Энеолит даври Саразм маданияти - Madaniyatshunoslik - Referatlar

Энеолит даври Саразм маданияти

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

34.5 KB

Ko'chirib olish

Энеолит даври Саразм маданияти Режа: 1. Саразм маданияти шаклланиши ва босқичлари 2. Саразм манзилгоҳи ва унинг хусусиятлари

Ҳозирги Саразм қишлоғи Зарафшон воҳасининг юқори қисмида Ўзбекистон билан Тожикистоннинг чегара ҳудудида жойлашган. Шу қишлоқда истеқомат қилувчи Ашурали Тойлоқов 1976 йили ўз томорқаси ва қўшниларининг ҳовлиларидан топилган сопол синиқлари, бронза болта ва пичоқларни олиб, Панжикент музейига топширади. Бу топилмалар дарҳол олимларнинг диққатини ўзига жалб қилади ва 1977 йилда у ерда тожикистонлик археологлар тадқиқот ишларини бошлаб юборадилар. У ерда 1977 йилдан бери Тожикистонлик археолог Абдулла Исақов тадқиқот ишлари олиб боради. Кейинчалик бу билан француз ва америкалик олимлар ҳам қизиқиб ҳамкорликда тадқиқот ишлари бошланиб кетади. Саразм ёдгорлигида олиб борилган қазиш ишлари натижасида ушбу маданият тараққиётининг тўртта босқичи аниқланган. Улардан дастлабки икки босқичи энеолит даврига, қолган икки босқичи эса бронза даврига оиддир. Археологик маълумотларнинг гувоҳлик беришича бу ерда деҳқончилик маданияти геоксюрликларнинг таъсирида шаклланган. Бундан ташқари, Эрон, Афғонистон ва Калтаминор маданиятларига мансуб топилмалар ҳам мавжуд. Бу энеолит даври қабилалари ўртасида доимий маданий-иқтисодий алоқалар бўлганлигидан далолат беради. Ёдгорликнинг умумий айдони 90 га. дан иборат. Саразм босқичининг қуйи қатламидан аҳоли уй-жой массивлари билан биргаликда тошдан айлана шаклда терилган 10 метр диаметрдаги ўзига хос дафн этиш иншооти очилган. Ундан букилган ҳолда қўйилган мурда суяклари жойлашган қабр очилган бўлиб, бўёқ излари мавжуд. Бу ҳолат Ўрта Осиёнинг жанубий ҳудудларидаги энеолит даври деҳқончилик маданиятлари учун хос эмас. Тошлардан айлана шаклда қурилган бундай иншоотлар Жанубий Сибир, Мўғилистон, Шарқий Туркистон ва қозоқистон ҳудудларида тарқалиб, синхирон ривожланган Афанасьев маданияти соҳиблари учун хос бўлиб, кейинги пайтларда ушбу маданиятга хос бош чаноқлар Ўрта Осиё ҳудудларидан ҳам топилган. Демак, қадимги сўғдликлар маданияти

тараққиётининг илк босқичларида шимолдаги кўчманчилар ҳамда жанубдаги деҳқончилик маданиятлари доимий тўқнашган жой бўлган. Саразмнинг иккинчи босқичига келиб меъморичилик, кулолчилик ва металларга ишлов беришнинг юксалиши кузатилади. Бу босқичда уй-жой, хўжалик ва ибодат қиладиган хоналардан ташкил топган кўп хонали иморатлар мажмуаси пайдо бўлиб, улар алоҳида ҳовлилардан ташкил топган ва кичик кўчалар билан ажратилган. Уларнинг айримларида айлана шаклдаги ўчоқлар жойлашган топтаниш хоналари ажралиб туради. Ката патриархал оила аъзолари ибодат қилишлари учун мўлжалланган бундай хоналардан деворий суратларнинг излари аниқланган. Уй-жой иморатлари пахса ва шунингдек, тўғри тўрт бурчак ғиштлардан барпо қилинган. Бу даврга оид рангдор сопол буюмлар аниқланган бўлиб, улар Жанубий Тўркманистондаги Геоксюр сополларига ўхшаш. Иккинчи босқич сўнгги энеолитдан илк бронза асрига ўтиш даври ҳисобланади. қадимги қишлоқ ҳудуди анча кенгаяди, бир хонали гувала уйлар ўрнида хом ғиштдан ясалган кўп хонали уйлар пайдо бўлади. Айрим уйларда оилавий эътиқод жойи––думалоқ шаклда ишланган алтарь (оловхона) бўлган. Кўп хонали ховлилар оралиғида тор кўчалар ва майдонлар шаклланган. Қишлоқнинг иккита жойида ибодатхонаси бўлган. Ибодатхоналарнинг деворлари бошқа уйлардан фарқли равишда қизил рангда нақш берилган ва уларнинг қоқ ўртасида меҳроб жойлашган. Бу саразмликларнинг оловга сиғиниш эътиқоди мавжуд бўлганлигини кўрсатади. Қишлоқдан тошдан ишланган тарози тошлари, тўқимачилик дастгоҳининг қисмлари, эшик ости тошлари, урчуқ тошлари, мисдан ишланган пичоқлар, ханжарлар, қармоқлар, игна ва бигизлар топилган. Саразмнинг учинчи босқичида меъморчилик хусусиятлари, қурилиш усуллари ва техникасига кўра ўзидан олдинги давр анъаналарини давом эттириш билан биргаликда ўзига хос янги иморат мажмуаси билан бойийди. Манзилгоҳ ўзининг юксак тариққиётига сўнгги босқичига чиқади. Саразм хорабаларидан топиб ўрганилган сопол буюмлари Геоксюрники сингари бой

геометирик нақшлари билан безатилган, шунингдек одамлар ва ҳайвонлар тасвири ҳам мавжуд.

O'xshashlar

Жануби-ғарбий Туркманистоннинг энеолит даври археологияси

Европа уйгониш даври маданияти

Европада уйгониш даври маданияти

Шарқ уйғониш даври маданияти

Ўрта Осиёнинг шимолий ҳудудлари бронза даври маданиятлари Замонбобо ва Саразм маданиятлари