Avtomobillarni yig‘ishning asosiy tamoyillari - Mashinasozlik - Referatlar

Avtomobillarni yig‘ishning asosiy tamoyillari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

792.3466796875 KB

Ko'chirib olish

Avtomobillarni yig‘ishning asosiy tamoyillari Reja: 1. Buyum va uning tarkibiy qismi 2. Yig‘uvning texnologik jarayoni va uning qismlari 3. O‘lchamlar zanjiri 4. Yakunlovchi bo‘g‘inning berilgan aniqligiga erishish usullari 5. Yig‘uv jarayonlarini avtomatlashtirish

1. Buyum va uning tarkibiy qismi Avtomobilsozlik va traktorsozlikda avtomobil, traktor va ularning ayrim qismlarini mahsulot (buyum) birligi deb qabul qilish mumkin. U muayyan holatda ishlab chiqarish obyekti bilan belgilanadi. Masalan, karbyurator zavodi uchun mahsulot — tayyor karbyurator, kardanli val zavodi uchun — kardanli val va h.k. Buyum alohida yig‘ma birliklardan tashkil topadi. Har qaysi birlik mustaqil holda yig‘iladi. Lekin hammasini ham yig‘ma birliklardan xoli tarzda yig‘ib bo‘lmaydi. Buyum tarkibiy qismlarga asosan texnologik belgisiga qarab ajratiladi. Ba’zan bajaradigan vazifasiga ko‘ra ajratish mumkin. Masalan, dvigatelning gaz taqsimlash mexanizmi, moylash tizimi va sh.k. Ma’lum vazifani bajarishga mo‘ljallangan va buyumning tarkibiga kirgan qismlar texnologik jihatdan yig‘ma birlik hisoblanmaydi. Yig ‘ uvning texnologik jarayonlarini loyihalashda yig ‘ ma birliklar murakkabligi bo ‘ yicha birinchi tartibli, ikkinchi tartibli va sh.k. turlarga ajratiladi. Murakkab yig ‘ ma birliklar bir nechta soddaroq yig ‘ ma birliklardan tashkil topadi, ular yig ‘ iluvchi detallar yordamida bir-biriga ulanadi. Sodda yig ‘ ma birliklar alohida detallarni biriktirishdan hosil bo ‘ ladi. Detallar esa nomi ham, rusumi ham bir xil bo ‘ lgan materialdan, yig ‘ uv amallarisiz tayyorlanadi. Ba’zan payvandlanishi, kavsharlanishi, yelim bilan yopishtirilishi, urib kirgazilishi mumkin. Misol tariqasida payvandlab tayyorlangan gaz chiqarish klapanini, zalvor g‘ildirakni ko‘rsatish mumkin. Agar yig‘ma birlik birinchi tartibli yig‘ma birlik ichiga kirsa, ikkinchi tartibli yig‘ma birlik deyiladi. Shu tartibda ikkinchi, uchinchi va h.k. tartibli yig‘ma birliklarni ajratib olish mumkin. Misol . Moskva shahridagi AZLK zavodining mahsuloti — «Moskvich» yengil avtomobilidir. Dvigatel ilashma va uzatmalar qutisi bilan birga umumiy yig‘uv sexiga yig‘ma birlik sifatida kelib tushadi. Aslida u uchta birinchi tartibli yig‘ma birlikdan iborat: dvigatel, ilashma va uzatmalar qutisi . Dvigatel eng murakkab, bi rinchi tartibli yig‘ma birlik mustaqil tarzda yig‘ilgan soddaroq yig‘ma birliklardan, ya’ni ikkinchi tartibli yig‘ma birliklardan tashkil topgan. Bularga moy nasosi, zalv orli g‘ildirak bilan yig‘ilgan tirsakli val, shatun qopqoqlari, kichik kallakdagi vtulka, bolt va gaykalar bilan birga, porshen halqalar, barmoqcha va ikkita to‘xtatuvchi sim halqalari bilan birga kiradi.

