзозланиб, яшаб келаётир. Ваҳобийлар эса бу тариқат аҳлини менсимайди, валийлик мартабасини бутунлай тан олишмайди. Сеҳргар кўзбўямачига чиқаришади. Пирдан қўл олиш улар учун Оллоҳга эмас, шахсга сиғиниш ҳисобланади. Ҳаж зиёратини батомом тўхтатиш, сўнг катта тўловлар эвазига ҳажга ижозат бериш ҳам улар жорий этган тартиблардир. Ваҳобийлар дунёвий маданиятга қатъий қарши туришган, мусиқа, театр ва тасвирий санъат билан шуғулланиш, бундан завқ – шавқ олишни кечирилмайдиган гуноҳ деб ҳисоблашган. Айни пайтда улар ҳокимиятни эгаллаш ва унинг воситасида ўз тартиб – таомилларини ҳаётга татбиқ этиш учун қатъий кураш олиб боришган, фақат бу ният «динни аслига қайтариш» деган даъват асосига кўрилган, холос.

Ваҳобийлар ҳаракати тарихда қолдирилган излардан бунга истаганча мисол келтириш мумкин. Улар қадами етган жойда азизларнинг сағаналарини бузишган, ислом олимлари яратган нодир китобларни ўтда ёқишган, ноёб маданий обидаларни вайрон қилишган. Хўш, аслида ваҳобийлик қаёқдан келиб чиққан? Маълумки ислом дини ҳамжиҳатликка, Оллоҳ йўлида бир бўлишга даъват этади. Замонлар ўтиши билан бу бирдамлик айрим давлатларга ёқмай қолди, тўғрироғи, улар мусулмонлар якдиллигидан ҳайиқа бошладилар. Бир четда туриб қурол кучи билан араб давлатларига тахдид солиш ҳеч бир фойда бермагач, қандай қилиб бўлмасин, мусулмонларни ичдан бузишга, низо чиқариб, уларни бўлиб юборишга ҳаракат қилишди. Бу вазиятда мавжуд мазҳаблар ичида низо чиқариш имконияти қўл келди. X V II асрда исавийлар ҳозирланган дастурлар асосида гўё исломга эътиқод қўйган болалар Туркия, қоҳира, Миср ва Сурияга юбориб ўқитилди, улардан эса уломолар етишиб чиқди, бу олимлар ўзлари олган таълим – тарбиядан келиб чиқиб исавийлар мафкурасига хизмат қилди, динни ичидан бузишда фаоллик кўрсатишди. Гарчи исломдаги кичик бир мазҳаб бўлсада, ханбалия мазҳабидагилар динга амал унинг пуританлик, яъни, ҳарфхўр ислом бўлишини талаб қила бошлашди. Моҳиятга ҳарфхўрлик ва ақидапарастлик билан ёндошувчи бундай тоифа учун «фақат қуръон ва ҳадисгина ибрат, сиз Муҳаммад алайҳис-с- саломнинг «ҳар бир янгилик залолатдир» - деган сўзига амал қилмаяпсиз, ҳеч қандай янгилик бўлиши керак эмас !» ёхуд «сизлар арабсизлар, қуръони карим сизларга туширилган. Макка – Оллоҳнинг уйи, у сизнинг шаҳрингиз, нега шундай муқаддас жойда бир турк қозилик қилади, арабларни хақ – нохаққа ажратади, бориб ўз юртида кўрсатмайдими кароматини!» – деган писанда кифоя эди ва шундай қутқулар етилиб келаётган ғалаённи кўнгилларда қўзғаб юборди. Шундай кайфият кишиларини уюштиришда Муҳаммад ибн Абд ал – Ваҳоб даъватлари етакчилик қилади.

