Соғлом эътиқод ва диний бағрикенглик - Milliy istiqlol g'oyasi - Referatlar

Соғлом эътиқод ва диний бағрикенглик

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

106.5 KB

Ko'chirib olish

Соғлом эътиқод ва диний бағрикенглик ЭЪТИҚОД — (ишонч, иймон) — муайян мақсад, ғоя, таълимот ёки қадриятнинг тўғрилигига бўлган қатъий ишонч ҳамда шу асосда шаклланган тафаккур тарзи. Илмий-фалсафий адабиётларда эътиқод тушунчаси турлича изоҳланади. Билим эьтиқодни вужудга келиши учун асос вазифасини бажаради. Лекин, эьтиқод ва би лим бири иккинчисига уйқаш тушунчалар эмас. Билимларнинг чинлиги эьтиқодни мустаҳкам бўлишида ҳал қилувчи аҳамиятга эга бўлади. Аммо , ЭЬТИҚОД мустаҳкам бўлишида билимни ягона асос деб бўлмайди. Инсон онгида қайта ишланган, яъни тажрибадан ўтган, қайта ўрганилган билимлар(ғоялар, назариялар)гина эьтиқод нинг мустаҳкам бўлишини таъминлайди. Инсоният томонидан аллақачонлар яратилган билимлар ин соннинг ўзи учун, ўз эҳтиёжлари учун қайта кашф этилгандагина чинакам эьтиқод даражасига кўта рилади. Билим эьтиқодга айланиши учун бир неча бос қичларни босиб ўтади. Чунончи, билим ўз ривожининг дастлабки босқичида англаш ҳолатини бо сиб ўтади. Англаб олинган билим, ўз ривожи нинг иккинчи босқичида тушуниш ҳолатига киради. Инсон билимлари маъно ва моҳиятини тушуниб етгач унинг тўғрилигига (ёки нотўғрилигига) ишонч ҳосил қилади. Тажрибадан маълумки, фақат мус таҳкам эьтиқодга айланган билим (ғоя, назария) инсон амалий фаолиятини такомиллаштиради. Инсон эьтиқоди нафақат турли ҳодисаларни ўзида акс эттирган би лимларга, балки ўша билимларга берган баҳосига, унга бўлган муносабатига ҳам боғлиқ бўлади. Шу нинг учун ҳам билимни (ғояни, назарияни) эьтиқодга ай ланиш жараёнини таҳлил этганда, билим ижти моий амалиётнинг натижаси, билиш борасидаги фаолиятнинг ҳосиласи эканлигини унутмаслик даркор. Эьтиқод қуйидаги уч ҳолатни босиб ўтади: а)билим, ғоя, назария(яъни ақлий ҳолат); б) билимларга берилган баҳо, муносабат(яъни баҳолаш ҳолати); в) ўзлаштирилган билимларни ўз ф аолиятига татбиқ этиш, ўша билимлар асо сида ўз хатти-ҳаракатини тартибга солиш (хоҳиш- ирода билан бошқариш ҳолати) саналади. 1

