Tishli mexanizmlar ularning turlari Ilashmaning asosiy qonuni - Mashinasozlik - Referatlar

Tishli mexanizmlar ularning turlari Ilashmaning asosiy qonuni

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

210.5 KB

Ko'chirib olish

Tishli mexanizmlar ularning turlari Ilashmaning asosiy qonuni Reja: 1. Tishli mexanizmlar 2. Tishli mexanizmning geometrik elementlari va kinematikasi 3. Shesternyalari pog`onali qatorda joylashgan murakkab mexanizm

Tishli mexanizmlar. Tarkibida tishli bo’g’ini bo`lgan mexanizmlar tishli mexanizmlar deyiladi. Tishli mexanizmlar etakchi va etaklanuvchi bo’g’inlarning aylanish tezliklari o`zgarmas bo`lishi talab qilinadigan xollarda ishlatiladi va texnikada juda ko`p qo`llaniladi. Bu mexanizmning 14.1 а,b shakl asosiy ko`rinishi 14.1-shakl, a da berilgan, u ikkita tishli g`ildirak va stoykalardan iborat. Bo’g’in 2 (etakchi) ning soat strel kasi yo`nalishiga teskari aylanishi yetaklanuvchi bo’g’in 1 ni soat strelkasi aylanishida aylantiradi. Demak bu

14.2 shakl xoldagi tishli ilashishda yetakchi va yetaklanuvchi g`ildiraklar qarama- qarshi tomonga aylanadi. Bunday mexanizm tashqi ilashishli mexanizm deyiladi. Agar bitta g`ildirakning tishlari silindr tashqi sirtida, ikkinchisiniki ichki sirtida ilashib harakatlansa (14.1-shakl, b), etakchi va etaklanuvchi g`ildiraklar bir tomonga aylanadi va bunday mexanizm ichki ilashishli mexanizm deyiladi. Agar tishli g`ildiraklardan birining o`lchamlari juda katta bo`lgani xolda g`ildirak aylanasi to`g`ri chiziqqa yaqin bo`lsa, bun day birikma reykali mexanizm deyiladi (14.2- shakl). Tishli mexanizmning geometrik elementlari va kinematikasi Tishli mexanizmda g`ildiraklar tishlarining evolventa sirti bir- birining ustida sirpanmasdan, faqat dumalaydigan qilib joylashtirilishi kerak. Buning uchun tishlar g`ildiraklarning boshlangich aylanalari bo`ylab ishlashishi kerak (14.3 b- shakl). Uning diametri D bo`lsin. Shesternya tishining boshlanrich aylanadan chiqib turgan qismi (h') ga tish kallagi, botib turgan qismi (h”) ga tish oyoqchasi deyiladi. Tish kallagidan o`tgan aylanaga tashqi, oyoqchasidan o`tgan ayla naga ichki aylana deyilib, tashqi aylana diametri D c , va ichki ay lana diametri D i bilan belgilanadi.

Shesternyali mexanizm o`qlarini tutashtirish natijasida, bosh langich aylanalar (D 1 va D 2 ) ning kesishgan nuqtasi P ga ilashish nuqtasi va unga o`tkazilgan normal, NN ga ilashish chizigi deyiladi. Ilashish chizigi evolv e nta sirtiga normal hisoblanib, sirt shu chiziq orqali olinadi. Ilashish normal chizigi g`ildirak markazlarini tutashtiruvchi O 1 O 2 chizigiga P nuqtadan o`tgan tik tt ga α burchak qiyaligida o`tkaziladi. a burchagiga ilashish burchagi deyiladi va normal ilashishdagi tishli g `ildiraklarda α = 20° qilib olinadi (GOST 21354 — 75). Tishli g`ildirakning bo`luvchi aylana bo’ylab_ bir chikigi va botig`i to`g`ri kelgan oraliq uzunligiga tish qadami (t) deyiladi. G`ildirakning bo`luvchi aylana uzunligi qadam va tishlar soni z orqali tz ga teng bo`lib, bo`luvchi diametr esa quyidagicha topiladi :1 4 .3. а,б шакл