Shatun va porshenning yig‘ma birliklari bir-biri bilan yig‘ilsa, murakkabroq yig‘ma birlik: shatun-porshen yig‘ma birligi — yig‘ma to‘plam (komplekt) hosil bo‘ladi. Bunday to‘plamni yana ham murakkabroq yig‘ma birlikka (masalan, dvigatelga) o‘rnatilayotganda qisman yoki to‘la ajratishga to‘g‘ri kelishi mumkin. Masalan, dvigatel yig‘ilayotganda shatun qopqog‘ini yechmay iloji yo‘q. To‘plamlar bo‘yicha yig‘ishning texnologik sxemasi har qanday yig‘ma birlikniki singari bo‘ladi, lekin bunda ajratish bo‘yicha bir qancha amallar qo‘shiladi: bolt gaykalarini chiqarish, shatun qopqog‘ini yechish, shatunni tirsakli valning bo‘yniga kirgazish, qistirmani tekshirish, shatun qopqog‘ini boltlarga o‘tkazish, gaykalarni ilintirish va qotirish. 2. Yig‘uvning texnologik jarayoni va uning qismlari Yig‘uvning texnologik jarayonlariga tegishli asosiy tushunchalar quyida berilgan. Yig‘ish — buyumning tarkibiy qismlari birlashmasini hosil qilishdir. Bu ish alohida detallar va yig‘ma birliklarning zaruriy o‘zaro aloqasini ta’minlaydi. Yig‘ish obyektiga qarab uzelli yig‘ish va umumiy yig‘ish bo‘ladi. Tarkibiy qismlarni yig‘ish — uzelli yig‘ish deyiladi. Bevosita buyumni yig‘ish — umumiy yig‘ishga kiradi. Buyumni yig‘ish bosqichi — buyum yoki uning tarkibiy qismi texnologik jarayoniga tegishli, yig‘uv sxemasiga binoan ajratib ko‘rsatilgan tugallangan qismidir. Yig‘ishning texnologik jarayoni zagotovka yoki buyumning tarkibiy qismlari birlashmasini yaratishga va o‘rnatishga tegishli hatti-harakatlarni o‘z ichiga oladi. Yig‘ish amali — zagotovka yoki buyumning tarkibiy qismlari birlashmasini yaratish va o‘rnatishning texnologik amalidir. Yig‘ish amali bitta yig‘ma birlik ustida bo‘ladigan hamma hatti-harakatlarni qamrab oladi. Masalan, val uchiga qo‘yilgan podshipniklarni urib (presslab) o‘rnatish bir yoki ikki amalda bajariladi. Podshipniklarni oldinma-keyin valning bir tomonidan, keyin ikkinchi tomonidan presslab o‘rnatish ikki o‘tishda bajarilgan bitta amalni bildiradi. Agar podshipniklar o‘rnatiladigan bir to‘p vallarning hammasiga dastlab bir tomonidan podshipnik o‘rnatilib, keyin ikkinchi tomonidan o‘rnatilsa, bunday yig‘uv har biri bitta o‘tuvda bajarilgan ikki amaldan iborat bo‘ladi. Yig‘uv usullari ko‘pincha bir vaqtda bajariladi. Masalan, ko‘pshpindelli buragichlar bilan g‘ildirak gaykalarini burash.

