Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

38.5 KB

Ko'chirib olish

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари Режа: 1. Зомонбобо маданияти 2. Бронза даври Саразм маданияти

Зарафшоннинг қуйи оқимида Замонбобо маданияти шаклланади. Замонбобо м анзилгоҳ и мил. ав. III минг йиллик охири - II минг йиллик биринчи ярмига оид. Бу ердан ярим ертўла ва чайла-уй қолдиқлари очиб ўрганилган. Уйлар лойсувоқ қилинган. Замонбоболиклар содда деҳқончилик, чорвачилик шу билан биргаликда овчилик ва балиқчилик билан ҳам шуғулланганлар. Сопол идишлар ва хумдонларнинг қолдиқлари ҳам топиб текширилган. Кулолчилигида Калтаминор маданияти таъсири мавжуд. Зарафшон дарёсининг қуйи ҳавзасида топилган мотига деҳқончилик ва чорвачилик билан шуғулланган қабилаларнинг ёдгорлиги ҳисобланади. У ерда 1950–1960 йилларда Я.Ғ.Ғуломов бошлиқ Моҳондарё отряди тадқиқот ишларини олиб борди. Улар қуйи Зарафшон худудидан икки хил маданият изларини топишди. Бири Замонбобо маданияти бўлса, иккинчиси Андронова маданияти излари ҳисобланади. Замонбобо маданияти маҳаллий туб аҳолининг жанубдаги ўтроқ деҳқон жамоалари таъсирида шаклланган бронза даври маданияти бўлиб, унинг хўжалик асосини хонаки чорвачилик ва мотига деҳқончилиги ташкил этган. Андронова маданияти типи эса Амударё дельтасида ташкил топган Тозабоғёб маданияти таъсирида шаклланган. Замонбобо маданиятига тегишли биринчи ёдгорлик –қабристонни 1950 йилда Я.Ғ.Ғуломов топди. У Бухоро вилояти Қоракўл туманининг чўл зонасида жойлашган Замонбобо кўли ёқасида эди. Қабристонда 1951–1952 йилларда қазишма ишлари олиб борилиб, бронза даврига оид 40га яқин қабр очилди. 1960 йилдан қабристонда А.Асқаров тадқиқот иши олиб бориб яна 6 та мозорни очди. Мозорлар тузилиши жиҳатидан катакомба (лахат) шаклида бўлиб, кўп холларда усти шамол таъсирида очилиб қолган. Замонбобо қабристонидан япроқсимон шаклда ишланган тош пайконлар, ости ясси ва тухумсимон бўлган сопол идишлар, бронзадан ишланган сопол куракчалар, ҳалқасимон билакузуклар, қимматбаҳо тошлардан ясалган жуда кўп мунчоқлар, жез ойна,