bundan Bunda  t berilgan tishli g`ildirak va shesternya jufti uchun o`zgarmas bo`ladi. Tishli g`ildiraklar t/ π = t (mm) bo`yicha standartlashtiriladi va t ga ilashish moduli deyiladi. Demak bo`luvchi aylana diametri D = t z ga teng bo`lib, modullar soni bilan aniqlanar ekan, ya'ni t = D/ z mm. Tishli G`ildirakning xamma asosiy o`lchamlari STSEV 310 — 76 da modul « m» (mm) orqali standartlashtirilgan. Modulning qiymati quyidagi qatorda keltirilgan bo`lib, 0,5... 100 mm oralig`ida bo`ladi. t = 1; 1,5; 2; 2,5; 3; 3,5; 4; 5; 6; 7; 8; 10; 12; 16; 20 (mm) va x.. k. Modul qiymatining kattalashishi g`ildirak ulchamlarini kattalashtiradi va mustahkamligini oshiradi. Normal tishli g `ildirak uchun tish kallagining balandligi h 1 = t, tish oyoqchasining balandligi h" = 1,20 m qilib qabul qilinadi. Tishning balandligi esa h = K + h" =2,20 t bo`lib, ikkita g`ildirak tishlarining ilashishi natijasida s = 0,2 t zazor hosil bo`ladi. Zazor «s» birinchi g`ildirak tishlarining ikkinchi g`ildirak botig`ida bemalol siljishini ta'minlaydi. g`ildirak tishining qalinligi S va botiqning uzunligi S' bosh lang`ich aylana buyicha nazariy jihatdan teng S = S' deb olinadi. bunda demak tz D   zt D  t S S S    2 ' m t 

2 2 m t s   ; Shunday qilib, tishli g`ildirak va mexanizmlarning asosiy o`lchamlari quyidagicha topilishi mumkin. G`ildirakning bo`luvchi aylanasi diametri: Tish kallagi aylanasining diametri: D e =D+2h`=mz+2m=m(z+2) Tish boti g `i aylanasining diametri: Di=D-2h” =mz-2.4m=m(z-2.4) Agar shesternya va g`ildiraklarning tegishli diametrlarini D 1 va D 2 hamda tishlar sonini z 1 , va z 2 lar bilan belgilasak shesternya va g`ildiraklarning o`qlar oralig`i ) (2 2 2 2 2 2 1 2 1 2 1 z z m mz mz D D A       bo`ladi. Tishli mexanizmlar kinematikasi. Tishli g`ildiraklar yordamida aylanma harakat bir bo’g’indan ikkinchi bo’g’inga utish davrida tishlar bo`luvchi aylana bo`ylab barobar masofani bosib o`tadi, ya'ni ularning qadami (t) bir xil bo`ladi. Demak aylanma harakatdagi urinma tezlik v 1 =v 2 (1) bo`ladi . Agar shesternyaning burchak tezligi ω 1 (yoki n 1 ) G`ildirakning burchak tezligi ω 2 (yoki n 2 ) bo’lsa, bo`ladi. va (2) mz D  2 2 2 2 D v  2 1 1 1 D v 

v 1 = v 2 ekanini e'tiborga olsak va ularning qiymatlarini (2) formuladan keltirib qo’ysak: Bundan ω 1 / ω 2 = D 2 /D 1 Etakchi shesternyani burchak tezligi ω 1 ning etaklanuvchi g`ildirak burchak tezligi ω 2 ga nisbati mexanizmning uzatish soni deyiladi va i harfi bilan belgilanadi : Shesternyalari pog`onali qatorda joylashgan murakkab mexanizm Yetaklovchi va yetaklanuvchi vallar oraligi katta bo`lganida aylanma harakatni bir juft tishli g`ildirak yordamida uzatish mumkin bo`lmay qoladi, chunki bunda g`ildiraklarnnng o`lchamlari kattalashadi va massalari ortadi. Mexanizmni engil va ixcham qilish maqsadida yetakchi va yetak lanuvchi shesternyalar oralig`iga, ularning harakat tezligiga halal bermaydigan qilib oraliq, shesternyalar o`rnatiladi. Agar tishli g`ildiraklar bir tekislikda yotib, o`zaro kinematik juft tashkil qilib harakatlansa, qatorli birikma deyiladi. Bunga misol tariqasida paxta terish apparati barabanlarining harakatga kelishini ko`rish mumkin (1 4 . 3 -shakl). Orqa o`ng qatordagi bara ban shesternyasi (z 1 = 90) dan ikkita oraliq shesternyalar (z 2 =z 3 = 40) yordamida chap baraban shesternyasi (z 4 = 90) ga va oraliq, shes ternya (z 5 = 30) orqali chap old baraban shesternyasi (z 6 = 90) ga ay lanma harakat uzatiladi . Agar birinchi shesternya bilan to`rtinchi shesternya oralig`idagi uzatish sonini topish kerak bo`lsa, har bir juft shesternyalarning uzatish sonlarini ketma- ket ulanishi bo`yicha topamiz.2 2 2 2 1 1 D D    1 2 2 1 D D i   