Инсон дунёқарашининг асосий компоненти сифатида эьтиқод билиш, баҳолаш, бошқариш каби функ цияларни бажаради. Унинг билиш функцияси асосида оламдаги турли ҳодисалар, воқеалар, жараёнлар содир бўлишига доир билимлар ётса, баҳолаш функцияси ўзлаштириб олинган билимларга таяниб, содир бўлаётган ўзгаришлар маъноси ва мо ҳиятини тушуниб олиш билан боғлиқ бўлади. Бошқа риш функцияси эса, инсонни ўз хулқ-атвори, ҳатти-ҳаракатига кўрсатаётган таъсири, уни аниқ мақсад томон йўналтира олиш қобилияти, малакаси билан алоқадор бўлади. Эьтиқод инсон дунёқарашининг энг бар қарор элементидир. Инсоннинг ҳаётий позиция си, турмуш тарзининг мазмуни худди шу ком понентнинг мустаҳкамлигига, барқарорлигига боғ лиқ. Чин объектив билимга, турмуш синовларидан ўтган илмий ғояга, наз-яга асосланмаган эьтиқод ғайриилмий ёки носоғлом эьтиқод дир. Ғ айриилмий қарашларга таяниш кўпинча кишиларни ўзи ёки яқинлари манфаатига зид ишларга қўл уришига ҳам олиб келиши мумкин. Шу нуқтаи-назардан, ғайриилмийлик билан носоғлом эьтиқод орасида алоқадорлик бор. Инсон маданиятининг муҳим элементи бўлмиш соғлом эътиқоднинг аҳамияти катта. Кўплаб одамларнинг ўз меҳнати йўналтирилган соҳани севиши, унга қадрият сифатида қараши сир эмас. Шу маънода шахсий, илмий, диний, сиёсий, иқтисодий каби эътиқод турлари ҳам бор. Афсуски, масала айнан шу тарзда бизда ҳали етарли эътироф этилмаган ва бевосита махсус тадқиқ қилинмаган. Унга ёндашувда, эътиқодга оид маълум фалсафий қарашлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ. Инсон онги ва билимлари ўз-ўзидан бунёдкор фаолиятга олиб келавермайди. Инсон ўз фаолиятини бошлашдан олдин, эришиши лозим бўлган мақсадини баҳолаб олади. Мақсадни баҳолаш инсон манфаатлари, эҳтиёжлари ва тажрибасига мутаносиб амалга оширилади. Шунингдек, мавжуд билимлар ва уларнинг амалиётда қўлланиш имконияти ҳам баҳоланади, яъни билимлар, эҳтиёжлар, манфаатлар ва тажриба асосида ҳаракат қилиш заруриятини англашнинг мураккаб жараёни боради. Бундай англаш жараёни кишилар онгида баҳоловчи тушунчалар, мезонлар мажмуи ҳосил бўлишига олиб келади. Бу ўз навбатида, ҳаракат(фаоллик) учун кўрсатма ёки йўриқ 2

сифатида намоён бўлади. Бу - инсоннинг маълум усулда ва йўналишда ҳаракат қилишга тайёрлигидир. У ишониш билан боғлиқ бўлиб, инсоннинг эътиқоди ва конкрет ҳаракати (иши) орасида ўзига хос кўприк сифатида хизмат қилади. Масалан, иқтисодий эътиқод иқтисодий қонуниятлар, жараёнлар ва муносабатларни ифодаловчи ғоялар, режалар, қоидалар (масалан, уларни ўзида жамлаган иқтисодий ислоҳотлар концепцияси)ни тушуниш ҳамда ҳаракат учун ундовчи омил сифатида қабул қилишни ўз ичига олади. Улар инсон билан бирга туғилмайди, балки унинг жамиятда вояга етиши жараёнида шаклланади. Эътиқод киши хулқини изчил, мантиқли, мақсадга интилувчан бўлишини таъминлайди, инсонни бунёдкор, фидойи бўлишга ундайди. Соғлом эьтиқоднинг шаклланишида демократик давлат, фуқаролик жамиятида виждон эркинлиги масаласи алоҳида аҳамият касб этади. Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар масаласи ижтимоий ҳаётда ҳар доим муҳим ва мураккаб масала бўлиб келган. Бинобарин, унинг замирида шахснинг ҳуқуқи, демократия, адолатпарварлик ва инсонпарварлик каби катта ижтимоий, сиёсий, ҳуқуқий ва ахлоқий тушунчалар ётади. Виждон эркинлиги кишиларнинг руҳий оламига, унинг соғлом ва баркамоллигига бевосита таъсир кўрсатади. Шу боис бу масаланинг ижтимоий ҳаётдаги ўрни ва бажарадиган вазифалари ғоят муҳим. Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг уставидан тортиб барча халқаро ҳужжат ва шартномаларда, ҳамма мамлакатларнинг конституция ва қонунларида виждон эркинлиги ўз ифодасини топган. 1948 йилда қабул қилинган инсон ҳуқуқлари умумий Декларациясига мувофиқ ҳар бир инсон фикрлаш, виждон ва дин эркинлиги ҳуқуқига эга. Бу ҳуқуқ ўз дини ёки эътиқодини ўзгартириш эркинлигини, ўз дини ёки эътиқодига ўзича, шунингдек, бошқалар билан биргаликда амал қилиш кафолатини, ибодат қилишда ва диний маросимларда якка тартибда ёки одамлар орасида бирга қатнашиш эркинлигини ўз ичига олади. Бундан ташқари бу масала яна бир мураккаб ҳодиса – турли дунёқараш, эътиқодда бўлган кишилар ўртасидаги, давлат билан дин, диний ташкилотлар билан 3

