Avtomobilsozlik texnologiyasining istiqbollari

Avtomobilsozlik texnologiyasining istiqbollari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

156.634765625 KB

Ko'chirib olish

Avtomobilsozlik texnologiyasining istiqbollari Reja: 1. Zagotovka olish texnologik jarayonlarini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari 2. Kesib ishlash va avtomobillarni yig‘ish jarayonlarini rivojlantirish

Hozirgi paytlarda avtomobil va traktor zavodlarida texnik qayta qurish ketayapti, asosiy va yordamchi ishlab chiqarishlari ixtisoslashgan va yuqori darajada tashkil etilgan yangi zavodlar qurilayapti. Alohida detallarni va yig‘ma birliklarni yig‘uvga yetkazib beradigan va ishlab chiqaradigan zavodlar majmuasi yaratilayapti. Avtomat qatorlar va ularning majmuasi, avtomobil va traktorlarni yig‘ish, detallarini qirqib ishlash, zagotovka olish jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish vositalari joriy qilinayapti. Avtomobil va traktorlarni ishlab chiqishni bundan buyon rivojlantirishda yuk ortish-tushirish va ombor ishlarini mexanizatsiyalash va avtomatlashtirish, unumdor texnologik jarayonlarni ishlab chiqish, korxonalar ishini tashkil etish va boshqarishda yangi tamoyillar va usullardan foydalanish ham muhim ahamiyat kasb etadi. 1. Zagotovka olish texnologik jarayonlarini rivojlantirishning asosiy yo‘nalishlari Metall quyish sohasida. Tuproq qoliplarda quyma zagotovka olishda ishlatiladigan tayoqchalarni yasash uchun qum purkovchi va qum ortuvchi mashinalardan, qolip yasaydigan press mashinalardan keng foydalanish zarur. Qolip ichida bor-yo‘g‘i 2—3 minut davomida qotishi lozim bo‘lgan tayoqchalarni yasaydigan avtomat va yarimavtomat mashinalardan foydalanish davr taqozosidir. Bu mashinalar quyishdagi og‘ir qo‘l mehnatini yo‘qotadi yoki kamaytiradi. Silkitib qolip tayyorlash o‘rniga presslab tayyorlash quyma zagotovkalar sifati va aniqligini oshiradi, shovqinni, qo‘l mehnatini kamaytiradi. Katta bosim ostida quyma tayyorlaydigan avtomat qatorlar presslash usulida ishlaydi. Bunday qatorlarda tashish va texnologik amallarning hammasi avtomatlashtirilgan. Ular quymalarni aniq tayyorlaydi va massasini 8—10% ga kamaytiradi. Quymalarni tozalash og‘ir ish va ko‘p mehnat talab etadi. Qator zavodlarda bu ish pitra otuvchi agregatlar bilan bajariladi, ularni ham avtomatlashtirish zarur. Qobiqli qoliplarga quyish va erib ketadigan modellar bo‘yicha tayyorlangan qolipga quyish usullaridan ko‘proq foydalanish kerak. Ularning avtomat tarzda ishlaydigan qatorlari mavjud. Qobiqli qolip usuli bolg‘alash usuliga qaraganda