Ваҳоланки, ҳеч ким пайғамбар алайҳис-с-салом ҳадисларини ўзича талқин қилишга, уларни ўз манфаатларига мослаштиришга ҳақли эмас. Ислом олимларининг таъкидлашларича. Расули акрам «ҳар бир янгилик залолатдир» деганларида ибодатдаги янгиликни назарда тутганлар. Зинҳор – базинҳор дунёвий янгиликни, тараққиётни эмас. Соддадил ёшлар ваҳобийлар таъсирига тез тушади. Жамоат намозларида, тўю жаноза пайти, талабалар даврасида улар гуноҳ ва ногуноҳ ишларни чалғитиб тушунтиришади. Дейлик, кимда – ким қабристонга бориб, ўтганлар ҳақига қуръон тиловат қилса, ундай одам билан гаплашмаслик керак ёхуд мусиқачининг мусиқа чалиб топган пули ҳаром, ота-онангиз, қариндош уруғингиз намоз ўқимаса, улар билан алоқани ўзинг, хотин – қизларнинг юзларини бекитмай юриши гуноҳи кабира, дея ўгит беришади. Ваҳоланки, ўтганлар ҳақига дуо қилиш қуръон ояти билан исботланган ва муътадил мусиқа мубоҳлиги ҳақида саҳиҳ ҳадислар ворид бўлган. Яқинда бир биродаримиз университетда ўқиб юрган синглиси дарсларга бормай, уйга келмай қўйиб, тоза куйдириб юборганлигидан зорланиб қолди: «Аввалига ҳижобга кирди, намозларни канда қилмай ўқий бошлади, рўзани тўкис тутди. Сўнг юзини бутунлай бекитдики, ҳатто кўзи зўрға кўринади, яна ҳижоби қоп-қора денг, бундоқ бошқачароқ ранг танласанг, бўлмайдими, десам, қулоқ солмайди. Нима эмиш, камина - намоз ўқимайдиган одам – ғирт кофир эмиш, шу боис айтган гапларимни биронтасини ҳам бажармасликка ҳаққи бор эмиш. Шунақа одат чиқардики, на нон, на овқат ейди. Янгасига айтибдики, мабода шу таомга қаром аралашган бўлса, сизлар қатори дўзаҳга тушаман, яхшиси емай қўя қолай! Сизлар билан бир дастурхон атрофида ўтиришнинг ўзи бир гуноҳ дебди у. Жуда алам қилди туғишган синглинг сендан қазар қилса, ёвга қарагандай қараса, нима деган гап ўзи бу? Бир куни уйга келибди- да, отин ойим мени Туркияга, мадрасада ўқишга юбормоқчи, дебди янгасига. Ўша мадрасада беш йил ташқарига чиқармай диний сабоқ берилар эмиш. Бунинг учун отин ойисиникида ярим йилгача

хизмат қилиши, демак, садоқати зохир бўлиши керак, шундагина у ўз маблағи ҳисобидан ўқишга юборар экан. Шу гаплардан кейин у бира тўла уйга келмай қўйди. Янгасига у « яқинда ҳижобга кирамиз, шундан олдин фурсат бўлса, қишлоққа бориб келаман», дебди. Бу гапни эшитиб пича кўнглим ёришди. Онамнинг мазаси йўқ, бир – икки кун олдида юрса, ақли киради, дунёвий ишларга мойиллик сезса ҳам эмас, деб ўйладим. Ҳар қалай, отинойи, оқ ювиб оқ тараган онаси эмаску! Онанинг меҳри бўлакча бўлади. Аммо кўп ўтмай отам телефон қилди. Онанг оғирлашиб қолди, синглингни олиб тезда етиб кел, дедилар. Гаранг бўлиб қолдим. Нимасини айтай? Аввалига синглимни ахтаришга тушдим, қани энди топила қолса ?! Умидим узилгач, ярим кечада қишлоққа жўнадим. Онамнинг аҳволи оғир экан, тўшакда қимир этмай ётибди. Мени ҳам зўрға таниди, синглимни сўради. Нима деяримни билмайман. Тўғрисини айтсанг, ўлганнинг устига тепган бўлади. Ахийри ўқиши тугаши билан келиб қолади, дедим. Онамнинг илҳақ бўлаётганини кўриб, отам яна мени изимга қайтарди. Дарду дунё қоронғи десангиз. Синглимни кимдан сўраб- суриштиришни, қаердан бориб ахтаришни билмайман, хаёлимга ҳар хил ўйлар келади, қиз бола нарса.. Ниҳоят, бир кун синглимнинг ўзи янгасига телефон қилибди, ҳозир ҳужрадан чиқмай сабоқ оляпмиз, дебди. Янгаси, онангиз оғир, йўлингизга кўз тикиб ётибди, сизни ахтариб акангизнинг қанча овора бўлганини билсангиз эди, деса, у айтган эмиш: -Мен худо йўлига кирган одамман, ҳужрани ташлаб ҳеч қаёққа кетмайман! Шундан буён у на телефон қилади, на ўзи кўриниш беради. У ёқда онам шу қизига илиниб, илҳақ ётибди. Тоза куйиб кетдим. Ўзимдан ўтганини ўзим биламан. Аммо ислом деганда мен қандайдир ҳарбий

тартиб - интизом, бундай тошмеҳрликни тушунмайман. Отин ойисининг чизган чизиғидан чиқмаса-ю, аммо туғишган акаси, илҳақ бўлиб ётган волидаи мухтарамасидан юз ўгирса? Яшаш манзилини айтмаса? – қандай гап ўзи бу? Ўша – отин ойисининг ўзи ким ? Диний саводи етарлими? қандай таълим олаяпти улар? Нега бунча ақидапараст бўлиб кетишмоқда? Ишларни бундай йўлга бошлашдан мақсад нима ? Агар, ростини айтадиган бўлсам, шу отинойи шу қизларга худо йўлида сабоқ бераётганига ҳам ишонмайман. Умуман, ким унга бундай ҳуқуқ берган? Синглимга ўхшаган ёшлар турли хил таъсирларга тушиб қолишини, уларнинг маънавиятига зиён етишини сира – сира истамайман. Дарвоқе, нега энди биродаримизнинг синглиси Туркияга бориб мадрасада сабоқ олиши керак? Туркия мудофаа қўшинлари юксак мартабали раҳбарларидан бири Чевикнинг «Ньюс уик» газетасида ёзишича, ҳозир ислом реакцион кучлари мамлакатда курд партизанларига нисбатан кескинроқ экстремистик ҳаракат қилишаётир. Шунинг учун ҳам яқинда ислом ақидапарастлигини чеклаш ва мадрасалар устидан назорат ўрнатиш ҳукумат томонидан кўриб чиқилди. Капабланкада бўлиб ўтган конференцияда ҳам, айрим араб ва мусулмон давлатларида ислом ниқоби остида иш кўраётган фундаменталистик – экстремистик кучлар қаттиқ қораланади. Сир эмас ҳозирги тақводор ёшлар орасида ўзини ваҳобий деб аташдан чўчиса-да, хайрихоҳлигини яширмайдиганлар учраб туради. Ваҳобийлар таъсирига тушганларнинг аксарияти ҳатто ота – онасини жоҳил ҳисоблашади, улар билан фарзандга хос муомала қилишмайди. Керак бўлса, намозхон хотинини уйга қамаганча, ўзидан бўлак кимса келса, овоз чиқармаслигини тайинлаб қўяди. Ота-она фарзанд дийдорини соғиниб келган тақдирда ҳам уни кўра олмай кетади. Улар ота-онаси ва яқинларини намозни тўла-тўкис ўқимасликда, араб тилини билмаслик, ўқиётган намозини ўзлари ҳам тушунмасликда, яъни «жоҳиллик»да айблашади.

