Ўрта Осиёнинг шимоли-ғарбий ҳудудлари илк темир даври археологияси - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Ўрта Осиёнинг шимоли-ғарбий ҳудудлари илк темир даври археологияси

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39 KB

Ko'chirib olish

Ўрта Осиёнинг шимоли-ғарбий ҳудудлари илк темир даври археологияси Режа: 1. Хоразмнинг антик даври археологияси 2. Қадимги кўчманчиларнинг илк темир даври моддий маданияти

Хоразмнинг Қадимги қишлоқларини ўрганишда Бозорқалъа харобаси муҳимдир. Қадиги Хоразм қишлоқларида иморатлар тиғиз қурилган. Айниқса бу даврда уй қўрғонлар пайдо бўлади. Бу даврга оид Дингелжи уй- қўрғони тўлиқ қазиб очилган. Ўрта Осиёнинг қадимий тарихий маданий вилоятларидан бири бўлган ўлка Амударёнинг қуйи оқимида жойлашган Хоразм вилояти, Қорақолпағистон автаном республикаси ва Туркманистон Республикасининг Тошховуз вилоятлари ҳудудлари мос келади. Бу ўлка қадимдан мустақил сиёсат юргизиб, юнонлар давлати таркибига кирмаган. Фақат эллин маданиятининг айрим аломатлари Ўрта Осиёнинг жанубий вилоятлари орқали кириб келганлигини кўриш мумкин. Хитой манбаларида келтирилган маълумотлардаги Кангуйлар давлатининг кичик мулкларидан бири бўлган Юеган кўпчилик тадқиқотчи олимлар томонидан Хоразм худуди билан қиёсланади. Қадимги даврлардан бошлаб Амударёдан бош олган анҳорлар атрофида ҳаёт шаклланиб, аҳоли манзилгоҳлари тараққий этган. Археологик жиҳатдан бу ердаги манзилгоҳларнинг шаҳар шаклидаги йирик ва қишлоқлардан иборат кичик шаклидаги икки тури мавжуд бўлганлиги аниқланган. Ўлкада дастлабки шаҳарлар мил. ав. VI асрдан бошлаб тараққий этганлигини Кўзалиқир ёдгорлиги мисолида гувоҳ бўлиш мумкин. Бу шаҳар аҳамонийлар даврида барпо қилиниб, жанубий ҳудудлар шаҳарлар қурилиш анъанаси асосида барпо қилинган. Кейинги асрда Қалъалигир ўрнида йирик шаҳар шаклланади. Хоразмликларнинг асосий хўжалиги деҳқинчилик бўлган. Деҳқончилик Амударё ва Ақчадарё чиқарилган анхор сувлари билан суғорилган. Арпа буғдой, тариқ экилган. Сопол идишлари Ўрта Осиёнинг жанубий ҳудудларига ўхшаш, сўнги даврга оид сопол идишлари тайёрланиши ва шаклига кўра фарқ қилади. Чорвачилик билан шуғулланган кўчманчи қабилалар Авестода турлар, юнон тарихчиларининг асарларида скифлар ва массагетлар аҳамонийлар даври ёзувларида эса улар саклар номи билан келтирилган.

Ўрта Осиёнинг дашт ва тоғли районларида яшаган сакларнинг ёдгорликлари Қуйи Зарафшон, Амударё, Орол бўйи, Помир ва Тянь-шань тоғларида топилган. Улар асосан мозорқўрғонлардан иборат. Топилмалар бронза ва темирдан ишланган ҳарбий қуроллар зеб-зийнат буюмлари, меҳнат қуроллари ва сопол идишлар учрайди. Сакларнинг мозор-қўрғонларидан от анжомлари учрайди. Геродотнинг маълумотларига кўра сакларнинг хўжалигида йилқичилик асосий ўрин тутган. Қадимги Юнон ва Рим тарихчиларининг асарларида сакларни учгуруҳи келтирилган. Уларнинг кўпчилигини сака-тиграхуада, яъни ўткир учли кигиз қалпоқ кийиб юрувчи саклар. Улар Тошкент вилояти ва Жанубий Қозоғистон ерларида яшаганлар. Сака-тиай-тара-дарайа, яъни дарё орти саклари. Улар Сирдарёнинг қуйи оқими ва Орол бўйида яшаганлар. Учунчи гуруҳ саклар Помир тоғлари ва Фарғона водийсида яшаб, сака-хоумоварка деб аталганлар. Та ги скен мозор қўрғони. Бу мозор тўрт бурчак ва халқасимон қўрғон шаклда. Улар илк ва сўнги даврга оид икки гуруҳ қабрлардан иборат. Бугунги гуруҳ қабрлар (мил. ав. IX - VIII асрлар) хомғиштдан қурилган бўлиб, кўринишидан қабила қабила оқсоқолига тегишли бўлган. Марҳум олтин ва бронзадан ишланган зеб-зийнат буюмлари, бронза пайконлари, қўлда ва кулолчилик чархида қилинган сопол идишлари билан бирга қўшилган. Сўнги даврга қилинган сопол идишлари билан бирга қўшилган. Сўнги даврга (мил. ав. VII - V асрлар) оид иккинчи гуруҳ қабрларда ҳам кўпгина топилмалар учрайди. Уларнинг ичида сарматларникига ўхшаш қуроллар, от анжомлари, йиртқич ҳайвон шаклидаги топилмалар мавжуд. Сарматлар билан яқин алоқада бўлганлигидан далолат беради. Тагискен мозор-қўрғони сакларга тегишли бўлган. Сирдарёнинг қуйи оқимида қадимги ирмоғи Инкар дарё бўйида Уйгарак қабристони топилган ёдгорлик халқа шаклида. Кичик мозор- қўрғонлардаги оддий қабрларда бронзадан ясалган ўқ учлари, сополдан