metall sarfini 20% gacha, zagotovkani kesib ishlash qiyinligini 15% gacha kamaytiradi. Erib ketadigan modellar bo‘yicha tayyorlangan qoliplarga quyadigan avtomatlashtirilgan qatordagi amallarning taxminan 8% i avtomatlashgan. Bularga model qorishmasi, quyma qolip tayyorlash, tozalash, quymalarga termik ishlov berish va sh.k. kiradi. Bu usul massasi 1,5 kg gacha bo‘lgan po‘lat zagotovkalarni issiq holda shtamplab tayyorlash o‘rnini bosadi. Rangli metallar qotishmasini bosim ostida va kokilga avtomat tarzda quyish bo‘yicha jiddiy ishlar qilish kerak. Bulardan tashqari istiqbolda me’yorlovchi qurilmalardan, tebranuvchi kokil mashinalardan, unumdor erituvchi avtomatlardan, avtomat tarzda quyish vositalaridan va sh.k. uskunalardan foydalanish ham ko‘zda tutiladi. Temirchilik sohasida. Ko‘p zavodlarda bolg‘alanmalarni tayyorlash uchun kompleks mexanizatsiyalashtirilgan qatorlar va avtomat tarzda ishlaydigan shtampl ash agregatlari qo‘llanadi. Keyinchalik zagotovkaga xomashyo kesib olishdan tortib zagotovka tayyorlash, unga termik ishlov berishgacha bo‘lgan barcha amallarni avtomat tarzda bajaradigan kompleks qatorlarga o‘tish, krivoshipli presslarda ezib chiqarish usuli bilan bolg‘alanma olish, gorizontal- bolg‘alash mashinalarini ishlatish zarur. Qator avtomobil va traktor zavodlarida g‘ildirak tishlari va val shlitsalarini kesib ochish o‘rniga sovuq va qizigan holda plastik deformatsiyalash (asbobni g‘ildiratib ochish) joriy qilingan. Bu usulni boshqa detallarga ham qo‘llash mumkin. Asbobni g‘ildiratib tishlar va shlitsalar ochish kesib ishlashga qaraganda 10 karra unumliroq: metall sarfi 10% ga kamayadi, tishlar va shlitsalarning mustahkamligi 1,5 marta ortadi. Issiq holda hajmli shtamplash usulidan ko‘proq foydalanish kerak. Metallni qizigan holda shtamplaydigan krivoshipli presslar, YChT bilan qizdirish, gaz yordamida tezkor qizdirishlar bolg‘alanmalarni ko‘plab tayyorlash va ularning aniqligini oshirish imkonini beradi.

Davriy prokatdan, jo‘valangan va kalibrlangan materiallardan shtamplab detal yasash keng qo‘llanadigan bo‘ladi. Katta aniqlik bilan tayyorlangan po‘lat profillardan zagotovka olish usuli keng qo‘llanishi kerak. List va lentadan tayyorlangan buklangan va shtamplangan profillarni ishlatish qora metall prokati sarfini kamaytiradi. Kukunli metallurgiya ham mashinasozlikda ko‘p qo‘llanmoqda. Metallokeramikaning iqtisodiy samaradorligi va texnikaviy zarurati bu usulda ko‘plab detallar ishlab chiqarishga yo‘l ochib berdi. Metall kukunlarini yopishtirish, kimyoviy va termik ishlov berish bo‘yicha yangi texnologiyalarni qo‘llab mustahkam va sifatli zagotovkalar olish mumkin. Avtomobil va traktor zavodlarida sovuq holda hajmli ezib chiqarish va cho‘ktirish usullari keng qo‘llanayapti. Bu usullarda olingan zagotovkalar shakli jihatdan chizmadagiga yaqin, o‘lchamlari bo‘yicha esa kesib ishlov talab qilmaydigan bo‘ladi, metalldan foydalanish koeffitsienti — 85%. Sovuq holda cho‘ktirish, asosan, mahkamlovchi detallarni tayyorlashda qo‘llanadi. Sovuq holda ezib chiqar ish murakkab shaklli zagotovkalarni tayyorlashda qo‘llanadi. Bular jumlasiga sharli barmoqlar, klapan prujinasi tarelkasi, klapan turtuvchisi, prujina stakani, shtutser va sh.k. kiradi. 2. Kesib ishlash va avtomobillarni yig‘ish jarayonlarini rivojlantirish Avtomobilsozlik texnologiyasida zagotovkalarni kesib ishlash butun avtomobilga sarflangan mehnatning 30 foizini tashkil qiladi. Zagotovka tayyorlashning eng yangi usullari kesib ishlashni kamaytiradi va texnologik jarayonni ancha o‘zgartirib yuboradi. Zamonaviy usullar bilan tayyorlangan quyma va shtamplangan zagotovkalar ham shunday natijalar berishi mumkin. Asosiy ishlab chiqarishda samarali texnolo-gik jarayonlar va yangi asboblar joriy qilinayapti. Masalan, qattiq qotishmalardan tayyorlangan ko‘pqirrali, qayta charxlanmaydigan plastinkalar o‘rnatilgan, yeyilishga chidamli