игна, бигиз, терракота ҳайкалчалар, бошқа маданиятларга оид сопол буюмлари ва бошқа нарсалар топилган. 1961 йили А.Асқаров Замонбобо қабристонидан унча узоқ бўлмаган жойдан, Зарафшоннинг қадимги ўзани Гурдуш–Гужайли соҳилидан шу маданиятга тегишли қишлоқ топди. У ерда олиб борилган археологик тадқиқотлар натижасида замонбоболикларнинг хўжалиги ва турмушига доир янги материаллар тўпланди. У ердан ертўла типидаги кулба харобаси, бир нечта енгил чайла ўрни, икки ярусли хумдон харобаси ва кўтарма девор қолдиқлари топиб ўрганилди. Ертўла майдони 200 кв.мга яқин Саразм ёдгорлигида олиб борилган қазиш ишлари натижасида ушбу маданият тараққиётининг тўртта босқичи аниқланган. Улардан дастлабки икки босқичи энеолит даврига,қолган икки босқичи эса бронза даврига оиддир. Ёдгорликнинг умумий айдони 90 га. дан иборат. Саразм босқичининг қуйи қатламидан аҳоли уй-жой массивлари билан биргаликда тошдан айлана шаклда терилган 10 метр диаметрдаги ўзига хос дафн этиш иншооти очилган. Ундан букилган ҳолда қўйилган мурда суяклари жойлашган қабр очилган бўлиб, бўёқ излари мавжуд. Бу ҳолат Ўрта Осиёнинг жанубий ҳудудларидаги энеолит даври деҳқончилик маданиятлари учун хос эмас. Тошлардан айлана шаклда қурилган бундай иншоотлар Жанубий Сибир, Мўғилистон, Шарқий Туркистон ва қозоқистон ҳудудларида тарқалиб, синхирон ривожланган Афанасьев маданияти соҳиблари учун хос бўлиб, кейинги пайтларда ушбу маданиятга хос бош чаноқлар Ўрта Осиё ҳудудларидан ҳам топилган. Демак, қадимги сўғдликлар маданияти тараққиётининг илк босқичларида шимолдаги кўчманчилар ҳамда жанубдаги деҳқончилик маданиятлари доимий тўқнашган жой бўлган. Саразмнинг иккинчи босқичига келиб меъморичилик, кулолчилик ва металларга ишлов беришнинг юксалиши кузатилади. Бу босқичда уй-жой, хўжалик ва ибодат қиладиган хоналардан ташкил топган кўп хонали иморатлар мажмуаси пайдо бўлиб, улар алоҳида ҳовлилардан ташкил топган

ва кичик кўчалар билан ажратилган. Уларнинг айримларида айлана шаклдаги ўчоқлар жойлашган топтаниш хоналари ажралиб туради. Ката патриархал оила аъзолари ибодат қилишлари учун мўлжалланган бундай хоналардан деворий суратларнинг излари аниқланган. Уй-жой иморатлари пахса ва шунингдек, тўғри тўрт бурчак ғиштлардан барпо қилинган. Бу даврга оид рангдор сопол буюмлар аниқланган бўлиб, улар Жанубий Тўркманистондаги Геоксюр сополларига ўхшаш. Саразмнинг учинчи босқичида меъморчилик хусусиятлари, қурилиш усуллари ва техникасига кўра ўзидан олдинги давр анъаналарини давом эттириш билан биргаликда ўзига хос янги иморат мажмуаси билан бойийди. Бу даврда хом ғиштдан барпо қилинган томонлари 15х15 метрдан иборат ўн икки хонали иморат мажмуаси пайдо бўлади.Бу мажмуа хоналариданташкил хом ғиштдан қурилган манулинтал қурилган манулинтал қурилиш кўринишдаги ибодатхонага комплекси барпо этилди. Манзилгоҳ ўзининг юксак тариққиётига сўнгги босқичига чиқади. йИрик ҳажмдаги кўпхонали уй-жой массивлари Саразимликларнинг дала ва боғлари ўртасида жойлашган бўлиб, маълум жойда тўпланган англомерация кўринишига эга Саразимликлар экинлари суғоришда Зарафшон дарёсининг ирмоқларидан биридан фойдаланишга Саразим хорабаларидан топиб ўрганилган сопол буюмлари Геоксюрники сингари бой геометирик нақшлари билан безатилган, шунингдек одамлар ва ҳайвонлар тасвири ҳам мавжуд. Бу давр учун хос бўлган тош қуроллар ҳам мавжуд улар гири, колонетки, навершия бўлоб. Меъморяилик комплексларида айлана ёки квадрат шаклдаги оташкалар жойлашган топиниш хоналари ажралиб туради.

O'xshashlar

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудларининг сўнгги бронза даври маданиятлари

Ўрта Осиёнинг шимоли-ғарбий ҳудудлари илк темир даври археологияси

Энеолит даври Саразм маданияти

Марғиёнанинг сўнгги бронза даври бронза даври археологияси

Бақтриянинг сўнгги бронза даври археологияси