Ислом дунёсидан ўзилиб, мутассибларча ҳаёт кечиришга буюрмайди. Табийки, XX асрда ахборот оқимисиз яшашни тасаввур қилиш қийин. Замонавий ваҳобийлар эса телевизор кўришни ҳам гуноҳ санар экан. Дунёдан тўлиқ узилиб, фақат уларнинг бирёқлама «қараш»ига ўралиб яшайдиган одамнинг мутассиб ҳолатини бир кўз олдингизга келтириб кўринг-а. Шуни айтиш керакки, киши маънавий жиҳатдан камол топиши, комил инсон бўлиб етишиши учун диний таълимот қанчалик муҳим бўлса, дунёвий илм, санъат ва маърифат ҳам шунчалик қимматлидир. «қуръон ҳукмича, иймон-исломни билиб олингандан кейин ҳар бир мусулмон ўз замонаси илмини ўқиб тушуниши ва замонавий хунарларни ўрганиши, албатта зарурдир», деган эди Алихон Соғуний асримиз бошида. Аммо бу тилак қалқиб юзага чиқиши учун бир асрга яқин муддат керак бўлди. Ҳозир таълим тизимини ислоҳ қилиш, замонавий кадрлар тайёрлаш изчил тус олаётир, юзлаб иқтидорли ёшлар хориждаги нуфузли олий ўқув юртларида сабоқ чиқармоқда. Исломдаги энг йирик мазҳаб ханафий, яъни Абу Хани фамазҳаби, унда дин амаллари осон кўрсатилган. Миллий урф-одатлар рад этилмайди. Мисол учун Наврўз байрами ўтказиш, салла ўраш ёки ўрамаслик, тўй ва дафн маросимлари хусусида баҳс юритилмайди. қабрларни зиёрат қилиш, мархумлар руҳига дуо қилиш савоб ҳисобланади. Ихтилоф келиб чиқишига йўл қўйилмай, барча масалалар келишув ёки ижмоъ- фатво орқали ҳал этилади. Абу Ханиф мазҳабига кўра, намозни канда қилиб, гоҳи-гоҳида ўқиганлар ҳам мусулмондирлар. Исломда қуръони карим ва пайғамбаримиз суннатлари асосидаги ҳукмлар, яъни қонунлар мажмуаси шариат дейилади. Шуни ҳам унутмаслик керакки, Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳи-с-салом яшаб ўтган даврдан буён қарийб ўн тЎрт аср вақт ўтди. Табиийки, ваҳобийлар татбиқ этишга уринаётган ўша давр удумлари, турмуш тарзи, дунёқарашни адо этиш учун бутун шарт – шароит ўзгарган. Шунингдек, ислом оламида шариат ҳукмига лойиқ кўрилган ижмоъ ва қиёс тушунчаси мавжуд. Унга кўра, динга амал

қилувчилар ўртасида шариат қоидалари ҳукми хусусида ихтилоф чиқса, уламолар кенгаши, янги фатво жорий этишган. Шу фатво шариат ҳукми мақомида бўлган. Яъни, диний ихтилофлар, ҳокимият учун адолатсиз кураш (дейлик, халифа Язид фаолияти каби) азалдан бўлиб турган. Аммо маълум бир диний оқим сифатида алоҳида ҳаракат қилиш бирор-бир қоидада айтилмаган. «Ислом миллий анъаналарининг, ислом маданиятининг тикланиш жараёни исломни ташқаридан ҳар қандай «импорт» қилишдан воз кечиш, исломга сиёсий тус бериш ва сиёсатга ислом руҳини бахш этишдан воз кечиш тўғри эканлигини кўрсатди» , - дейди Ислом Каримов. Шу «импорт»га банди бўлиб қолган ақидапарастлар ўз халқи бошига келтирган кул фат бу фикр асосли эканлигини яна бир бор тасдиқлайди. Биз XXI аср бўсағасида турибмиз. Юртбошимиз ният қилганидек, XXI асрга соғлом авлодни етиштириб берайлик! фарзандларимиз алпқомат бўлсин! ҳам маънавий, ҳам жисмоний жиҳатдан биздан ўзиб кетишсин! Ҳозир барчанинг умид кўзи - гуркираб ўсаётган ёшларда. Ким уларнинг комил инсонлар бўлиб етишишини истамайди дейсиз? Комиллик эса дунёвий илмларни эгаллаш баробарида шаклланади. Ҳадиси шарифда айтилганидек, бир соат илм ўрганиш, бир кечалик нафл ибодатидан афзалдир. Мусулмон Уйғониш даврининг буюк мутафаккири Абу Наср ал – Форобий айтганидек, аслида ҳар бир инсон қўлга киритиши мумкин бўлган мақом - юксак камолотга эришиш учун дунёга келади. Бу камолот саодат деб аталади. Ва у юксак камолотни таъмин этувчи турли жузъийларни ўзида бирлаштиради. Бу маърифат, илм, касб ҳунар каби фазилатли санъатлардир. Илм ва касб – ҳунарни эгаллашга, камолотга эришишга, аҳлларни тарбиялашга ҳавас билан интилган кишилар чинакам фазилат соҳиблари, маърифат аҳлларидир.

O'xshashlar

Диний экстремизм ва мафкуралар кураши

Ўзбекистонда диний бағрикенгликни таъминлашнинг сиёсий- ҳуқуқий, ижтимоий-маънавий асослари

Соғлом эътиқод ва диний бағрикенглик

Миллий ва халқаро хавфсизликни таъминлаш муаммолари

Ўзбекистон диний маърифий тотувлик тимсоли