Birinchi juftning uzatish soni:1 2 2 1 12 D D i    14.3 Shakl. Ikkinchi juftning uzatish soni: i 23 =z 3 /z 2 Uchinchi juftning uzatish soni: i 34 =z 4 /z 3 Alohida topilgan uzatish sonlarini ko`paytirib, i 12 i 23 i 34 = ω 1 ω 2 ω 3 /( ω 2 ω 3 ω 4 ) = z 2 z 3 z 4 /(z 1 z 2 z 3 ) = = ω 1 / ω 4 = z 4 /z 1 ni olamiz. Bu qiymat qatorli birikmaning umumiy uzatish sonini b e radi. Demak qatorli murakkab mexanizmda umumiy uzatish soni alohida olingan oddiy shesternyali mexanizmlarning uzatish sonlarining ko`paytmasiga teng bo`lar ekan: i 14 = z 4 /z 1 = 90/90 = 1 Birinchi va b e shinchi sh e st e rnyalarning uzatish soni esa i 15 = z 5 /z 1 = 30/90 = 1/3 bo`lib, b e shiichi sh e st e rnyaning birinchiga nisbatan 3 marta t e z aylanishini ko’rsatadi .

Yuqoridagi misollardan ko`rinadiki, oraliq shesternyalar mexanizmning umumiy uzatish soniga xalal bermaydi, lekin ularning aylanish yo`nalishini o`zgartirishi mumkin. qator she - sternyalar soni juft bo`lganida aylanish yo`nalishi o`zgaradi, tok bo`lganida esa o`zgarmaydi. Sh e st e rnyali murakkab m e xa nizm qatorli bo’lmay pogonali bo’lishi ham mumkin. Bunda ora - liq vallarga ikkitadan sh e st e r nya biriktirilib, uzatish sonini bir n e cha marotaba oshirish mum kin bo`ladi. Pog`onali uzatmaga misol tarikasida yuqorida keltirilgan paxta terish apparati barabani shesternyasi ( z 1 = 90) dan paxtani ajratish chetki barabani shesternyasining aylanma harakat olishini ko`raylik (14.4-shakl) . z 1 , z 2 , z 3 va z 4 qator va pog`onali shesternyalar tishlari soni : z 1 = 90, z 2 = 39, z 3 = 19, z 4 = 12. Umumiy uzatish soni yuqoridagi singari I va III vallarning tezliklari nisbatida topiladi: ω 1 / ω 3 = i 13 Agar poronalarning uzatish sonini alohida- alohida topsak: i 12 = ω 1 / ω 2 = z 2 /z 1 ; i 23 = ω 1 / ω 3 = z 4 /z 3 Bularni o`zaro ko`paytirsak quyidagini olamiz : i 13 = i 12* i 23 = ω 1 / ω 3 = z 2* z 4 /(z 1* z 3 ) z 1 ,z 2 ,z 3 va z 4 larning o`rniga son qiymatlarini qo`ysak i 13 = z 2* z 4 /(z 1* z 3 )=39 * 12/(90 * 18)= =3 * 2/(15 * 1)=6/15=2/5=0,4 D e mak ch e tki baraban vali t e rish baraban valiga nisbatan 2,5 marta t e z aylanar ekan. Ko`p pog`onali tishli mexanizmning umumiy uzatish soni mexa nizm tarkibiga kiruvchi pog`onalar uzatish sonlarining ko`paytmasiga teng bo`ladi. Epitsiklik mexanizmlar14.4 Shakl