3. O‘lchamlar zanjiri Yig‘ma birliklarning chizmasi dinamikani, kinematikani va o‘lchamlarni hisoblash asosida ishlab chiqiladi. O‘lchamlar hisobi detallarning o‘lchamlarini, ularning o‘zaro joylashuvidagi ruxsat etilgan og‘ishlarni, shuningdek, yig‘ma birliklar va detallar o‘lchovidagi o‘zaro bog‘liqliklarni aniqlash imkonini beradi. O ‘ lchamlar zanjiri deb yopiq kontur hosil qilgan, qo ‘ yilgan masalani hal qilishda bevosita ishtirok etadigan o ‘ lchamlar majmuyiga aytiladi. O‘lchamlar zanjirining sxemasi (1- rasm) — yopiq kontur ko‘rinishida bo‘ladi. Bu zanjirni hosil qilgan har bir o‘lcham zveno (halqa, bo‘g‘in, tarkibiy qism) hisoblanadi. Bo‘g‘inlarni harflar bilan ifodalab, har biriga tartib raqami beriladi. Masalan, A 1 , A 2 , ... Yuzalar va o‘qlarni bevosita tutashtiruvchi o‘lcham, nisbiy masofa yoki ma’lum burchakka burilishi ta’minlanadigan yoki aniqlanadigan o‘lchamni boshlang‘ich (dastlabki), yig‘ishda esa yakunlovchi deyiladi. Loyihalashda o ‘ lchamlar zanjirini 1- r a s m. O‘lchamlar zanjiri. boshlab beradigan bo ‘ g ‘ in — dastlabki bo ‘ g ‘ in deyiladi. O ‘ lchamlar zanjirining yig ‘- mada oxirgi bo ‘ lib aniqlanadigan halqasi yakunlovchi bo ‘ g ‘ in deyiladi. Bu bo‘g‘inlarning hammasi «V» indeksi bilan belgilanadi (1-rasm) . Dastlabki va yakunlovchi bo‘g‘inlarga yig‘ma birlikning asosiy aniqlik talablari qo‘yiladi. Har qaysi o‘lchamlar zanjirida faqat bitta yakunlovchi yoki dastlabki bo‘g‘in bor. O ‘ lchamlar zanjirining boshqa bo ‘ g ‘ inlarini ham ta’kidlash zarur. Bular tashkil etuvchi (ko ‘ paytiruvchi, kamaytiruvchi), kompensatsiyalovchi va umumiy bo ‘ g ‘ inlardir. Bo‘g‘inning tashkil etuvchisi o‘zgarganda dastlabki yoki yakunlovchi bo‘g‘ini o‘zgaradi. Tashkil etuvchi bo‘g‘inning ko‘paytir uvchi turi — bu ham bir bo‘g‘in, lekin uning ko‘payishi dastlabki yoki yakunlovchi bo‘g‘inni ko‘paytiradi. Bunday bo‘g‘inlar chizmada o‘ng tomonga yo‘naltirilgan strelka bilan ko‘rsatiladi. Masalan, A 1 , A 2 ,... Kamaytiruvchi bo‘g‘in shunday bo‘g‘inki, uning ko‘payishi dastlabki yoki yakunlovchi bo‘g‘inni kamaytiradi. Chizmada ular ham strelka bilan ko‘rsatiladi, faqat o‘ngdan chapga→ →

→ → yo‘naladi. Masalan, A 1 , A 2 ,... va h.k.

Kompensatsiyalovchi bo‘g‘in xomaki tanlanadi. Uni o‘zgartirish yo‘li bilan joizlik maydonidan chiqib ketgan og‘ishlar bartaraf etiladi, yakunlovchi bo‘g‘inning talab etiladigan aniqligi ta’minlanadi. Yakunlovchi bo‘g‘in ifodasida «K» indeksi bo‘ladi. Masalan, A 5k (2-rasm) . Kompensatsiyalovchi sifatida maxsus shaybalar, o‘rnatuvchi halqalar, qistirmalar to‘plami va h.k. lar qo‘llanadi. Umumiy bo‘g‘in — bir vaqtning o‘zida bir necha o‘lchamlar zanjiriga tegishli bo‘g‘indir, chizmada hamma o‘lchamlar zanjirining harfi bilan ifodalanadi. Bunda umumiy bo‘g‘in o‘lchamlar zanjiriga tenglik alomati bilan kirishi kerak. O‘lchamlar zanjirining turlari. Qo‘yilgan masalaning mazmuniga qarab o‘lchamlar zanjiri 2- r a s m. Qo‘zg‘almas kompensatorli yig‘ma o‘lchamlar zanjiri. konstruktorlik, texnologik va o‘lchamli turlarga ajratiladi. Har biri o‘ziga yarasha vazifani bajaradi. Birinchisi buyum yoki uning qismi konstruksiyasini yaratayotganda talab etiladigan aniqlikni ta’minlash shartlarini ko‘rsatib beradi; ikkinchisi — buyumni yasash jarayonida aniqlikni ta’minlash shartlarini ko‘rsatadi; uchinchisi — buyum yoki uning tarkibiy qismlari aniqli-gini bildiradigan kattaliklarni o‘lchash shartlarini ko‘rsatadi. Bulardan tashqari asosiy, hosila, parallel, ketma-ket, aralash o‘lchamlar zanjirlari ham bor. Asosiy o‘lchamlar zanjirining har bir bo‘g‘ini qo‘yilgan masalani hal qilishda ishtirok etadi. Hosila o‘lchamlar zanjirida dastlabki bo‘g‘in sifatida asosiy o‘lchamlar zanjirining bir bo‘g‘ini ishtirok etadi. Parallel bog‘langan o‘lchamlar zanjirining kamida bitta umumiy bo‘g‘ini bo‘ladi. Ketma- ket ulangan o‘lchamlar zanjirining bitta umumiy asosi (bazasi) bo‘ladi. Aralash o‘lchamlar zanjirlarining umumiy bo‘g‘inlari va asoslari bo‘ladi. Har qanday

yig‘ma birlikda bir-biri bilan ma’lum bog‘lanishda bo‘lgan bir nechta yig‘ma zanjirlar bor. Bo‘g‘inlarning fazoviy joylashuviga qarab o‘lchamlar zanjiri chiziqli va burchakli, tekis va hajmli turlarga bo‘linadi. Chiziqli o‘lchamlar zanjirida hamma bo‘g‘inlar chiziqli o‘lchamlardan, burchakli zanjirda — burchak o‘lchamlaridan ibo rat. Tekis o‘lchamlar zanjiridagi bo‘g‘inlar bitta yoki bir nechta parallel tekislikda joylashadi, ba’zi bo‘g‘inlar parallel bo‘lmasligi mumkin. Hajmli o‘lchamlar zanjirida bo‘g‘inlar parallel bo‘lmagan tekisliklarda joylashadi. Hajmli o‘lchamlar zanjirini hisoblashda zanjir uchta tekis o‘lchamlar zanjiriga keltiriladi. Buning uchun bo‘g‘inlarning hammasi uchta koordinata tekisligiga proeksiyalanadi. Tekis o‘lchamlar zanjirini hisoblash. Agar yig‘ma birlikni loyihalashda topilgan o‘lchamlar zanjirining dastlabki bo‘g‘ini kattaligiga talablar qo‘yilgan bo‘lsa, to‘g‘ri masala yechiladi: o‘lchamlar zanjirining hamma bo‘g‘inlariga tegishli nominal qiymatlar, joizliklar maydoni o‘rtasining qiymatlari va o‘lchamlari va eng chekka og‘ishlar aniqlanadi. Agar bo‘g‘inlarning miqdori aniqlangan bo‘lsa, teskari masala yechiladi: yakunlovchi bo‘g‘inning nominal qiymatlari, yoyilish maydonining qiymatlari va o‘rtasiga tegishli koordinatalar va eng chekka og‘ishlar aniqlanadi. To‘g‘ri masalaning yechilishi teskari masalaning yechilishi bilan tekshiriladi. O ‘ lchamlar zanjirining hisobi ehtimollar usuli yoki «maksimum-minimum» usuli bilan bajariladi. Agar mahsulotlarning uncha ko‘p bo‘lmagan qismidagi yakunlovchi bo‘g‘in joizliklar maydonidan chiqib ketishi mumkinligini e’tiborga olganda, yig‘ma zanjir bo‘g‘inlarini tashkil etuvchilarga ko‘proq joizlik tayinlash iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq bo‘lsa, o‘lchamlar zanjiri ehtimollar usuli bilan hisoblanadi. Mahsulot tayyorlashning texnik shartlarida yakunlovchi bo‘g‘ini joizliklar chegarasidan chiqib ketadigan mahsulotlarning ehtimoliy foizi va uni (yakunlovchi bo‘g‘inni) chegarada ushlab turadigan texnologik usullar ko‘rsatiladi. Yuz foiz o ‘ zaro almashinuvchanlik ta’minlanganda o ‘ lchamlar zanjirini «maksimum-minimum» usuli bilan hisoblanadi.