давлат ўртасидаги муносабатларнинг амалда ҳуқуқий таъминланишини ҳам назарда тутади. Зеро, одамлар доим турли дунёқараш ва эътиқод билан яшаганлар ва яшайдилар. Ҳар кимнинг ўз ички дунёси, ўз эътиқоди бўлади. Виждон эркинлиги қандайдир бир мавҳум тушунча эмас, у маълум ижтимоий вазиятда албатта намоён бўлади. Шунинг учун уни конкрет тарихий, ижтимоий шароитсиз, объектив ва субъектив омилларсиз тасаввур қилиш қийин. Бундан ташқари «виждон эркинлиги» тушунчасини илмий талқин қилишда миллий, мафкуравий ва маданий омилларни ҳам албатта назарда тутиш керак. Шу жиҳатдан Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 31-моддасида ҳар бир фуқаро учун виждон эркинлиги ҳуқуқининг кафолатланиши табиий ҳолдир. Яна бир муҳим томони – кейинги йилларда давлат билан диний ташкилотлар ўртасидаги ўзаро муносабатларда салмоқли ўзгаришлар содир бўлмоқда. Диннинг жамиятдаги ўрни тикланмоқда. Диний уюшма ва ташкилотларнинг фаолият кўрсатишларига имконият яратилмоқда , қатор тарихий обидалар диний ташкилотлар ихтиёрига ўтказилди, янги масжидлар очилмоқда , д иний ташкилотларнинг халқаро алоқалари кун сайин кенгайиб бормоқда. Мустақиллик йилларида виждон эркинлиги принципларини тиклаш ва унга оғишмай амал қилиш давр, кундалик ҳаёт талаби ва заруриятига айланиб қолди. 1991 йилда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги қонунни қабул қилди. 1998 йилда бу қонуннинг янги таҳрири қабул қилиниб, 15 май куни матбуотда эълон қилинди ва шу кундан эътиборан кучга кирди. Мазкур қонун 23 моддадан иборат. Унинг 1-моддасида ушбу қонуннинг мақсади нималардан иборат эканлиги очиқ ва равшан баён этилган: «Ушбу қонуннинг мақсади ҳар бир шахснинг виждон эркинлиги ва диний эътиқод ҳуқуқини, динга муносабатидан қатъи назар, фуқароларнинг тенглигини таъминлаш, шунингдек, диний ташкилотларнинг фаолияти билан боғлиқ муносабатларни тартибга солиб туришдан иборат». 4

Қ онуннинг 3-моддаси виждон эркинлиги ҳуқуқи ҳақида бўлиб, унда ҳар бир фуқаро динга муносабатини ўзи мустақил аниқлаши, у ҳар қандай динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қандай динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга эканлиги ва бу ҳуқуқ эса Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси томонидан кафолатланажаги таъкидланди. 4-моддада фуқароларнинг динга муносабатларидан қатъи назар, тенг ҳуқуқлилиги ҳақида сўз боради. Расмий ҳужжатларда фуқаронинг динга муносабати кўрсатилишига йўл қўйилмаслиги таъкидланади. Виждон эркинлиги ҳақидаги қонуннинг 5-моддасида Ўзбекистон Республикасида дин ва диний ташкилотлар давлатдан ажратилганлиги кўрсатилган. Бу дегани давлат диний масалалар билан шуғулланмайди, диний ташкилот ва диний бошқарма ишларига аралашмайди. Дин ва диний ташкилотлар ҳам давлат ишларига аралашмаслиги лозим. Лекин диний ташкилотлар жамоат ишларида иштирок этиш ҳуқуқига эгалар. Шунингдек, мазкур моддада давлат турли диний конфессиялар ўртасидаги тинчлик ва тотувликни қўллаб-қувватлаши, конфессиялар ўртасида адоватни авж олдиришга, хусусан, бир диний конфессиядаги диндорни бошқасига киритишга қаратилган хатти-ҳаракатларга, миссионерликка йўл қўймаслиги таъкидланган. Диний ташкилотларга Ўзбекистон Республикасида диний характерга эга бўлган партиялар тузиш, республикадан ташқаридаги диний партияларнинг бўлим ёки филиалларини очиш ман этилади. Диндан давлатга ва Конституцияга қарши тарғибот олиб боришда, душманлик, нафрат, миллатлараро адоват уйғотиш, ахлоқий негизларни ва фуқаровий тотувликни бузишда, бўҳтон, вазиятни беқарорлаштирувчи уйдирмалар тарқатишда, аҳоли ўртасида ваҳима чиқаришда ҳамда давлатга, жамият ва шахсга қарши қаратилган бошқа хатти-ҳаракатларда фойдаланишга йўл қўйилмайди. Терроризм, наркобизнес ва уюшган жиноятчиликка кўмаклашадиган, шунингдек, бошқа ғаразли 5