6 qoplama berilgan va katta tezlikda ishlaydigan keskichlar; qattiq qotishmalardan tayyorlangan sidirgich asboblar bilan sidirish; o‘rta qattiq sintetik materiallardan tayyorlangan asboblar bilan nafis va maromiga yetkazib ishlov berish; teshiklarni silliqlash o‘rniga xoningl ash, jilvir bilan sheving lash va sh.k. Sanoatda kvant generatorlar (lazerlar)dan foydalanish mashinasozlik texnologiyasida katta o‘zgarishlarga olib keladi. Lazerlardan foydalanib ishlanishi qiyin metallarda ingichka teshiklar, ariqchalar ochish, metall bo‘lmagan materiallarni kesish, eritish, legirlash, payvandlash, ayrim joylarga termik ishlov berish mumkin. Mashinasozlik texnologiyasini rivojlantirish- ning eng zamonaviy yo‘nalishlaridan biri — moslashuvchan avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish tizimlarini (MAT; ãèáêèå àâòîìàòèçèðîâàííûå ïðîèçâîäñòâåííûå ñèñòåìû) qo‘llash 1 - r a s m. Yuk avtomobillari hisoblanadi. Ma’lumki, bunday tizimlar sanoat uzatmalar qutisi qopqog‘iga va karteriga ishlov beradigan robotlari, mikroprotsessor texnikasi va elektronimoslashuvc han tizimning ka asosida yaratiladi. Bunday tizimlarda yuqori sxemasi. unumli uskunalar, dastur bilan boshqariladigan stanoklar ishlatiladi. MAT, o‘zi turli bo‘lsa ham, lekin texnologiyasi va ishlov beriladigan yuzasining o‘lchamlari bo‘yicha bitta guruhga kiradigan detallarga ishlov berish imkonini yaratadi, stanoklarda ko‘pshpindelli kallaklarni avtomat tarzda almashtiradi, keskichning yeyilishini avtomat tarzda kompensatsiyalab turadi, kesuvchi asboblarni avtomat tarzda almashtiradi, asboblardan nosozliklarni ham odam ishtirokisiz o‘zi topib, chora ko‘radi. 4 3 2 1 12 7 9 10 118 5