Dastlabki (yakunlovchi) bo‘g‘inning nominal qiymati: m-1 A D = x Σ i A i i =1 B u y e r d a: (x i — i — bo‘g‘inning uzatuv nisbati; parallel bo‘g‘inli zanjirlarda bo‘g‘inlarning ko‘paytiruvchi tashkil etuvchilari uchun x = 1, kamaytiruvchi tashkil etuvchilari uchun x = -1; A i — bo‘g‘inning i — tashkil etuvchisiga tegishli nominal qiymat; m — bo‘g‘inlar soni; i — bo‘g‘inning tartib raqami. Yakunlovchi bo‘g‘in joizligi maydonining o‘rtasiga tegishli koordinata (joizlik maydoni o‘rtasidan nominal qiymatgacha bo‘lgan masofa): m-1 D0D = i x =1 Σ i Doi B u y e r d a: D 0D — bo‘g‘inning i — tashkil etuvchisiga tegishli joizlik maydoni o‘rtasining koordinatasi. Yakunlovchi bo‘g‘inning yoyilish maydoni o‘rtasi koordinatasi (buyumlar to‘pi orasida uchragan eng katta va eng kichik o‘lchamlarning farqi): m-1 DwD = i x =1 Σ i Dwi B u y e r d a: D wi — bo‘g‘inning i — tashkil etuvchisiga tegishli yoyilish maydoni o‘rtasining koordinatasi. O‘lchamlarning taqsimlanish qonunini belgilaydigan nisbiy yoyilish koeffitsienti: li = 2Rqi/wi B u y e r d a: R qi — o‘rta kvadratik og‘ish; w i — bo‘g‘inning i — tashkil etuv chisiga tegishli yoyilish maydoni. Yakunlovchi bo‘g‘inning eng chekka og‘ishlari: DyuD = DmD + 0,5dD D pD = D mD – 0,5d D B u y e r d a: D yuD , D pD — yuqori va quyi og‘ishlar; d D — yakunlovchi bo‘g‘inning joizligi.

«Maksimum-minimum» usuli bilan hisoblaganda yakunlovchi bo‘g‘inning joiz ligi: m-1 dD= i =1 Σ x di B u y e r d a: d i — bo‘g‘inning i — tashkil etuvchisi qo‘yimi. Ehtimollar usuli bilan hisoblaganda: dD = t x √ i =1 Σ i2 li2 di2 B u y e r d a: t — xatar koeffitsienti (hisoblangan og‘ishlar, joizlik, maydonidan chiqib ketishi foizini bildiradi); l i — nisbiy yoyilish koeffitsienti (o‘lchamlarning taqsimlanish qonunini tavsiflaydi). Xatar koeffitsienti qabul qilingan foiz R ga bog‘liq (guruhlar markazi og‘ish markazi koordinatasi bilan ustma-ust tushgan paytda). Quyida uning qiymatlari keltiriladi: Xatar R, % ........... 3 2 10 4, 2 1 0,2 7 0, 1 0,0 1 t ....................... .... 1 1,6 5 2, 0 2,5 7 3 3,2 9 3,8 9 Hisoblarda l i 2 koeffitsient quyidagicha qabul qilinadi: o‘lchamning yoyilish chizig‘i noma’lum xususiyatga ega bo‘lsa (masalan, kam guruhli ishlab chiqarishda) l i 2 =1/3; o‘lchamning yoyilish chizig‘i taqsimot qonuniga bo‘ysunsa (yalpi va ko‘p guruhli ishlab chiqarishda) l i 2 =1/9. To‘g‘ri masala uchun dastlabki yakunlovchi bo‘g‘inga qo‘yiladigan talablar belgilangan bo‘lsa, bo‘g‘inlarni tashkil etuvchilar joizligining o‘rtacha qiymati («maksimum-minimum» usulida): d o‘r = d D /(m–1) Ehtimollar usulida: do‘r = dD/ t x √ i =1 Σ i2 li2 m-1m-1