мақсадларни кўзловчи диний ташкилотлар, оқимлар, секталар ва бошқаларнинг бундай фаолиятлари тақиқланади. Фуқаролар динга бўлган муносабатларидан қатъи назар, таълимнинг хилма- хил турлари ва даражаларини эгаллаши мумкин. қонуннинг 9-моддасида кўрсатилишича, диний ташкилотларнинг марказий бошқарув органлари руҳонийларни ва ўзларига зарур бўлган диний ходимларни тайёрлаш учун диний ўқув юртлари тузишга ҳақли. Диний ўқув юртлари Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтказилиб, тегишли лицензия олганидан кейин фаолият кўрсатиш ҳуқуқига эга бўлади. Олий ва ўрта диний ўқув юртларида таълим олиш учун фуқаролар Ўзбекистон Республикасининг «Таълим тўғрисида»ги қонунига мувофиқ умумий мажбурий ўрта таълим олганидан кейин қабул қилинади. Диний таълим берувчилар махсус диний маълумоти бор кишилар бўлиб, болаларни ўқитиш учун диний бошқарманинг ёки марказнинг рухсатномасига эга бўлиши керак. Хусусий диний таълим беришга йўл қўйилмайди. Бу қонун- қоидаларни бузганлар қонун олдида жавобгардирлар. Диний ташкилотлар диний таълим олиш учун фуқароларни чет элга юборишлари ва чет эл фуқароларини таълим олиш учун қабул қилишлари мумкин. Диний ташкилот – бу маълум динга ишонувчилар ва уларнинг жамоаларининг уюшмасидир (масжид, черков, синагога, диний ўқув юртлари ва ҳ.к.). Уни ташкил этиш учун унга бир хил эътиқодга эга бўлган камида 100 киши аъзо бўлиши керак. Ўзбекистон Республикасининг ҳар қандай фуқароси 18 ёшга тўлганидан кейин маълум диний жамиятга аъзо бўлиши мумкин. Диний ташкилотлар ўз мулкларига эга бўладилар. Бинолар, дин билан боғлиқ буюмлар, ишлаб чиқариш ва хайрия ишларига мўлжалланган иншоотлар, пул маблағлари ҳамда диний ташкилотлар фаолиятини таъминлаш учун зарур бўлган бошқа мол-мулк диний ташкилотларнинг мулки ҳисобланади. Диний ташкилотларга 6

тушадиган молиявий ва мулкий хайриялардан, шунингдек, фуқаролардан тушган маблағлардан давлат солиғи ундирилмайди. Ибодат, диний расм-русум ва маросимлар ўтказиш маҳаллий ҳокимият томонидан тақиқланмайди. қонуннинг 3-моддасида кўрсатилишича, динга эътиқод қилиш ёки ўзга эътиқодлар эркинлиги миллий хавфсизликни ва жамоат тартибини, бошқа фуқароларнинг ҳаёти, саломатлиги, ахлоқи, ҳуқуқи ва эркинлигини таъминлаш учун зарур бўлган даражадагина чекланиши мумкин. Диний ташкилотлар фуқароларни ишга олишга ҳақлидирлар. Улар давлат, жамоат корхоналари ва ташкилотларининг ишчи-хизматчилари билан баравар солиқ тўлайдилар, ижтимоий таъминланиш ва суғурта қилиш хизматларидан фойдаланадилар. Умумий асосда нафақа олиш ҳуқуқига эгалар. Қ онуннинг охирги 23-моддасида «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги қонунни бузган кишилар қонун олдида жавоб беришлари кўрсатилган. Конституцияда ҳурфикрлилик, виждон ва диний эътиқод эркинлиги масалаларига катта эътибор берилган. Унда диннинг тарбиявий аҳамиятига янада кўпроқ эътибор берилиши лозимлиги кўрсатилган. Ўзбекистон Республикасида ижтимоий ҳаёт сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрларнинг хилма-хиллиги асосида ривожланади. Унинг ҳудудида 15 та диний конфессия вакиллари истиқомат қиладилар. Юқоридаги қонунда келтирилганидек, улар Конституция олдида ҳуқуқ ва мажбурият юзасидан тенгдирлар. Конституциянинг 12-моддасида таъкидланишича, ҳеч қандай мафкура давлат мафкураси сифатида ўрнатилиши мумкин эмас. Шунга кўра ҳеч қандай конфессия бошқаларидан устун деб қаралиши ёки уларга ўз таъсирини ўтказишга интилиши мумкин эмас. Истиқлолнинг дастлабки кунлариданоқ диёримизнинг барча фуқаролари ҳақиқий эркинлигини ҳис қила бошладилар. Айни вақтда бу ҳуқуқ ва эркинликлар Ўзбекистон Республикасининг Кончтитуциясида ўз аксини топган. Жумладан, Конституциянинг 18-моддасида: 7