1-rasmda keltirilgan MAT uzatmalar qutisining to‘rt xil karterlariga (eng katta o‘lcham 600x600x600 mm ) va uning qopqoqlariga ishlov berish uchun mo‘ljallangan. Bu detallarning dastlabki zagotovkalari ko‘ndalang yuzasi ishlovdan chiqqan holda MATning yacheykalariga kelib tushadi. Bu yerda 7 ta dasturli stanok o‘rnatilgan: 4 ta ishlov beruvchi markaz, 2 ta stanok almashtiriluvchi ko‘pshpindelli kallak bilan, bitta stanok parmalaydi va teshikni yo‘nib kengaytiradi. To‘rtkoordinatli ishlov berish markazlari 1, 3, 4 va 11 ikkitadan bir-biriga ulangan. Bu — moslanuvchanlikni oshiradi. Markazlar parmalaydi, razvyortkalaydi, olmos bilan qirib kengaytiradi, rezba ochadi, sekovka qiladi, frezalaydi. 1- va 3-stanoklarda xomaki ishlov, 4- va 11-stanoklarda nafis ishlov beriladi. Har bir markazning 60 pozitsiyali asbob saqlagichi (magazin) bo‘lib, u kesuvchi asboblarni avtomat tarzda almashtirish uchun kerak. Ko‘pshpindelli kallaklar bilan ishlaydigan stanoklar (9 va 10)dan har birida (har qaysi zagotovkaning o‘ziga mos kallagi bor) 45 ta kallakka mo‘ljallangan konveyer to‘plagich bor. U kerakli kallakni tegishli navbat bilan stanokka uzatadi. Stanoklarda kesuvchi asboblarning yeyilishi avtomat tarzda kompensatsiyalanadi. Hamma stanoklarda kesuvchi asbob sinib qolganda signal beradigan qurilma bor. Ishlangan zagotovkalarni nazorat qilish stanokning o‘zida bajariladi. Uch koordinatli maxsus, parmalovchi va qirib kengaytiruvchi stanok (2) sferik yuzalarga va silindr teshiklarga ishlov beradi. U 12 ta asbobga mo‘ljallangan to‘plagich va tanlab-tanlab avtomat tarzda tekshiradigan qurilma bilan jihozlangan. Stanoklarga zagotovkani 7 ta to‘plagich uzluksiz yetkazib beradi. Ularning har biri bittadan zagotovkaga mo‘ljallangan. Robot-aravachalar ustiga yo‘ldosh-moslamalar o‘rnatilgan. Ularning ustiga zagotovkalar yuklanadi. Ishlov berilgandan so‘ng 4 ta ortish-tushirish pozitsiyasida (5) detallar tushiriladi. 8 ta robot-aravachalar ishlov beriladigan zagotovkalarni stanoklar orasida 0,75 m/s tezlikda tashib yuradi. Ular hammasi bo‘lib birvara-kayiga 2500 kg yuk ko‘tara oladi.

Ko‘rilayotgan moslashuvchan avtomatlashtirilgan tizimda yuvish joyi (6), tunnel tipidagi stansiya (8), nazorat va asbobxona (7), robot-aravachalardagi batareyalarni avtomat tarzda almashtiradigan stansiya (12) bor. MATning boshqaruv tizimi dasturlanuvchi 25 ta nazoratchidan, 13 ta kompyuterdan va markaziy qo‘shaloq mini EHMdan iborat. Markaziy EHM ishlovlarning texnologik jarayonlarini bir-biriga muvofiqlashtirib turadi va tegishli hisobot tayyorlaydi, rostlash uchun ish to‘xtatilgan vaqtlarni, nosozlik sababli to‘xtagan vaqtlarni qayd qilib boradi. Har bir stanok dasturlashtiriladigan ikkita kontroller bilan jihozlangan. Ularning bittasi — yo‘ldosh-moslamani «tanish» va tegishli boshqaruvchi dasturni chaqirib olish uchun xizmat qilsa, ikkinchisi kesuvc hi asboblarning ishini nazorat qiladi. Moslashuvchi tizim 3 smena ishlaydi. Har smenada 5 kishidan ishlaydi: 2 kishi — ortish-tushirish pozitsiyasi (5)da, 3 kishi tizimga xizmat ko‘rsatish va asboblarni tayyorlashda. Uzatmalar qutisining boshqa turiga tizimni sozlash uchun 4 soat vaqt ketadi. MAT bilan bog‘liq bir qancha tushunchalar quyida keltiriladi. Moslashuvchan ishlab chiqarish moduli — bu ham o‘sha tizimning o‘zi bo‘lib, bitta uskunadan iborat. Biroq u dastur orqali boshqariladigan avtomatlashtirilgan qurilma va texnologik jarayonlarni avtomatlashtiradigan vositalar bilan jihozlangan. Hammasi mustaqil ishlaydi, ko‘p takrorlanadigan sikllarni bajaradi va o‘zidan yuqoriroq pog‘onada turadigan tizimga kirishib keta oladi. Moslashuvchan avtomatlashtirilgan qator — bir nechta moslashuvchan ishlab chiqarish modullari bitta avtomatlashtirilgan boshqaruvga biriktirilgan tizim. Undagi uskunalar qabul qilingan texnologik jarayon tartibida o‘rnatiladi. Moslashuvchan avtomatlashtirilgan uchastka — bu ham qator, lekin u texnologik yo‘nalishga moslashib ishlaydi, uskunalardan foydalanish ketmaketligini o‘zgartirishi mumkin. Moslashuvchan avtomatlashtirilgan sex — bir nechta qator va (yoki) uchastkalar majmuasi bo‘lib, berilgan turdagi mahsulot tayyorlash uchun mo‘ljallanadi.