4. Yakunlovchi bo‘g‘inning berilgan aniqligiga erishish usullari Mashinalarni yig‘ish turli texnologik usullar bilan amalga oshiriladi: to‘liq, chala va guruhlar bilan o‘zaro almashinuvchanlik, joyiga moslash va rostlash. To‘liq almashinuvchanlik bilan yig‘ish qo‘shimcha ishlov bermasdan yoki bo‘g‘inlar (detallar)ning tashkil etuvchisini tanlab va saralab o‘tirmasdan yakuniy bo‘g‘inning berilgan aniqligini ta’minlashi mumkin. Bu usulda chiqarilayotgan hamma rusumdagi avtomobillarning yig‘ma birliklari talab etilgan aniqlik bilan yig‘iladi. Demak, yig‘ma birlikka kiradigan ulanuvchi (tutashuvchi) detallar o‘lchamiga konstruktor tomonidan beriladigan joizliklar o‘sha o‘lchamlarning ishlab chiqarish joizliklariga teng. To‘liq almashinuvchanlik bilan yig‘ish ishlab chiqarish tashkilini soddalashtiradi, uni oqimli qatorga o‘tkazishni osonlashtiradi, ishlatishda qulayliklar tug‘dirib (yeyilgan yoki singan detallarni yangisiga almashtirish), shirkatlashtirish imkonini beradi. Chala almashinuvchanlik bilan yig‘ish shundan iboratki, o‘lchamlar zanjiridagi yakunlovchi bo‘g‘inning talab etilgan aniqligi yig‘ilgan hamma obyektlar uchun emas, balki ilgaridan shartlashilgan qismi uchun ta’minlanadi. Shu yo‘l bilan ilgarigi usulga qaraganda zanjirni tashkil etuvchilarning hamma bo‘g‘iniga kengroq joizliklar tayinlanadi. Natijada, ba’zi obyektlardagi yakunlovchi bo‘g‘in tayinlangan (yig‘ma) joizlik chegarasidan chiqib ketishi mumkin, boshqacha aytganda, ma’lum darajada xatar (5—7%) bor. Guruhli almashinuvchanlik bilan yig‘ish. Bu usul kam bo‘g‘inli, yakunlovchi bo‘g‘inidan katta aniqlik talab etiluvchi yig‘ma o‘lchovlar zanjirida qo‘llanadi. Berilgan aniqlik zanjirga tashkil etuvchi bo‘g‘inlarni qo‘shish bilan ta’minlanadi. Bu tashkil etuvchilar o‘zlari ilgari ajratilgan guruhlardan biriga taalluqli bo‘lishi kerak. Ishlab chiqarish joizligining o‘rtacha, iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq qiymati: do‘r = ndo‘r B u y e r d a: n - bo‘g‘in guruhlari soni; d o‘r — o‘rtacha joizlik.