“Ўзбекистон Республикасида барча фуқаролар бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга эга бўлиб, жинси, ирқи, миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди ва ижтимоий мавқеидан қатъи назар, қонун олдида тенгдирлар” , дейилган. Бугунги кунда Ўзбекистонда турли дин вакилларининг ҳеч қандай тўсиқларсиз ўз динларига эътиқод қилишлари учун барча шарт-шароитлар яратилган. Ўз вақтида конституция фуқароларнинг виждон эркинлиги бўйича ҳақ-ҳуқуқларини кафолатлайди. 31-моддага асосан: “Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон ҳеч қайси динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди”. Конституциянинг мазкур моддасида қайд этилган тушунчалар Ўзбекистон Республикаси қонунчилиги ва биринчи галда жаҳон андозаларига тўлиқ жавоб берадиган “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Қонунда ўз аксини топган. Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 14 июнда қабул қилинган 2Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Қонунига (Ўзбекистон Республикаси Олий кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил №8, 186-модда; 1993 йил, №9, 334- модда) ўзгариши ва қўшимчалар киритилиб, унинг янги таҳрири 1998 йилнинг 1 май куни республика Олий Мажлиси томонидан қабул қилинди. Ушбу Қонуннинг мақсади ҳар бир шахснинг виждон эркинлиги ва диний эътиқод ҳуқуқини, динга муносабатидан қатъи назар, фуқароларнинг тенглигини таъминлаш, шунингдек диний ташкилотларнинг фаолияти билан боҳлиқ муносабатларни тартибга солиб туришгдан иборат. (1-модда). Ҳуқуқий категория сифатида виждон эркинлиги, бир томондан, эътиқод эркинлигини, иккинчи томондан эса, ҳеч бир динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқини ифода этади. 8

Ахлоқий нуқтаи назардан баҳс юритилганда эса, виждон эркинлиги – бу муайян инсоннинг фикрлаш тарзи ва шахсий маънавий эътифодига мос ҳатти-ҳаракат қилиш ҳуқуқидир. “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни ҳар бир фуқарога уч имкониятдан бирини ҳеч қандай тазйиқларсиз, онгли равишда танлаб олишни таъминлайди. Биринчи: Муайян шахс аллоҳга ишониши, хоҳлаган динига эътиқод қилиши мумкин. Иккинчи: Аллоҳга ва динга ишонмаслиги, уларга нисбатан бетараф бўлиши мумкин. Учинчи: даҳрий яъни ҳеч бир динга эътиқод қилмайгина қолмасдан балки, уларни инкор этиши мумкин. Қонунда вояга етмаган ёшларнинг виждон эркинлигини таъминлашга алоҳида эътибор берилган. Бундай қилингани ўта табиий. Чунки етарли ҳаётий тажриба ва билимларга ҳали эга бўлмаган ёшларга таъсир ўтказиш, айниқса, муайян диний дунёқарашни миясига сингдириш осон. Дунё тажрибаси, жумладан, мамлакатимиз тараққиёти шуни кўрсатмоқдаки, айрим носоғлом кучлар бундан ўзларининг ғаразли мақсадлари йўлида фойдаланишга интилмоқдалар. Шунинг учун ҳам мазкур Қонунга “вояга етмаган болалар диний ташкилотларга жалб этиш, шунингдек улар ихтиёрига, ота-оналари ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслар ихтиёрига зид тарзда динга ўқитишга йўл қўйилмайди” деган муҳим қоида киритилган. Кўриниб турганидек, давлат виждон эркинлигини ҳуқуқий кафолатлаш ва амалда таъминлаш тадбирларини рўёбгачиқариш билан биргаликда, уларга нисбатан ҳар қандай таҳдиднинг олдини олишга интилади. Республикадаги диний ташкилотлар мустақил юридик шахс сифатида ер майдони ва уй-жойга эга бўлишлари, диний адабиётлани нашр этишлари, диний мутахассислар тайёрлашлари, турли тадбирлар ўтказишлари, муқаддас жойларга зиёратлар ташкил этишлари мумкин. Албатта, буларнинг барчаси ўзбекистон 9