Yig‘uv jarayonini takomillashtirish uchun detallar va uzellarni yig‘uv joyiga avtomat tarzda yetkazib beradigan konveyerlarni qo‘llash lozim. Kabinalarni, kuzovlarni, metall platformalarni yig‘ish jarayoni, asosan, payvandlash bilan bo‘ladi. Avtomobil ishlab chiqarishda payvandlash ishlari jami sarflanadigan mehnatning 10 foizidan oshmaydi. Rux bilan qoplangan va bo‘yalgan detallarni payvandlash, plazmali, elektron-nurli va boshqa turdagi payvand usullarini qo‘llash, shuningdek, unumdor payvand avtomatlari va yarim avtomatlaridan foydalanish avtomobilni yig‘ishga talab etiladigan mehnatni kamaytiradi. Avtomobil detallarini va yig‘ma birliklarini metall parda bilan qoplash va bo‘yash ishlarida qo‘llanadigan texnika jiddiy rivojlandi. Yangi lok-bo‘yoq materiallarini va ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash avtomobillarning korroziyaga chidamliligini oshirdi va tashqi ko‘rinishini yaxshiladi. Detal va uzellarni elektrostatik maydonda bo‘yash, avtomat tarzda ishlaydigan, itarib ishlaydigan konveyerlardan foydalanish, bo‘yash uchun oqimli vannalar — avtomobil zavodlarida keng qo‘llanishi kerak. Metall bilan qoplashda (rux, mis, xrom va sh.k. bilan) avtomatlardan, yarim avtomatlardan va avtomat qatorlardan foydalanilsa, mahsulot sifati yana ham ortadi. Detallar yuzasini yaltiratish ishlovini metall qoplash bilan almashtirish zarur.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. S.M. Q odirov, O.V.Lebedev, A.M.Xakimov «Mashina detallarini tiklash texnologiyasi» Toshkent-2001 y. 284 bet. 2. S.M.Babusenko « Traktor va avtomobillar remonti» Toshkent-« О ‘qituvchi» 1990 y. 366 bet. 3. J.R. Q ulmuxamedov, E.Karimov, H.H.Muxamedov, A.A.Oxunov , T.A.Toshkentov «Avtomobil va dvigatellarni ta’mirlash» Toshkent-«FAN»-2003 y. 536 bet. 4. Y.I.Borisevskix, Y.V.Buralev, K.A.Morozov, V.M.Nikiforov, A.I.Fetsenko «Avtomobillarning tuzilishi, texnik xizmat k о ‘rsatish va ta’mirlash» Toshkent-«Mehnat»-2001 y. 574 bet. 5. S.I.Rumyansev «Remont avtomobiley» Moskva «Transport» 1981 g. 462 bet. 6. L.V. Dexiterinskiy «Remont avtomobiley» Moskva «Transport» 1992 y. 296 bet.

O'xshashlar

Avtomobilsozlik texnologiyasi asosiy tushunchalar

Avtomobillarni yig‘ishning asosiy tamoyillari

O‘ZDEUAVTO» qo‘shma korxonasi

Kesib ishlash texnologik jarayonlarini loyihalash asoslari

Ekish va o’tqazish mashinalarining asosiy qismlari turlari va ishlashi