Марғиёнанинг сўнгги бронза даври бронза даври археологияси - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Марғиёнанинг сўнгги бронза даври бронза даври археологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39.5 KB

Ko'chirib olish

Марғиёнанинг сўнгги бронза даври бронза даври археологияси Режа: 1. Марғиёнанинг сўнгги бронза даври умумий тавсифи 2. Марғиёнанинг сўнгги бронза даври манзилгоҳлар 3. Марғиёнанинг сўнгги бронза моддий маданияти

Ўтган асрнинг 80-90 йилларда Марв воҳасида мунтазам олиб борган археологик тадқиқот ишлари натижасида мил.ав II минг йилликга оид кўплаб ёдгорликлар ўрганилди. Бронза даврининг сўнгги босқичига оид ушбу ёдгорликлар алоҳида кичик деҳқончилик воҳаларида ривожланади. Ушбу кичик воҳалар археолог олимларнинг илмий тадқиқотларида воҳа-туман ёки хўжалик тумани номлари билан келтирилган. Улар Келели, Гонур, Тоип, Тоғолоқ ва бошқалардан иборат. Улардан Келели мил.ав. II минг йилликнинг бошларига, Гонур мил.ав. II минг йилликнинг ўрталарига, Тоип ва Тўғолоқлар ва бошқалар эса мил.ав. II минг йилликнинг охирлари оид. Археологик тадқиқот ишлари шуни кўрсатадики, мил.ав. III минг йилликнинг охири ва II минг йилликнинг ўрталарида об-ҳавонинг кескин ўзгариши натижасида Яқин Шарқдаги кичик суғориш тизимига асосланган деҳқончилик маданияти марказлари инқирозга учрайди. Мил.ав II минг йилликнинг бошларида Жанубий Туркманистоннинг илк шаҳар маданиятига оид кўпчилик манзилгоҳлар ҳам инқирозга учрайди. Хўжалиги кичик дарё ирмоқлари ва жилғалар асосида суғориладиган қабилалар ўз жойларини ташлаб, кўчиб кетишади. Улар сув билан мунтазам таъминланадиган воҳаларни излашга мажбур бўлди. Мурғоб дарёси дельтаси, Шерабод воҳаси, Шимолий Афғонистон ҳудудларидаги марказларнинг пайдо бўлиши ҳам ушбу жараёнлар билан боғлиқ. Ушбу минтақаларда вужудга келган ўтроқ деҳқончилик маданияти маразларилари протошаҳар характерига эга бўлган. Марғиёна ва Бақтриянинг мил.ав. II минг йиллик оид моддий маданияти умумий ўхшашлик ва яхлитликга эга бўлиб, кулолчилик идишлари, меҳнат қуроллари, бронзадан ясалган қурол-яроқлари, муҳрлар, зеб-зийнат буюмлари шакли жиҳатидан шунчалик яқинки, тадқиқотчлар ушбу умумчиликни Бактрия-Марғиёна археологик комплекси (БМАК), деб номлашни таклиф этадилар. Шунингдек, БМАК билан бир даврда ривожланган Шарқий Эрон, Афғанистон ва Ҳинд воҳасидаги Хараппа маданияти билан алмашган Жхукар маданиятлари жуда яқин ўхшашликга эга.

Қадимги Марғиёнадаги урбанизация жараёнлари, ғоявий тасаввурлари, шу билан биргаликда ўша давр ижтимоий-иқтисодий ва маъмурий масалаларини ўрганишда уй-жой, қалъа-қўрғон ва ибодатхона каби қурилиш иншоотлари ўрин олган Келели, Гонур ва Тўғалоқ каби археологик ёдгорликлар ҳамда улардан топиб ўрганилган иморатлар ва бошқа моддий топилмалар муҳим ўрин тутади. Бу турдаги археологик ёдгорликлар мажмуаси Мурғоб воҳасининг сўнгги бронза босқичига оид протошаҳр маданияти хусусиятларини ёритишда муҳим манба бўлиб хизмат қилади. Воҳада урбанизация жараёнларининг шаклланиши мил. ав. II минг йилликнинг биринчи чорагидан бошланиб, Келели воҳасида мураккаб тузилмага эга бўлган археологик ёдгорликлар: Келели 3 қалъа-қўрғони ва бошқа Келели гуруҳидаги аҳоли манзилгоҳлари пайдо бўладики, уларнинг харобаларидан аниқланган меъморчилик иншоотлари ва моддий топилмалар ўз даври ижтимоий муносабатларини ўрганишда муҳим аҳамиятга эгадир. Келели 3 ёдгорлиги квадрат шаклида, томонлари 128х128 м. иборат қалъа- қўрғон. Бу ёдгорликлар диний маросимлар ўтказиладиган монументал меъморий иморатлар мажмуасидан иборат бўлган. Улар Марв воҳасида яшаган қадимги қабилалар ва халқларнинг ижтимоий ҳаётини маълум даражада тартибга солиб турувчи ғоявий марказ ҳисобланган. Туркманистонда бронза даври марказий ёдгорликларининг умумий майдони 12-20 гектаргача борган. Улар икки қисмдан иборат бўлиб, монументал ибодатхоналар жойлашган биринчи қисм мудофаа деворлари билан ўралган. Иккинчи қисм эса очиқ жойда жойлашган. Воҳаларнинг маркази бўлган шаҳарлар ибодатхона мубодлари томонидан бошқарилган. В.И. Сарианида томонидан қазиш ишлари олиб борилган Тўғолоқ 21, Тўғалоқ 1 ва Жанубий Гонур каби диний иморатлар мажмуаси илк шаҳар характеридаги юксак маданиятини намаён қилади. Улар маълум маъмурий ҳудудда яшаган аҳолининг марказий ибодатхонаси вазифасини ўтган. қадимги Бақтрия ҳудудида ўрганилган бронза даврига оид ибодатхона