Республикаси “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги қонунга асосан амалга оширилади. Мазкур қонуннинг 8-моддаси 5-қисмида “Диний ташкилотлар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазарлигида ёки унинг жойлардаги органларида рўйхатдан ўтказилгандан кейин юридик шахс мақомига эга бўлади ва қонун ҳужжатлари назарда тутилган тартибда ўз фаолиятини амалга ошириши мумкин”, дейилган. 1. Мамлакатимизда истиқомат қилаётган 130дан зиёд миллат вакиллари ўзлари эътиқод қилаётган динларида эмин-эркин ибодат қилмоқдалар. Бугунги кунда республикамизда 1 6 турдаги 170дан зиёд ноисломий диний ташкилотлар расман фаолият кўрсатмоқда. Дарҳақиқат, бизнинг юртимизда турли дин ва миллатга мансуб кишилар ўртасида азалдан диний бағрикенглик қарор топган. Аждодларимиз бошқа дин вакилларига доимо ҳурмат билан қараганлар. Ўтган асрда юртимизга Россиянинг аҳоли зич жойлашган, ҳосилсизликдан азоб чекаётган вилоятларидан деҳқонлар кўчиб кела бошлаган. Ўзбекистон мусулмонлари мусибатга учраган бу саргардонларни жуда раҳм-шафқат билан кутиб олишган. Ўша кунларни ўз кўзи билан кўрган бир киши шундай гувоҳлик беради: “Маҳаллий аҳоли кўчиб келган бечораларга ҳамдард бўлди, акс ҳолда кўплар очлик ва муҳтожликдан ўлиб кетган бўларди”. Тошкент ва Ўрта Осиё архиепископи Владимирнинг гапларига кўра, ўтган асрдаёқ, бу ерда мусулмонлар мурувват кўрсатиб, бу ерда православ ибодатхоналари қурилишига ўз маблағларинидан хайр қилгандилар. Туркистонда учта қишлоқ черкови бошдан оёқ мусулмон мурувватпешалар маблағига қурилган. Жумладан, Троицкое қишлоғидаги ибодатхона қурилишига пулни чирчиқлик руҳоний берган. Бу – большевиклар масжид ва черковларни бузган даврларда омон қолган оз сонли черковлардан бири бўлиб, ҳозир ҳам Марказий Оси ё даги ягона православ эрлар монастирининг ибодатхонаси бўлиб турибди. 10

Даҳрийлик ақидаларидан халос бўлиб, мустақиллик қўлга киритилгач, Ўзбекистонда православ диндорлари учун ҳам яна қулай шароит яратилди, Архиепископ Владимир: “Ўзбекистоннинг славян аҳолиси ўзи учун жонажон бўлган православияга интила бошлади. Эндиликда православ қавмлари сони болшевистик тузумдан аввалги даврдаги сонидан ошиб кетди. Ўзбекистон ҳукумати православлар эҳтиёжлари тўғрисида мурувват билан ғамхўрлик қилмоқда. Мустақил Ўзбекистонда православ епархия учун ҳатто Россия империяси даврида ҳам рўёбга чиқмайдиган ишларни амалга ошириш имкони яратилди. Президент Ислом Каримовнинг фармойиши билан Тошкентда Ўзбекистоннинг, шунингдек Қирғизистон, Туркманистон, Т ожикистоннинг православ жамоалари диний ҳаётнинг ўчоғи бўлибгина қолмай, балки Ўрта Осиё епархиясининг маърифий, хайрия, бошқароув фаолиятини ташкил қилувчи марказ ҳам бўлиб қоладиган православ Диний- маъмурий маркази учун ҳудуд ажратилиб, уни яратишда жидий ёрдам кўрсатилади”, деди. Мустақилликка эришгач, Ўзбекистонда олий православ ўқув юрти – Тошкент диний семинарияси очилди. У келажакда бутун Ўрта Осиё епархиясини юқори маълумотли руҳонийлар билан таъминлайди. Бутун Марказий Осиёда энг йирик ибодатхона бўлмиш Самарқанддаги авлиё Алексий собори қайта тикланди. Ҳозир Ўзбекистонда 1 миллион 200 минг нафардан зиёд руслар истиқомат қилади. Албатта бу мисоллар Республикамизда рус миллатига мансуб бўлган христианларга мустақилликдан сўнг яратилган имкониятлардан бир бўлаги холос. Аслиад улар учун диний, дунёвий соҳаларда яратилган имкониятлар зикр қилинса, бир неча жилддан иборат китоб бўлиши шубҳасиз. Архиепископ Владимир сўзини эслайлик: “Ўзбекистонда православ епархия учун ҳатто Россия империяси даврида ҳам рўёбга чиқмайдиган ишларни амалга ошириш имкони яратилди”. Шунингдек, юртимизда булардан бошқа миллат вакиллари ўзлари эҳтифод қилаётган динларда ибодат қилишлари, динлари буюрган урф-одатларни амалга оширишлари – аҳолисининг асосий қисми мусулмонлардан иборат бўлган мустақил 11