Biz yuqorida ko`rgan qator shesternyali mexanizmlarda qo`zg`almas o`q atrofida bir necha shesternya aylanma harakat qilib, ma'lum ish bajarar edi. Agar shu qator sh e st e rnyalardan bir yoki bir n e chtasining o`qi qo`zg`aluvchan bo`lsa, unga epitsiplik m e xanizm d e yiladi. Epitsiplik m e xanizmlar plan e tar yoki diff e r e nsial bo’lishi mumkin. M e xanizmning plan e tar yoki diff e r e nsialligi uning erkinlik darajasi orqali aniqlanadi. Erkinlik darajasi esa t e kis m e xanizmlar uchun Ch e bish e v formulasi asosida topiladi. Agar berilgan epitsiklik mexanizmning erkinlik dara jasi birga teng (W = 1) bo`lsa, planetar mexanizm, erkinlik darajasi ikkiga teng (W = 2) bo`lsa, differensial mexanizm bo`ladi. Eng oddiy epitsiklik m e xanizm (14.5-shakl) ikkita sh e st e rnya va bitta vodilodan tashkil topgan bo`ladi. Bunda 1 va 2 — shesternyalar ( tishlar soni z 1 va z 2 ), st e rj e n N vodilo bo`lib, ularning hammasi harakatda bo`lishi mumkin. 1 sh e st e rnya markaziy, 2 sh e st e rnya sat e llit d e yiladi. U vaqtda Ch e bish e v formulasiga asosan erkinlik darajasi quyidagicha to piladi: W = 3k - 2 P 5 - P 4 Bu mexanizmlarda uchta qo’zgaluvchan bo’g’in mavjud, ya'ni k =3. Tishli g `ildirak va vodilo o`z o`qlari atrofida aylanadi, ya'ni R 5 =3. 1 va 2 shesternyalar esa bir-biriga tish chiziqlari bo`ylab tishlashib, oliy kinematik juft hosil qilib harakatlanadi, ya'ni R 4 =1, o`rniga qo`ysak: Demak differensial mexanizmning erkinlik darajasi 2 ga teng ekan. 14.5 Shakl2 1 3 2 3 3       W

Agar yuqoridagi epitsiplik mexa nizmning 1 bo’g’inini qo`zg`almas qilib olinsa, qo`zg`aluvchan bo’g’inlar soni 2 ta bo`lib, erkinlik darajasi Demak, planetar mexanizmni harakatga keltirish uchun bitta bo’g’inni harakatlantirish kifoya. Planetar va differensial mexa nizmlar mashina va asboblarda turli vazifalarni bajarish — harakatlarini birlashtirish yoki ajratish kerak bo`lganida qo`llaniladi. Masalan, avto mobil yetakchi g`ildiragining (chap yoki ung) turlicha aylanishiga imkon beradigan differensial mexanizm shpindelli barabanda shpindelning baraban atrofida satellit vazifasida aylanma harakatda bo`lishi — planetar mexanizmni eslatadi. Epitsiklik m e xanizmlarning kin e matikasi va uzatish soni* Epitsiplik m e xanizmlarning kin e matikasi ikki xil —- analitik va grafoanalitik usullar bilan t e kshiriladi. Plan e tar m e xanizm uchun uzatish soni va sat e llitning burchak t e zligini topish uncha qiyin emas. Differensial mexanizmda 3 ta qo’zgaluvchan bo’g’indan 2 tasining harakat qonuni ma'lum bo`lishi talab etilishi tufayli uchinchi bo’g’inning tezligini va uzatish sonini topish bir muncha qiyin. Shuning uchun yuqorida k e ltirilgan differensial m e xanizmni kin e matik t e kshirish xamda uzatish sonini topish bilan tanishamiz. Vodiloning minutiga aylanish soni pn va birinchi sh e st e rnyaning minutiga aylanish soni p 1 berilgan bo`lib, satellitning aylanish soni p 2 hamda mexanizmning uzatish soni i 21 topish talab qilinsin. Analitik usulida sistemani bikr deb qarab, uni O o`qi atrofida soat ctrelkasiga teskari yunalishda minutiga p n (vodi lo) tezligida aylantiramiz. U vaqtda go’yo vodilo aylanmasdan , z 2 shesternyani aylanish soni p n ga kamayadi, ya'ni p 2 h = p 2 - p n satellitning keltirilgan soni olinadi.1 1*1 2*2 2*3 1 2 3 4 0         P P n W