ясалган идишлар учрайди. Катта мозор-қўрғонлардаги сак уруғ ва қабила бошлиқларининг қабрларида қурол -яроғ анжомлари зеб-зийнат буюмлар топилган. Томди ва Аличур мозор-қўрғонлари, ( VI - IV асрлар) шарқий Помирдаги Аличур, Томди мозор қўрғонларидан темирдан ясалган ҳарбий қуроллар: қиличлар, ҳарбий болталар, ханжарлар, бронзадан ясалган ўқлар топилган. Ўқлар баргсимон, икки ёки уч қиррали. Бу даврда ўқлар бронзадан ташқари темирдан ҳам ясалган. Бронзадан зеб-зийнат буюмлари ҳамда думалоқ тагли сопол идишлари ҳам мавжуд. Сакларнинг от анжомлари ва жанговар қуроллари скифларникига ўхшаш бронзадан ясалган санъат буюмларида ҳам катта ўхшашлик бор. Улар бир-бирлари билан доимий маданий алоқада бўлганлар. Қўчманчиларнинг уйлари ертўла ва чайласимон шаклда бўлган. улар чорва изидан доимо кўчиб юрганликлари туфайли доимий ўтроқ ҳаёт улар учун мухим роль ўйнамаган. Кўчманчи сак қабилаларининг мозор қўрғонларидаги моддий топилмаларга кўра уларга мулкий тенгсизлик мавжуд бўлган. Лекин уларда чорва қачон синфий жамият пайдо бўлганлиги ноаниқ. Олимларнинг фикрига кўра, мил. ав. VII-VI асрларда кўчманчилар орасида ҳарбий-сиёсий қабила уюшмалари мавжуд бўлган.

Адабиётлар: 1. Авдусин Д.А. Основы археологи. М. 1989. 2. Белениский А.М. Бентович И.Б, Болшаков О.Г. Средневековый город Средней АзИИ. Л. 1973. 3. Буряков Ю.Ф. Генезис и етапы развития городской културы Ташкенского оазиса. Т. 1982. 4. Древнейшие государства Кавказа и Средняя Азия в раннем железном веке. Средняя Азия в античную епоху Археология СССР с древнейших времен до средневековя Отв.ред. Г.А. Кошеленко. М. 1985. 5. Древний и средневековый город Восточного Мавераннахра Отв.ред. д.и.н. Ю.Ф.Буряков. Т.1990. 6. Кабиров Ж. Сагдуллаев А . Урта Осие археологияси. Т. 1990. 7. Сулейманов Р.Х. Древний Нахшаб. Проблемы сИВилизасИИ Узбекистана ВП в. до н.е. –ВП в. н.е. Самарканд-Ташкент, 2000. 8. Толстов С.П. По древним делтам Окса и Яксарта. М. 1962. 9. Филанович М. И. Ташкент. Зарождение и развитие города и городской културы. Т.,1983.

O'xshashlar

Ўзбекистоннинг шимоли-шарқий ҳудудларининг илк темир даври археологияси

Жанубий Туркманистоннинг илк темир даври археологияси

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари

Жануби-ғарбий Туркманистоннинг энеолит даври археологияси

Марказий Осиёнинг илк палеолит даври маданияти