Ўзбекитондаги диний бағрикенгликнинг энг яхши намунаси деб ҳисоблашга арзигуликдир. 2. Мустақилликдан сўнг Респуликамиздаги илгари вай р она ҳолатга келаёзган кўплаб диний-тарихий ёдгорликлар таъмирланди ва мусулмонлар тасарруфига топширилди. Юртимизда яшаб, дин ва дунё илмига ҳисса қўшган Имом Бухорий, Имом Термизий, Имом Мотуридий, Бурҳониддин Марғиноний, Баҳоуддин Нақшбанд, Хожа Аҳрор Валий каби буюк зотларнинг илмий мерослари ва хотираларига юксак эътибор ҳамда эҳтиром кўрсатилиб, ёдгорлик мажмуалари таъмирланди, кўплари қайтадан бино қилинди, уларнинг асарлари ўзбек тилига таржиима қилинди ва чоп этилди. Мусулмонларга ҳаж ва умра йўллари очиб берилди. 1991 йил 350 нафар Ўзбекистон фуқароси ҳаж ибодатини адо этишга муваффақ бўлди. Ҳозирги кунда Муқаддас Макка ва Мадина зиёратига борганларнинг умумий сони юз мингга яқинлашди. Қурбон ва Рамазон ҳайитлари юртимизда чинакам байрам сифатида нишонланмоқда. 3. Мустақиллик йиллари республикамизда жаҳон оммасига яхши таниш бўлган йирик ислом уламоларининг юбилейлари муносаб а ти билан тантанали тадбирлар, бундан ташқари қатор хал қ аро диний анжуманлар ўтказилди: 1993 йил сентябрда – Баҳоуддин Нақшбаннинг 675 йиллиги; 1994 йилнинг ноябр ойида – Хожа Аҳрор Валийнинг 590 йиллиги; 1995 йил ноябр ойида – Маҳмуд Зама х шарийнинг 950 йиллиги ва Нажмиддин Кубронинг 850 йиллиги нишонланди. 1998 йилнинг октябр ойида Имом ал-Бухорийнинг 1225 йиллиги ва Аҳмад ал- Фарғонийнинг 1200 йиллиги тантанали бўлиб ўтди. 1995 йилда Тошкентда муҳим анжуман – “Ягона осмон остида ҳамкорликда яшайлик” мавзусида христиан-мусулмон халқаро конференцияси бўлиб ўтди. Конференция ишида ўрта Осиё давлатларидан мусулмон ва православ диний идораларининг раҳбарлари, шунингдек БМТ вакиллари, Жаҳон черковлар кенгаши 12