Har bir guruhning ichida yakunlovchi bo‘g‘inning talab etiladigan aniqligi to‘la o‘zaro almashinuvchanlik usuli bilan ta’minlanadi. Misol sifatida dvigatelning shatun-porshen guruhini ko‘rsatish mumkin. Demak, so‘nggi formula bo‘yicha zanjirni tashkil etuvchisining har bir bo‘g‘inga beriladigan kengaytirilgan (iqtisodiy manfaatli) joizligini aniqlaymiz. Joyiga moslashtirib yig‘ish shundan iboratki, yakunlovchi bo‘g‘inning berilgan aniqligiga erishish uchun metall qatlamini yo‘nib kompensatsiyalovchi bo‘g‘in o‘zgartiriladi. Bunda shaberlash, egovlash, yaltiratish, ishqalash, joyiga qarab teshik ochish amallari qo‘llanadi. Kompensatsiyalovchi bo‘g‘inning o‘rtacha joizligi: d k = d D `– d D B u y e r d a: d D ` — yakunlovchi bo‘g‘inning kengaytirilgan joizligi (bo‘g‘inlarni tashkil etuvchilarning iqtisodiy jihatdan erishiladigan joizliklari bilan aniqlanadi); d D — yakunlovchi bo‘g‘inning berilgan aniqligi (yig‘ma birlik vazifasiga ko‘ra konstruktor tomondan belgilanadi). Rostlab yig‘ishda yakunlovchi bo‘g‘inning talab etiladigan aniqligi metallni kesmasdan ta’minlanadi. Bu quyidagicha izohlanadi. Yakunlovchi bo‘g‘inning hisoblab topilgan joizligi berilgan qiymatdan ortib ketadi, bo‘g‘inlarning joizligini siqishtirish esa iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq emas. Bo‘g‘inlarga oshirilgan joizlik berilganda, joyiga moslashtirish usulidagi kabi kompensatsiya miqdorini aniqlash kerak. Kompensatsiyalovchilar qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas bo‘ladi. Qo‘zg‘oluvchilarga murvat bilan qotiriladigan vtulkalar, halqalar va sh.k. detallar kiradi. Agar yakunlovchi bo‘g‘inning aniqligi o‘lchamlar zanjiriga qo‘zg‘aluvchi kompensator kiritish bilan ta’minlansa, bo‘g‘inlarning joizligi maksimal darajada erkin belgilanadi. Qo‘zg‘olmas kompensatsiyalovchilar sifatida halqalar, shaybalar, qistirmalar va sh.k. ishlatiladi. Qo‘zg‘almas kompensatsiyalovchili o‘lchamlar zanjirini hisoblashda kompensatsiyalovchilarning zaruriy pog‘onasi miqdorini hisoblash kerak: N = d k /d D + 1; N = d k /(d D – d k ) + 1

B u y e r d a: d k — kompensatsiya miqdori; d D — yakunlovchi bo‘g‘inning joiz ligi; N`— kompensatsiyalovchining xatosini hisobga olgan holda uning aniqlashtir ilgan pog‘onalar soni; d k — kompensatsiyalovchini yasashga berilgan joizlik. Har qaysi yig‘ma birlik uchun kompensatsiyalovchi bo‘g‘inning kattaligi aniqlanadi va shunga bog‘liq holda o‘lchamlar zanjiriga eng yaqin pog‘onadagi qo‘zg‘almas kompensatsiyalovchi tanlanadi. Agar kompensatsiyalovchi bo‘g‘in ortib boruvchi bo‘lsa, pastki pog‘onadagi eng yaqin kompensatsiyalovchi, kamayib boruvc hi bo‘lsa — yuqori pog‘onadagi eng yaqin kompensatsiyalovchi tanlanadi. Shu bilan yig‘ma birlikning ishlash jarayonida yuzaga keladigan yeyilish qisman kompensatsiyalanadi. Avtomobilsozlikda yig‘ish, asosan, to‘la o‘zaro almashinuvchanlik, joyiga moslash va rostlash usullari bilan amalga oshiriladi. 5. Yig‘uv jarayonlarini avtomatlashtirish Avtomobilsozlikda yalpi ishlab chiqarish ko‘p o‘rin egallagani uchun bunda mashinasozlikning boshqa tarmoqlariga nisbatan yig‘uv jarayonlarini kompleks mexanizatsiyalash va avtomatlashtirishga qulay imkoniyatlar bor. Ammo bu jihatdan yig‘uv jarayoni kesib ishlash jarayoniga qaraganda orqada qolmoqda. Shuning uchun yig‘uv ishlari hozir ham qo‘l mehnatini ko‘p talab etayapti. Avtomobilsozlikda yig ‘ uvning mehnat sarfi (qiyinligi) avtomobilga ketgan barcha mehnatning 28% ini qamrab oladi. Yig‘uvning qiyinligini kamaytirish uchun avtomatlashtirilgan yig‘uv qatorlarida turli transport vositalari: bunkerlar, to‘plagichlar, oqimlarga ajratuvchilar, vibrokonveyerlar va sh.k. qo‘llanadi. Yig‘uv ishlarining avtomobil konstruksiyalari oldiga qo‘yadigan talablaridan eng muhimi shuki, yig‘ma birliklarni, joyiga moslashtiradigan (qo‘shimcha) ishlovlar bermay, konvey er yurib turgan holida joy-joyiga o‘rnatish imkoni bo‘lsin. Konstruksiyada iloji boricha kamroq detallar ishtirok etsin, shu bilan birga o‘ta murakkab va massasi og‘ir bo‘lmasin. Avtomat tarzda yig‘ish buyumlarning doimiy bir xil holatda yoki fazoviy o‘girishlar iloji boricha kamaytirilgan holda bajarilishi kerak. Tutashadigan detallarning konstruksiyasida rax bo‘lishi va to‘liq o‘zaro