Bu xolda differensial mexanizm oddiy shesternyali mexanizm bo`lib, z 1 shesternyaning aylanish soni xam keltirilgan aylanish soniga ega bo`ladi . p 1 h = p 1 - p n Bunday xolda oddiy shesternyali mexanizm uchun z 2 shesternya tishlari soni bilan z 1 shesternya tishlar soni orasidagi boglanish — uza tish soni quyidagicha bo`ladi:2 1 21 1 2 1 2 21 / _ z z i ёки n n n n n n i H H h h      Epitsiklik m e xanizm uchun umumiy uzatish soni vodiloni fikran to ’ xtatish m e todi bilan topiladi . Bundan sat e llitning minutiga aylanish t e zligi p 2 quyidagicha topiladi: 21 1 2 i n n n n H H    ; n 2 -n 1 =i 21 (n 1 -n H ) n 2 =i 21 *(n i -n H )+n H ; n 2 =i 21 *n 1 - i 21 *n H + n H = i 21 *n 1 - n H (i 21 -1) yoki etakchi shesternyaning etaklanuvchi shesternyaga nisbatidan quyidagicha olinishi mumkin: 1 2 12 2 1 2 1 12 / _ z z i ёки n n n n n n i H H h h      Bundan sat e llitning minutiga aylanish soni quyidagicha topiladi: yoki ( n 2 -n H ) •i 12 = n 1 -n H i 12 •n 2 - i 12 •n H = n 1 -n H i 12 •n 2= i 12 •n H +n 1 -n H )1 1( 12 12 1 12 12 1 2 i n i n i n n i n n H H H       12 2 1 i n n n n H H   

Agar murakkab harakat qiluvchi satellit bir nechta (masalan, 2 ta) bo`lsa, (14.4-shakl) z 3 shesternyaning aylanish soni yuqoridagi formulalarga binoan quyidagicha topiladi: Bundan H H h h n n n n n n i     3 1 2 1 13 )1 1( 13 13 1 3 i n i n n H   

Bu formula epitsiplik m e xanizmlarning univ e rsal formulasi yoki Villis formulasi d e yiladi. 14. 4 Shakl

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Фролов К.В ва б. Механизм ва машиналар назарияси. – Т.: Укитувчи, 1990. 2. Джураев А ва б. Механизм ва машиналар назарияси. – Т.: Укитувчи, 2004. 3. Karimov R.I, Saliyev A. Mexanizm va mashinalar nazariyasi fanidan o’quv qo’llanma. T .: ToshDTU , 2006. 4. Abduvaliyev U.A., Karimov R.I. “Amaliy mexanika” faninig “Mashina va mexanizmlar nazariyasi” bo’limidan kurs ishini bajarish bo’yicha o’quv qo’llanma – T,ToshDTU, 2008. 5. Karimov R.I., Baratov N.B., Abduvaliyev U.A.“ Mexanizm va mashinalar nazariyasi” fanidan pishangli mexanizmlarning strukturaviy va kinematik mushohadasi mavzusi bo’yicha xisob – grafika ishlarini bajarish uchun uslubiy ko’rsatma. – T,ToshDTU, 2010.

O'xshashlar

Qo’zg’almas o’qli tishli uzatmalarning kinematikasi planetar va differensial mexanizmlar Villis formulasi

Tishli uzatmalar

Kulachokli mexanizmlarning ularning turlari kulachokning faza burchaklari turtkichning harakat qonuni tanlash

Uzatmalar va uning tarkibiy qismlarini tasvirlash va belgilash

Tishli g’ildiraklarni tayyorlash usullari rekkali ilashma tishli g’ildiraklarni korreksiyalash