делегатлари иштирок этишди. Чет эллик анжуман қатнашчилари Ўзбекистондаги динларапро бағрикенгликка таҳсин айтишди . 1996 йилнинг ноябр ойида Рус православ черкови Тошкент ва Ўрта Осиё Епархиясининг 125 йиллиги тантанали Тошкент ва Самарқандда ўтказилди. Ўша йилнинг шу ойида Тошкентдаги Евангел христиан черковининг 100 йиллиги нишонанди. Яна шу йилнинг декабрида Немис Евангел – лютерантлар черковининг Ўзбекистондаги илк черкови (Кирхаси)нинг 100 йиллик юбилейи нишонланди. Мазкур анжуманларда юртимизда фаолият кўрсатиб турган диний ташкилотлар вакиллари, хусусан, мусулмон ва христиан диний идораларининг кўзга кўринган арбоблари иштирок этишди. Анжуманларга ташриф буюрган чет эллик меҳмонлар Ўзбекистонда динлараро ҳамкорликлари мустаҳкамланганлигининг шоҳиди бўлишди. Ҳамда Ўзбекистондаги диний бағрикенгликка таҳсинлар айтишди. Итиқлол шарофати билан мусулмонлар бемаоло беш вақт намозлар ўқишга мушарраф бўлишди. Ҳолбуки даҳрий тузум даврида масжидга бюориш у ёқда турсин масжиднинг яқинроғидан юришга қўрқишарди. Худосизлар масжид атрофида изғиб юришар, унга бирор кишининг яқинлашганини кўриб қолишса, ушлаб сўроққа тутишар, ҳамда “бир неча айблар”ни қўйиб қамоққа олишарди. Ана ўша худосизлар диёримиздаги минглаб масжид-мадрасаларни бузгандилар, вайрон қилгандилар, омборхона, ахлатхонага айлантиргандилар... кези келганда, Наманган марказидаги улуғ шоир Машрабнинг устози Мулла Бозор Охун номи билан боғлиқ мадрасани даҳрийлар чўчқахона қилиб қўйганлиги ва у ерда қарийб қирқ йил чўчқа боқилганлигини эслаб ўтиш ўринли. Кейинчалик бир мунча эркинликлар берилган бўлсада, диёримиз мусулмонлари мусжидда ибодатларини бир қанча қўрқув ва ҳадиклар билан амалга оширардилар. Мустақилликка эришилгач, мусулмонлар масжидларда эмин-эркин беш вақт намозни адо этиш бахтига муясар бўлдилар. Қанчадан-қанча масжидлар қурилди. Тарихий обидалар таъмирланди... шўро даврида намозхонлардан тортиб олиниб, омборхонага айлантирилган Бухородаги қадимий меъморчилик обидаси 13

ҳисобланмиш Масжиди Калон мустақилликдан сўнг намозхонлар ихтиёрига топширилиши ва 1996 йил Президентимиз И.Каримовнинг фармойишига биноан таъмирланиши бунинг яққол мисолидир. Собиқ шўро даврида Республикамизда бор йўғи 89та масжид ва иккита мадраса фаолият кўрсатган бўлса, ҳозир Ўзбекистон мусулмонлари идораси бошқаруви остида барча қулайликлар яратилган 2000дан ортиқ масжид, 10та ўрта махсус ислом билим юрти ва Тошкент Ислом институти – олий маъҳад фаолият кўрсатиб келмоқда. Билим юртларининг барчасида олий маълумотли, юқори малакали мутахассислар дарс берадилар. Бирча ўқув юртларида диний фанлар билан бир қаторда дунёвий фанлар ҳам ўқитилади. Бу ўқйв юртларини битирувчилар диний ташкилтларда, шунингдек Ўзбекистон Республикаси Вазирлар маҳкамасининг 2003 ил 22 августдаги қарорига асосан, диний маълумотли кадрларга эҳтиёжи бўлган давлат муассасаларида ишлайдилар ёки олий таълим тизимда ўқишни давом эттирадилар. Дунёвий ва диний таълим уйғунлигидаги улкан ютуқлардан энг муҳими Марказий Осиёда ягона – Тошкент ислом университетининг ташкил этилишидир. Бу университет 1999 йил 7 апрел куни Ўзбекистон Республикаси Президенти И.Каримовнинг фармойишига асосан ташкил этилди. Ҳар йили мазкур олийгоҳ ислом тарихи ва фалсафаси, ислом ҳуқуқшунослиги , иқтисод ва информатика ихтисослиги бўйича 100дан ортиқ талабаларни қабул қилади. Университет қошида исломшунослик илмий тадқиқот маркази, манбалар хазинаси, академик лицей , нашриёт матбаа бирлашмаси фаолият кўрсатмоқда. Ўзбекистон мустақиллиги йилларида юртимизда том маънодаги динлараро бағрикенглик шаклланди. 14

O'xshashlar

Ўзбекистон – диний бағрикенглик анъаналари меросхўри

Ўзбекистонда диний бағрикенгликни таъминлашнинг сиёсий- ҳуқуқий, ижтимоий-маънавий асослари

Диний фундаментализм ва экстремизм

Соғлом авлод – асосий мақсад

Диний экстремизм ва мафкуралар кураши