almashinadigan ulanmalarning mavjudligi avtomat tarzda yig‘ishni soddalashtiradi. 6. Yig‘uvning tashkiliy shakllari Mashinasozlikda yig ‘ iladigan buyumlarni tashish turiga qarab ko ‘ chmas va qo ‘ zg ‘ aluvchan shakllarda yig ‘ uv ishlari bajariladi. Boshqacha aytganda, bir yerda qo ‘ zg ‘ almay turib yoki harakat davomida yig ‘ ish shakllari mavjud. Yig‘uvning u yoki bu shaklini tanlash mashinalarni ishlab chiqarish hajmiga bog‘liq. Avtomobilsozlikda konveyer usulida (shaklida) yig‘ish rasm bo‘lgan. Yig‘iluvchi buyum bitta yig‘uv joyidan ikkinchisiga transport vositasida uzatiladi. Bu vosita faqat amallar orasida bog‘lovchilik qiladi. Uzellar yig‘iladigan ba’zi hollarda ular joydan joyga plastinkali va aravachali konveyer yordamida ko‘chiriladi. Yig‘ma birlikni yoki buyumni vaqti-vaqti bilan yurgizib turadigan konveyerdan foydalanganda yig‘ish ishlari konveyer to‘xtagan paytda bajariladi. Yig‘iluvchi obyektning har galgi surilishida yig‘uv postiga konveyerning oxirgi pozitsiyasidan bitta yig‘ma buyum tushadi. To‘xtamay harakat qiladigan konveyerda yig‘uvlar bajarilsa, yig‘iladigan obyekt bir ish joyidan ikkinchisiga shunday tezlik bilan suriladiki, yig‘uv amali shu joyning chegarasida bajarilib bo‘lsin. Harakatdagi yig‘uvni haqiqiy temp (sur’at) tavsiflaydi. Sur’at — yig‘ilgan buyumlar bir tekis chiqarilgan vaqtni bildiradi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. S.M. Q odirov, O.V.Lebedev, A.M.Xakimov «Mashina detallarini tiklash texnologiyasi» Toshkent-2001 y. 284 bet. 2. S.M.Babusenko « Traktor va avtomobillar remonti» Toshkent-« О ‘qituvchi» 1990 y. 366 bet. 3. J.R. Q ulmuxamedov, E.Karimov, H.H.Muxamedov, A.A.Oxunov , T.A.Toshkentov «Avtomobil va dvigatellarni ta’mirlash» Toshkent-«FAN»-2003 y. 536 bet. 4. Y.I.Borisevskix, Y.V.Buralev, K.A.Morozov, V.M.Nikiforov, A.I.Fetsenko «Avtomobillarning tuzilishi, texnik xizmat k о ‘rsatish va ta’mirlash» Toshkent-«Mehnat»-2001 y. 574 bet. 5. S.I.Rumyansev «Remont avtomobiley» Moskva «Transport» 1981 g. 462 bet. 6. L.V. Dexiterinskiy «Remont avtomobiley» Moskva «Transport» 1992 y. 296 bet.

O'xshashlar

Avtomobillarni umumiy yig‘ish

Avtomobilsozlik texnologiyasi asosiy tushunchalar

Turli tabiiy-iqlim sharoitida avtomobillardan foydalanishni ta'minlash

Tishli mexanizmlar ularning turlari Ilashmaning asosiy qonuni

Uzatmalarning asosiy parametrlari Friksion uzatmalar va variatorlar