(Жарқўтон ибодатхонаси ва Дошли 3 ибодатхонаси ва сарой- ибодатхона)лари шаклига кўра Марғиёнаникидан фарқ қилади. Ҳар иккала ҳудуд ибодатхоналари меъморий хусусиятларига кўра ҳар хил бўлсада, уларда одам ёки ҳайвон шаклидаги бутлар тимсолларининг учрамаслиги уларнинг умумийлигидан далолат беради.Келтирилаган диний иморатларни ташқи кўриниш, кенг майдонни эганлаган мудофаа тизми ва коинот ҳақидаги тушунчалар билан боғлиқ мураккаб тузилмага эга эканлиги ҳам бириктирилиб туради. Бу қадимги ўтроқ деҳқон қабилалари бирлашмасининг катта ёшдаги аҳолиси маълум маросим кунлари йиғиладиган диний ва ғоявий маркази вазифасини ўтаган. Иморатлар ички структурасининг ўта мураккаблиги ва ундаги хоналарнинг ўзаро боғлиқлиги космогоник қарашлар билан боғлиқ бўлиб, космогания ва теогония жараёнлари диний маросимларида тақлид қилинган. Тадқиқотчи олим Карл Йеттмар Бақтрия ва Марғиёна диний иншоотларини диний маросимлар ўтказиладиган марказ сифатида изоҳлайди. Марғиёна ибодатхоналари учун Бақтриядаги каби марказларда жойлашиши хос эмас. Марғиёна ибодатхоналари учун манументал комплекслари учун марказий ўқ бўйлаб иморатларнинг айлана шаклида қурилиши хосдир. Бундай хусусият сўнги даврга оид Тўғолоқ 21 меъморчилик комплексида аниқ намаён бўлди. Ибодатхона қурилиши композиясидаги бундай фарқланиш ҳар бир хоналарнинг маълум вазифани бажариш аҳамияти билан боғлиқ бўлиб, Марғиёна ва Бақтерия ибодатхона камплеклари диний маросимлар ўтказтш ва тоат-ибодат жараёнлари билан фарқ қилган. Бундан ташқари Тўғалоқ 21, Тўғалоқ 1 ларнинг марказий хоналаридан кўплаб хаома таёрлашда фойдаланилган ўсимликни янчадиган кели тошлар ва каома таёрланадиган идишлар топилган. Идишларнинг бўғизи илон, хайвонлар ва қушлар тасвир билан безатилган. Бунга ўхшаш идишлар баъзи холларда Бақтерияда ҳам топилган. Бошқа томондан эса ушбу образлар рим давридаги митра символ билан ўхшашликка эга. Митрага топтаниш

хусусияти ва буқалар қабри Тағалоқ 1 да дафн қилинган каҳин қабрида топилган. Бронза даври муҳрларидан бирида буқа думи билан тасвирланган. Ушбу манзара ҳам рим даври митрага сиғиниш одатига хос бўлиб, бошқа мидалошк доираларида учрамайди. Манзилгоҳ атрофларида жойлашган сўнгги бронза даври қ адимги қабрлар кишида қизиқиш уйғотади. қабрлар лаҳот ёки ёрма шакл ида, баъзан идиш ва деворларга кўмиш ҳоллари ҳам учрайди. Ёш болалар қабри кичик чуқурлардан иборат. Катта ёшдагилар қабри бир томонга қаратилиб, ёнбош Шарқ букчайтириб кўмилган. Бир неча кишилар ҳатто алоҳида ҳайвонлар кўмилган қабрлар ҳам учрайди. қабрларда меҳнат қуроллари мавжуд. Улар сопол буюмлар, метал буюмлар, тош, чарм ва бошқалардан иборат. Мурдалар ён томони билан букилган шарқ томонга ётқизи б кўмилган . Жарқўтонда ўрганилган қабрлар Жарқўтон, Кузали, Молали даврлари ни алоҳида ажратиб кўрсатиш ҳамда Қадимги деҳқон жамоаларининг мулкий муносабатлари ва социал-иқтисодий тараққиёти хусусиятларини аниқлаш имкониятини беради. Жанубий Туркманистонда бронза даври марказий ёдгорликларининг умумий майдони 12-20 гектаргача борган. Улар икки қисмдан иборат бўлиб, монументал ибодатхоналар жойлашган биринчи қисм мудофаа деворлари билан ўралган. Иккинчи қисм эса очиқ жойда жойлашган. Воҳаларнинг маркази бўлган шаҳарлар ибодатхона мубодлари томонидан бошқарилган. Ҳ унармандчиликнинг ихтисосликларга ажралиши метал ва металга ишлов беришнинг юқори даражада ривожланишига имкон берди. Асосий хом-ашё бўлган бронзага обдон ишлов бериладиган бўлди. Тошдан меҳнат қуроллари тайёрлаш ўз аҳамиятини йўқотмади.

O'xshashlar

Бақтриянинг сўнгги бронза даври археологияси

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудларининг сўнгги бронза даври маданиятлари

Сўғдиёнанинг антик даври археологияси

Хоразмнинг антик даври археологияси

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари