Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудларининг сўнгги бронза даври маданиятлари - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудларининг сўнгги бронза даври маданиятлари

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

35.5 KB

Ko'chirib olish

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудларининг сўнгги бронза даври маданиятлари Режа: 1. Қуйи Амударё бронза даври маданиятлари хусусияти 2. Тошкент воҳаси ва Фарғона водийсининг сўнгги бронза даври Анронова доирасидаги маданиятлари

Хоразм ҳудудида Суюрган маданияти (мил. ав. II минг йиллик) тарқалган. Уйлари устунлар асосида ясси ва кейинчалик тўғри тўртбурчак шаклида қурилган чайлалар ва ярим ертўла-уйлардан иборат. Кулолчилик идишларининг таги ясси бўлиб, баъзилари ўйма нақшлар билан безатилган. Меҳнат қуроллари ва қурол-аслаҳалари тош ва бронзадан ясалган. Суюрган маданияти кўринишдан Калтаминор маданиятининг давоми бўлса , Анов маданияти билан бўлган алоқалар кўп жиҳатдан ўз таъсирини ўтказган. Мил. ав. II минг йилликнинг ўрталарида Зарафшон воҳасига Андроново (Қозоғистон ва Сибир ь ) ва ёғочбанд маданияти соҳиблари кириб келиб, мамаҳаллий аҳоли билан аралашиб кетиши кузатилади. Мил. ав. II минг йиллик ў рталарида Хоразмда ма ҳ аллий Суюрган маданияти Ё ғочбанд соҳиблари ва Андроново маданиятлари таъсирида Тозабоғёб маданияти шаклланади. Бу ердан 50 та макон топиб ўрганилган. Улар ярим ертўла шаклидаги уй-жойлардан иборат бўлиб, атрофидан каналлар ва Қадимги суғориш иншоотлари топиб ўрганилган. Кулолчилик идишларининг таги ясси бўлиб, қўлда ясалган ва геометрик шаклдаги ўйма нақшлар билан безатилган. Меҳнат қуроллари ва қурол-яроғлари бронзадан, қисман тошдан ясалган. Бронза қуйиш устахоналарининг излари ҳам мавжуд. Ўзбекистоннинг бронза даврига оид ёдгорлик дастлаб 1938 йилда қадимги Хоразм худудидан топилди. У Амударёнинг қуйи ҳавзасидаги Оқчадарё ўзани бўйидаги Тозабоғёб канали бўйида С.П.Толстов томонидан топилди ва номи фанга ”Тозабоғёб” маданияти деб киритилди. Тозабоғёб маданияти қадимги Хоразм худудида милоддан аввалги ИИ минг йилликларда шакллаган. Бу маданият аҳолиси асосан, ертўла ва чайлаларда яшаб, чорвачилик ва деҳқончилик билан шуғулланганлар. Тозабоғёб кулбалари ярим ертўла шаклида қурилиб, уларнинг ўртача майдони 12–18 кв.м га тенг. Кулбанинг марказида ўчоқ жойлашган. Кулба жуфт оила учун мўлжалланган. Лекин кулбалар орасида майдони 100–120 кв.м.га тенгги хам учрайди, улар бир уруғ жамоа учун мўлжалланган.

Бу маданиятга оид археологик материаллар қум ва тақир юзасида сочилиб ётган геометрик нақшли сопол парчалар ҳисобланади. Сопол идишлар қўлда ясалган қўпол, мўрт бўлиб, хурмача, банкасимон идишлар ва ярим доира шаклидаги косалардан иборатдир. Археологлар уларни тахлил қилиш орқали қисқа муддатли бронза даври чўлли зона қабилаларининг моддий маданият ёдгорлиги эканлиги исботланди. Шунингдек, бу материаллар Қозоғистон ва жанубий Сибирь худудларида тарқалган Андронова маданиятига айнан ўхшаб кетиши таъкидланди Ғазалкент шаҳридан шарқда Чирчиқ дарёси чап томонида турли даврларга оид хусусан бронза даврига оид Андронова маданиятига хос текис тоғли туваксимон шаклидаги сиртига тишли нақш берилган сополлар эга бўлган грунт чуқурдан иборат қабрлардан иборат. Бундан ташқари мил.авв. I минг йилликнинг охирига оид кузатув буюмларига эга бўлган мозор қўрғонлар ҳам ўрин олган. Бошқа бор грунтли чуқурдан иборат қабрларда мурдалар учрамайди, кенотаф бўлган. Тўябўғиз сув омбори ҳудудида Бурғулик маданиятига оид ертўла уйларни ўрганиш давом эттирилади. Ертўла №1 бир неча бўлмалардан ташкил топиб, улар ўзаро пахса деворлар билан бир-биридан ажратилган. 1,5 метр қалинликдаги маданий қатламдан 2000 дан ортиқ сопол парчалари бронза тошқоллари, ҳайвон хусусан қорамол суяклари аниқланган. Сополлар думалоқ тагли ва тумакли идишлардан ташкил топган. Нақшлари Чуст маданиятига оид қора бўёқда берилган нақшлардан ташкил топган. Тўрта дона Корасус маданиятига оид шаклга эга бўлган ўроқлар бир ва икки тиғли пичоқлар, баргсимон камон ўқи учлари ва бошқалар топилган. Мазкур ҳудудда икки турдаги дафн иншоотлари аниқланган. Биринчиси ён томонида жойлашган дромосли жамоавий қабрлардан ташкил топиб, туваксимон сопол идишлар бандига қўйнинг шартли шакли берилган тасвири ва сариқ тилла суви юритилган мунчоқлардан иборат. Иккинчиси қабрлар мусулмон даврига оид.

Шимолий Тожикистон, Фарғонанинг бир қисми, Тошкент воҳаси ва Зарафшон дарёси водийси ҳудудларида Қайроқум маданияти (мил. ав. II минг йиллик Ўрталари) пайдо бўлади. Бу маданиятда Ҳисор, Тозабоғёб ва Андроново маданиятларининг таъсири кўринади. Бу маданият соҳиблари Чуст ва жанубдаги ўтроқ деҳқончилик маданиятлари билан ҳам алоқада бўлишганлар. Кичик ҳажмги манзилгоҳлар бир неча чўзиқ шаклдаги уйлардан иборат. Аҳоли чорвачилик ҳамда деҳқончилик билан шуғулланганлар. Хўжаликда метал қуйиш ишлари муҳим аҳамиятга эга бўлган. Кулолчилик идишлари ясси таглик бўлиб, қуйма нақшли безаклар билан безатилган. Фарғона водийсида Қайроқум маданияти билан биргаликда Чуст маданияти ( мил. ав. II минг йиллик охирлари ) ривожланган. Чуст маданиятига оид мудофаа тизими қолдиқлари, уй-жойлар, қабрлар ва хўжалик ўралари ўрганилган. Кулолчилик буюмлари нақшли. Бронза, тош, суяклардан ясалган буюмлар ҳам мавжуд. Чустликлар деҳқончилик, чорвачилик билан шуғулланганлар ҳамда кулолчилик, тўқимачилик, бронза қуйиш ишлари билан ҳам яхши таниш бўлганлар. Фарғона ўтроқ деҳқончилик манзилгоҳлардан топиб ўрганилган топилмалар бу маданият соҳибларининг Ўрта Осиёнинг жануби-ғарбий ва шимоли-шарқий ҳудудлари билан алоқада бўлганликларидан гувоҳлик беради. Жанубий Тожикистон ҳудудида мил. ав. II минг йилликнинг ў рталари ва иккинчи ярмига оид бир-бирига ўхшаш ва ўзига хос томонлари билан ажралиб турадиган жиҳатларига эга маконлар топиб ўрганилган. Бу ерда аҳоли чорвачилик ва деҳқончилик билан шуғланган. Бронзадан ясалган меҳнат ва жанговар қуроллари ҳамда тош қуроллар топиб ўрганилган. Сопол идишлари қўлда ясалиб, ўйма нақшлар билан безатилган. Сурхондарё, шимолий Афғонистон ва жанубий Туркманистон сопол буюмларига ўхшаш буюмлар учрайди. Бу ерга мил. ав. II минг йилликнинг иккинчи ярмида жануби-ғарбдан деҳқончилик билан шуғулланувчи қабила келиб ўрнашган.

O'xshashlar

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари

Марғиёнанинг сўнгги бронза даври бронза даври археологияси

Бақтриянинг сўнгги бронза даври археологияси

Ўрта Осиёнинг шимоли-ғарбий ҳудудлари илк темир даври археологияси

Шимолий Бақтриянинг антик даври археологияси